^
Reşat Ekrem Koça
Besinci Sultan Mehmet Reşat
- 171 —M illî Meclis ik in ci S u ltan A b d ü lh am id in ta h tta n in d iril m esi k a rarın ı verdi tarih i o tu r u m unda M eclis Reisi S ait Paşa:
— Ş eriri h ilâfet ve sa ltan ata veliahdi m eşru ’ M ehm et R eşat Efendi h azretlerin in îelâsm a k a r a r v eriy o r m u su n u z? diye so r- n ıı tu.
K. 'tu n u E sasiye göre böyle b ir k a ra r verm ek m eclisin sa lâh iy eti dışında idi: hu bakım dan bazı ya z a rla r S ait P aşan ın bu tek lifin i b ir g arab et ala rak g ö sterirler; m eşru v eliah t cü lu s eder. K an u tıu Esasiye sad ak at yem ini v e rir ve m eclis padişaha b iat eder. Biz S ait P aşan ın su alin d e gara bet b u lm uyoruz; K an u n u Esasi yi hu n o k tad an noksan g ö rü yoruz: Meclisin m eşru veliahdı tah ta k a b u lü , veliahdın s a lta n at nöbetini b e k lerk en o m akam a li y a k at kesbetm esi için çalışm a sını teinin e d er vatana sadece ha yır sağlar.
Meclis Reisin sualine: — Yaşasın S u ltan M ehm et H â nı Hâmisi..
alkıst ile cevap verdi.
O rtad an uzunca boylu, şişm an denilecek k a d ar toplu, beyaz tenli, m avi gözlü, tah ta çıktığı sırada saçları ve be.vaz pos b ı y ık ları hem en tam am en ağarm ış b u lu n u y o rd u . P adişah olunca hâ nedan aıı'aııcsim - u y a ra k gayet h afif bir top sakal bırak tı.
A nasından pek k ü ç ü k yaşta öksiiz kalm ıştı. M elek gibi G ülce re al k ad ın ın güzelliğini işitm iş, a rk asın d a yarını asrı aşan bir ö.n iir b ırak tığ ı h ald e ana hasreti niıı sızısını diııdirem em işti.
Hem hazin hem şirin fık ra d ır; S evrisefaiıı idaresi iki bacalı v< (lö.g d irek li siiliin gibi ince uzun bir yolcu gemisi satın al mış. eski b ir tra n s a tla n tik olan bu gem iyi padişahın görm esi için İstan b u l lim anına gelince Dol - m ahahcc saray ın ın ö n ü n e çekm iş levdi. S u ltan Reşat:
— Çok güzel bir gemi!.. Buna y ü zü n ü h atırlam adığım fak at güzelliğini duyd u ğ u m anacığım ın adım koysunlar!., dem işti.’
H alkın sam im î bir d u ygu ile sevdiği ve h ü rm e t ettiğ i bir pa dişah old u . F a k a t d o k u r sen# sii ıen saltan atı birbiri ark asın d an çıkan ve m ağlûbiyetlerim izle so na eren iiç h a rb in ağır, k a p k a ra felâket havası içinde geçti.
A frikadn m ü stem lek eler k u r ma siyaseti güden Ita ly a n la r T rab lıısgavp ile Biugaziye saidırdt. Ab d illh am it zam anında T ü rk do nanm ası H aliçte dem ir ü stü n d e ç ü rü tü lm ü ştü . Bu deniz aşırı e- ynletlerim ize a sk e r sevk ed ilm e di v a ta n p erv e r genç zab itler t ü r Ki vasıtalarla ve k ıy afe tle rle bu uzak ey aletlere cenge k u ştu lar, yerli m iisü in rm b alkın başına geçip İtaly an la rla k ah ram an ca c!öğiiştüler: İtaly an ları m ü şk ll d u ru m a so k tu lar. C u m h u riy eti - rnizin banisi A ta tü rk de bu za b itlerd en b iri oldu.
Bu h arbi fırsat bilen Uiıçitk B alkan d ev letleri (S ırbistan. K a radağ. B ulgaristan, Y unanistan) to p rak ların ı g enişletm ek için b i ze karsı biri e ş e re k 1 h a rp h a zırlı ğına başladılar. 1912 de İtaly a ile sulh yapm ağa m ecbur olduk. T rabiusgurbı, Bingaziyi, Rodos edasını Itaiv ay a verdik.
İçerde, ittih a t ve T erak k i F ır kası ile m u h alifleri arasın d a iğ renç bir ik tid a r hırsı le b aşla yan siy asi m ücadele B alkan dev telleri ile başlam ış olan harlını çok kötü idare edilm esine yol açtı.
Besinci S u ltan M ehm et Reşat bu vahim iç didişm esinde hıiktim d arlık nam ına layık celâd etle nazım lık vazifesini yapam adı: kom itacı ittih atç ıların elin d e bir k u k la, o y u n cak oldu. P a rtiz an lık ve hırsı ik tid a r o koca im p a ra to rlu ğ u n u küçü cü k d ü şm a n la rı, um k arşısın d a hazin, elim , fecî bir m ağlûbiyete u ğ ra ttı. Zengin, b ü y ü k , b alk ın ın yüzde sekseni, yüzde yüzü T ü rk ve İslâm R u meli e y aletlerim iz B alkanlı d e v ler a rasın d a yağm a cdilircesine
Besinci Sultan paylaşıldı: B u lg ariar Ttdirneye k a d ar geldiler: S ü k rii P aşanın k ah ram an ca m üdafaa ettiğ i bu b ıiy ü k beldem ize dahi v atan ¡ha n etin e v aran p a rti kavgası yüzün den yardım edilem edi.
Edilm eyi alaıı B u lg ariar Is - tnııbul kapusu sayılan Çatalca ö n lerin e k a d a r geldiler.
K apayalım o m iilevves say fa ları.
S u lh u n im zasında A v ru p a hu - du d u m u z E d irn e k a p u la n n a , M e riç ırm ağına k a d a r geriled i. Bu m eş’um h a rp te tek kazancım ız E dirnem izi geri alm a k o lm u ştu ; fa k a t o m uazzam iç belde a rtık b ir s ın ır şeh ri o lm u ştu . Bozca ada ve İm roz m ü stesn a A nadolu su la rın d a k i b ü tü n ad alarım ız Yu ııanistana. oıı iki adayı da - n a şı' olsa Y unan alacak diye - 1- taly a y a verm iştik.
B ugün bu T ü rk a d aları kara
M«? hm «M R eşat
sularım ızda b irer gere kondu ai bi d u rm ak tad ır.
A rdından B irim i Çihaıı Harbi çıktı. K ör bir siyasetle o a teşe g irdik. Sekiz, cephede döğüşen M ehm etçik h a rik a k a h ra m a n lık ların a rağm en k o rk u n ç m ağiûbi yeti önleyem edi. T ü rk iy e m ü tte fik leri A lm anya ve A v u stu ry a im p a rato rlu k la rı ile b e rab e r ıııağ lu p oldu.
Beşinci S u ltan M ehm et Reşat o cihan h arb in in bozgun y ılın da, 3 Tem m uz 1918 Ç arşam ba g ü n ü 74 yaşında öldü.
K üçük kardeşi ve halefi A l tıncı S u ltan M ehm et V aiıidettirı cenazesinde bizzat bu lu n d u .
H ayatta iken y ap tırd ığ ı E y ü p iskelesi civ arın d ak i tü rb esin e def uediidi: -E bedî u y k u m u su ve eoeuk sesleri yan ın d a uy u m ak isterim ., dem işti: T ü rb esin in , a - ııına bir ilkokul yap tırıld ı.
Altıncı Mehmet Vahideddin
O snutnlı p a d iş ah ların ın o tu z sekizincisi ve son u n cu su , h an e d a n ın ın en kava b ah tlı sim ası il lim A ltıncı M ehm et V ahidettin S u ltan A bdüim ecidiıı yirm i ü - çniicü çocuğu, ve o ğ u lla rın ın en k ü ç ü ğ ü olup 1860 y ılında doğ m u ştu , anası G iilistû k ad ın d ır: bab asın d an b ir yaşını dahi d ol d u rm ad a n öksüz kalm ıştı.
B irinci C ihan H arb in in son yılın d a, T ü rk istik lâlin i te h d it eden kesin ve a ğ ır m ağ lû b iy e tin tam eşiğinde. 4 T em m uz 1918 P erşem be günü Osm anlı ta h tın a o lu rd u , elli sekiz yaşında idi. O rta boylu, v ü cu t yapısı çelim siz. fak at zinde ve sıh h atli, sac ları hem en hem en tam am en a ğ a r mış. uçları kesilıri'ş top bıyıklı, sak alı m atru ştu . H anedan a n 'a - neshıi terk e d ere k c ü lu su n d an sonra ila sakal salıverm edi: göz liik k u llan ırd ı.
B aşkâtipliğinde b u lu n m u ş Ali F u a t B eyin an la ttığ ın a göre in sanın içindeki d ü şü n celerin i göz terin d en ok u y an b ir zekaya ve bir h ü k ü m d ara lüzum u k ad ar küH ıire sahipti. H er m eseleyi sii re tle k av rar, fakat nzıııı nzuıı d ü şü n d ü k te n sonra k a rarın ı v e reb ilird i. C ü lu su n d an evvel hak k ında v erilen b ü k ü m le r daim a ınüsbet olm u ştu r.
T ü rk iy ey i birinci cihan h a r bine sokm uş ve bu su re tle lıir izm ihlal u ç u ru m u n u n ö nüne g e
tirm iş olan İttih a t ve T era k k i fırk ası 8 Ekim 1918 Salı günü sadrazam T alât P aşan ın istifası ile ik tid ard an çekildi, m em leketi o felâket g ird ab ın d an k u rta rm a işini bu k a rab a h tlı adam ın o- n ıu zların a yükledi.
30 E kim de m u h arip d ü şm an lar la Limiti adasında M ondros Mü turekenam esi im zalandı, ile r ii- çü de v atan hizm etleri ile miim tuz sım alar olan T ü rk n ıu ıa h - basları. Rauf. R eşat H ikm et ve S adullah bey lerin k abul etm eğe m ecbur o ld u k la rı ş a rtla r çok a- ğırdı:
Boğazlar bütiiıı istih k am ları ile itilâf d e v letlerin e te rk edilecek.
O rdu te rh is olunacak.
Sahil m uhafaza gem ileri hariç b ü tü n donanm a itilâf d ev letleri ne teslim olunacak,
G alip d e v le tle r em n iy etleri teh d it e d e r bir d ıırtun g ö rü rler -e T iirkiyeniıı her baııgi b ir y e lin i a sk erleri ile işgal edebileck
l o r .
B ütün m u h ab ere vasıtalım iti laf d ev letlerin in k o n tro lü a tlın a konacak..
Bu m addelerin toplan ifadesi kayıtsız şartsız teslim iy etten fark sızdır.
2 3 Kasını gecesi m illete hu felâk etin hesabını v erm ek le m ü kellef olan ittih a t ve T erak k i e rk an ı v atan ı ve m illeti o p e ri şan lık içinde b ıra k a ra k v atan iıü
d u tla rı dışına fira r e ttiler.
T ü rk iy e k ıldan ince, kılıçtan k esk in S ıra t K ö prüsü üzerinde, ta rih in in en nazik d ev rin d e idi.
17 M ayıs 1918 P a z ar g ünü, diiş titan h a rp gem ileri İstan b u l lim a
ıııııa g elerek d em ir attı. 21 A ralık C um artesi günü A l tıncı S u ltan M ehm et b ü tü n m e- b uslaı ittih atç ı, m em leketin m u k ad d eratın ı p artilerin in lid e r leri ellerin e b ırak m ış m cbııslat m eclisini d ağ ıttı,
1919 y ılı M ayısının onbirindo Y u n a n lıla r F eth iy ey i, on ü çü n d e Ita ly a n la r K uşadasm ı, ve oııbe- şinde y in e Y u n a n lıla r İzm ir! iş gal etm ekle, su lh u n ak d in d en e v vel m ü ta rek e şartın ca o rd u su n u terh is etm iş olan T ü rk iy en m d ü şm a n la r tara fın d a n ask eri kuv ] v c tle rle işgali başladı.
Aynı ayın on d o k u zu n cu günü j 9 O rdu M üfettişliği vazifesi ve ; K arad en iz yolu ile A n adoluya E
h a rek e t eden M ustafa Kemal Pa E
sa da Sam sunda karay a çıkm ış E b u lu n u y o rd u . Y u rd u n a kabbeee 7 sald ıran d ü şm an a karşı y e r yer E silâha sa rılşn T iirk m illeti de e
M ustafa K em alin salısında, va- E
tan ın ı \ c istiklâlini k u rta rm a k E
için m illi birliğini tem sil edecek E
lid erin e k a v u şm u ş o lu y o rd u . E
M ustafa Kemal Paşa Izıuiriıı : işgalinden sonra Batı A nadolu E to p ra k la rın d a ilerlem eğe haşla- : m ış dü şm an a silâhla k arşı k oyar E
Ueıı. m illetin m u k ad d e ratı ine- E su liyetiııi y ü k len e ce k yeni bir E m illet meclisi k u ru lm a sın ı tab ak E k u k e ttird i. 12 O cak 1921) de İs- E taııbuida to planan bu son O s- = m anii m ebusun meclisi 28 O cak- E ta «Millî Misali» d en ilen m eş- E h u r beyannam esini cihana ilân E etti. M ondros m ü tarek esi ile iıu - e
d u tla rı çizilen T ü rk v atanının E
a rtık p arçalanm az b ir b ü tü n ol- E d u ğ u n u , T ü rk istik lâlin i te h d it E eden hiç b ir şeyin k a b u l edilm i- E
yecçğini b ild ird i. E
16 M art 1920 de İsta n b u l itilâf jj d e v le tle rin in a sk eri k u v v e tie riy e
le işgal edildi, ve son O sm anİı E m ebusaıı m eclisi b asılarak d ağ ı- E
tıldı. E
Bir d ev letin tah t şe h rin e y a - E intan bu tecavüz, itilâf d e v le tle rin ce T ü rk iy e istik lâ lin in a rtık bahis m evzuu olm adığını açıkça an latıy o rd u .
işte o a n d a A ltınca S u ltan M ehm et V ah id ettin m illetin kaıı asalet ve cev h erin i görem edi, ta k d ir edem edi: Batı A nadolu - ııuıı işgaline Uaışı silâhla karşı d u rm an ın d ah a b ü y ü k te h lik e le r d o ğurabileceğinden k o rk tu . O ta rih te d ü n y ay a hâkim kaiıkur silâhlı k u v v e tle re tab ip galip d ü şm an lara lisanen de «D ünya h a ritasın d a T ü rk iy e diye b ir d evlet yoktur» d ed irtm em ek için A n adoludaki m illi m ü cadeleye m u h alif bir cephe aldı
II May ıs 1920 de M ustafa K e mal Paşa ile a rk ad a şları idama m ah k û m eden şeyhülislam D ü r- rizade A bdullah E fendinin m a b u t fetv aları ile A ltıncı S u ltan M ehm edfn sadram azları a ra sın da belâb eti ¡le ıneş’um bir h a tıra bırakm ış D am at F erit Paşa kabinesinin vatan a han cı vesi kası b eyannam esi n eşro lu n d u ; va tanını m ütecaviz düşm an k a rşı sında silâhı i le ve seisebil e tti ği k an ı ile k o ru y a n la r saki ilân edildi.
B unu 10 A ğustos 1920 de. hiç biı zam an y ü rü rlü ğ e girıııiye- eek olan S evr sulh m uahedesi niıı. padişahın bizzat b u lu n d u ğ u b ir sa lta n at şu rasın d a zelilâne k ab u lü faciası tak ip etti: bu şû rada o pis m uahedeyi reddeden tek asil ve ııeeib sim a olarak A yan Meclisi azasından Topçu F erik i Ali Rıza Paşa H a zre tle ri- ıı: bu m illet ebed iy en rahm etle an ac ak tır.
Bu kötü işlere A n zav u r A h m et Paşa adında gayri T iirk bir m acerap erestin k u m andasında derm e çatm a se rse rile rd en m ü re k k ep ten k il k u v v etin in çık a rılm asını d a e k le d ik te n sonra Al tıııcı S u ltan M ehm et V ahidettin h a k k ın d a bir hü k ü m verm ek için vakit halâ eriten d ir.
(D evam ı var)
l l t l i m i M t i t ' M I I I M H I l M I 1 l l t l t l H l I l l l l l t M I l I H I I H I I I I t l I M I I I M i m i l l t l I l l l l l l l l l t l I t l i f i l ı l l l ı l ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı t t f i l ı ı ı ı ı ı l ı u ı ı l ı ı
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi
