BAZI ~SLAM ~EH~RLER~NDE HANG~~ DEVLETLER S~KKE
KESMI~~
VE BU ~EHIRLERE NE G~B~~ ~S~MLER VER~LM~~*
~BRAH~M ARTUK-CEVR~YE ARTUK
Sikkeler, kaybolmu~~ eserlerin, y~k~lm~~~ olan ve izleri bile kalmam~~~ bina-lar~n varl~kbina-lar~n~, devletlerin zenginliklerini, göç yolbina-lar~n~, ~ehirlerin kat'i yerlerini, devletlerin sikke kesip kesmediklerini, binalar~n kat'i yap~l~~~ ve onar~m tarihlerini, devlet büyüklerinin yapt~klar~~ i~lerini, ~ehirlerde yap~lm~~~ olan ~enlikleri bildirirler.
~imdi sikkelerin bize ö~rettiklerine k~saca temastan sonra, konumuza girecek olursak:
Abunan, Abavan, M~s~ r'da Dimyat yak~n~nda bir ~ehirdir. Bu ~ehire Sorette denilmektedir.
Abbasiler Medineti Abuan Açeh, Sumatra'da
Bender el-~slam: Selam Liman~~ Ag~nir, Hindistan'da bir ~ehirdir.
Delhi Sultanlar~~
Mustakarru'l-hilife: Devlet Evi
Agra, Ekber Abâd, Hindistan'da Delhi Sultanlar~~ Daru'l-Hilafe : Hilafet Saray~, evi Daru'l-Aman : Güven Saray~, evi
Konumuzun bu k~sm~n~, Brüksel'deki "Milletleraras~~ Nümizmatik Kongresine sunarken ileride bir kitap halinde yay~ mlamaya çal~~aca~~m~z~~ bildirmi~tik. Dinleyenlerimizden baz~lar~~ da kitab~~ bekleyeceklerini söylemi~lerdi; biz de o zaman, onlara istediklerini gerçekle~tirece~imiz haberini vermi~tik. Çah~mam~z~n mükemmel oldu~unu söyleyemeyece~iz, ama biraz olsun, bu sahada çal~~anlari fayda sa~lad~ k ise sevinece~iz.
Bizlere yard~ mc~~ olan ve huzurlu, sa~l~ kl~~ çal~~mam~z~~ sa~layan, de~erli Prof. Dr. lar Hüsrev Hatemi, Aytekin Erda~, Ergin Eker, Ertu~rul Göksoy, Halil Pazarl~ , Nevzat Baban, Ertu~rul Ta~an, Ayten Alt~nta~, Zuhal Özayd~n, Hanzâde Do~an, ~brahim Süve, Mithat B~y~kl~, ~brahim Sertel, Yahya Baca, Ba~hem~ire ~lknur Y~lmaz ve arkada~lar~na ve Hem~ire Emine Erol'a te~ekkür etmeyi kendilerine ödenmesi gerekli bir borç biliriz.
422 ~ BRAH~M ARTUK-CEVR~YE ARTUK
Dâru'l-Adl : Adalet Saray~, evi
Mustakarru'l -Hilâfe: Hilâfet Karargâh~~ Beldetü'l-Agra: Agra ~ehri
Kal'atü'l-Agra: Agra Kalesi
Ahlat, Kara Koyunlular, ~ran Mo~ollar~, Ermen ~ahlar Kubbetül-~slam: ~slâm'~n Kubbesi
Ahmet Abâd, Bu ~ehir Gücerat Hindistan'dad~r. Delhi Sultanlar~, Gücerat Krallar~~ ~ehri Muazzam: Büyük ~ehir Dâr'ül-Hilâfe: Hilâfet Saray~~ Ziynetü'l-Bilâd: Süslü Beldeler Ahmet Nagar, Hindistan'dan Gücerat'ta
Gücerat Krallar', Delhi Sultanlar~~ ~ehri Mihanur: Büyük ayd~ nl~ k ~ehir
Ahmet ~ahi, Kandahar'da olup Durannerin bir ~ehridir. E~refül-Bilâd: Çok asil ~ehir
Ahsanab-âd, Hindistan'da bir ~ehirdir. Delhi Sultanlar~~
Hazret-i Ahsanabâd
Aksaray, Beni Eratna, Rum Selçuklular~~ Dâru'z-Zafer: Zafer Evi
Dâru'c -Cihâd: Sava Evi
Dâru'r-Riât: Hac~~ veya Kervansaray evi
II. K~l~ç Arslan'~n askeri üssü oldu~u ve hay~r müesseseleri kurdu~u için bu unvanlar~~ alm~~t~r.
Ak~ehir, Selçuklular, ~ran Mo~ollar~~ Dârü'l- Nüzne: Temizlik Evi Aliye, Alanya, Alâiyye Beyleri
BAZI ISLAM ~EH~RLER~~ 423 Al~nca, ~ran ve Celâyir sikkeleri bas~lm~~t~r.
Kâl'a-y~~ Al~nca: Al~nca Kalesi Amasya, ~ran Mo~ollar~, Osmanl~ lar
Dâru'l-izzet: ~eref Evi
Medinetü'l-Hükema: Alimeler veya hekimler ~ehri
~imid (Diyarbekir) Akkoyunlular, Abbâsiler, Buveyhiler, Mervaniler, Artuklar, Eyyubiler, Osmanl~lar
Kara Âmid
Dâru'l-Fahr: ~ftihar edilecek ev Dâru's-Sürür: Sevinç Evi
Dâru'l-Mahrusati Âmid: ~yi korunmu~~ Âmid Saray~~ Celâyirliler, ~ran Mo~ollar~, ~lhanl~lar, Ak-koyunlular
Medineti Ani : Ani ~ehri
Ankara, Rum Selçuklular~, ~lhanl~lar, ~ran Mo~ollar~, Osmanl~lar Dâru'l-h~sn: Müstahkem Ev
Antakya, Abbasiler, Tuluniler, Selçuklular Dâru's- Sugr: Hudut Evi
Antalya, Anadolu Selçuklular~~
Medinet-i Antalya: Antalya ~ehri Dâru's- Sugr: Hudut Evi
Azak, Alt~nordu, Osmanl~lar Azak ~ehri
Makul- Mahrûsa: Korunmu~~ Azak
Azimabâd, Hindistan'~n Delhi ~mparatorlu~u'ndad~r. Delhi Sultanlar~~
Mustakarrü'l-Mülk: Hükümdar Evi Bahavalpur, Hindistan'da Pencap bölgesinde,
Delhi Sultanlar~~ Dâru'l- ~slâm: ~slâm Evi
424 ~BRAHIM ARTUK-CEVR~YE ARTUK
Ba~dat, Abbasi Devleti'nin merkezi olan Ba~dat sulh, selâmet ve cennet an- lam~na gelmektedir. Bu ~ehrin temeli 145 (762)'de at~ld~~ ve 146 (763)'de tamamland~. Bu ~ehrin 4 kap~s~~ vard~:
- Bir yolcu Hicaz'dan gelirse Küfe Kap~s~ ndan, - Bat~~ taraf~ndan gelirse ~am Kap~s~ ndan,
- Ehvaz, Basra, Vas~t Yemame ve Bahreyn'den gelirse Basra Kap~s~' ndan,
- E~er do~u taraf~ndan gelirse Horasan Kap~s~ ndan ~ehre girmi~~ olurdu.
Abbasiler, Emirül-ümerâ, Hamdaniler, Buveyhiler, Selçuklular, Celâyirliler, Osmanl~lar
Dâru'l-Selâm: Selâmet evi
Medinetü's- Selâm: Selâmet ~ehri (Resmi vesika ve sikkeler üze- rinde görülmektedir)
Kubbetü'l- ~slam: ~slâm~n kubbesi Balansya (Valencia) ~spanya'da bir ~ehirdir.
Amiriler, Murabitiler
Medinetü'l- Balansya: Balansya ~ehri Balsiah, ~spanya'dad~r.
Murabitiler
Medineti Balsiah: Balsiah ~ehri Ban ares, Hindistan da,
Delhi Sultanlan Mehmet Abâd
Basra, Ermeviler, Abbasiler, Buveyhiler, Selçuklular, Mervaniler, ~lhanl~lar, Celâyirliler ve ~ran ~ahlar~~
Ümmi Bilâd: Memleketlerin Annesi
Bayburt, Anadolu ve Rum Selçuklulan, Beni Eratna, ~lhanl~lar Dâru'n- Necât: Kurtulu~~ Evi
Ululuk Evi Maden Bayburt
BAZI ~SLAM ~EH~RLER~~ 425
Bedeh ~an, Afganistan'da
Samaniler, Ça~atay Hanlar~, Timurileri, ~drisiler Beledi Rah~an
Beledi Özkent, Türkistan'dad~r.
Abdülmelik b. Mervan nam~na sikke bas~lm~~t~r. Fi Vilâyeti Abdülmelik
Belde-i Özkent
Belde-i Sultaniye, Marmara ile Adalar Denizi aras~ nda bir bo~az olup uzun-luk, geni~lik ve tabii durumu itibar~yla dünyan~n birinci bo~az~~ sa-y~labilir. Bo~az güney-baudan, kuzey-do~uya do~ru 67 km. olup en dar yeri Çanakkale ile Kilitbahir aras~d~r. Kanuni Sultan Süleyman devrinde burada gümü~~ (akçeler) bas~lm~~ur.
Belgrat, Tuna ile Sava'n~n birle~ti~i yerde, kuzey ve Orta-Avrupa'y~~ Karadeniz ile Ege Denizi'ne ba~layan tabii yollar üzerinde olup önemli bir ~ehirdir.
Osmanl~lar
Belh, Horasan'da bir ~ehirdir.
Ermeviler, Abbasiler, Samaniler, Gazneviler, Selçuklular, -Seybaniler, Janid, Barakzai.
Medineti Belh: Belh ~ehri, Ümmi Belh: Anne Belh,
Ümmi Bilâd Belh: Beldelerin Annesi Belh Berda'a, Ermenistan'da
Abbasiler, Celâyirliler, Sajidler, Saffariler, ~lhanl~lardan EVI Said Bahad~ r Han taraf~ ndan Medineti Berda'a- Berda'a ~ehri, diye sikke bas~lm~~ur.
Berhanpur, Hindistan'da Kande§ eyaletindedir. Delhi ~mparatorlu~-u
Belde-i Fâhire Dârü's- Sürur
426 ~BRAH~ M ARTUK-CEVR~YE ARTUK
Bljapw-, Hindistan'da Dekan bölgesinde. Delhi Sultanlar~~
Dârü'z-Zafer: Zafer Evi
Borgulu, Isparta'n~n 40 km. kuzeyinde, havas~~ güzel, ba~l~k ve bahçelik yer- dir.
Burada III. G~yaseddin Mesut b. Keykubat bir dirhem basurm~~ur. Medineti Borgulu: Borgulu ~ehri
Bajayah, Bicaye, Cezayir'de
Muvahhidin, Beni Hafz, Beni Merin Medineti Bicaya: Bicaye ~ehri
Buhara, Türkistan'da Zeref~an'~n a~a~~~ mecras~~ üzerinde
Abbasiler, Tahiriler, Büyük Selçuklular, ~eybaniler Harezm~ahlar, Janidler, Mang~tlar
El-Beldeti- Buhara: Buhara ~ehri El- Fahireti - Buhara: Buhara'n~n g-ururu Medineti- Buhara: Buhara ~ehri
~erif Buhara
Belde-i Fâhire: Övünülecek, lüks Dâru's- Surur: Mutlu Ev
Dâru's- Saltana: Saltanat Saray~~ Dâru'n-Nasr: Ba~ar~~ ~ehri
Buruard, Luristan ~ehirlerinden biri olup Hemedan'~n güneyindedir. Kâküviler, Kaçarlar
Bursa, Osmanl~lar
Dâru's- Saltana: Saltanat Saray~, Evi Bust, Afganistan'da
Tahiriler, Saffariler Medineti Bust: Bust ~ehri Caipur, Hindistan'da
Delhi ~mparatorlar~~
H~tta-i Müteberrike: Kutsal bölge El- Mecid
BAZI ~SLAM ~EHIRLERI 427
Canpanir, Hindistan, Gücerat'ta
Delhi Sultanlar~, Gücerat Krallar' Feth- Al~nm~~~
~ehr-i Mükerrem: Asil ~ehir ~ehrü'z-Zaman: Zaman~ n ~ehri Cam, Malay Adalar~mn en büyü~-üdür.
Cezireti Cavaü'l-Kebir: Büyük Ada Cava Cey, Medineti Cey, Eski ~sfahan
Abbasiler, Emeviler Medineti Cey: Cey ~ehri
Cihanabâd, Bengal'de, Delhi imparatorlu~u' na aittir. Delhi ~mparatorlar~~
Daru'l- Hilafe Bengal: Halife yeri Bengal Cizre, Mardin'in bir kazas~d~r.
~lhaniler Cezireti Ömer
Codhipur, Hind Rajputanas~'nda Delhi Sultanlar~~ Daru'l-tusur J:Yami-Mecid Daru'l-Mansur
Daru'l- Hilâfe: Hilafet saray~~ Canpur, Hindistan'da,
Delhi Sultanlar~, Canpur Ksallar~~ H~ttati Canpur: Bölge Canpur Darü'l-Mansur
Dar ü'l- Hilafet Evi
H~ttat-i Müteberrike: Kutsal Bölge ~ehri Müteberrike: Kutsal ~ehir
428 ~BRAHIM ARTUK-CEVR~YE ARTUK
Cummun, Ke~mir'de
Delhi ~mparatorlar~~ Kalemru
Amân: Güven Evi Gürcan, Taberistanda
Abbasiler, Samaniler, Buveyhiler, Ziyariler, ~lhanl~lar, Tahiriler, Medineti Cürcan: Cürcan ~ehri
Cüzcan, Horosar~'da,
Gazneviler, Ziyariler, Damar,- (Zamar), Yemen'de,
San'a imandan, Kürsi Zarnar Dal-üye, Ispanya'da,
Daniye Krallar' Muvahhidin, Medineti Daniye: Daniye ~ehri Da'rü7- ~lm ~iraz, ~rar~'da, ~sfahan'~n güneyinde
Abbasiler, Buveyhiler, Atabe~ler, ~ran Mo~ollar~, Celayirler, Timuriler, Muzafferider, Ça~ataylar,
Ak-koyunlular, ~ran ~ahlar~, Medineti ~iraz: ~iraz ~ehri
Dârül- tim ~iraz: ilim Evi, Saray~~ ~iraz Dârül- Mülk ~iraz: Saltanat Saray~~ ~iraz Dahar, Hindistan'da
Delhi Krallar' Dehrz Dahar Dihistan, Mezandaran'dad~r.
~ran ~ahlan
BAZI ~SLAM ~EH~FtLER~~ 429 Delhi, Hindistar~'da Delhi Sultanlar~~ Hazret Delhi Dârü'l- ~slâm: ~slâm Saray~, Evi Dârü'l-Mülk: Hükümdarl~k Saray~~ Devlet Abâd, Hindistan'da Dekan bölgesinde
Delhi imparatorlu~u Taht-~~ Gâh
Devlet Abâd
Diyokir, Dekan'da Delhi Sultanl~~~'na ba~l~~ bir yerdir. Delhi Sultanlar~~
Kubbetül-~slâm: ~slâm~n Kubbesi Hazreti Diyokir
Kala Diyokir
D~ma~k (Damaskus), Abbasiler, Emeviler, Tuloniler, ~h~idiler, Fatimiler, Selçuklular, Zengiler, Eyyubiler, Bahri Memlülder, Burcu Memlük- lar, Osmanl~lar
Dâru'l- Bagy: Asi Ev
Dima~kul- Mahrüsa: Korunmu~, müstahkem Dogam, Orta Asya'da, Nampara yak~n~nda
Delhi Sultanlar~~
Dârü's- Selim: Selâmet Saray~, Evi Dârü'l- ~slâm: ~slam Saray~, Evi Dârü'l- Hilâfe: Hilâfet Saray~, Evi Düneysir (Koçhisar, Tel- Ermen, K~z~ltepe)
(Mardin'in takriben 15 km. güney baus~ndad~r)
Buras~~ Artuko~ullar~~ zaman~nda ticaret merkezi idi. Ayn~~ zamanda muazzam bir iskân yeri.
430 ~BRAH~ M ARTUK-CEVR~YE ARTUK
Damga~~, Kuzey-~ran'da, Horasan'a giden yol üzerindedir. ~ran Mo~ollar~, Ça~atay, Timuriler, ~ran ~ahlan Medineti Damgan: Damgan ~ehri
Ekber Abâd (di~er ad~~ Agra), Hindistan'da Delhi Sultanlar~~
Darül- Hilâfe: Hilafet Saray~~
Mustakarru'l- Hilâfe: Hilafet Karargah~~
Elbad (Derbed), Hazar Denizi'nin bat~~ k~y~s~nda, Kafkas Da~lar~ n~n ete~inde
Emeviler
Medineti- Babü'l- ebvab Elcezire, Mezopotamya'n~n bir ad~d~r.
Emeviler, Abbasiler, Mervaniler, Hamdaniler, ZengIler, ~lhanl~lar, Karakoyunlular
Medinetü'l- Cezire: El- Cezire ~ehri Ed- Deylem, Azerbaycan'da
Kürsi'd- Deylem Kasru'd- Deylem
El- Haremeyni'~-~erifey~~, Mekke ve Medine'dir. Osmanl~lar
El- Kahire (Cairo), M~s~r'~n Ba~~ehri
Fatimiler, Zengiler, Eyyubiler, Memlükler, Osmanl~lar, Kahiretü'l- Muizziyyete
Kahiretü'l- Mubareke Kahiretül- Mahrûsa El- Kitava, (Lektava), Fas' ta
~urefai Sadiye Hazretül-Kitava
Belctetül- Kitava: Kitava ~ehri
El- Kâfe, Irak'ta, Kûfe "yuvarlak bir kum tepsi" anlam~nda Emeviler, Abbasiler, Buveyhiler, Hamdaniler Medinetü'l- Kûfe: Kûfe ~ehri
BAZI ISLAM ~EHIRLERI 431 EI-~a~, zamamm~zda bu ~ehre Ta~kent denilmektedir.
Abbasiler, Samaniler, Ça~atay Hanlar~, Beldetü'l- ~a~: ~a~~ ~ehri,
Medineti ~a~: ~a~~ ~ehri Erdebil, Azerbaycan'da
Abbasiler, Beni- Saç, ~lhanl~lar, Ça~atay, Atabeyler, Celâyirliler, ~ran ~ahlar~~
Dârü'l Er~id
Erzincan, Akkoyunlular, Beni Eratna, Celâyirliler, Dani~mendiler, ~lhanl~lar, Karamano~ullar~, Mengücüklüler, Rum Selçuklular~, Timuriler, Saltuldar, Osmanl~lar
Dâru'n-Nasr: Yard~ma Mazhar Ev
Erzurum, Anadolu, Selçuklular~, Beni Eratna, ~lhanl~lar, Saltuklular, Osman-l~lar
Dârül- Celâl- Büyüklük Evi Esterebâd, Mazenderan'dad~r.
Ziyariler, ~ran Mo~ollar~, Serbedariler, Timuriler, ~ran ~ahlan Dârü'l- Mü'minin: Mü'minler Evi
Medineti Esterebâd: Esterebâd ~ehri Fas, Afrika'n~n kuzey—bat~s~nda
~spanya Ermevileri, Murabitiler, Muvahhidler, Merinler, Mursiyeler, Osmanl~lar
Hazret-i Fas
Medined Fas: Fas ~ehri Fetih Abâd, Bengal'dedir
Delhi ~mparatorlar~, Bengal Krallar' Dârü'n-Nasr: Yard~m Evi
Fetih Pur, Hindistan'da Agra yalumndad~r. Delhi ~mparatorlar~~
432 ~BRAHIM ARTUK-CEVFI~YE ARTUK
Firuz Abâd, Bengal'de Bengal Krallar'
Filan Abâdi'l- Mahrusa: korunmu~~ Firuz Abad El- Beldeti Firuz Abâd
Hazreti Firuz Abâd Gazne, Afganistan'da
Gazneviler, Harizmiler, Delhi Krallar', Barakzailer Beldetü'l-Gazne: Gazne ~ehri
Beledi Gazne Girnata, ~spanya'da
~drisiler, Ziriler, Beni Nasr, Beni Humud, Murabitiler El- Hamra
Medineti-G~rnata: G~rnata ~ehri
Hakp, Abbasiler, Emeviler, Hemdaniler, Zengiler, Eyyubiler, Fatimiler, Mirdasiler, Memlüllüler, Celâyirliler, Osmanl~lar
Halebu'l- Mahrüsa: Korunmu~~ Halep Halebu'l- ~ehba: Beyaz Halep Medineti Halep: Halep ~ehri Hamat (Hama), Suriye'de
Eyyubiler, Memlüklüler
Hamatu'l-Mahrüsa: Korunmu~~ Hama
Harbin (Ha~put), Artuklular, Ça~atay, ~ran Mo~ollar~, ~lhanl~lar, Osmanl~lar
Dârü'l- Fevz: Selârr~et Evi H~sn~~ Ziyad: Ziyad Kalesi
Haydar Abâd, Hindistan'da Deccan bölgesidir. Delhi Sultanlar~~
Dârü'c- Cihat- Haydar Abâd Ferhunde- Haydar Abâd Bünyad- Haydar Abâd
BAZI ~SLAM ~EHIRLERI 433 Hukand, Tatary'dedir.
Mahalli Sultanlar
Dârü's- Saltanati'l- Hukand Lâtif- Hukand
Darü'l- Mülk: Saltanat Saray~~ Huttan, Türkistan'da
~ran Mo~ollar~~ Latif Huttan
Hârizm, Alt~nordu, Ça~ataylar, Timuriler Dâru's- Saltana: Saltanat Saray~~ Darü'l- Mübarek Hârizm Beldetü'l-Harizm: Hârizm ~ehri Darül-~slam Hârizm: ~slam Evi Hârizm Madenü'l- Füzelâ Hârizm
Hoy, Azerbaycan'da
~ran Mo~ollar~, Alt~ nordu, Celâyirliler, ~ ran ~ahlan Daru's- Safa Hoy: Saga Evi Hoy
~sfahan, Abbasiler, Tahiriler, Büveyhiler, Selçuklular, ~ lhanl~ lar, Karakoyun- lular, Timuriler, Ça~atay ve ~ran ~ahlar~~
Darü'l- Aman: Güven Evi
Daru's- Saltanati'l- ~sfahan: Saltanat Evi, Saray~~ ~sfahan ~stanbul, Osmanl~ lar
Daru's- Saltanati'l: Aliyye Yüksek Saltanat Evi, Saray~~ Daru's- Saltanati'l- Seniyye
Dersaadet: Saadet Kap~s~~ Ki bil, Afganistan'da
Delhi imparatorlu~u, ~ran ~ahlan, Duraniler, Barakzailer Daru's- Saltanati'l-Kabil: Saltanat Evi, Saray~~ Kabil
Darül- Mülk Kabil: Saltanat Evi Kabil
Kal'a-i Câber, Rakka ile Balis aras~nda, F~ rat Nehri'nin sol k~y~s~ nda bir kale aras~ nda, F~rat Nehri'nin sol k~y~s~ nda bir kale olup eski ismi Dev-
434 ~ BRAHIM ARTUK-CEVRrYE ARTUK
ser'dir. 499'da Sultan Celalü'd-Devle Melik.~ah taraf~ndan al~nm~~-t~r.
Anadolu Selçuklu Devleti'nin kurucusu Süleyman ~ah b. Kutalm~~~ 5 Haziran 1086 senesinde Halep civar~nda ~ehadetinin kan~t~nlm~~~ olmas~ndan meydana gelen bir rivayete zemin olmu~tur. ~öyleki: Türk Mezar~, Osman Bey'in büyük babas~~ Süleyman ~ah F~rat'~~ ge-çerken bo~ulup gömüldü~ü yer say~lmaktad~r.
Hatta bu mezar II. Abdülhamit taraf~ndan mükemmel bir tarzda onar~lm~~t~r. 20 Te~rinievvel (Ekim) 1921de Türkiye Büyük Millet Meclisi ile Fransa aras~nda imzalanan Ankara itilffnamesi müzake-releri s~ras~nda, Türk Mezar~~ Abidesinin orada bulunmas~~ dolay~-s~yla muahedenin 9. maddesi hükmüne göre, Türkiye s~n~r~~ 100 km. kadar uzakta ve Suriye arazisi içinde olmas~na ra~men, oras~~ Türk topra~~~ say~lm~~~ ve burada muhaf~z bulundurmak ve bayrak çekmek hakk~~ Türkiye'ye verilmi~tir.
Eyyubiler
Kal'atü'n-Necm, Suriye'nin kuzeyinde, F~rat Nehri'nin sa~~ k~y~s~nda, Orta-ça~da Mezopotamya'ya giden kervanlar buradan geçerdi.
Ünlü Köprüsünün Hazret-i Osman taraf~ndan yap~lm~~~ oldu~u ri-vayet edilmektedir.
Eyyubiler
Kal'au Eyyub, Calatayud, ~spanya'da
Calatayud Krallar' (Endülüs Tevaif-i Mülükü) Kandahar, Afganistan'da
Timuriler, Delhi imparatorlu~u, ~ran ~ahlar~~
Dâru's-Saltanati'l- Kandahar- Saltanat Evi, Saray~~ Kandahar Kay~rvan (el- Kay~rvan), Tunus'ta (Afrika)
Fatimiler, A~lebiler, Beni Ziri ~zzü'l- ~slam: islam~ n izzet ve ~erefi
BAZI ISLAM ~EHIRLERI 435
Kâ~an, ~ran'~n Irak~- Acem dahilinde ~sfahan'a 3 günlük ve Kuma 12 fersah uzakl~ kta bulunan eski bir ~ehir olup Halife Harunü'r Re~id'in e~i Zübeyde taraf~ndan ihya edilmi~~ oldu~u söylenmektedir.
~ ran Mo~ollar~ , Muzafferiler, Timuriler, Ça~atay Hanlar~ , Akko - yunlular, Karakoyunlular, ~ran ~ahlan
Dârü'l- Müminin- Kâ~an: Müminler Evi Kâ~an Medineti Kâ~an: Kâ~an ~ehri
Ka~gar, Do~u-Türkistan'~n en önemli merkezlerinden biridir. Türkistan Hakanlar~, Osmanl~lar, Atalilder, Ça~ataylar Lâtif- Ka~gar: Ho~~ Ka~gar
Dâru's- Saltanati'l Ka~gar: Saltanat Evi, Saray~~ Ka~gar Kayseri, Anadolu Selçuklular~, ~lhanl~lar, Anadolu Tevaif-i Mülükü
Medineti Kayseriye: Kayseri ~ehri Dârül- Feth
Dârü'l- Mülk: Saltanat Saray~~
Birincisi, Sultan I. Alâeddin'in fetihlere burada haz~rland~~~, ikin-cisi de Konya'dan sonra merkez oldu~u için bu unvanlar~~ alm~~ur. Kazvin, Irak-~~ Acem'de Tahran'dan 150 km. uzakl~ kta, Elburuz Da~lar~n~n
güney ete~inde, 1.320 metre yükseklikte bir ~ehirdir.
Abbasiler, Büveyhiler, ~ran Mo~ollar~, Muzafferiler, Ça~ataylar, Ce-lâyirler, Timuriler, ~ran ~ahlar~~
Dâru's-Saltanati'l- Kavin: Saltanat Evi, Saray~~ Ka~vin Dârü'l-Bab- Kazvin
Kem ah, Akkoyunlular
Dârü'l- Mescid: Mescit Evi
Ke~mir, Himalaya'n~ n kuzey-bat~~ k~sm~~ üzerindedir. 135 km. uzunluk ve 32-40 km. geni~li~indedir.
Ke~mir Krallar', Duraniler H~tta-i Ke~mir: Ke~mir Bölgesi K~r~m, Alt~nordu, Osmanl~lar, K~r~m Hanlan
K~nmül- Mahrusa: Korunmu~~ K~r~m Beldetü'l- K~r~m: K~r~m ~ehri
436 ~BRAHIM ARTUK-CEVR~YE ARTUK Kirman, Iran'da bir eyalet merkezidir.
Abbasiler, Emeviler, Atabe~ler, ~lhanl~lar, Muzafferiler, Ça~ataylar, Timuriler, Akkoyunlular, ~ran ~ahlan Medineti Kirman: Kirman ~ehri
Beledi Kirman: Kirman ~ehri
Dârül- Amân Kirman: Emniyet yeri Kirman
Kirman~ah, ~ran Yaylasfn~~ güney- bat~ya çeviren da~lar aras~nda bulunan bir ~ehir.
~ran ~ahlan
Beldeti Kirman~ah: Kirman~ah ~ehri
Dârü'd- Devleti Kirman~ah: imparatorluk yeri Kirman~ah Konke, ~spanya'da,
Murabitler
Medineti Konke: Konke ~ehri
Konya, Anadolu Selçuklular~, Anadolu Tevaif-i Mülûkü, ~lhanl~lar, Kara-man-o~ullan, Anadolu Selçuklular~, Osmanl~lar
Dârül- Mülk: Saltanat Saray~~ Kortoba, ~spanya'da
Abbasiler, Endülüs Emeviler, Murabitiler, Beni Cümhur Medineti Kortoba:- Kortoba ~ehri
Kum, ~ran'da,
Abbasiler, Samaniler, Büveyhiler, Ça~ataylar, Timuriler, Tahiriler, Akkoyunlular, ~ran ~ahlan
Dân~'s- Saltana Kum: Saltanat Saray~~ Kum.
Lâdik, Anadolu'da, sular~n~n güzelli~i ve bollu~u, mansulaun~n çok ve iyi olu~u sayesinde Rum'un Anadolu Dima~k~~ unvan~n~~ alm~~t~ .
Anadolu Selçuklular~ , ~nanço~ullan Medineti Lâdik: Lâdik ~ehri
Lahcan, ~ran'da
Timuriler, Karakoyunlular, ~ran ~ahlar~~ Dârül- Muruz Lahcan
BAZI ~SLAM ~EH~RLER~~ 437 Lahor, Pakistan'da
~ran ~ahlar~, Delhi imparatorlu~u, Duraniler Dâru'l- Hilâfe Lahor: Hilâfet Evi Lahor Dâru's- Saltanati'l- Lahor: Saltanat Evi Lahor Beldeti Lahor: Lahor ~ehri
Lülüe, Önceleri Bizans ~mparatorlu~u'nun en önemli yeri iken bugün Ulu-k~~la'n~n do~usunda bulunan Hasangazi isminde bir köydür. Anadolu Selçuklulan, ~ran Mo~ollar~~
Medineti Lülüe: Lülüe ~ehri Malatya, Anadolu Selçuklular~, Dani~mentler
Dârül- Rifat: Asalet ve üstünlük evi Medinet-i Malatya: Malatya ~ehri
Mardin, Abbasiler, Artuklar, Akkoyunlular, Eyyubiler, ~lhanl~lar, ~ran ~ah-lan, Karakoyunlular, Osmanl~lar
Mardinü'l-Mahrusa: Korunmu~~ Mardin
Medinetü'l-Atika, Dicle Nehri'nin sa~~ taraf~ nda Ba~dat ~ehrinin bir mahal-lesi idi. Buras~~ Ba~dat binas~ndan evvel vard~.
Abbasiler, Emirü'l-Ümera, Emeviler
Medineti Mayorka, ispanya'n~n do~u k~y~s~~ kar~~s~nda en büyük adad~r. Muvahhidiler, Mayorka Krallar!
Medineti Mayorka: Mayorka ~ehri Medinetü'l- Mütevekldliyye, Irak~~ Arab'da
Abbasiler, Emirü'l-Ümera, Tahiriler
Medinetü'l-Mütevekkiliyye: El- Mütevekkiliyye ~ehri Malka, Malaka, Ispanya'da,
Hudidler, idrisiler, Muvahhidiler, Granada Krallar! Medineti Malka: Malka ~ehri
Meraga, Azerbaycan'~n eski ~dare Merkezi
Beni Saç, ~lhanl~lar, Celâyirler, Akkoyunlular, ~ran ~ahlar~~ Medineti Meraga: Meraga ~ehri
438 ~ BRAH~M ARTUK-CEVRIYE ARTUK Merake~, Fas ülkesi ~ehirlerindendir.
Murabitiler, Muvahhidiler, Meriniler, Muradiler, ~urefai Sadiyeler, ~urefai Fulaliler
Medineti Merake~: Merake~~ ~ehri Merake~ül-Mahrusa: Korunmu~~ Merake~~
Merv, Türkistan'da, Büyük Selçuklular zaman~nda geli~ti. Sultan Sencer bu-ras~n~~ merkez yapt~.
Abbasiler, Emeviler, Tahiriler, Selçulular, ~eybaniler, Saffariler, Timuriler, Iran ~ahlan
Medineti Merv: Merv ~ehri
Mil tan, Hindistan'da, bir Arap Merkezi, Hindistan'da ~sâmiyetin ileri kara-kolu rolünü oynad~.
Delhi ~mparatorlar~, Duraniler Dârü'z- Zehep: Alt~n Evi
Darül- Aman Miltan: Emniyet yeri (evi, saray~) Miltan
Mürsiye, ~spanya'da Segura (Beyaz ~rak) Irma~~'n~n sulad~~~~ Mürsiye bahçe-lerinin ortas~nda bir ~ehirdir.
Murabitiler, Muvahhidiler, Mürsiye Krallar! Medineti Mürsiye: Mürsiye ~ehri
Ni~de, Mo~ollar, Karamano~ullar~~ Darü'l- Pehlivaniye: Pehlivan Evi
Nihavent, ~ran'~n eski Hemedan Eyaleti dahilindedir, 1931'de Frans~z Arke-olog Contenau'nun yapt~~~~ kaz~~ sonucunda, buras~n~n tarih öncesi devirlerden beri iskan edilmi~~ oldu~unu ortaya ç~karm~~t~ r. Abbasiler
Medineti Nihavent: Nihavent ~ehri
Niksar, Tokat ~li'ne ba~l~~ çok ~irin bir yerdir, 1083 (476)'da buras~~ Sultan Melik Gazi taraf~ ndan al~nd~.
Dani~mentliler, ~lhanl~lar
BAZI ~SLAM ~EHIRLERI 439
Nusaybin, Mardin'e ba~l~~ olup 75 km. uzald~ktad~r. Birinci Cihan Harbi'ni takip eden mütareke devrinde ~ehir ~ngiliz ve Frans~z kuvvetleri ta-raf~ ndan i~gal edilmi~. Ankara Muahedesi'nin 21 Te~rinievvel (Ekim) 1921 imzas~ndan sonra Türkiye'ye iade edilmi~tir.
Abbasiler, Emeviler, Hamdaniler, Ukayliler, Mervaniler, Zengiler, Eyyubiler, Atabeyler
Medineti Nusaybin: Nusaybin ~ehri
Ni~abur, Horasan'~n 4 ba~~ehrinden (Ni~abur, Merv, Herat ve Belh) en önemlisi ve Ortaça~'da ~ran ~ehirlerinin en büyüklerinden biridir. Buras~~ Erde~ir'in o~lu I. ~ahpur taraf~ndan kurulmu~tur.
Abbasiler, Gazneviler, Samaniler, Selçuklular, Timuriler, ~ran Mo-~ollan, ~ran ~ahlan, Hârizmler
M.edineti Ni~abur: Ni~abur ~ehri
Ordu-yu Humâytin, Osmanl~~ Padi~ah~~ II. Mustafa 1109 senesinde ordu ile Rusya seferine ç~kt~~~~ zaman kurmu~~ oldu~u kampt~r.
Osmanl~lar Palarm, Sicilya'da,
Sicilya Krallan, Beni A~lep Medineti Palarm: Palarm ~ehri Patnah, Bengal'de,
Delhi imparatorlu~u
Mustakarrül-Mülk- Patnah: Krall~~-~n istirahat yeri Patnah Azim Abâd Patnah
Re'sü7 -Ayr~, Türkiye Suriye aras~nda bir hudut ~ehridir. Abbasiler
Re~t, ~ran'da, Gilan eyaletinin merkezidir. Do~uda, Siyahrudbar veya Sayga-lan ve bat~da Govher-rud ad~n~~ ta~~yan iki küçük nehrin aras~nda-d~r.
~ran Mo~ollar~, Akkoyunlular, ~ran ~ahlar~~ Dârü'l- Mürz Re~t: S~n~r Bölgesi Re~t Rey (el- Muhammediye), ~ran'da,
758-768(141-152)'de Mehdi, Rey ~ehrini "Muhammediye" ismi ile yeni ba~tan in~a etti.
440 ~BRAH~ M ARTUK-CEVR~YE ARTUK Saharnapur, Hindistan'da,
Delhi imparatorlu~u Dâru's- Sürür: Mutluluk Yeri Sakaliye, Sicilya'da,
Fatimiler, A~lebiler
Medineti Sakaliye: Sakaliye ~ehri Samasur(Maden Samasur), Anadolu Selçuklular~,
Medineti Samsur: Samsur ~ehri Samsun, Anadolu Selçuklular~, ~lhanl~lar,
Dâru'l- Sugr: Hudut Evi
Medineti Samsun: Samsun ~ehri
Sebte (Sabta), Afrika'n~n kuzey-bat~s~nda ve kendi ad~~ ile tan~nan Cebel-i Tar~k Bo~az~~ lups~ndad~r.
Emeviler, Beni Humud, Muvahhidiler, Muraviler, Beni Merin, Hu- Medineti Sebte: Sebte ~ehri
Mahrusa-i Sebte: Korunmu~~ Sebte Sarakusta, ~spanya'da
Beni Hud, Muraviler
Medineti Sarakusta:-Sarakusta ~ehri Satganon, Bengal'dedir.
Delhi Sultanlar~~ Hazreti Satganon Arsa Satganon
Sebzevar, Horasan'da, Ni~abur'un bat~s~nda, 103 km. uza~~ndad~r. ~lhaniler, Serbadariler, Timuri Vasallar~~
Medineti Sebzevar: Sebzevar ~ehri Semerkant, Türkistan'da,
Abbasiler, Tahiriler, Samanil ler, Büyük Hakanlar, Türkistan Hakanlar~, Hârizm, Timuriler, ~eybaniler
BAZI ~SLAM ~EHIRLERI 441
Medineti Semerkant: Semerkant ~ehri
Medinetü'l- Mahfuza Semerkant: Muhafaza edilmi~~ ~ehir Surra min raa, Irak'tad~r. Bugünkü Semerra ~ehridir.
Abbasiler, Büveyhiler, Surra min Mülkeha Sa~nak, Gürcistan'dad~r.
Beledi Sa~nak: Memleketi Sa~nak
Sicilmasa, Fas'ta, Fas'~n takriben 315 km. güney-do~usunda Büyük Sahra ke-nar~ndad~r.
~spanya Emevileri, Murabiti, Muvahhidiler, Beni Merin.
Beledi Sicilmasa Hazreti Sicilmasa
Medineti Sicilmasa: Sicilmasa ~ehri
Simnan, ~ran'da, Hemedan'dan Horasan'a giden anayol üzerinde, Tahran ile Damgan aras~nda
Büveyhiler, Timuriler, Ça~atay, ~ran ~ahlan Medineti Simnan: Simnan ~ehri
Sinop, Anadolu Selçuklular~, Anadolu Tevaif-i Mülüki, ~lhanl~lar, ~sfendiyar O~ullar~~
Lezüetu'l- U~~ak: A~~klar Adas~~ Sipihr, Dâ.ru'n- Nasr: Yard~m Evi
Dâru'l Sugr: Hudut Evi
Sircan, Kirman'a yak~n bir yerdedir. Vaktiyle Kirman'~ n ~dare Mekezi idi. Büveyhiler, ~ran Mo~ollar~~
Sivas, Anadolu Selçuklular~, Alt~nordu ~ran Mo~ollar~, Karamanl~lar Ulemâ: Alimler Evi
Dârül- A15: Yticelik Evi Medineti- Sivas: Sivas ~ehri
442 ~ BRAH~ M ARTUK-CEVR~YE ARTUK
~lhanl~lar, Akkoyunlular, Medineti Siirt: Siirt ~ehri Surat, Hint Cücerat~'nda
Delhi imparatorlu~u Bender Mübarek Surat Sunargaon, Bengal'de
Delhi Sultanlar~, Bengal Krallar' Hazret- Sunargaon
Celâl-Sunargaon Sultaniye, ~rak Acem'de
~lhaniler, Celâyirliler, Beni ~ncu, Timuriler, ~ran ~ahlan Beledi Sultaniye
Dârü'l- Mülk Sultaniyye: Saltanat Evi Sultaniyye Sultaniyyetü'l-Mâmüre: Onar~lm~~~ Sultaniyye ~ad-i Abâd, Hindistan'da
Malva ve Gücerat Krallar',
Dârül- Mülk ~ad-i Abâd: Saltanat Evi ~ad-i Abâd, Hazreti- ~ad-i Abâd
Celâli- ~ad-i Abâd
~ah Cihan Abâd, Hindistan'da Delhi ~mparatorlu~u'na aittir. Delhi imparatorlu~u
Dârti'l-Hilâfe ~ah Cihan Abâd: Hilâfet merkezi ~ah Cihan Abâd ~amahi, Celâyirler, Alt~ nordu ~irvan ~ahlar, Karakoyunlular, ~ran ~ahlan,
Osmanl~lar
Dâru's- Saltanati'l- ~amahi: Saltanat Evi ~amahi ~ehri stan, ~lhanl~ lar
Ru~du ~ehristan Talanga, Hindistan'da
Delhi Sultanlar~~ Melik Talanga
BAZI ~SLAM $EH~RLER~~ 443
Taberistan, Elburuz Da~lar~~ n~n kuzeyinde, ~ran'~n Mazenderan Eyaleti'ne verilen isimdir.
Abbasiler, ~ran ~ahlan
Dârül-Mülk Taberistan: Saltanat Evi Taberistan Ta~lakpur, Bengal'de
Delhi Sultanlar~~ Arka Ta~lakpur Nüzhet Ta~lakpur iklim Ta~lakpur Tahran, Celâyirliler, ~ran ~ahlan
Dâru's- Saltanati'l- Tahran: Saltanat Evi Tahran, Dâru'l-Hilâfeti't-Tahran: Hilâfet Evi Tahran Taiz, Yemen'de
Eyyubiler, Beni Resul, San'a ~mamlar~~ H~ns Taiz: Taiz Kalas~~
Taraz, Türkistan'da
~lig Hanlar, Samaniler Beledi Taraz
Tattah, Hindistan'da
Delhi Sultanlar~, Duraniler
Dârü'c- Cihad Tattah: Sava~~ Yeri Tattah Tartusa, ~spanya'da
Tartusa, Dania Krallar~~
Medineti Tartusa: Tartusa ~ehri
Tebriz, Iran'da
Dâru's-Saltanati Tebriz: Saltanat Evi Tebriz Medineti Tebriz: Tebriz ~ehri
Tekrit, Dicle'nin sa~~ k~rs~ndad~r. Medineti Tekrit: Tekrit ~ehri
444 ~BRAHIM ARTUK-CEVR~YE ARTUK Tercan, Erzurum'un güney-baus~ndad~r.
~ran Mo~ollar~~
Dârü'l- Amân Tercan: Emniyet yeri Tercan
Tel Ermen, (Koçhisar, K~z~ltepe), Düneysir'in do~usundad~r. Artuklar, Mervaniler,
Tiflis, Gürcistan'da
Zentler, Abbasiler, Emeviler, ~ran Mo~ollar~, ~ran ~ahlan, Osmanl~lar
~ehri Tiflis
Medineti Tiflis: Tiflis ~ehri Tilimsan, Cezayir'de
Muvahhidi, Mariniler, Ziyaniler, Osmanl~lar Medineti Tilimsan: Tilimsan ~ehri
Tirmiz, Özbekistan'~n güneyinde, Amuderya'mn kuzey-do~usunda Abbasiler, Samaniler, Ça~ataylar, Timuriler
Medinetü'r- Rical Tirmiz: Erkekler ~ehri Tirmiz Tokat, Beni Eratna, ~ran Mo~ollar~, Osmanl~lar
Dâru'n- Nusret: Yard~ m Evi
Tuleytda, Toledo, ~spanya'da Madrid'in 91 km. güney-do~usunda ~spanya Krallar', Toledo Krallar'
Ucayin, Hindistan'da Delhi Sultanlar~~ Dâru's-Sah Udapur, Hindistan'da Delhi Sultanlar~~ Mehmed Abâd
Urfa (Ruha, Edessa), Güney-do~u Anadolu'da, Diyarbak~r'~n 145 lun. güney bat~s~nda, 2 tepe aras~ndad~r.
BAZI ~SLAM $EH~RLER~~ 445
Utrar (Otrar), Türkistan'da
~ran Mo~ollan, Ça~ataylar Medineti Utrar: Utrar ~ehri Beled Utrar
Beledeti Utrar
Yezd, ~ran'da, ~sfahan'~n 329 km. güneydo~usunda
Timuriler, Ça~ataylar, Atabe~ler, Akkoyunlular, ~ran ~ahlan Dârül- ~bade Yezd: ibadet Evi Yezd
Zehra (Ez- Zehra), ~spanya'da Cordova yak~n~nda ~spanya Emevileri
Medinetü'z- Zehra: Zehra ~ehri Zencan, ~ran'da
~ran ~ahlan
Dâru's- Saadet Zencan: Mutluluk yeri Zencan Zerenc, Sicistar~'da
Emeviler, Abbasiler, Saffariler, Tahiriler, ~ran Mo~ollar~~ Medineti Zerenc: Zerenc ~ehri
B~BL~YOGRAFYA
AHMET HAM~T - MUSTAFA MUHS~, Türkiye Tarihi, ~stanbul, 1926. AHMET TEVH~T, Meskükât-~~ Kadime-i ~slamiye Katalo~u
ADNAN E RZ~, "Türkiye Kütüphanelerinden Notlar ve Vesikalar I", Belleten Cilt XIV, Say~~ 53, 1950.
ANTONIO PRIETS, Y. Vives les Reyes de Taifas, Madrid, 1926. , Daire-i el-Maarif el-~slâmiye, Cilt 5.
EM~R SEK~P ARSLAN, Hulasat el- Tarih el-Endülüs, Lübnan, 1983. E. VON ZAMBAUR, Die Münzpligungen des Islams, Wiesbaden, 1968.
, Hatib-i Ba~dadi, Cilt 1.
HAL~L EDHEM, "Anadolu'da ~slami Kitabeler", Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuas~, 5, Numara 27.
, T.O.E.M., Cilt 1 Karamano~ullar~. ~slâm Ansiklopedisi, Cilt 2,3,6,7,12/1,13. ~ BRAHIM H. KONYALI, Alan ya, 1946.
~ BRAH~M-CEVR~YE ARTUK, ~stanbul Arkeoloji Müzesi Te~hirdeki ~slami Sik-keler Katalo~u,1974.
, ~bn el-Esir, el-Kâmil Fi't Tarih, Cilt 5.
, ~bn el-Batuta Seyahatnâmesi 2. Tabi, 1322 M~s~ r Basmas~, Cilt 1. , ~bn el- Batuta Tuhfet el-en zar fi Garaib el- Emsar ve Acaib el-Esfar, 2. Tabi, Cilt 2, M~s~r, 1322.
~ SMAIL GAL~B, Takvim-i Meskükât-~~ Selçukiyye, 1307.
KADI AHMET N ~~DEL~~ , El-Veled el-~efik, Fatih Kütüphanesi, Numara 4519. S. LANE-POOL, Düvel-i ~slâmiye, Mütercimi Halil Edhem, ~stanbul 1927.
Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuas~, Denizli.
W.H. VALENTINE, Modern Copper Coins of the Muhammedan States, London, 1911.
Ayn~~ Eser, Parti ve 2, 1322, London, 1914.
