Saray ve Babıali'nin iç yüzü:Çırağan Sarayı'na su yollarından nasıl gidilirdi?

Sahife S A K Ş A M

SARAY ve BABMLİKİN İÇYÜZÜ

Yazan : S U LE Y M A N KÂNİ Tercüme, iktibas hakkı mahfuzdur w* T e frika No. 352

Çırağan sarayına su yollarından

nasıl gidilirdi?

Sultan Muradı jclâsa teşebbüs edenlerden hükümetçe elde edi­ lenlerin mahkûmiyetleri 1295 zil­ kadesinde ilân edilmiştir. Bundan da cemiyetin sekiz, dokuz ay giz­ lice çalıştığı anlaşılır.

Ali Suavi vakasile (17 cemazı- yiilevvel 1295) bu mahkûmiyet ilânı arasında üç buçuk ay kadar bir vakit geçtiği tarihlerin bu tet­ kik ve tatbikiie meydana çıkar. Bu son teşebbüste Ali Suavi va­ kasile de alâkadar bir kaç kişi mahkûmiyete uğramışlardır. Bu da ikinci Çırağan vakasının ilk Ali Suavi vakasından muahhar oldu­ ğunun en kati delilidir.

Acaba Kîeanti, Ali Şefkati ve arkadaşları Ali Suavi ile de bera­ ber çalışmışlardı da o teşebbüs muvaffak olmayınca gayretleri, cüretleri kırılmıyarak gene gaye­

lerine vüsul için bir ikinci teşeb­ büste daha mı bulunmuşlardı?

Yoksa bunlarınki başlı başına ve Suavininki ile hiç alâkası ve ir­ tibatı olmıyan bir teşebbüs mü İdi?

Bu nokta hâlâ karanlıktır. İkinci Çırağan vakasında böyle müphem ve mestur kalmış birçok noktalar bulunduğunu düşünerek bunları mümkün olduğu kadar ta­ mike ihtiyaç hissettim. Bunun için Sultan Murat dairesi hakkında hususî malûmat sahibi olacakla­ rına ihtimal verdiğim bazı zevata müracaat eyledim.

Abdüihamidin berber başısı Hüsnü beyin üvey oğlu matbuat mümeyyizliğinden mütekait Şem­ settin bey ile (geçende vefat et­ miştir) gene Hüsnü beyin yeğeni ve Didon Arif beyin oğlu muzıka- dan mütekait Cafer beyin bu bap­ ta verdikleri izahatı birleştirerek aşağıya kaydeyliyorum:

(Nakşifent kalfa Sultan Murat dairesinden altınla dolu bir çanta ile çıkmıştı. Kalfa iptida zevcesi Tarandil hanım Sultan Murat da­ iresinden çıkmış olan Aksarayda sakin Nuri beyin hanesine gitmiş­ ti. Sonra gene haremi Sultan Mu­ rat dairesinden çıkma Cenanıyar hanımın zevci berber baş.ı Hüsnü beyin Serencebey yokuşunda Ci- hannüma camii kurbunda kirala­ dığı bir eve geçti.

Nakşifent kalfa Cananıyar ha­ nımın saraydh kalfası olmasile hayli müddet burada misafir kal­ dı; yanında bir de halayık var idî.

Sultan Muradın validesi oğlu­ nu saltanata nail etmek için oku­ yucular, üfürükçüler ile münase­ betini hiç kesmezdi.

Aşağıda anlatılacak şu yolla­ rından veya bir iş vesilesile Sul­ tan Murat dairesinden harice çı­ kabilenler Nakşifent kalfaya Sul­ tan Muradın giydiği çamaşırları,

gömlekleri getirirler, Nakşifent te bunları emniyet ettiği «duası mü­ essir» efendilere okutturur, ayni vasıtalar ile valide sultana iade eylerdi.

Kavakta dabaghanede (baldın kara) denilen bir Hintli yardı, Nakşifent kalfa bunu berber başı Hüsnü beyin evine getirtir, orada

Şe fka ti efendi

Sultan Muradın çamaşırlarını okuttururdu.

Sultan Muradı yeniden iclâsa çalışan cemiyete dahil olan maliye kâtiplerinden Muhtar bey de Se­ rencebey yokuşunda bir eve nak- Ietmişti.

Hintli baldırı kara bazan Muh­ tar beyin evine de giderek oradan Çırağan sarayına doğru nefes eder, üflerdi!

Hüsnü beyin oğlu tahriratı ha­ riciye kâtiplerinden ve ahrardan Tevfik bey de cemiyete dahil ol­ muştur.

Cemiyet âzasının içtimaları bir kaç defa Cenanıyar hanımın evin­ de vaki oldu. Bu cemiyete (Klean-

(Haçopulo) dahi dahil iid.

Kılıç Ali camiini geçtikten son­ ra Enver paşa konağına doğru iki su yolu bacası vardır.

Zevcesi şehzade Salâhaddin efendi validesinin kız kardeşi olan doktor Emin paşa konağının kar­ şısına isabet eden su yolu baca­ sından girilerek Çırağanla müna­ sebette bulunulacaktı. Muhtar bey bir su yolcu elde etti.

(Cafer bey bu su yolcunun adı Mehmet veya Ali olacağını söyle­ miştir. Fakat bu işten mahkûm olan iki su yolcunun adları Ahmet ve İsmaildir.)

Emin paşa konağının karşısın­ daki menfezden Hüsnü beyin oğ­ lu Tevfik bey, Ali bey - Ali Şef­ kati bey - bir kaç defalar girip çıktılar.

(Cafer bey Namık Kemal beyin de bu su yolundan Çırağana girdi­

ğini işittiğini söylemiş ise de Ke­ mal beyin bu cemiyetle bir alâkası olduğuna dair hiç bir malûmat yoktur.)

Su yolları bir adam boyunda ge­ nişçe lâğımlardır. İçinde müşkü- lâtsız yürünebilir. Buradan giri­ lince Çırağan sarayında hamam ile bahçe arasında denize giden lâğım bacasından çakılabilirdi.

O zaman içerideki bekçiler ve ağalar daha değiştirilmemiş oldu­ ğundan bunlar Sultan Murada sa­ dakatle hizmet ederlerdi.

Berber başı Hüsnü beyin hane­ sinden Çırağan sarayının binek taşı görülürdü. Su yolundan Çıra- ğana gitmek üzere birisi bacadan gireceği sırada Hüsnü beyin hane­

sinde evvelce kararlaşmış şekilde pencereye havlular asılarak Çıra- ğana haber verilir, oradan işare­ tin anlaşıldığı cevabı gene muay­ yen işaretle alınınca su yoluna gi­ rilirdi.

Berber başı Hüsnü beyin evine gidip gelmeler ziyadeleşince ha­ remi Cenanıyar hanım hükümetin şüphesini celbetmek ihtimalini dü­ şündü. Bunun üzerine Nakşifent kalfa yanındaki cariye ile gene o civarda diğer bir ev kiraladı. Bun­ dan sonra cemiyetin içtimaları hep bu evde yapıldı.

Nakşifent çantasındaki para ile icabında kalabalıkla iş görecek adamlar yazmağa da çalışıyor, bunlara beşer lira veriyordu. Bir gün Üsküdardaki köprülü konak sahibi Abdülâzizin baş mabeyin­ cisi Hafız Mehmet beyin bir ha­ rem ağasına misafirete gitti. Ora­ da bir uşak yanında götürdüğü çantasına anahtar uydurdu; pa­ raları çaldı.

Nakşifent kalfa da bundan sonra parasızlıkla şaşırdı, kaldı.

Berber baş,ı Hüsnü beyin oğlu Tevfik bey - Namık Kemal bey­ den - aldığı evrakı su yolu tariki- le Çırağana isal ederdi. Tevfik bey becerikli ve cevval, ateşli bir genç idi.

Cemiyet tarafından Sultan Mu­ rat lehine tanzim olunan beyan­ nameleri de Fatihte o yapıştır­ mıştı. Cemiyete dahil olan kavas başı Mustafa ağanın oğlu Tevfik efendi ile birlikte geceleyin Be­ şiktaş müvakkithanesi önünde be­ yanname yapıştırırken kavasbaş.ı zade yakalandı. Hüsnü beyzade Tevfik bey kaçıp kurtulmağa mu­ vaffak oldu.

Bu kavasbaşı zade Tevfik efen­ di de şehzadeliği hengâmmda Sul­ tan Murada intisap etmiş idi; çal­ gı çalarak Sultan Muradı eğlendi- rirdi.

Cemiyetin diğer âzası hükümet­ çe yakalanınca Avnullahül Kâzı- mînin babası ve Sultan Muradın ikinci kâtibi Hacı Hüseyin Hüsnü bey ile Muhtar bey divanı harpte

(bu işi biz tertip ettik) dediler. Cihannüma imamı Arnavut imam Ali efendi Nakşifent kalfa­ nın berberbaşı Hüsnü beyin evin­ de bulunduğunu hükümete haber vermesi üzerine Hüsnü beyin ha­ nesi arandı ise de kalfa bulunama­ dı. Ancak Hüsnü bey tevkif edil­

di.] (Arkası var)

A K Ş A M

İlân tarifesi

Gazetemizde neşredilecek ilânlar için müracaat yeri:

ilâncılık kollektif şirketi

Ankara caddesi, Kahraman zade han. Tel. 20094-20095