İlk derleme müdürü Selim Nüzhet Gerçek:(Yaşamı-yapıtları-kitaplarına girmemiş seçme yazıları)

(1)

İLK DERLEME

MÜDÜRÜ

M. Türber ACAROĞLU

T.C. KÜLTÜR BAKANLIĞI KÜLTÜR ESERLERİ

(2)

TT

İ L K D E R L E M E M Ü D Ü R Ü S E L İ M N Ü Z H E T G E R Ç E K

(3)

T.C. KÜLTÜR BAKANLIĞI YAYINLARI / 2648 Yayımlar Dairesi Başkanlığı

Kültür Eserleri D izisi/ 306

İ L K D E R L E M E M Ü D Ü R Ü

S E L İ M N Ü Z H E T G E R Ç E K

(YAŞAMI-YAPITLARI - KİTAPLARINA GİRMEMİŞ SEÇME YAZILARI)

M. TÜRKER ACAROĞLU Emekli Derleme Müdürü

(4)

Kapak Düzeni - Dizgi/Tuğra Ajans

İlk Derleme Müdürü Selis Nüzhet Gerçek :

{Yaşamı-yapıtları-kitaplarına girmesi iş seçme yazıları) / Hazırlayan: M. Türker Acaroğlu. - Ankara : Kültür Bakanlığı, 2001,

VIII, 156 s. : res. ; 20 cm. - (Kültür Bakanlığı yayınları ; 2648. Yayımlar

Dairesi Başkanlığı kültür eserleri dizisi ; 306) ISBN 975-17-2759-6

I. Acaroğlu, M. Türker. II. Seriler: . 928.94335

www.kultur.gov.tr

E.mail: yayimlar@kutuphanelergm.gov.tr Birinci Baskı, 4000 Adet

ÖZYURT MATBAACILIK 230 76 31 - 351 29 56

(5)

S U N U Ş

İlk Derleme Müdürü Selim Nüzhet Gerçek, Türkiye’de yal-, ntzca Basma Yazı ve Resimleri Derleme Müdürlüğü’nün kurucusu olmakla kalmamış, aynı zamanda “Türkiye bibli yografyası" adını taşıyan süreli ulusal kaynakçamızın da ku rucusu olmuştur.

İstanbul’un Rumeli Hisarı semtinde doğmuştu; ancak, ağa beyi olan değerli yazar Abdülhak Şinasi gibi soyadı olarak Hisar’ı değil de Gerçek soyadını seçmişti. Bunun nedeni şöyle açıklanır: Selim Nüzhet, İstanbul’da ilkin 1719 yılında İtfaiye Örgütünü ku ran Gerçek Davut’a (öl. 1733) özel bir sevgi besler, onun bu ha yırlı işi başarmaktaki rolünü takdirle anar, kendisinin de yurtta herhangi bir işin Gerçek Davut’u, yani ilk kurucusu olmak düşün cesini taşırdı. Nitekim, İstanbul'da Derleme Müdürlüğü'nün Ger çek Davut’u oldu. Yalnızca bu duygusunun etkisiyle onu çok sevdiği ağabeyi Abdülhak Şinasi’den ve Hisar’dan uzaklaştıran Gerçek soyadını, yeni giriştiği bu işin ilk günlerinde aldı (Tem muz 1934).

Türkiye’de 21 Haziran 1934 tarihinde çıkan 2525 sayılı ya sayla herkese bir soyadı alma zorunluluğu getirilmişti. Aynı gün kabul edilen 2527 sayılı yasayla da İstanbul’da bir Derleme Mü dürlüğü kurulmuştu. O sırada görevli olarak Ankara’da bulunan Selim Nüzhet, Derleme Müdürlüğüne resmen atanma emrini alır almaz İstanbul’a dönüp hemen Derleme Müdürlüğünü kurdu. Tam 11 yıl bu görevde kalıp Derleme işlerini titiz bir biçimde yü rüterek çağcıl bir durumu getirdi.

(6)

Selim Nüzhet Gerçek’in Derleme Müdürlüğü döneminde “Türkiye Bibliyografyası" da yıldan yıla daha düzenli, daha sü rekli bir biçimde hazırlanıp yayınını sürdürmüştür.

Selim Nüzhet Gerçek’in Milli Kütüphane'nin kuruluşunda da büyük hizmetleri geçmiştir. (Ayrıntıları yaşam öyküsünde okuya bilirsiniz).

Daha Galatasaray Lisesi öğrencisiyken yazı yazmaya baş layan Gerçek, 12 yıllık bir Avrupa yaşamından sonra döndüğü yurtta kendini inceleme ve araştırma çalışmalarına vermiştir. Çok değerli ve önemli yapıtlarını bir bir yayımlamayı sürdür müştür.

Ancak, çeşitli konulardaki bu inceleme ve araştırma yazıları gazete ve dergi sayfararında kaldı, hepsi kitaplaşamadı.

İşte, kitaplarına girmeyen bu belli-başlı inceleme ve araş tırmalarından seçmeleri, Emekli Derleme Müdürü M. Türker A- CAROĞLU, de/li-toplu bir kitap biçiminde yayıma hazır duruma getirmekle öncel (selef)ine karşı olan vefa borcunu ödemiş ol maktadır.

Başta gezi ve yerel tarihler olmak üzere, tiyatro tarihimiz ve çeşitli konulardaki bu değerli araştırma yazılarından ilgililer kadar herkesin de yarar sağlayacağı umulur.

M. istemihan TALAY Kültür Bakanı

(7)

İÇİNDEKİLER SELİM NÜZHET GERÇEK (1891-1945)

I- Yaşamı... 3

II- Telif ve çeviri kitapları... 11

III- Basılmamış kitapları... 19

IV- Sahnelenmiş oyunları... 20

V- Son yazılarının listesi (1939-1946)...21

VI- Kaynakça... 24

VII- Kitaplarına girmemiş seçme yazıları...26

A) Gezi ve yerel tarihler 1- Seyahat...26 2- Edim e... 30 3- Tarihte Bursa... 32 4- Tarihte İzmir... 35 5- Tarihte Manisa... 37 6- Tarihte Sinop... 41 7- Tarihte Mardin... 43 8- Tarihte Tire... 45 9- Eski Amasya... 48 10- Sivil Mimarimiz... 50

11- Konya'da Sultan Han...53

12- Sanat eseri birkaç mezar taşı... 55

13- Eski ilk mektep... 58 VII

(8)

B) Tiyatro tarihimiz

14- "Karagöz : Psiko-sosyolojik bir deneme"... 62

15- Karagöz...66

16- Ortaoyunu, millî Türk tiyatrosunu doğuracak olan kaynaktır... 70

17- Kukla ve hokkabaz...72

18- İlk Türk tiyatrosu ve ilk Türk piyesi... 75

19- İlk Türk piyesi II...80

20- Güllü Agop'un imtiyazı... 87

2 1 - Âli Bey (1844-1899)... 91

22- Bursa ve Adana tiyatroları... 93

23- Tiyatro adlı sokaklar... 97

24- Arap harfleriyle tiyatro ve sinema mecmuaları... 101

25- Şehir Tiyatrosu'nda "Hürriyet Apartmanı" ve telif eserler... 104

26- Sanatkâr ruhu ve Emekli Sanatkârlar Yurdu... 106 C) Çeşitlj konular 27- Nasrettin Hoca... 111 28- Tandırbaşı...113 29- Takvim...116 30- "Gazette"...119 31- "Takvim-i Vakayi"...120 32- Banknot...126

Selim Nüzhet Gerçek'in mezar taşı resmi... 131