E. MARIENNE STERN, Roman, Byzantine and Early Medieval Class
IOBCE - 700 CE Ernesto Wolf Collection,
Ostf~ldern 2001.
Eva Marienne Stern'in antik cam, özellikle Roma Dönemi cam buluntular~~ üzerine bir çok yay~ n~~ bulun~naktad~r.Yazann bu çal~~mas~, Ernesto Wolf Koleksiyonu'nun ikinci kitab~d~r. Bir or-tak çal~~ma olan ilk kitapta (E.M. STERN -il. SCHLICK NOLTE, Early Class of the Ancient World
1600 B.C. - A.D. 50 Ernesto Wolf Collection, Ostf~ldern 1994 ), ilfleme tekni~i öncesine ait yak-la~~k 1500 y~ll~k bir süreçte yap~lm~~~ olan cam eserlerin katalo~u yer almaktad~r. Y~ne bir katalog çal~~mas~~ olan bu son kitab~ nda ise Erken Roma Dönemi'nden Geç Antik ve Erken Ortaça~~ ( IV. yüzy~l ortas~~ - erken VIII. yüzy~l) dönemleri aras~ nda yap~lm~~~ olan cam eserlerin tan~t~m~~ yap~l-m~~t~r.
Stern, haz~rlad~~~~ bu kitapta iki amaç belirlemi~tir: Birincisi Ernesto Wolf Koleksiyonu'nda bulunan Roma, Bizans ve Ortaça~~ Dönemi cam buluntularnun yay~mlanmas~~ ve bu cam bulun-tulann tarihsel ve kültürel verilerle de~erlendirilmesi; ikinci olarak da Roma ~mparatorlu~u'nun do~usunda özellikle Suriye-Filistin ve imparatorlu~un bat~s~nda özellikle ~talya ve kuzeybat~~ Av-rupa cam atölyelerinin aralar~ndaki üretim farkl~l~klar~ n~n koleksiyonda bulunan örneklere da-yan~larak belirlenmesidir. Farkl~~ kültürel ve tarihsel özelliklere sahip olan bu iki bölgeden gelen cam kaplar~n formlar~na, bezeme biçimlerine, cam renklerine, kullan~m amaçlar~ na ve teknik özelliklerine bak~larak bu farkl~l~klar yazar taraf~ndan ortaya ç~kar~lm~~t~r. Ayr~ca, cam kaplar~n günlük hayattaki yeri, kullan~ld~~~~ yerler, kullan~m yayg~nl~~~~ do~u-bat~~ farkl~l~~~~ da dikkate al~ na-rak aç~klanm~~t~r.
Kitab~ n giri~inde çal~~man~ n amac~, bölümlerin düzeni, kitapta kullan~lan lusaltmalar ve cam terminolojisini anlayabilmek amac~yla haz~rlanm~~~ bir sözlük bölümü bulunmakta, bunu ta-kip eden dört bölümde kronolojik olarak Erken Roma imparatorluk ( [Ö. ca. 30 - ~.S. 120 ), Orta ve Geç Roma imparatorluk ( Il. — IV. yüzy~l), Erken Bizans imparatorlu~u ( geç IV. yüzy~l - VII, yüzy~l~n ortas~~ ) ve Geç Antik ve Erken Ortaça~~ Dönemleri( IV. yüzy~l ortas~~ — erken VIII. yüzy~l ), be~inci bölümde ise Cam E~yalar ( I. yüzy~ldan VII, yüzy~la kadar) ele al~nm~~t~r. Her bö-lümün ba~~nda, dönem hakk~nda genel bilgi ve bu dönemde kullan~lan yap~m teknikleri, atölye-ler ve atölyeatölye-ler aras~ndaki farkl~l~klar, cam kap forrnlan ve kullan~mlar~, bölümde yer alan cam eserlerin genel bilgisi ve son olarak da her eserin foto~raf~~ ile birlikte katalog k~sm~~ yer almakta-d~r.
~.Ö. I. yüzy~l~n ikinci yar~s~ nda cam endüstrisinde büyük bir hareketlili~in ya~anmas~na ne-den olan ilfleme tekni~inin ke~fedilmesinin ve bunu takip ene-den teknik geli~imin anlat~ld~~~~ bi-rinci bölümde, cam ülleyicilerinin ilk çal~~malann~~ Suriye-F~listin Bölgesi'nde, Sidon'da (modern Saida, güney Lübnan) ve ~talya'da gerçekle~tirdikleri belirtilmi~tir. ~cad~n gerçekle~ti~i dönem-lerde imparatorluk içinde "Par Romana" n~n ya~an~yor olmas~, bölgeler aras~~ ili~kilerin yo~unla~-mas~ na ve Italya'n~n, özellikle de Roma kentinin Do~u Akdenizli zanaatkarlan kendilerine çeke-rek, tekni~in h~zl~~ bir ~ekilde di~er bölgelere yay~lmas~na neden oldu~u vurgulannu~ur. Bu bö-lümde, üfleme tekni~inin en eski örnekleri olan "unguentarium lar~, dönemin modas~~ olan ka-hba tlfleme tekni~inde yap~lm~~~ cam kaplan ve bunlar~n d~~~nda çe~itli formlardaki masa kapla-r~n~n bölgesel özellikleri, formlann yay~bm~~ ve yap~m teknikleri üzerine detayl~~ bir çal~~ma yer al-maktad~r.
218 KITAP TANITMA
~kinci bölümde, ~.S. II. yüzy~ldan itibaren imparatorlu~un do~u ve bau atölyelerinin git-tikçe birbirlerinden ba~~ms~z olarak yeni formlann ve üretim tekniklerinin kullan~ld~~~~ bir döne-min ba~lad~~~~ belirtilmi~tir. Bu bölümde detayl~~ olarak bat~~ ve do~u üretimi formlar, formlar ara-s~ndaki benzerlik ve farkl~hklar koleksiyonda bulunan örneklere dayamlarak aç~klanm~~t~r.
Bu dönemde bat~da belirli büyük üretim merkezlerinin yan~nda, yerel ihtiyac~~ kar~~layacak küçük atölyelerin de kurulmaya ba~land~~~, ~.S. IV. yüzy~la kadar çe~itli amaçlar için çe~itli form-lar f~retilirken, özellikle kuzeybat~~ Avrupa'da IV. yilzy~ldan sonra sadece form oform-larak masa kapla-nn~n üretildi~i, imparatorlu~un do~usunda ise cam tarihinin en verimli döneminin Geç Roma Dönemi'nde bu bölgede ya~and~~~~ vurg-ulanm~~t~r.
Kitab~n üçüncü bölümünde, Roma ~mparatorlu~u'nun 330 y~l~nda ikiye ayr~lmas~yla olu-~an yeni siyasal ve dinsel de~i~ikliklerin etkilerinin cam endüstrisine nas~l yans~d~~~~ ele al~nm~~t~r. Bu dönemde cam üretimi bask~n bir ~ekilde devam etmi~~ ancak, sosyal ve dinsel hayatta de~i~ik-liklerin ya~anmas~~ cam esteti~inde de yeni bir dilin ortaya ç~kmas~na neden olmu~tur. Yazar bu bölümü 3 ana kronolojik dönemle ele alm~~t~r: Geç Roma Gelene~i Camlar~, Erken Bizans Ser-best Üfleme ve Erken Bizans Kal~ba Üfleme Camlar~. ~lk dönemde Roma gelene~inin devam~~ olarak armudi gövdeli vazolar, küresel gövdeli huni a~~zh ~i~eler, derin kaseler, mavi beneklerle bezeli çe~itli formlardaki kaplar kar~~m~za ç~kar. Erken Bizans Dönerni'nde kadeh, kandil ve ayakl~~ silrahilerin yan~nda, "Hac~~ Kaplan" olarak tan~mlanan alugen gövdeli kal~ba üflenerek
ya-p~lm~~~ kaplar da bu dönemin karakteristi~idir.
Geç Antik ve Erken Ortaça~~ camlar~n~n ele al~nd~~~~ dördüncü bölümde güneydo~u Av-rupa, Frenk, Sasani ve Erken ~slami Ümeyye kaplar~~ gibi Roma imparatorlu~u s~n~rlar~~ d~~~nda yap~lm~~~ ve kullan~lm~~~ olan cam kaplar ele al~nm~~t~r. Roma'n~n etkisinin devam etti~i bir geçi~~ dönemi olan Geç Antik Dönem'i takip eden süreçte, özellikle Avrupa'da toplumsal ayr~l~klar~n ya~anmas~= cam üretiminin de ulusalla~mas~na neden oldu~u, bunun sonucunda da güney Almanya'da Alamanni'ler, ~ngiltere'de Saxsonlar, Kuzey ~talya'da Longobardlar, Gotlar gibi farkl~~ etnik topluluklar~n kendilerine özgü cam kaplar üretmeye ba~ladildan; do~uda, Suriye-Fi-listin Bölgesi'nde ise cam endüstrisinin ayn~~ ~ekilde devam etti~i sadece bölgenin yöneticilerinin
de~i~ti~i belirtilmi~tir.
Do~u Akdeniz'de Bizans Döneminin sona erip ~slami Dönem'in ba~lad~~~~ ~.S. VII, yüzy~lda üretilen cam kaplarla Bizans Dönemi'nin cam kaplan aras~nda görülemeyecek kadar az farkl~l~k-lann bulundu~u, bölgenin cam üretimindeki as~l farkl~l~~~~ VIII. yüzy~l~n ortas~nda Abbasi'lerin ba~a geçip ba~kenti Ba~dat'a ta~~mas~yla ya~and~~~~ vurgulan~n~~t~r.
Be~inci bölümünde, koleksiyonda yer alan camdan yap~lm~~~ küçük objelerin katalo~u yer almaktad~r. Bu bölümde, çe~itli dönemlere ait yüzük ta~~, pendant ve amuletler, cam boncuklar ve ku~~ biçimli boncuklar, cam çubuklar ve a~~rl~klar gibi malzemeler yer almaktad~r.
Kitapta, dönemlerin en önemli cam üretim merkezleri ve onlar~n formlann~n yan~nda, Anadolu gibi farkl~~ ve az çah~~lm~~~ bölgelere ait olabilecek fonnlar da ele al~nm~~t~r. Kitap, bir ka-talog çal~~mas~~ olmas~n~n yan~nda belirli dönemlerdeki cam endüstrisinin geli~imini, özellikle imparatorlu~un bat~s~~ ve do~usunda yer alan cam atölyelerinin nas~l geli~ti~ini, birbirlerini nas~l etkiledi~i ve birbirleri aras~ndaki temel farkl~l~klar~, bugüne kadar yap~lm~~~ cam ara~t~rmalar~na ve Ernesto Wolf Koleksiyonu'nda yer alan örneklere dayanarak aç~klayan önemli bir kitap niteli-~indedir.
