Fransız sinemasında yeni dalga

Mamlara et$i'n Dergisi, Safr5, Ocok tg%

FRANSIZ

_{SINEMASINDA YENI DALGA*}

Ar$. Gbr.

Battal ODABAg

MARMARA UMVERSITESI

lleti$im Fakulresi

Giriq

"BaIi oglum, _{madem bu kadar Eok $cy} biliyorsun. nedcn

kerdin

otu-rup

bir

film

gekmiyorsun ?"1 Kayrnpederi Morgenstem'in

bi.

t0r meydan okumasr,

iinlii

yonetmen Frangois

Truftaut'yu nlm

yapmaya yoneltmeseydi, sanLnm Yeni

Dalga'nn

diger yajnetmenleri

film

yapmaya girilmeyecekler

ve biz de donemini sarsan filmlerden yoksun kalacalit i. Bir zamallar sert bi.r

eleltirmen

olamt

tan rar Truffhut.

1959 Cannes

_{Film $enlili'ni}

"a,{u

ve

saygrszca"

yazlar

yazdr!r gerekqesiyle izleme hakl0ndan yoksun

bralill-m$tr.

Bdyle kiqiler ve onlarnr kigisel gabalanyla baflayan. bazllanna giire bir saman alevi gibi parlaylp sonen. baalanna gtire de sinemayl buyuk OlgU-de eftileyen

tx

yeni sinema hareketi. giinumuzde bile. hah tanrErlan

iizerin-de tek

bir

gdrii$

birlilirre

vanlamayan

bir

olgudur.

tr.

Diinya

Savagr Sonrasr

IL

Diinya Sava$'ndan sonra

dtnya

sinemasl bir

aray{

igine girmiEti. Savaftan, yenen devletler de. yenilen devletler de zaradr grtimlEla.rd. EkonG miler

samlm$,

yatam koqullan dayanrlmaz hale gelmi$ti. Bu durum iilkele-rin sinemalanm da etliilemekte gecikmedi. Sinemacrlar toplumsal sorunlara daha ge4ekgi bir bigimde yalila$r ar. Savagan yenik gftan ltatya'da

srz Dogacilrgl",

"sovyet

Toplumcu Sinemasr",

"lngiliz

Belge-Film

Okulu"

ve ltalyan edebiyatrndaki

"verismo"

(gerEekEilik) akrmrmn uy gulanmasryla

ortaya..Yeni

Gergekgilik" sinema alilmr

gilitr. lngiltere'de

yine toplumsal konulan iqleyen

bir

sinemacrlar kuqa$r

"6zgii'r

Sinema" diye bir sinema akr-mr ortaya koydular. Bu ortam igerisiltde Fransa'da da

"Yeni

Dalga" hareketi ortaya grktr.

Yeni Dalga'nrn

KaYnaklarl

Bu hareketin

ilh

iiriinlerine gelinceye de$in. toplumsal ve sanatsal

or-tam gegitli

etliiler

altrnda

yolrulmuq

ve o durumu

almrqtf.

Bu etkiler,

ID-HEC, Cahier du Cin6ma, Fransz Sinematek'i, Yardtm Yasast ve o giinlerin siyasal oluqumlan

oldulunu gbriiriiz.

IDHEC ( Institut de Hautes Etudes Cin6matographiques), bugiin bile onemiDi koruyan ve dunyadalii

onemli

sinema okullanndan

birisidir.

1943 yrhnda Marcel

L'Herbier

tarafindan kurulmasndan sonra bir gok genci sine-maya

kazandrm$tr.

Burada verilen

elitim,

yonetmenleri ne yaptlgilu

bile-rek

film

yapmaya yOneltti. Bu okuldan

yetipn

geng sinemacrlar,

"alayll'di-yebilecepimiz y6netmenlere oranla yeniliklere daha agrk ve bunlan

uygula-makta daha cesurdular. Yeni Dalga bu yOnetmenlere gok

py

borqludur. Gelelim Cahier du Cin6ma dergisine. Bu dergi Yeni Dalga'nm

do!-maslna neden olan kuramsal ve eylemsel gahqmalan baglanr. Andre Bazin'in

onciilii$iinde, bir Eok yetenekli geng kendi goriiq ve diigiincelerini sergileme fnsatr

yalialadrlu

vebizzal kendileri

film

yaparak bu savlannt hayata gegir-meye gahqtrlar. Bazilan bagardr

banlan

da eleqtirdikleri noktalafl kendileri

de yinelemek zorunda kaldrlar. $unu da belidmekte yarar

oldulu

kansmda-yrm: Bu yonetmenlerin "Cahier du Cin6ma" dergisinde yazmalitan baqka

or-tah noktalan oldukga azdr. Hepsi sinemayt seviyordu ama uygulayrm

bigim-leri bagka bagkaydr. Bazftu-t bir akademizme ba$h kahyor,

baalan

insanla-nn ruhsal durumlannr irdeliyor, bazrlan entelektiializmi benimsiyordu. Ba-zrlan ise siyasal gOriiglerini

filmlerine

yansrttyordu.

Ancak, bu yOnetrnenlerin hepsi de geng, ateqli,

bir

geyler yapmak iste-yen, bunun igin de daraile gevresi iginde, tanmmamry oyuncular, kendi

yaz-d*lan

senaryolar ve elde tafman ahcr aygrflarla

kiigiik

biitgeli ama

biiyiik

savh

filmler

gergekleqtiren geng sinemacrlardr.

onlann

bu ozelli$i ozgiir ve

istedikleri bigimde

filmler

yapmalanna olanali salhyordu. Tecimsel sinema-dan ne kadar uzak

kalrlarsa

o olgiide

odilrsiiz

sinema yapma olana$

yorlardl.

Yeni dalga yonetmenlerinin

golu

elegtirmenlik ve

kuramcrlfttan

gelmiqlerse de tecimsel sinema alanrndan gelenler de yok

delildir.

Bunlar

asistanhktan, diizeltmenlikten _{ve sinemanrn Eeqitli}

_alanlamdan

_sryrrlarali yOnetmenlife baElamrqlardr.

1936'da Henli Langlois taratindan kurulan Fransrz Sinematek'i.

ye-ni Dalga yonetmenlerinin yetigmesinde ayn

bir

etmendir. _Qiinkii bu

titiz

si-nema tutkunu Henri Langlois'nrn sayesinde kaybolmaktan kufiulan

bir

gok

film.

Sinematek'te seyircilere gdsterilmig ve bu

filmlerin

baq

izleyicileri

de

Yeni

Dalga'nm bu geng sinema adamlan olmugtu. Burada gosterilen ttim

filmleri

izlemeleri, onlara yeni diinyalar sunmu$ ve gOriig alanlanm

derinleq-tirmelerine neden olmuqtur. Eski

filmlerin

yanr srra yeni

filmler

de burada

gosterilmb

ve Ozellikle Amerikan sinemasr

onlan triiyiilemigti.

Amerikan

gangster

filmleri

ve Hitchcock sinemau bu yduetmenleri derinden

etliilemig-ti. Oyleki,

1955'te Jean-Pierre

Melville,

Bob,

Le Flambeur

(Kumarbaz

Bob)

adh

filminde

Amerikanvari

bir

gangster

filmi

gergekle$tirmi$tir. Bu

film.

Yeni Dalga'nrn habercilerindendir.

Melville

daha sonra da bu

tiir

6r-nekler vermeyi stirdUrecektir. Yalruzca

Melville

de$il. Jean-Luc Godard'da

da bu etki vardr. Onun Serseri

Agrklar (A

Bout De Soufle)

tilmi

bu

tiirden-dir.

Diler

yonetmenler de bu tiirden

filmler

yapmrqlardrr.

Alfred Hitchcock ise dzellikle Frangois

Truffaut'yu

ve Claude

Chab-rol'u

etkilemittir.

Yeni Dalga hareketinin ofiaya gilu$rm hazrlayan olgulardan

birisi

de 1952 yrhnda,

Kiiltiir

Bakanr Unlii yazar Andr6 Malraux'nun sayesinde kabul

edilen "Yardrm Yasasr"dr. Her yrl en

iyi

krsa filme verilen Odiiliin

gekicilili

genq yonetmenlerin bu alana yOnelmelerine neden oluyordu. Stiidyolarda

film

yapma olana$r bulamayan geng yonetmenler. devletin sinemaya bakrgr-nr degigtirmesi sayesinde her tiirden krsa

tilm

ve belgesel iirettiler.

Devletilt

destegi Fransrz sinemasna yeni ydnetmenler kazandrrdr.

Yeni Dalga sinemacilan, savag sonra$ krsa

film

gelenelinden

yarar-lanmrqlar ve

kendileri

de krsa

filmler

gerEekleqtirmiqlerdir. Bdylece uzun metrajh

film

yapmah igin gerekli deneyim,

bilgi

ve beceriyi sa$lamah istemig

olmalan olasrdr. Krsa

filrn

ustau George Franju, Alain Resnais, Chris

Mar-ker ve etnolog Jean Rouch gibi ydnetmenleri g0riiyoruz. Krsa filmlerle

dene-yim

kazanan bu yOnetmenlerin bazrlan, daha sonra Yeni Dalga hareketinin

ilk

Omeklerini vereceklerdi. Bu ydnetmenler, sinemaun bir anlatrm yolu

ola-bilecepini gOsterdiler.

Yeni

Dalga Ne

Getirdi?

Yeni Dalga, yeni qeyler gettuiyordu. Cahier du Cin€ma dergisinin

sa-vundulu

"Mise-en-Scdne" (Sahneye Koyma) ve

"Politique

des

Auleurs"

(Yazadann Politikasr)

filmloe

uygulanmaya gahgrhyordu. Alexandre Ast-ruc. sinemamn bir

dil

oldugunun farklna varm$ ve

Alu-Kalem

(k

Cam€ra-Stylo) adh

Luamlm geli$timi$ti.

Boylece Astruc, sinemayr bir aznrhgrn ve bu

azrnh!

r golunluga kabul

ettirdigi

belli kahplann. kli$ele$m\

anlahmla-nn tekeli[den

g

ianp bir -kalem ozgiidugune".

"diiliincenin

her kesimini

or-taya koyabilen ga$daf bir

dile"

donii$tiigiinii savunuyordu. Yonetmer, ahcl aygltr

tlph

bir

yazann kalemi

gibi

kullanacaktr. Sinema' yazlh anlatlmdan

daha yumuqali ve ustaca anlatrm yoluydu. Boylece y6netme[, yazar statiisii-ne gidyordu.

AsEuc'ii[

yeni dalga sinemac anna getirdigi bir

yenilikti

bu.

Bu tutum, dUnya sinemacrlan talafrndan da benimsendi ve bir

"Yaratrc

ar

Sinemasf'doldu.

Bununla birlikte bu kuram bug0n

af

mrftr.

Ancali.

art

i

tek bfu sine-madan

delil,

sinemalardarr sdz edilmesi gerektigi

goriilu

geqertitigini

koru-malitadr. Sinema bir

dildir

ve diiSiincenin her

alanr

aE*lsmalita ycterlidir.

Yeter

ki

iyi

kullan

abilsin.

Yeni

Datga'c

ann

etkilcldigi

kuramlardan

biri

olan Mise-en-Scdne (Sahncye Koyma) ise bu donem sinemacrlannn srk bagvurduklan

bir

yon-tem oldu. Ciinl(ii iqe dii,rliikliigiin ve Qevrenin yaratmrnda en

iyi

yoldur. Geng sinemacrlar, bu kuram sayesinde eslii ahlkanhklara bof verdiler ve ahcr ayg yerleqimine, devinimlerine ve oyunculann yOnlerine.

devilimin

Mbitlelti-rilmesine bagh olarak

filmlerini

gergeklegtirdiler.

Yeni Dalga hareketinin kuramcrlan.

bir

baqka kuram daha geliStir-mislerdi:

"Yazadann

Politikasl'

(Politique des Auteurs). Bunu'

dzellikle

1955'te bir yazrsrnda Fralgois Truffaut

belfutmi$i.

Bunu' krsaca. kompozis-yoD ugruna k1rgu estetiklerini reddetme olarali ifade edebiliriz. Trutfaut, ba-zr Fransrz yonetmenlere sdze dayah

film

yapt dafl

igin kar$l Eftar.

Amerikah yazar Andrew Sarris, Cahiers yazarlanmn yaklaqrmrm be-nimser fakat "Yazarlarrn

Politikasl'm

"Yaratrcrlar

Kuraml'

olarali

deliEti-rir. Nedeni de

filmin

tiimiiyle

kigisel sanat anlayrgrna dayall olmasrdrr. Ona g6re bUyiik

filmler,

yonetmenlerinin imzaslyla

tannr.

Sanis. burada, y6net-meni

lilmin

tek sahibi yapmaldadr. Gergeklen de oyledir' Coriintii

yonetmenin-dir.

Bu ge$Uilili, sinemanrn geliqmesine olumlu katkrlar salhyordu.

yeli

D

Iga sinemacrlan oyktiy0

ilk

plinda

_{dul0nmiiyorlardr. Olaylar}

_konolojili

bir

sra

izlemek zorunda degitdi onlam gore. Nasrt

ki giinliik yaFm

mant

ih

bil

sra izlemiyor ve bcklenmetlik olaylarla doluysa filmler de aynr yaprda

ol-mahydl. Yeni Dalga tilmlcrinde

insntann

ig di.inyasrnr irdelemeye genel

bir

elilim

vardr.

Oz ya$amsal

tilmler

oldukga

fazladr.

Olaylann kurgusu

mal-lrkl bil

srra izlememektedf. Geleneksel ve

allg

mU kugudan uzakla$mr! ve yeni bigimler dencrniqlerdir. Elips _{duzeltme yontemine sdqa}

bagvuruyorlar-dr: Seyircinin bilincinde

goriintiiler

yaratmali igin oldugu kadar oyuncu ve kamemman hatalamu da dnmekte srgrayarali kesme yiintemini geniri

bigim-de kullanmrqlardrr. Kesik kesik, beklenmedik, qarprct gekimleri

seviyorlar-dr. lzleyicide

bir

film izledili

kansrnr uyandracali bozucu

diizeltmiler

ve ahcr aygrt kullanma bigimi deniyortardl.

Ycni

Dalga

filmleri.

bize, siirekti

olarak, seyrettigimizin bir

tilm

oldulunu

vurgularken

filmin beuedigi

ger-gekleri anrmsatmrdan. onun yara(rgr yapay dolaya ve

filmcilige

dikkat

Qe-kerekarrmsatrr. Dcnenen bu ydntemler kiqiliklerden ve canlarrdnlacak

rol-lerdcn daha Onem kazanr.

lqcrik

olar;*

da bclgesclden kaynaklanmalitadr. Oyktiler yerine ger-gek olaylann kaydr ve giislerimi benimsenmiftir. Godard ise sinemayr top-lumsal ve ideolojik alanda kullanmak igin bu yonteme bawurarali Oyki.i

iqe-rikli

sinemadan uzaklaqtr.

Yeni Dalga bigemde de kendine dzgii kurallar ve yontemler

belimset-mi$dr. Stiidyo _{sistemirrin yapay diinyasrndan grkarali sokaklarda}

_filmler

ger-geklelririldrl" Elde taqrnan _{ahcr ile kaydedilen goriintiiler. stiidyo iqerisinde} kaydedilen Eoriintiilerden daha akrcr ve

izleyiciyi

daha

biytileyici

oluyordu. Yeni Dalga'crlar, kurguyu bir gdsteri ya _{da yorum amcr olarali degil}

_anlaln

l

yiikiinti azaltmak igin kullanryorlrrdr.

_ozc[ikle

_{anlalrma dayaft daha hrzfi}

_bir

kurgu gergekleqtirdiler.

Fitrnin

plan

sayrsl

artrrarak tempoyu

yiikselttiler

ve bdylece

lilm

hilelerini de maskelediler.

Uyguladlilan

teknikler ise zoom, gOriinfii iisriinde durma,

kaydfmalar

ve

uzat

m{

gevrinmeler.

allcl

aygltm titremesi

gibi

tekniklerdir.

Sinemacrlann genellikle kendi yag _{gruplanmn sorunlannl ele} almala-n, bu sorunlan daha garprcr bir bigimde sergilemelerine olumlu bir katkr

sa!-ladr. Genglili ve cinsellik var olan bir gok tabuyu

yfttrlar.

Onlara kadar gegen ddnem igerisinde, kendilerinden 0ncekilerin iglemeye yanaqmadgl konulara

el ata.rak bunlan gOzler Oniitle serdiler.

Yeni

Dalga yonetmenlerinin gok ayrt unsurlardan oluqmuq olmast' olumlu bir bigimde. birbirine benzer konulara sahip filmlerin ortaya Erlimas-na engel

olmu$tu.

Qolunun

kiigiik

burjuva kokenli olmasr toplumsal

konu-lara ei atmalartnr engelleyetr nedenlerden

birisidir.

Bu ybuetmenlerin

biiyiik

Eo$unlu$unun kariyerleri sa$lamlaqtrkga, gengli$in anarEik diirtiilerine

gos-terdikteri yakrn

ilgi

de azalma gostermig ve filmlerinde tecimsel kaygilar

a$r

basnrqtr.

Ama yine de, Yeni Dalga hareketi iEinde varhlilannt siirdiiren y6-netmenler vardg. Yeni Dalga hareketinden kopan yonetmenlerin son

filmle-rinde yine de bu hareket igindeyken kullandrklan yontemlere rastlamali ola-stdrr.

Senaryolann.

filmi

yapan kigiye ait olmasr anlatrlmak istenen qeyin daha

iyi

anlattlmast igin firsat yalatmaktadrr. Ustelik senaryolantt ayaklan

yere basmaktaydr.

Yani

giincel olaylardan ahnmalitaydr. Yagayan

gergeli

yakalamaya galEryorlardr.

Ozellikle

Chabrol.

Truffaut 66yle

EaltEmqfir. Godard ise militan silemanrrr

temsilcili$ini

si.irdtirmiiqtiir. Kendi

filmlerine

yazdrklan dr;urda,

diler

yonetmenler igin de senaryolar yazmtglardlr.

Senar-yolafln golunun yazrnsal bir

deleri

de

vardr.

Alain-Robbe

Grillet.

Margue-rite Duras gibi romancrlardan yararlaltmrylar ve bu romancrlar da daha soma sinema yapmaya baqlamr;lardr. Boylece

"Yeni

Roman"

aktmilltn

onctileri

"Yeni

Dalga"da buluquyorlardr.

Fotogratide ise daha Eok gri bir resim aradrlar ve az gok bir.bclgesel bi-gim getiqtirdiler. Boylelikle sinema daha Eok

giinliik

olaylann kaydutt tutan

bir

televizyon izlencesine benzedi.

Yiinetmenlerin

Amerika'Yr Keqfi

Yrllar geEip toplumsal ve siyasal olaylar bagka bir boyut aldktan son-ra Yeni Dalga'nm ategli sinemacrlan bu duruma dayanamadrlar ve goztilme-ler bag gosterdi. Bazr Yeni Dalga yonetmenleri Fransa'yr terliederek Ameri-ka Birleqik Devletleri'nde Eahqma yollan aradrlar ve burada

bir

Eok

film

yap-trlar. Bu ve di$er Yeni Dalga "kagkrnlan" daha sonra kendileriyle yaplan 16-portajlada lru hareket igindc yaptrklan

filmlerinin

bir gengtik baEkaldmst

ol-dugunu, ashnda

bir

denizin

oldulunu

ama

bir

dalgadan sozetmenin yanhE

olaialrm

vurgulamrylardg. Ancali bu y6netmenlerin balrmsrz Ealqmalan,

basit konular tizerine ucuz filmler gevirmeleri ve

ilgi

de gflrmeleri iizerine te-cimsel baganya da sahip oldular. Yaprmcrlar da bu konuya

ilgisiz

rak bu geng yOnetmenlere finans salladrlar.

Yonetmenlerin sinemaya bir sanat _{olarak balimalan ve ona} duydukla-n biiyi.ik sevgi. bu slnat dahnrn daha da geliEmesine buyiik katlu

saglirnr;tr.

oykii

gelenelinin

_{souuca ulaqmada yetersiz kaldr$rnr grirmtigler ve}

eski sinema geleneklerini yrkrp yerine yenilerini oluqturarak

bir

gorseiiqitsel

dil

yaratmrglardn. Sonug

Gii'ahryla

sevabryla. Yeni _{Dalga, Fransrz ve diinya sirremasrndaki}

ta-rihsel misyonunu tamamlayarah yerini yeni alumlara. yeni arayrqlara

bmkh.

Sinema sanatrna

yaptrlr

katkrlar kanrmrzca olumludur.

Bir

ekol olmasmr

bi-lemedi, evet, ama

bir

grup _{sinema tutkununa}

_film

yapma

olanalr

salladr ve dugiincelerine yeni boyutlar ekledi. savaq sonrasr

duralanhlrnr

yrliarak

di-narnik bir sinema yarattr.

ustetit

bu hareketten etkilenen iigiirlcii diinya sine-malan da kendi ozgiin sinemalannr yamtma yoluna gittiler.

yeni

Dalga sine-macrlarr, bunlar iEin

iyi

bir 0gretmen oldular. Ozellikle Jean-Luc Godard bu grup fizerinde daha

etkili

oldu.

cezayir

sava$I, _Qin

Hindi'ndeki

gatrgmalar

gibi olaylar iisti.ine

lilmler

yaprldr. Al'rika kabilelerinin gelenek ve

gOrenekle-ri

belgesel olarali _{saptandr. Sinemayr. kadrnlardan ve paradan qok sevdi bu} yOnetmenler...

vc

1968

riizgdn

her

birini bir

yana savurdu.

Sonug olarali

diyebiliriz ki,

iyi

bir

sinema yapmati igin

iyi

bir

elitim

(her

tiirlti)

gereklidir.

Eler

bu yoksa yaprlan iq pek de doyurucu olmaz.

yeni

Dalga'mn sinemacrlan buna ek olarak bir iqi yapmali igin o iqi sevmenin

ge-rekli oldulunu

bize g6stermiE oldular. Tutlukran yot

ilina ediciydi

gideiek kalabalftlaqtrlar ve sayrlan

yiizleri

aqtr. Bdyle bir sinemaci

toplululunun

ay-nr anda o(aya gilmasl savag soffasmur en onemli sinema olaylarurdan birisi-ni oluqturmuqtur.

*Fransrz

_sinemasrnda

_Tartrgmah

_Bir

Hareket

yeni Dalga

adh l9g7 yr-hnda _{kabul edilmiq Yiiksek Lisans tez gal4mamrn sonug bOliimiinden} bazr yerleri degigtirilerek ahnmrgtrr. B.O.

DIPNOTLAR

l

Noktu, "sinema Dolu Bir yagam',, _{Sayr 36, 19g4.} 287

KAYNAKQA

BAZIN,

Andr6,

Qu'esl{e

Que Le Cindma?, (4 Cilt). Etlitions du Cerf'

Pa-ris, (t.

Cilt

1958.I1. 1959,

III. 196l.IV'

1962).

BOUNOURE. Gaston.

Alain

R€snais, Editions Seghers' Paris' 1974'

BRAUCOURT,

Guy. Claude

Chabrol,

Editions Seghers' Paris'

l97l'

BRINION,

Cmner CHRISTOPHER. John

B.; LEE WOLFF'

Robert'

1453'ten

[ugiine

Dnnya

Tarihi

Ve _QaSda5

Uygarhk

(3

Cilt)'

Qev' Mele Tuncay. Cem Yayrnevi. Istanbul. 1982'

CASTEX. P.-G.;

SilRER.

P.'

Manuel

Des Etude

Littdraires

Frangaises'

X*

Si&le, Librairie

Hachette' Paris, 1967.

FORD, Charles,

Histoire

Du Cin6ma Frangais Cont€mporain

(1945-l9?7), Editions France-Empire. Paris. 1977.

FRYDLAND,

Maurice. Roger

Vadin,

Editions Seghers' Paris, 1963'

GARDIES.

Andr€,

Alain

Robbe'Grillet,

Editions Seghers' Paris' 1972'

GUIDEZ,

Guylaine, Claude Lelouche, Editions Seghers' Paris, 1972' HENNEBELLE, Guy, Quinze Ans De Cindma

Mondial

(f960-1975)'

Edi-tions du Cerf, Paris, 1975.

NARBONI, Jean, J€an-Luc

Godard

Par Jean-Luc

Godard (Articles' Es'

$is,

Entretiens)'

Edilions Piene Belfond' Paris. 1968'

ONARAN:Alim

$erif.

hof.

Dr.' Sinemaya

Giri$, Filiz

Kitabevi,

lsanbul,

1986.

ORESTE DE

FORNARI.I

Film

Di

Frangois

Truffaut,

Gremese

Editore'

Rom&

1986.

OzdN,

Nl.iai.

sinema

(Uygulayrmr-sanatr'Tarihi)' Hil

Yayrn. lstanbul, r985.

SADOUL, Georges. l,e Cin6ma Frangais (1890-1962)' Flammarion, 1962'