•
A.Ü. Veteriner Fakiilte!Ji Anaıtomi Kürsüsü (Prof. Dr. Saıbni ~)
YERLİ MANDANINBÖBREKLERİ VE
BUNLARINYERLİ SIGIRINKİLERİLEMUKAYESESİ Doç. Dr. M. GÜLTEKiN
ÖN SÖZ
Bundan evvel neşredilen mesailerimizden birinde de (Yerli manda ile yerlJi sığırın iskelet kasIarı arasındaki swbit makroanatomik ay. rımlar) belirtildiği üzere, manda Anatomisine a:t bilgi, geretk yerı; ve gerek yabancı ilmi dergilerde maalesef yok denecek kadar azdır. Hele kl:1sik eserlerde bu hususla ilgili herhangi bir satıra rastlamak müm. kün değildir.
İşte, b:r taraftan manda Anatomisi'nin ilim bakımından arzetti. ği bugünkü muhmel durum, diğer taraftan da halen memleketimizin çeşitli bölgelerinde manda yetiştiriciliğinin yapılmakta olması, ve bu hayvanın sığırla olan Zoolojik münasebet ve yakınlığı, gibi çeşitli fale. törler, «Manda Anatoımisi» mevzuunun KürsÜımüzç~ma programın-da yer almasına sebep olmuşlardır. Biz, ekonomik ve teknik bazı za-rUrE;~tlerinicabına uyarak evvela !bu hayvanın «Myologie» sonra: «Os-teologie» sini yerli sığırınki ile mukayeseli olarak inceled:k ve neşret-tik. Şimdi de bu mesaimıizle aynı hayvanın böbreklerinitedkik etmic; bulunuyoruz. Daha sonraları, ilk fırsat ve iımlkanzuhurunda, beynini ve peyderpey öbür Sİ.stemlerinıiinceleyooeğimizi kuvvetle ümit etmek-teyiz
MATERYALVE METOD
Manda bölbreklerinin Situs'unu, daha evvel, aynı hayvanın Myo-logie ve OsteoMyo-logie'sini hazırlamak için satın alınan yedi baş hay-van (Kahil, erkek ve dişi) üzerinde tesbit ettik. Bunların Morfoloji ve sığınnJtilerile mukayesesini ise, Ankara Mezbahasından satın alınan 25 şer çift manda ve sığır böbrekleri ÜZerinde yaptık.
Sağlanan bütün bu böbreklerden 'bir kısmı Formol ile muamele edi!diikten sonra, bir kısmı da Formol ile heııhangi bir muameleye tllbi
•
GÜLTEKİN
tutulmadan yani (mative)) olarak incelendi; ve bu suretle aşağıdak
orjinal kısLmda arzedilen sonuçlara varıldı. •
ORİJİNAL KıSIM Mandanın böbrekleri:
Mandanm da, sığırda olduğu g~bi,hel nahiyesinde biri sağ diğe sololmak üzere iki böbreği vardır. Bunlar birbirine nazaran Asimetr" olarak bulunurlar. Sağ böbrek biraz daha Cranial'de yer alnnştır. SO böbrek, sağdakinin heım geris:nde ve hem de a,zıcJJkventral'inde bulu nur Diğer evcil ha:yvanla~da olduğugibi, mandada da her böbreği Adipos, 8eros ve Fibros olmak üzere üç Capsula'sı vardır. Sağ böbre Dorso - ventral yönde yassı bir üçgen biçimdndedir. Sol böbrek ise, dah çok uzun - oval, bir çocuk patiği şeklindedir. Mandanm böbrekleri de, sı ğmnki gibi, dıştan, az veya çok derin Ibir ta'kım SulculS'larla, cesamet-leri başka başka olan bir çok Pohginal Lop'lara ayrılımışlamır.
Maniada sağ böbreğin yeri:
Mandanın sağ böbreği, ekseriyetle sonuncu İntercostal aralıkla, 2. veya 3. cü Lumbal processus transversuslar arasınd'adıf. Extrem.rtas cranialis'inin bir kısmı, sığırda olduğu gibi, kaTaciğerin Lobus dex-terinin caudal'indeki İmıpreıtio renalis için~ girmiştir. Dorsal yüzü Mm. psoas'lara dayanır. Ventraı yüzü Pancreas ve bağırsaklarla mü. nasebı::ttedir. Lateral kenarı, Proc. transveTsus'ların uzunluğunun tak-riben medial yarımma kadar gelir. Medial kenarı, eolumna vertebra-lis'e dönüktür.
Mandada Sağ Böbreğin Ebadı ve Ağırlığı
Mandada sağ OObreğinuzunluğu va'sa'ti olarak 17.5; genişliği 12.5 cm , ve ağırlığı 450 gr. kadardır.
Mandada Böbreklerin Rengi
Formül ile muameleden evvel, marıda:da böbreklerin ren.gi umu-miyetlekoyu çikolata rengindedir. Formülle tesbitten sonra bu renk az çok değişeTek gri veya kirli griye d'öner.
Mandada Sağ Böbreğin Şekli :
Mandada sağ ıböbreğin şekli, daha çok «çeşitkenar)) bir üçgen bi. çiminde olup, hemen. hemen Equus caballus'un sağ böbreğini andır maktadır. (ş. 1).
Manda ve Sl~ır Böbrekler1
MANDA
(Şekil: 1) ~ Manda sağ böbreğinin venıral yüzünden görünüşü. a. a: Margo me. diılis; bı b: M;rgo caudalis; Ci c: Margo crınialis; dı e, f: Hilus renalis'e tekabüi eden ç"kurl"k (Fossa); g: A. renalis; h: Vena renalis; i: Uret1!r; k-L: Fossa ile me. dial kenar arasındaki aralık; m: Exlremitas cranialis; n: Extremitas' caud'alis.
Üçıgenin en büyük olan medial kenan (a, a) ortalama 17., Caudal kenan (b, b) 13, ve Craniali (c, c), 11 cm. kadardır.
Böbreğin dorsal yüzü (ş. 2) düz, venteal'i hafif convex olup, orta yerinde takriben 4-5 cm. uzunluğun:ia ve 2-3 cm. genişliğ'inde, oval ve. ya gayri muntazam bir şekilde bulunan ve öbür hayvanların Hilus renalis'ine teklilbül eden. bir çukurluk (ki SiSSON «3)) bunu bir Hilus olarak kabul ve tavs,if etmektedir), bulunur (ş. 1 : d, e, f,)., Bu çukur' luğun ön taraf'nja' A. renalis (g), orta kı~ı:nınja V. renalis (n), ve arka-sında da Ureter (i), yer al'mıştır. Aynı çukurluğunmedial kenan ile, üzerinde bulun:iuğu böb:ceğin mej,ial kEnan arasında küçük ve gayri muntazam bir yarık, aralık, ekıseriyetle görÜlEbilir (ş. 1 : k-I arası). Bu aralllktan A.V. renalis çukur.luğa dahilolurlar.
Moandamn sağ böbreğin:n Extremitas cranialis'i hemen hemen extremoİtas cau:ialis'inden iki kat .kadar da:ha kalındır. Bundan baş.ka aynı extremitas, cra ni al kenarla birli'Me kalın ve küt bir kitle teşkil eder (ş. 1 : m). Halbuki arka extremitas ve arka kenar nisbeten ince
GÜLTEKİN
vekeskincedir. Çünkü, böbreğin arka kenarına iSaJb€teden ventral i
yüz kısmı (ş. 1 :co<:arası), medial'den lareral'e veya daha açıık bir 1;3.-birle perifer'e doğru şiv tarzında ve kuvvetli dereçedıe meyillidir. Bu meyillilik, böbreğin medial kenarının cauctal yarıımında da kısmen gö-rülür.
Sağ oobreğin dorsal yüzündeki poligonal Lcp'lar sayıca, ventral yüzündekilere nazaran, daha çok faka~ cesametçe biraz daha küçüktür-ler (ş. 1 : ve2). Umumiyetle Lobus renalis'küçüktür-lerin sayısı
ı
7 . 28 arasında değişmektedir.Manda Böbreklerinin Yapısı:
Manda böbreklerinin yap sı, Makromorfo~ojikolarak sığırınkilerin. den bir fark gösterınezler. Sığırda olduğu ıgibi. mandada dahi bir Substantia medunaris ve bir de SUJbstantia corticalis mevcut olup, önceki, biri central ve açık, dieğri peri1fen:kve daha koyu olmak üze-re ki Zona'ya ayrılmıştır. Lobus üze-renalis'ler birıbirlerile kaideten Subs-tantia medunans'in periferik Zona'sında iltisak ejerlerse de, mama-tih böbreklerİn dış yüzündeki Su1cus'lar derin olmadıklan noktalarda, bu iltisak, Substantİa corticalis'in derİn kısımlarında da
gOrüle-MANDA
(Şeki,': 2) - Manda sağ böbreğinİn Doru! yüzünden görünü$ü. A: Exfremitas cranialis; B: Extremitas Cillldalis; C: Margo lauıralis veya : B-C Margo eaud&lis, C-A Margo craniaHs; D: Margo mediaHs;.: bükük bir LobllS renaHs; b: O\"t>aWir Lobu.
r
Manda ve Sığır Böbrekleri
biliı. Lobus renalis'lerin ser.beSltmerkezi kısımlarındailtisak olma-dığı için, bunlar birer papi'Üa renaHs halinde Oıup,\h~rbiri birer Calix
renalis tarafından kucaklanmış vaziyettedir (ş. 3 : c).
MANDA
(Şekil: 3) _ Mandan~n sol böineğindel) sagitta,'(uzun eksenine parale~) bir kesit. a: Substantia, corticalis; b: Substantia medullaris'in koyu periferik (dı~) Zona'sli c': Substantiamedularis'in açık renkli merkezi (iç) Zona'sı, dolaysile bir Papilla re. naIisi c': Tangentfal kesilmiş bir papilla ~enalis; d: Corpus adiposus.
Pelvis renalis ve Sinus renalis, sığırda olduğu gibi, (1),
man-da böbreğinde de yoktur. .
Columnae renales, Pyrami renales, Vıbuli cor~ical.s, Papillae. remı.lesve Procc. Ferreini'ler keza mevcut ve ol-dukça belirgindirIer ..
Manda ve Sığır Sağ Böbreklerinin Mukayesesive Farkları:
Yerli mandanın sağ böbreği ile yerli sığırın aynı Iböbreği arasın. da görüp tesbit edebildiğimiz Makromorfo101ikayrımlar şunlardır:
1 - Yerli mandada sağ böibreğin şekli, Dorso-ventral yönde yas-..Slbir ,«çeşitkenar» üçgendir (ş. 4). Sığırda aynı böbrek yine Dors(}-'
ventral yönde yassı ve fakat cranio-caudaı istikamette uzun-oval bir fasulye şeklindedir. (Ş. 4).
)
•
GÜLTEKiN
2 - - Mandada, lateral kenann ayrılmış olduğu Cranial (ş. 4: a, 'b) ve Caudal (c, d) kenarlar, ikisi birden, teşkil ettikleri dışbükeylik çok kuvvetli olup, takr1'ben sığırdakinin iki misli kadardır, (ş. 4 : a-'b-c arası).
3 -- Mandada ExtreırrJi.tascranial:s'in kalınlık ve kütlüğü, hemen hemen sığırdakinin iki krutı kadardır.
4 - Mandanın. sağ b:ibreği, yerli sığırın sağ böbreğinden daha muhaccem, bir kaç cm. kadar daha uzun, daha geniş ve aşağı yukarı 100-150 gr. kadar da dahaağırdır.
5 - Mandanın böbreikleri, Formola kcnulmadanevveı koyu çika-lata konulduka sonra adi gri veya kirli gri bir renk alırlar. Sığır böbrek-leri ise, Formola tabi tutulmadan açık çikolata, tutpljuktan sonra da .açık veya solgun beje yakın bir reI}k göst€Tirler.
o
SIGIR
MANDA
(Şekil: 4) - Manda ve Sığır sağ böbreklerinin Ventral'den görünüşü. A: Extre--'mitas cranialis; B: Extremitas caudalis; a, b: Margo craniali.$ (mandada).; c, d: Mar. 'go caudaHs (mandada); a, d: Margo medialis (mandada); a, b, c: Margo lateralis
Manda ve Sığır Böbrekleri
Mandada Sol Böbreğin Yeri :
Mandax:la sol .böbreğin yeri, Rumen'in dolgunlllk derecesine göre deği~ıffiektedir. RU'men'~ tam dolmuş bir mandada, böbrek, sığırda ol-duğu gibi, Planum medianum'un sağ tarafına geçer ve sağ böbre-ğin hemen gerisinde ve azıcı'k da ventral'inde yer alır. Bu yer takri-ben 3. cü veya 2. ci Lumbal Proc .. transıversus'lar (çünkü bazı vak'. alarda sol böbrelk Cranİal ucu ile, sağ ,böbreğin caudal UJCunu öne doğru, yandan veyahut aUdan bi'rkaç sanıtimetre geçebilir), ile 5. ci belomurunun Proc. transversus'u. arasında/ki mesafeye teıkaıbül eder. Bu topografik özelliği ve uzun mesosu ile mandanın sol böibreği tam manasile oor sarkı1k veya göçmen böbrektir. Rumen fazla dolu olma-dığı vak'alarda, sol böbrek Columna vertebralis'in hemen ventralin-de, Planum mejianum'un hizasında, veyahut ta onun biraz sol veya saığında bulunur.
Mandada so! böbreğin ebarJ.ıVe ağırlığı:
Mandada sol böbre-ğin vasati uzunluğu, 16,4 cm. olup çok az, tak-riben bir santimetrelik bir farkla (nCıksan), hemen he:nen sağ böbre-ğinkine eşittir. En geniş yeri ortalama 10,7 cm. olup, daima sağ böh-reğin en geniş yerinden 2 - 2,5 om. kadar daha darjır. Ağırlığına ge- . lince, mandanın sol bcbreğinin ortala:na ağırlığı 490 gr. dır. Demek ki, sağ böbrekten aşağı yukarı 40 gr. kadar daha ağırdır. Çünkü, sol böbrek sağa nazaran biraz daha kalın ve dol1gun:ur.
Mandanın sol böbreğinin rengi:
Manjanm sol böbreğinin rengi, daha evvel izah edilen sağ boo-reğinki gibidir.
Mandanın sol böbreğinin şekli:
Mandanın sol bÖibreğinin şekli (ş. 5), s~ğ btıbreğinkine benzemez. Sağ böbreğin şekli bir üçgen olduğu halde, solunki uzunoOvaldir (ş. 6 : sağ + sol). Bunagöre: sol i?öbreğin Rumen'e dayanan ve Dorso-lateral yöne baJkan, olduıkça düz bir sol veya daha uygun bir ifade ile bi!' Ruminalis (ş. 7), bir de hafilf ventro-lateral'e dönük sağ yüzü vardır (ş. 5). Sağ yüz çok konveks olup bağı'rsaklarla münasebettedir. Dorso-medİal kenarın bilhassa Caudal yarımı küt veya hafifçe geni'ş olduğu için adeta dar bir Facies halini almıştır. Ventro-lateral kenar ise, evvel-kinden d.ıha dar olup mar.go karakterini muhafaza etmektedir.
Hafif ventro-lateral'e bakan sağ yüz üzerinde, fakat daıha çok böbreğin Cranial yarımında olmak üzere, Hilus' renalis'in .muk abi li olan çukurluk, daha doğrusu «yarık)) bulunur ,(S. 5 : d-e"f). Bu yarık ne mandanm sağ ve ne de sığırın sağ ve sol böbreklerindeki
çukurlu-GÜLTEKİN
d
'ğa (Fossa) benzer. Bu, evvela.bObreğin Dorso-medial kenannın Cranial uıca yakın kl'smından başlar, geriye doğru biraz seyretıtilrten sonra, talkriben böbreğin Cramal 113 ri ile orta 113 rinin sınırına gelince, hemen hemen böbreğin uzun eksesine dikeyolarak Ventro-lateı:al ke-nara doğru is<tika.metdeğiştirir, fa:kat keke-nara ulaşmadan bu sefeı- Ca. udal'e yönelir ve Extrerni'tas Caudalis'e 3-4 cm. kala sona erer. Bu su ret1e, mandada sol böbreğin Hilus'e tekaıbül eden çukurlu:k veya yarı-'ğı, aşağı yukarı ters ibirHz)) harfi çizer, (ş. 6: a.Jb--c). Böbreğin, çok konvex olduğunu yukarıda !şaret ettiğimiz Ventro-lateral (Visee ral de denebilir) yüzünün Caujal 2/3 si, eranial 113 rinden çok daha konvex, daha kabarık olupı3,detaküt bir bahk sırtı şeklini almıstı!. 'Cranial 113
ri
ise, daha ziyade yayvandır; daha açık bir deyimle, dahaalçak ve biraz dalha gen~ş.cedir.
MANDA i
(Şekil: SI - Manda sol böbreğinin Ventro-Iarera! (sağ veya ıviseeral) yüzünden. 'görünüşü. A: Extremitas eranialis; B: Extremitas eaudalis; a: Vena renalis; b: A. -renalis; c: Ureter; d, e, f: Hilus renal is karşılığı 'olan ters (Zlharfi şeklinde-ki yarık. i
Mandanın sol bôbreği, heyeti umumiyesile bir çocuk patiğini i
andırmaktadır. PalUğin tabanı, böbr€ğin sol veya Ru:r.inal yüzüne (ş. 7); patik taJbanının mukabil tarafındaki kısım da, böbreğin sağ veyai Ventro-lateral (Viseeral) Facies'ine karşılıktır. Patikteki iki kenar da. böbrcğin Dorso-mejial ve Ventro-Iateral kenarlarına tevafuk eder.
•
Manda ve Sığır BöbrekleriSOL
SAG
MANDA
(Şekil: 6) - Mandanın sağ böbreğinin, Ventral'den, sol böbreğinin de sağ (veya Visceral
=
Ventro - lateral) yüzünden 'görünü~ü, ve ikisi ara.sındaki şekil farkı. A:Extremitas cranialis; B : Extremitas cauda!,is; A, C : Cran'ial kenar (sağ); B. D : Caudal kenar (sağ); E,E: Media! kenar (sağ); C: Dorso - medial ,kenar (sol); D: Ventro - "Mera,I kenar (sol); 'a, b, c: 'Hilus' renal'is 'ka~ılığı Fossa (sağ), veya ya-rık (s~i).
Mandanın sol böbreğinin yapısı:
Mandanın sol böbreğinin yapı~ı, sağ böbreğinki gibidir. Manda ile sığırın sol böbreklerinin makromorfolojik farkları: Yerli manda ile yerli sığıı'ın sol böbrekleri, genel şeklile bir ço-cuk paıtiğine benzemekle beraJber, ildsi arasında şu farklar da mevcut~ tur. Bunlara bakarak bu iki türün sol böbreklerini birbirinden ayır-mak müm!kündür (ş. 8).
GÜLTEKİN
MANDA
(Şeki!: 7) - Manda sol böbreğinin Dorso - lateral veya Ruminal yüzünden gö. rünüşü. A: Exiremita-! cranialis; B: Extremitas c:ıudalis; C: Dorso - medial kenar; D: Ventro - l'atera'l ken"r.
1--- Yerli mandanın sol bölbreği, daima yerli sığırınk:nden .daha muhaccemdir. Mandanın sol bcibreğinin vasati uzunluğu 16.4, sığınnki' 15.2 cm. kadardır; öncekinde ortalama ağırlığı 490 ve sonrakinde yaı.1
nız 315 gr. dır., i
2 -- Manda ve sğırın sol h~'brekleri arasındaki renk farkı için, , sağ. böbrek bahs:ne bakınız.
3 - Manc:ia'da sol böbreğin liilusu'na tekabül eden çukurluk i (Fossa) ters hir «z» harfi şeklinjej~r (ş. 8: a..lb~-j). S~ğırda aynı te. i şekkül, böbreğin uzun ekseni istikametinde, az vey.a çok dar ve hafif spiral bir Sulcus halindedir (ş. 8: ab. c).
Manda ve Sıkır Böbrekleri
Slc}lR
MANDA
(Şekil: 8) - Manda ve sı!}ır sol böbreklerinin sa!! (veya: Ventro - laieral
=
Vis-eral) yüzünden görünü~ü. A: Extremi'!as eranialis; B: Extremitas eaudalis; C:orso - mecliaı kenar; D: Ventro - laferal kenar; a, bı c: Hilus renalis karşılığı Fossa ığır); a, b, c, d: Hilus renalis karşılığı olan ters (Z) 'harfi şekHndeki yal'ık (manda).
4 - Mandada sol ocibreğin ventro-lateral (sağ, veya viscelal) yüzü, ığırın sol böbreğinin aynı yüzlne kıyasen biraz daha kuvvetli Con-exdir.
IMandada sağ ve sol böbreklerin birbirine nazaran gösterdikleri farklar: '
Manda böbreklerini teker teker incelediğiomu me'~:n kısımlarında a beiirtildi ği:,üzere, bunlar morfoloji yönünden az çok birbirinden arklıdırlar :,
Sağ böbrek daha çok bir «çeşitkenar)}üçgene benzeoiğıi halde, so~ "erek, geneı şeklile bir çocuk pa:tiğini andırmaktadır, (ş. 6+7),
Gtl'LTEKtN
~NDA SIGIR
(Şekil: 9) - Mand,) ve sığırda.sağ ve sol böbreklerin bir arada görünüşü. ç.
Exlremitas eraniaHsi B: Extremitas eauelalisi a, b, Ci d: HUvs renalis'e tekabül ede Fossa (manda ve sığınn sağ böbreğinde)i veya Spiral Suleus (Slğır.n sol böbreğindel veyahut ters (Z) harfi şeklindeki yırık (mandanın sol oböbreğinde).
Sağ böbreğin, Hdlus karşılığı olan çukUru, geniş-OVa1veya gayr muntazam bir biçimdedir; SOLböbreğinki hemen daima ters bir uz:
harfi çizen dar bir yarık halindejir. Sağ bObrek yassı bir üçge.ı: biçiminde olup, Cran:al ucu kalın 'Veküttıür. Halbuki sol böbrek uzun oval ve sağ yüzünün bi1Jhassacaudal 2/3 si ÇOkconrvex,cranial 1/3 r ise, Cauctaı 2/3 sine göre, hem daha alçak hem daha yassı ve geniı (yayvan) dır.
Bütün bu karakteristik hususiyetlerine ra~en, mandamn gere~ sağ ve gerek sol böbrekleri, bazan (onda 2.3 vak'!i.dabir), öyle atıpilı morfoloHk özellikler gösterirler ki, bu taktirde bunları birbirin:1er. olsun, hatta. sığırın böbreklerinden olsun, tefrik etmek olC:ukçagüçtür Mamafih alış-!Onbir göz, çok az bir hata nispeti ile daimadoğru neti~
ı---lli!ll"----~"'~.,,~
..
~:-.,.ı'""f~....-:l~,---Manda ve S~ır Böbrekleri
ÖZET
Yerli manda ile yerli sığır böbreklerinin Makromorfolojik farkla-ı(ş. 9 :).
Sağ böbrekler:
, 1 - Mandanın sağ böbreği ekSıeriyetleyassıbir «çeşitkenar)) üç. ene benzer. Sığırda aynı böbrek yassı ve uzun olup, daha çok bir fa U1yeyiandırınaktadır.
2 _. Mandada sağ böbreğin extremitas Cranialis'i çok kalın ve üt, extremitas Caudalis'i ise, ince ve yassıdır; çünkü bunun ventral ısmı Medial'den lerera1'e doğru şiv tarzında maUdir.
3 --- Mandada böbreklerin taze olarak (Native) rengi, koyu çiko tadır; sığırda ise açık çikolatadır. Formol ile muameleden sonra, man-a böbreklerinin rengi kirli griye, sığırınki ise, man-açık (soluk) beje döner.
Sol böbrekler:
1 - Gerek manda ve gerek sığırda, sol böbrek, umurrniye'tle bir ocuk patiğine benzer. Fakatt bu benzeyiş sığırda daha tipiktir.
2 - ManC:anın sol böbreğinC:e,Hilus renalis karşılığı olan 1"ossa, mumiyetle ters bir «Zn harfini andınr. Sığırda aynı teşekkül
aha ZJiyadebooreğin uzun ekseni istikametinde, hafif. spiral seyre-en dar bir Sulcus halindedir.
3 - Mandada böbreğin sağ veya Ventro-Iateraı (Visıceral) yüzü, ığırınkin e nispetle çok daha con'Vex'dıir.
Mandanın ke11;:iiböbrekleri aras~ndaki farklar:
1 - Man:~anın sağ böbreği daha çOk bir «çeşftkenarıı üçgene.
eyahut Equus Caball1}s'te olduğu gibi, az veya çok bir kupa kı1gıdı. a benzer. SOLböbreği ise, yassı ve uzun-ovaı olup, Uimumiyetlebir çcr uk patiğini andırmaktadır.
2 _. Sağ bölbrekrte Hilus'a karşılık olan F ,:s3a, geni:}-oval veya ayri muntazamdır. Sol böbrekte aynı kıs:ım, aşağı ~ukarı ters bir
Zn harfi çizecek şekildedir. .
SUMMARY
A morphologiCaı study on tfrıenatİIve buffalo's (Bublaus bubalus)
'dneys and their comparisolIlwith those of the ox. .
The kidneys of the native ouifalo's which are asymmetrically si. ated (located) at the lumlbar region, are divided into polygonaı lo-es by fissurlo-es in variable depth; as theyare in the ox. too~
GtİLTEKtN
The right kidney of the buıffalo is' triangular in shape and nearly similar to the right ki:iney of the equus caıballus.
Whereas that of the ox has an elongated elliptical form and is flattened dorso-ventrally. İn general, it presen1ts a bean-Sihaped out-line.
The left kidney of the ibuffal0 and the ox have alınost. the form of a child's shoe.
The only main morphological dıiiference between tlhe left kidneys is the shape of the Fossa which is repl~ej by the lIilUs renalis
of
the other ddmesticated animals' kidneys. İn the ox the above menti oned Fossa is like a long, narrowand slightly spiral groove; but in the buffalo it presents a reversed Z-!e'ttershape.LiTERATUR
Bu me5ainin hazırlanmasında istifade elıtiğimiZ eserlex (yalnız sıiır için), ~ lardır:
1 - Ellenberger - Baum : lliındbuch der Vergle'ichenden AnatoInie der Haustiexe; Berlin, 1943
2 - Martin. P.: Schauder, W. Lehrlbuch der Ana,tomie de':"Haurtiere S'tu1tgart, 1934 3 - Sisson. S. : Groomnımn.J. D. The Anatomie of The Domestic Aniınais, Phila.
dQ1phia and London, 1955
4 - U. Zimmerl.: Traıt'tato Di Anatomia Veterina-ria, Mi-lano, 1929
KıSALTMALAR
A.
