Sosyal bilgiler dersinde konum ve koordinat belirleme becerisinin geliştirilmesi

Tam metin

(1)GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ ĠLKÖĞRETĠM ANA BĠLĠM DALI SOSYAL BĠLGĠLER ÖĞRETMENLĠĞĠ BĠLĠM DALI. SOSYAL BĠLGĠLER ÖĞRETĠMĠNDE ÖĞRENCĠLERĠN KONUM VE KOORDĠNAT BELĠRLEME BECERĠLERĠNĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ. YÜKSEK LĠSANS TEZĠ. Hazırlayan Özer KUġCU. Ankara Mayıs, 2011.

(2) Özer KUġCU. Sosyal Bilgiler Öğretiminde Öğrencilerin Konum ve Koordinat. Belirleme Becerilerinin GeliĢtirilmesi ANKARA-2011.

(3) GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ ĠLKÖĞRETĠM ANA BĠLĠM DALI SOSYAL BĠLGĠLER ÖĞRETMENLĠĞĠ BĠLĠM DALI. SOSYAL BĠLGĠLER ÖĞRETĠMĠNDE ÖĞRENCĠLERĠN KONUM VE KOORDĠNAT BELĠRLEME BECERĠLERĠNĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ. YÜKSEK LĠSANS TEZĠ. Özer KUġCU. DanıĢman: Yrd. Doç. Dr. Bülent AKSOY. Ankara Mayıs,2011.

(4) i.

(5) ii. ÖNSÖZ Okullarda yapılan eğitim-öğretim faaliyetleri belirli esaslar ve programlar ölçüsünde yerine getirilmektedir. Bunlara dayalı olarak öğrencilere verilmek istenenler hemen hemen her yerde aynı Ģekilde aktarılmakta ve öğrencilerin bu kazanımları elde etmeleri beklenmektedir. Bu çalıĢmada öğrencilerin Konum ve Koordinat Belirleme Becerisinin programda verilen yöntem ve tekniklerle, bilgisayar destekli öğretim ve aktif öğrenme tekniklerinin öğrenci baĢarısına etkisi değerlendirilmiĢtir. ÇalıĢmanın bu alana yararlı olacağına inanılmaktadır. AraĢtırmanın her aĢamasında görüĢ ve tavsiyeleriyle bana destek olan ve yardımlarını hiç esirgemeyen tez danıĢmanım Yrd. Doç. Dr. Bülent AKSOY‟a, sorduğum her soruya içtenlikle cevap veren değerli hocam Doç. Dr. Bahri ATA‟ya ve yüksek lisans eğitimim sürecinde bilgi ve tecrübeleriyle bana yol gösteren Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Anabilim Dalı‟nın çok değerli hocalarına Ģükranlarımı sunarım. Ayrıca tez sürecinde yardımlarını esirgemeyen değerli dostum araĢtırma görevlisi Yusuf ĠNEL‟e teĢekkür ederim. AraĢtırmanın uygulama safhasında gerekli izinleri almamı sağlayan Kayseri Milli Eğitim Müdürlüğü Hizmetiçi Eğitim Bölümü çalıĢanlarına ve Çiftlik ġht. Üst. Nevzat ALTUNTAġ Ġlköğretim Okulu Müdürlüğüne teĢekkür ederim. Ayrıca, her zaman bana destek olan aileme teĢekkürlerimi sunarım.. Özer KUġCU Ankara, Mayıs-2011.

(6) iii. ÖZET SOSYAL BĠLGĠLER DERSĠNDE KONUM VE KOORDĠNAT BELĠRLEME BECERĠSĠNĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ KUġCU, Özer, Yüksek Lisans, Sosyal Bilgiler Eğitimi Tez DanıĢmanı: Yrd. Doç. Dr. Bülent AKSOY Mayıs-2011, 113 sayfa Bu araĢtırmanın amacı, ilköğretim ikinci kademe sosyal bilgiler dersinde öğrencilerin konum ve koordinat belirleme becerilerinin geliĢtirilmesidir. AraĢtırma deneysel desen modelinde gerçekleĢtirilmiĢtir. AraĢtırmada veri toplama aracı olarak baĢarı testi kullanılmıĢtır. GeliĢtirilen ölçme aracı Kayseri ili, Sarıoğlan ilçesi Çiftlik ġht. Üst. Nevzat ALTUNTAġ Ġlköğretim Okulu 6. sınıf öğrencilerinden 42 kiĢiye uygulanmıĢtır. AraĢtırmanın alt problemlerinin çözümlenmesinde; Mann Whitney U Testi ve Wilcoxon ĠĢaretli Sıralar testi yapılmıĢ; frekans, yüzde ve aritmetik ortalama değerleri kullanılmıĢtır. AraĢtırma sonuçlarına gore, yapılandırmacı yaklaĢımın bilgisayar destekli öğretim ve aktif öğrenme etkinlikleriyle desteklendiği deney grubunun konum ve koordinat becerileri belirleme testi, öntest-son test puanları arasında son test baĢarı puanları lehine anlamlı farklılık bulunmuĢtur. Yalnızca yapılandırmacı yaklaĢımın uygulandığı kontrol grubunun konum ve koordinat becerileri belirleme testi, öntest-son test puanları arasında son test baĢarı puanları lehine anlamlı farklılık bulunmuĢtur. Yapılandırmacı yaklaĢımın bilgisayar destekli öğretim ve aktif öğrenme teknikleri ile desteklenerek uygulandığı deney grubu ile yalnızca yapılandırmacı yaklaĢımın uygulandığı kontrol grubunun konum ve koordinat belirleme becerileri testi baĢarıları bakımından deney grubu lehine anlamlı bir fark bulunmuĢtur..

(7) iv. Anahtar Kelimeler: Sosyal Bilgiler Öğretimi. Konum ve Koordinat Belirleme, Bilgisayar Destekli Öğretim, Kart EĢleĢtirme..

(8) v. ABSTRACT DEVELOPING THE POSITION AND COORDINATE DETERMINATION SKILL IN SOCIAL SCIENCES COURSE KUġÇU, Özer Post Graduate Degree, Social Sciences Education Thesis Advisor: Assistant Professor Doctor Bülent AKSOY May-2011, 113 page. Aim of this study is to develop the position and coordinate determination skills of students in social sciences course in second class of primary education. Research was performed in experimental pattern model. In the research, achievement test was used as data collection instrument. Developed evaluation instrument was applied to 42 students in 6th class of ġht. Üst. Nevzat ALTUNTAġ Primary School in Çiftlik, County Sarıoğlan, Province Kayseri. In order to analyze the sub-problems of the research, Mann Whitney U Test and Wilcoxon Signed Rank Test were applied; frequency, percentage and arithmetic average values were used. According to the results of the research, it has been found that there is significant difference in favor of posttest achievement scores between pretest-posttest scores in position and coordinate skills determination test of experiment group in which constructivist approach was supported by computer-aided training and active learning activities. It has been found that there is significant difference in favor of posttest achievement scores between pretest-posttest scores in position and coordinate skills determination test of control group in which only constructivist approach was applied. It has been found that there is significant difference in favor of experiment group in terms of achievements of position and coordinate determination skills test between experiment group in which constructivist approach was applied by being supported by computer-aided training.

(9) vi. and active learning activities and control group in which only constructivist approach was applied. Key Words: Social Sciences Education, Position and Coordinate Determination, Computeraided Training, Matching Card.

(10) vii. ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ ………………………………………………………………………………………...i ÖZET..………………………………………………………………………………………....ii ABSTRACT…………………………………………………………………………………...iv TABLOLAR LĠSTESĠ ..…………………………………………………………….............viii ġEKĠLLER LĠSTESĠ ..………………………………………………………………..............ix KISALTMALAR LĠSTESĠ ..……………………………………………………………..........x GĠRĠġ…………………………………………………………………………………………..1 1.1. Problem Durumu ………………………………………………………………………..1 1.1.1. Problem Cümlesi …………………………………………………………………...4 1.1.2. Alt Problemler ……………………………………………………………………...4 1.2. AraĢtırmanın Amacı …………………………………………………………………….5 1.3. AraĢtırmanın Önemi …………………………………………………………………….5 1.4. AraĢtırmanın Sınırlılıkları ……………………………………………………………….6 1.5. Varsayım ………………………………………………………..……………………….6 1.6. Tanımlar ………………………………………………………………………………...6 BÖLÜM II 2.1. Sosyal Bilgiler Tanımı …………………………………………………………………8 2.2. Sosyal Bilgilerin Tarihçesi ……………………………………...………………………8 2.3. Sosyal Bilgilerin Önemi ……………………………………………………………….10 2.3.1. Sosyal Bilgilerin Genel Amaçları …………………………………………............10 2.4. Coğrafyanın Tanımı ve Konusu ……………………………………………………….13 2.4.1. Coğrafyanın Sosyal Bilgiler Dersindeki Yeri ………………………………………14 2.4.2. Etkili Bir Coğrafya Öğretimi ………………………………………………………...16 2.4.3. Harita Becerileri ……………………………………………………………………...22 2.4.3.1.Sembolleri Anlama ve Yorumlama Becerisi ………………………………………...22 2.4.3.2.Profil Çıkarma Becerisi ………………………………………………………………23 2.4.3.3.Yön Becerisi ………………………………………………………………………….23 2.4.3.4.Uzaklık ve Alan Ölçme Becerisi ……………………………………………………..23 2.4.3.5.Konum ve Koordinat Belirleme Becerisi …………………………………………….24 2.4.3.6.Ölçek Becerisi ………………………………………………………………………..24.

(11) viii. 2.4.3.7.Taslak harita oluĢturma ve Rölyef Becerisi ………………………………………….24 2.4.3.8.Harita okuma ve Yorumlama Becerisi ………………………………………………25 2.4.4. Coğrafi Koordinat Sistemi …………………………………………………………...25 2.5. Coğrafi Konum ………………………………………………………………………...27 2.5.1. Jeopolitik ……………………………………………………………………………..29 2.6.Konum ve Koordinat Öğretimi ……………………………………………………..31 2.7.Coğrafi Konumun Temel Kavramları ……………………………………………….33 2.7.1. Yer‟in Ekseni ………………………………………………………………………...33 2.7.2. Ekvator ……………………………………………………………………………….33 2.7.3. BaĢmeridyen ………………………………………………………………………….34 2.7.4. Kutup Noktaları ………………………………………………………………………34 2.7.5. Paraleller ……………………………………………………………………………..34 2.7.6. Meridyenler …………………………………………………………………………..34 2.7.7. Enlem ………………………………………………………………………………...35 2.7.8. Boylam ……………………………………………………………………………….35 2.8.1. Paralellerin Özellikleri ………………………………………………………36 2.8.2. Meridyenlerin Özellikleri ……………………………………………………37 2.8.3. Türkiye‟nin Matematik Konumunun Sonuçları ……………………………..37 2.8.4. Türkiye‟nin Özel Konumunun Sonuçları ……………………………………38 2.9. Okyanusların Özellikleri …………………………………………………………..40 2.10. Kıtaların Özellikleri ………………………………………………………………..41 2.11. Bilgisayar Destekli Öğretim ……………………………………………………….44 2.11.1. Özel Ders Yazılımları ……………………………………………………….46 2.11.2. AlıĢtırmalar ………………………………………………………………….47 2.11.3. BenzetiĢim Yazılımları ……………………………………………………...47 2.12. Kart EĢleĢtirme Tekniği ……………………………………………………………51 2.13. Ġlgili AraĢtırmalar ………………………………………………………………….52 III. BÖLÜM 3.1. AraĢtırmanın Modeli …………………………………………………………………...54 3.2. AraĢtırmaya Katılan Öğrenciler ………………………………………………………..55 3.3. Verilerin Toplanması …………………………………………………………………..56 3.3.1. Veri Toplama Aracı ……………………………………………………………….56 3.3.2. Ölçme Aracının Geçerlilik ve Güvenirlik ÇalıĢmaları ………………………........56.

(12) ix. 3.3.3. Deneysel ĠĢlem Basamakları ……………………………………………………...68 3.3.4. Verilerin Analizi …………………………………………………………………..69 BÖLÜM IV BULGULAR VE YORUM 4.1. Birinci Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular ve Yorum ……………………………………...71 4.2. Ġkinci Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular ve Yorum ……………………………………….72 4.3. Üçüncü alt probleme ĠliĢkin Bulgular ve Yorum ……………………………………...73 4.4. Dördüncü Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular ve Yorum …………………………………..74 BÖLÜM V SONUÇ VE ÖNERĠLER …………………………….…………………………………75 5.1. Sonuç ………………………………………………………………………………...75 5.2. Öneriler ……………………………………………………………………………...76 KAYNAKÇA ……………………………………………………………………………77 Ek-1: BaĢarı Testi ………………………………………………………………………..84 Ek-2: Konu Sunum Slaytları …………………………………………………………….96 Ek-3: Bulmaca Etkinliği ………………………………………………………………..116 Ek-4: Kıtalar ve Okyanuslar …………………...……………………………………….117 Ek-5: Türkiye‟nin Koordinatları ……………………………………………………….117 Ek-6: Türkiye‟yi KeĢfediyoruz Etkinliği ………………………………………………118 Ek-7: Ġzin Yazısı ………………………………………………………………………..119.

(13) x. TABLOLAR LĠSTESĠ Tablo 1. 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Doğrudan Verilecek Beceriler …………...…………12 Tablo 2. Paralel ve Meridyen Özellikleri ……………………………………………………37 Tablo 3. Okyanuslar ve Özellikleri ………………………………………………………….41 Tablo 4. Kıtalar ve Özellikleri ……………………………………………………………….43 Tablo 5. AraĢtırmaya Katılan Öğrenciler ……………………………………………………55 Tablo 6. Konum ve Koordinat Belirleme Becerisinin Ön Uygulama Testi Madde Analiz Tablosu ……………………………………………………………………………………….57 Tablo 7. Ön Uygulama BaĢarı Testi Sonucunda Öğrencilerin Aldıkları Puanlar, BaĢarı Testinin Varyans (Sx2) ve Standart Sapma (S) Değerleri ……………………………………62 Tablo 8. Ön Uygulama BaĢarı Testi Sonucunda Elde Edilen Güçlük Ġndeksi ve KR20 Güvenirlik Katsayısının Hesaplanması ………………………………………………………67 Tablo 9. Deney ve Kontrol Gruplarının Ön Test Puanlarının KarsılaĢtırılmasına ĠliĢkin MannWhitney U Testi Sonuçları …………………………………………………………….71 Tablo 10. Deney ve Kontrol Gruplarının Son Test Puanlarının KarsılaĢtırılmasına ĠliĢkin MannWhitney U Testi Sonuçları …………………………………………………………….72 Tablo 11. Deney Grubunda Yer Alan Öğrencilerin Ön test - Son test Akademik Basarı Puanlarının KarsılaĢtırılmasına ĠliĢkin Wilcoxon ĠĢaretli Sıralar Testi Sonuçları …………...73 Tablo 12. Kontrol Grubunda Yer Alan Öğrencilerin Ön test - Son test Akademik Basarı Puanlarının KarsılaĢtırılmasına ĠliĢkin Wilcoxon ĠĢaretli Sıralar Testi Sonuçları …………...74.

(14) xi. ġEKĠLLER LĠSTESĠ ġekil 1. Modern Coğrafyanın BeĢ Temel Unsuru ……………………………………………31 ġekil 2. Enlem ve Boylam …………………………………………………………………...35 ġekil 3. Öntest-sontest Kontrol Gruplu Desen ……………………………………………….55.

(15) xii. KISALTMALAR BDÖ: Bilgisayar Destekli Öğretim KR20: Günevirlik Katsayısı MEB: Milli Eğitim Bakanlığı KKK: Kara Kuvvetleri Komutanlığı.

(16) 1. I. BÖLÜM 1. GĠRĠġ. Bu bölümde araĢtırmanın problemine, amacına, önemine, varsayımlara, sınırlılıklara ve tanımlara yer verilmiĢtir.. 1.1.Problem Durumu Sosyal bilgiler, öğrencilere ilköğretim 4. ve 5. sınıflarda öğretilmeye baĢlanan daha sonra ilköğretimin ikinci kademesinde 6.ve 7. sınıflarda okutulmaya devam edilen önemli bir derstir. MEB (2005:42)‟in Sosyal Bilgiler Programında yaptığı tanıma göre sosyal bilgiler, bireyin toplumsal var oluĢunu gerçekleĢtirebilmesine yardımcı olması amacıyla; Tarih, Coğrafya, Ekonomi, Sosyoloji, Antropoloji, Psikoloji, Felsefe, Siyaset Bilimi ve Hukuk gibi sosyal bilimleri ve vatandaĢlık bilgisi konularını yansıtan; öğrenme alanlarının bir ünite ya da tema altında birleĢtirilmesini içeren; insanın sosyal ve fiziki çevresiyle etkileĢiminin geçmiĢ, bugün ve gelecek bağlamında incelendiği; toplu öğretim anlayıĢından hareketle oluĢturulmuĢ bir ilköğretim dersidir. Tanımdan da anlaĢıldığı gibi sosyal bilgileri oluĢturan disiplinlerden bir tanesi de coğrafyadır. Coğrafya bilminin kökeni(orijini)olan gegraje(jegraje) terimi, ge(je) yani Dünya(yer), graphe(grafe) de tasvir veya anlatım demektir. Bunlara dayanarak Coğrafyanın, en basit ve en yalın anlamıyla bir yeryüzü ilmi olduğunu, yani yeri baĢka bir ifadeyle Dünya‟yı tasvir eden bir ilim olduğunu söyleyebiliriz. Dünya‟yı tanıtan bir ilimdir de diyebiliriz (Doğanay, 1999:30). Coğrafya bilimi, insanın çevresini, yeri kısacası yaĢadığı dünyayı inceleyen bilimdir. Böylelikle insanlar yaĢadıkları yer hakkında bilgi sahibi olacaklardır. Kızılçaoğlu (2007:342)‟na göre Dünya‟nın neresinde olursa olsun insanlar, yaĢadıkları mekan hakkında bilgi edinmek isterler. Sosyal bilgiler dersinde de öğrencilerin hem Ģimdiki hem de ilerideki ihtiyaçlarına cevap verebilmek amacıyla konum ve koordinat belirleme becerisi öğretimi gerçekleĢtirilmektedir..

(17) 2. Günlük yaĢantımızda konum ve koordinat belirlemeye niçin ihtiyaç duyarız sorusu sorulduğu vakit konunun önemi daha iyi anlaĢılacaktır. Bir ülkenin dünya üzerinde bulunduğu yeri, arazisinin fiziki özellikleri, sahip olduğu yeraltı ve yerüstü kaynakları, büyüklüğü, iklimi, denizlere olan konumu, önemli su ve karayollarına sahipliği gibi coğrafi özellikleri, mutlaka geliĢmesini ve politikasını etkilemektedir (Demirci, 2005: 5). Her insan topluluğu, bu dünya üzerinde muhakkak bir yer iĢgal eder (MemiĢ, 1990: 8). Hayatın her alanında herkesin ve her Ģeyin bir yeri bulunduğu mevki yada alanı vardır. Bunu ifade etmek, tanımlamak için yardımcı olabilecek çeĢitli yollar bulunmaktadır. Coğrafi anlamda ise “Coğrafi Konum” baĢlığı altında yer tayini üzerinde durulmaktadır. GeçmiĢten günümüze bakacak olursak zengin ticaret yolları üzerinde mevkilenmiĢ ülkeler zenginleĢip geliĢmiĢlerdir. Bu konumlarının onlara sağladığı bir faydadır. Günümüzde Türkiye‟yi ele alacak olursak Ġstanbul ve Çanakkale Boğazlarına sahip olmamız ülkemizin bir ticari geçiĢ noktası olmasını sağlamıĢ, Asya ile Avrupa‟yı, Akdeniz ile Karadeniz‟i birbirine bağlaması önemini daha da arttırmıĢtır. Yine ülkelerin bulundukları yerin dünyanın neresinde olduğu sorusu da insanlarda merak uyandırmaktadır. Özellikle ilköğretim çağındaki çocukların merak duygularının daha yoğun olması bu konuyu öğretmek için en uygun zamandır. Öğrencilere genelden özele yada özelden genele doğru bir Ģekilde yaĢadığımız yerin mevkisini doğru Ģekilde anlatmak ve öğretebilmek son derece önemlidir. Çünkü böylelikle öğrenci, hem mevkiyi tayin edebilmek gibi bir beceriye sahip olacak hem de bulunulan yerin artı ve eksilerini fark etmiĢ olacaktır. Burada yapılması gereken bol materyal ile konunun verilmesidir. Çünkü 6. Sınıf öğrencileri somut ile soyut dönem arasında bir yerde bulunmaktadır. Ġlköğretim altıncı sınıf sosyal bilgiler dersinin, müfredat programı içerisinde yer alan temel fiziki coğrafya kavramları, öğrencilere ezbere değil, kavratılarak öğretilmelidir. Okullarda öğrenilen kavramlar daha önce öğrenilen kavramların üzerine temellenir. Örneğin paralel, meridyen kavramları, öğrencilere kavratılmadan, enlem ve boylam kavramları ve yerel saat problemleri, öğrencilere öğretilemez (Koç, 2000 : 74). 2005 sosyal bilgiler programında öğrencilere “Konum” ile ilgili Ģu kazanım verilmeye çalıĢılmaktadır. “Konum ile ilgili kavramları kullanarak kıtaların, okyanusların ve ülkemizin coğrafi konumunu tanımlar.”.

(18) 3. Ancak öğrencilerin genel olarak enlem, meridyen, ekvator, paralel gibi soyut kavramları anlayamadıkları görülmektedir. ġahin (2003:105) bu tip kavramların ilköğretimde kullanılmamasını önermektedir. Zaten konum ve koordinat öğretiminde büyük sorunlar yaĢanmaktadır. Bu konu ile ilgili kavramlar ya yanlıĢ anlatılmakta ya da öğrencilere tam olarak verilememektedir. Turan‟ın (2002: 70-71) belirttiği gibi Terim ve Kavram öğretiminde geleneksel olarak okullarımızda sürdürülen yöntem kavram ve terimin adını oluĢturan kelimeyi tahtaya yazmak sonra bu kelimeyi tanımlamak, daha sonra da tanımın açıklanmasına katkıda bulunacak örneği, örnek dizilerini sözle söylemek, resim ve Ģekillerle göstermek Ģeklinde olmaktadır. Bu durumda kavramların öğrenilmesini zorlaĢtırmaktadır. Öğrenciler açısından öğrenilmesi zor olan bu kavramların yani paralel, meridyen, ekvator, baĢlangıç meridyeni öğretilmesinde farklı yöntem ve teknikler uygulanmalıdır. Bu çalıĢmada da ders kitabı dıĢına çıkılmıĢ farklı yöntem ve teknik uygulanmıĢtır.. Cin, (2005:121-139), “ Ġlköğretim 6. Sınıf Öğrencilerinin Türkiye‟nin Matematik Konumunu Anlama Düzeyleri ve YanlıĢ Anlamaları ” adlı çalıĢmasında öğrencilerin büyük çoğunluğunun Türkiye‟nin Matematik Konumunu anlayamadıklarını ve çeĢitli yanlıĢlıklara düĢtüklerini tespit etmiĢtir.. 1.1.1. Problem Cümlesi "Sosyal. bilgiler. öğretiminde,. konum. ve. koordinat. belirleme. becerilerinin. kazandırılmasında deney ve kontrol gruplarına uygulanan farklı modeller öğrencilerin akademik baĢarısını farklılaĢtırmakta mıdır?" problemine cevap aranmıĢtır. Bu problemle beraber aĢağıdaki alt problemlere de cevap aranmıĢtır.. 1.1.2. Alt Problemler 1. Konum ve koordinat belirleme becerilerinin öğretimine yönelik model uygulanan deney grubu öğrencileriyle, ders kitabına dayalı olarak eğitim yapılan kontrol grubu öğrencilerinin "Dünya'yı KeĢfediyoruz" konusu öntest baĢarı puanları farklılaĢmakta mıdır?.

(19) 4. 2. Konum ve koordinat belirleme becerilerinin öğretimine yönelik model uygulanan deney grubu öğrencileriyle, ders kitabına dayalı olarak eğitim yapılan kontrol grubu öğrencilerinin "Dünya'yı KeĢfediyoruz" konusu sontest baĢarı puanları farklılaĢmakta mıdır? 3. Konum ve koordinat belirleme becerilerinin öğretimine yönelik model uygulanan deney grubu öğrencilerinin öntest ve sontest baĢarı puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? 4. Konum ve koordinat belirleme becerilerinin öğretimine yönelik ders kitabına dayalı olarak eğitim yapılan kontrol grubu öğrencilerinin öntest ve sontest baĢarı puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? sorularına cevap verilmiĢtir.. 1.2.AraĢtırmanın Amacı Bu araĢtırmada sosyal bilgiler dersinde öğrencilerin, konum ve koordinat belirleme becerilerinin geliĢtirilmesi ve bu beceriyi kazanmalarını sağlayacak bir model geliĢtirmek amaçlanmaktadır. Bu amaçla bilgisayar destekli öğretim, kart eĢleĢtirme tekniği, bulmaca ve çalıĢma etkinliği hazırlanmıĢtır. Bununla konunun daha iyi öğrenilip, kalıcı hale getirilmesi hedeflenmiĢtir.. 1.3.AraĢtırmanın Önemi Bu araĢtırma ile öğretmenlerin anlatmakta zorlandıkları ve öğrenciler arasında ise öğrenme güçlüğü. oluĢturan bu konunun çözümüne yönelik öneriler geliĢtirilerek hem. verimliliğin arttırılması hem de ileride yapılacak çalıĢmalara kaynak oluĢturması sağlanmıĢtır. Günümüzde coğrafya yer adlarının ezberletildiği bir ders, bir bilim olmaktan çıkmıĢ, elde edilen bilginin insanlara yeni bakıĢ açıları kazandırma, olayların derinlemesine incelenmesine doğru modern bir bilim olarak literatürde yer almıĢtır. Coğrafya içersinde önemli bir yer tutan “konum ve koordinat belirleme” ise ayrı bir öneme sahiptir. Çünkü dünya bu kavramlar çerçevesinde stratejiler geliĢtirmekte, ayrıca bulunulan yer ve bulunulan yerin özellikleri de ülkelerin değer kazanmasında büyük önem arz etmektedir. ĠĢte hayati derecede bir duruma sahip olan bu konunun öğretimi bir ülke için önemlidir. Bu konunun kalıcı Ģekilde öğretimi halinde öğrenciler, coğrafi konumun insan yaĢamındaki önemini anlayarak bunun gerçek yaĢamda nasıl. kullanılacağı konusunda.

(20) 5. yeterlik kazanacaktır. Türkiye açısından da ele alınacağı için öğrencilerin Türkiye‟nin konumunun önemi hakkında bilgi sahibi olmaları sağlanacaktır. Böylelikle Türkiye‟nin bulunduğu yer ile bu yerin sağladığı avantajları bilerek kendisine ayrıca güven gelecektir.. 1.4.Sınırlılıklar 1.AraĢtırma 2010-2011 Eğitim-Öğretim yılında 6. Sınıflar arasından seçilen bir kontrol bir de deney grubu ile sınırlıdır. 2.Uygulama. süreci. araĢtırmacı. tarafından. yapıldığı. için. öğretmenlere. yönelik. bilgilendirme eğitimine gerek duyulmamıĢtır.. 1.5. Varsayımlar a. Deney ve kontrol grubu öğrencilerinin sosyal yaĢantıları ve sosyal çevreleri aynı olduğu için bilgi ve hazır bulunuĢluk düzeylerinin benzer olduğu varsayılmıĢtır. b. Kontrol altına alınamayan değiĢkenler, deney ve kontrol gruplarını eĢit Ģekilde etkileyeceği varsayılmıĢtır. c. Deney ve kontrol grubu öğrencilerinin ders dıĢı zamanlarda, deneysel iĢlem konusunda yapılan uygulamalarla ilgili iletiĢime geçerek birbirlerini etkilemeyecekleri varsayılmaktadır.. 1.6.Tanımlar Beceri: Herhangi bir etkinliği sürekli olarak, belli bir yeterlilik düzeyinde yapabilmek (Paykoç, 1991: 13). Harita Becerisi: “Taslak harita oluĢturma, harita üzerinde konum belirleme, haritadan yararlanarak hesaplama yapma, amacına uygun harita seçme, haritalar yardımıyla doğal ve beĢeri olay ve olguları yorumlama ve bunları açıklama gibi etkinlikleri yeterli düzeyde yapabilme becerisidir. Harita becerileri içerisinde en kapsamlı olanı harita okuma becerisidir. Harita okuma herhangi bir harita üzerindeki iĢaretleri dikkate alarak haritanın değerlendirilmesi sürecidir. Haritanın değerlendirilmesi için, haritanın hangi amaca göre yapıldığının belirlenmesi ve iĢaretler ( lejantın) anlaĢılır Ģekilde yerleĢtirilmesi ve haritayı.

(21) 6. değerlendiren kiĢinin iĢaretlere göre haritada dağılıĢı ve bunu etkileyen faktörleri anlamlandırması gerekir” ( Atalay, 2004: 188). Kazanım: “Öğrenme süreci içerisinde, planlanmıĢ ve düzenlenmiĢ yaĢantılar sayesinde öğrencide görülmesi beklenen bilgi, beceri ve tutumlardır ( MEB,2005 : 176) . Sosyal Bilgiler: Ġlköğretim okullarında iyi ve sorumlu vatandaĢ yetiĢtirmek amacıyla sosyal bilimler disiplinlerinden seçilmiĢ bilgilere dayalı olarak, öğrencilere toplumsal yaĢamla ilgili temel bilgi, beceri, tutum ve değerlerin kazandırıldığı bir çalıĢma alanı” olarak tanımlanabilir ( Öztürk, Dilek, 2002: 9–10 )..

(22) 7. II. BÖLÜM KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE ĠLGĠLĠ ARAġTIRMALAR 2.1. Sosyal Bilgilerin Tanımı Ġlköğretim müfredatında 4. ve 5. Sınıflarda baĢlayan ve daha sonra ilköğretimin ikinci kademesinde 6. ve 7. sınıflarda öğretilmeye devam edilen sosyal bilgiler dersi için birçok tanımlama yapılmıĢtır. Bunlardan birkaçına örnek verecek olursak: Sosyal bilgiler, toplumsal gerçekle kanıtlamaya dayalı bağ kurma süreci ve bunun sonunda elde edilen dirik bilgiler olarak tanımlanabilir (Sönmez, 1994: 8 ). Sosyal bilgiler; ilköğretim okullarında iyi ve sorumlu vatandaĢ yetiĢtirmek amacıyla, sosyal bilimler disiplinlerinden seçilmiĢ bilgilere dayalı olarak, öğrencilere toplumsal yaĢamla ilgili temel bilgi, beceri, tutum ve değerlerin kazandırıldığı bir çalıĢma alanıdır (Erden, Tarihsiz: 8 ). Sosyal bilgiler, sosyal bilimlerin bulgularını entegre edip, öğrencilerin düzeyine göre basitleĢtiren, bunları kullanarak, öğrencilere, sosyal yaĢama uyum sağlamada ve sosyal sorunlara çözüm üretmede ihtiyaç duyacakları bilgi, beceri, tutum ve değerleri kazandırmayı amaçlayan bir yurttaĢlık eğitimi programıdır (Öztürk, Ofluoğlu, 2002: 6). Tanımlardan da anlaĢıldığı üzere sosyal bilgiler: Birçok farklı sosyal bilim dalından elde ettiği bilgilerin derse yansıtılmıĢ hali olarak görülebilir. 2.2.Sosyal Bilgilerin Tarihçesi Sosyal bilgiler kavramı ilk kez Amerika BirleĢik Devletlerinde, 1892 yılında toplanan Millî Eğitim Konseyi tarafından ele alınmıĢtır. Bu konsey milli toplum anlayıĢını oluĢturmak üzere Sosyal Bilgiler dersini düzenlemiĢtir. Sosyal bilgiler dersinin programı; tarih, coğrafya ve yurttaĢlık bilgisi derslerinden oluĢturulmuĢ ve toplumun gereksinimlerine göre içerik yeniden yapılandırılmıĢtır. Bu kavramın kabulü ise ilk kez yine A.B.D.'de 1916 yılında Milli Eğitim Derneği'nin "Orta Dereceli Okulu TeĢkilatlandırma Komisyonu Sosyal Bilgiler Komitesi" tarafından gerçekleĢtirilmiĢtir. (Dönmez: http://w3.gazi.edu.tr/web/cdonmez/html/makale_10.html). Biz de ise sosyal bilgiler ismi zaman zaman kullanıldığı halde, 1968 yılına kadar okul programlarımıza girmemiĢtir. Özellikle ilköğretimle ilgili çeĢitli kitaplar ve dergiler zaman.

(23) 8. zaman sosyal bilgiler ismini kullanmıĢlardır. Fakat sosyal bilgiler, uzun zaman okullarımız için bir ders ismi olmamıĢtır (Güngördü, 2001: 131). Hatta, bir ara, ilkokullarımızda tarih, coğrafya ve yurttaĢlık bilgisi dersleri bir ders olarak görülmüĢ ve öğrenci karnelerine, ayrı ayrı okutulan bu üç ders için bir not verilmiĢtir. Daha sonra bu uygulama orta okullara geçmiĢtir. Ortaokullarda tarih, coğrafya ve yurttaĢlık bilgisine verilen notlar toplanıp üçe bölünmüĢ ve öğrenci karnesine sosyal bilgiler notu olarak verilmiĢtir. Böylece hiç değilse bu üç dersin bir bütün olabileceği ve birbirlerine tamamlayacak kadar ilgili oldukları fikri okullarımıza girmiĢtir (Güngördü, 2001:131-132). Fuat Gündüzalp, (1958:35) çocuk geliĢimi ve toplu öğretim ilkesinden hareketle, ortaokullarda da bu derslerin sosyal bilgiler altında toplanması gerektiği düĢüncesini ilk ileri süren eğitimcilerimizdendir. Gündüzalp‟e göre (1949) ilkokullarda öyle tarih konuları var ki Asya coğrafyasını bilmeden bu konular anlaĢılmaz. Devletin, cumhuriyetin ne olduğu iyi öğretilmeden tarih derslerinde bu kurumlardan söz edilmektedir. Tarih, coğrafya ve yurt bilgisi bu iliĢkileri gözeterek kaynaĢtırılabilir (Aktaran, Ata, 2007: 4). Sosyal bilgiler dersi, bizde ilkönce 1952 yılında Ġlköğretmen Okullları Programına tarih, coğrafya, yurttaĢlık bilgisi dersleri yerine konmuĢtur. 1952 yılında toplanan 5. Milli Eğitim ġurası‟nda ilk ve orta dereceli okullarda okutulması kararlaĢtırılmıĢtır. 1962 tarihli Ġlkokul Program Taslağı‟na da aynı ders “Toplum ve Ülke Ġncelemeleri” adı ile geçmiĢtir. 1968 tarihli yeni Ġlkokul Programı ise aynı dersi “Sosyal Bilgiler” olarak benimsenmiĢtir. (BinbaĢıoğlu, 1987: 39). Ancak ortaokullarda okutulan sosyal bilgiler dersi Talim ve Terbiye kurulunun 26.4.1985 tarih ve 64 sayılı kararıyla kaldırılmıĢtır. Sosyal Bilgiler dersi 1985-1986 öğretim yılından itibaren “Milli Tarih”, “Milli Coğrafya” ve “VatandaĢlık Bilgileri” adı altında üç derse ayrılmıĢtır. 1997-1998 öğretim yılında tekrar ilköğretim okullarının 6.7. sınıflarında sosyal bilgiler dersi uygulamasına geçilmiĢtir. (Güngördü, 2001:132) Bu ders 2005 yılında yeni bir öğretim programıyla ilköğretimdeki önemli iĢlevine devam etmektedir. 2.3.Sosyal Bilgilerin Önemi Sosyal bilgiler dersinin en önemli amacı, öğrenciye “toplumsal kiĢilik” kazandırmaktır. Toplumsal kiĢiliğin en önemli özelliği, „iyi bir yurttaĢ‟ olmaktır. Burada iyi bir yurttaĢ olmaktan amaç, kiĢinin, ödev ve sorumluluklarını bilmesi, çevresine ve çevresindeki olaylara.

(24) 9. karĢı bilinçli olmasıdır (BinbaĢıoğlu, 1987:42). Sosyal bilgiler özellikle ilköğretim çağındaki çocuk ve gençlerin ilgisini çeken, sosyal bilim konularının çocuğu ilgilendiren yönlerinden faydalanarak etkin vatandaĢlık eğitimi veren bir derstir (Ünlü, 2001:38). Sosyal bilgiler toplumun ülkülerinin çocuğa kazandırıldığı bir derstir. Yarının politikasına yön verecek olan fikirler, daha çok, sosyal bilgiler dersinde kazandırılır (BinbaĢıoğlu, 1987:40). Zaten öğrencilere sadece ders değil aynı zamanda gerçek hayatı sunan, onun çok yönlü yetiĢmesini sağlayan faydalı bir derstir. 2.3.1. Sosyal Bilgilerin Genel Amaçları Bu ders ile öğrenciler, 1. Özgür bir birey olarak fiziksel, duygusal özelliklerinin; ilgi, istek ve yeteneklerinin farkna varır. 2. Türkiye Cumhuriyeti vatandaĢı olarak, vatanını ve milletini seven, haklarını bilen ve kullanan, sorumluluklarını yerine getiren, ulusal bilince sahip bir vatandaĢ olarak yetiĢir. 3. Atatürk Ġlke ve Ġnkılaplarının Türkiye Cumhuriyeti‟nin sosyal, kültürel ve ekonomik kalkınmasındaki yerini kavrar; laik, demokratik, ulusal ve çağdaĢ değerleri yaĢatmaya istekli olur. 4. Hukuk kurallarının herkes için bağlayıcı olduğunu, tüm kiĢi ve kuruluĢların yasalar önünde eĢit olduğunu gerekçeleriyle bilir. 5. Türk kültürünü ve tarihini oluĢturan temel öge ve süreçleri kavrayarak, milli bilincin oluĢmasını sağlayan kültürel mirasın korunması ve geliĢtirilmesi gerektiğini kabul eder. 6. YaĢadığı çevrenin ve dünyanın coğrafi özelliklerini tanıyarak, insanlar ile doğal çevre arasındaki etkileĢimi açıklar. 7. Bilgiyi uygun ve çeĢitli biçimlerde (harita, grafik, tablo, küre, diyagram, zaman Ģeridi vb.) kullanır, düzenler ve geliĢtirir..

(25) 10. 8. Ekonominin temel kavramlarını anlayarak, kalkınmada ve uluslar arası ekonomik iliĢkilerde ulusal ekonominin yerini kavrar. 9. Meslekleri tanır, çalıĢmanın toplumsal yaĢamdaki önemine ve her mesleğin gerekli olduğuna inanır. 10. Farklı dönem ve mekanlara ait tarihsel kanıtları sorgulayarak insanlar, nesneler, olaylar ve olgular arasındaki benzerlik ve farklılıkları belirler, değiĢim ve sürekliliği algılar. 11. Bilim ve teknolojinin sürecini ve toplumsal yaĢam üzerindeki etkilerini kavrayarak bilgi ve iletiĢim teknolojilerini kullanır. 12. Bilimsel düĢünmeyi temel alarak bilgiye ulaĢma, bilgiyi kullanma ve üretmede bilimsel ahlakı gözetir. 13. Birey, toplum ve devlet arasındaki iliĢkileri açıklarken, sosyal bilimlerin temel kavramlarından yararlanır. 14. Katılımın önemine inanır, kiĢisel ve toplumsal sorunların çözümü için kendine özgü görüĢler ileri sürer. 15. Ġnsan hakları, ulusal egemenlik, demokrasi, laiklik, cumhuriyet kavramlarının tarihsel süreçleri ve günümüz Türkiye‟si üzerindeki etkilerini kavrayarak yaĢamını demokratik kurallara göre düzenler. 16. Farklı dönem ve mekanlardaki toplumlar arası siyasal, sosyal, kültürel ve ekonomik etkileĢimi analiz eder. 17. Ġnsanlığın bir parçası olduğu bilincini taĢıyarak, ülkesini ve dünyayı ilgilendiren konulara duyarlılık gösterir (http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx?tur=&lisetur=&ders=&sira=&sinif=&sayfa=2 ). Bu amaçlar doğrultusunda öğrencilere kazandırılması planlanan beceriler de vardır. Bu beceriler 6. Sınıf için aĢağıdaki gibi sıralanmıĢtır. 6. sınıfta öğrencilere verilecek doğrudan beceriler aĢağıdaki tabloda sıralanmıĢtır..

(26) 11. Tablo 1. 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Doğrudan Verilecek Beceriler 6. SINIF ÜNĠTELER SOSYAL BĠLGĠLER. DOĞRUDAN VERĠLECEK BECERĠ Bilimsel genelleme yapma. ÖĞRENĠYORUM YERYÜZÜNDE YAġAM. Harita okuma ve atlas kullanma. ĠPEK YOLU‟NDA TÜRKLER. Çıkarımda bulunma. ÜLKEMĠZĠN KAYNAKLARI. GiriĢimcilik. ÜLKEMĠZ VE DÜNYA. AraĢtırma. DEMOKRASĠNĠN SERÜVENĠ. Sosyal katılım. ELEKTRONĠK YÜZYIL. Yaratıcılık. Kaynak: Sosyal Bilgiler Öğretim Programı Sosyal Bilgiler Dersi 6 ve 7. Sınıflar Öğretim Programı ve Klavuzu (Revizyon) -13/01/2009. Mekânın algılanması becerisinin ikinci aĢamasını harita ve atlas kullanma becerisi oluĢturur. Haritalar mekânın algılanmasında çok önemli rol oynar. Sosyal Bilgiler dersinde haritaları, hem üzerlerinde taĢıdıkları bilgilerin okunması, hem de bir verinin harita üzerinde basitçe gösterilmesi açısından ele almak gerekir. Öğrencilerden kendi seviyelerine uygun harita türlerini okuyabilmeleri, bunun yanında yine kendi seviyelerine uygun haritalar üzerinde çalıĢabilmeleri beklenmektedir. Sosyal bilgiler dersi disiplinlerinin hemen tümü için, temel anlamda harita becerisi gereklidir (Sosyal Bilgiler Öğretim Programı, 2005). Bu becerilerden harita okuma ve atlas kullanma ise bizim için ayrı bir önem arz etmektedir. Çünkü bu çalıĢmada öğrencilere kazandırılacak olan harita okuma becerilerinden “konum ve koordinat belirleme” becerisi üzerinde durulacaktır. Bu beceri coğrafya alanı içerisinde yer almaktadır. Bu yüzden de coğrafyanın tanımı, önemi ve sosyal bilgiler dersindeki yerine değinilecektir..

(27) 12. 2.4.Coğrafyanın Tanımı ve Konusu Coğrafya ilminin kökeni(orijini)olan gegraje(jegraje) terimi, ge(je) yani Dünya(yer), graphe(grafe) de tasvir veya anlatım demektir. Bunlara dayanarak Coğrafyanın, en basit ve en yalın anlamıyla bir yeryüzü ilmi olduğunu, yani yeri baĢka bir ifadeyle Dünya‟yı tasvir eden bir ilim olduğunu söyleyebiliriz. Dünya‟yı tanıtan bir ilimdir de diyebiliriz (Doğanay,1997:30). BaĢka bir tanıma göre ise Coğrafya, insanın içinde yaĢadığı çevrenin doğal özelliklerini, insan doğal çevre etkileĢimini ve bu etkileĢim sonucu insanın ortaya koyduğu beĢeri ve ekonomik etkinlikleri kendi prensipleri çerçevesinde inceleyerek sonuçlarını açıklayan bilimdir (ġahin,2003:11). Yeryüzünün Ģekillenmesini, Ģekillenmede etkili olan amilleri ve yeryüzünde canlı hayatı olusturan insan, bitki, hayvan toplulukları ile doğal ortam arasındaki iliĢkileri ve bunların dağılıĢını inceleyen bir bilim dalıdır (Atalay, 1994:1). Tanımlardan da anlaĢıldığı üzere coğrafya doğal olanı ve bu doğal ortam ile insan arasındaki iliĢkileri inceleyen, aralarında bağlar kuran bir bilim dalıdır. Günümüzde eskiden sıkça karĢılaĢılan ülke, dağ, akarsu adlarını ezbere bilme anlayıĢı coğrafya biliminin çağdaĢlaĢmasıyla ortadan kalkmıĢtır. Bu konuda coğrafya ile ilgilenen bilim insanları da hem fikirdir. Yayınlarda ÜçıĢık ve Demirci,(2002: 123) Efe (1996-1997: 138) , Akbulut (2004:216), Karabağ (1998:25) aynı görüĢleri paylaĢmıĢlar ve bu konuda genel anlayıĢ da bu doğrultuda kabul görmüĢtür. Artık coğrafya ile elde edilen bilgiler neden-sonuç iliĢkisi içerisinde , insan-mekan arasındaki anlayıĢla ele alınmaya baĢlanmıĢ, analize, değerlendirmeye daha fazla önem verilmiĢtir. Örneğin; ABD‟de günümüzdeki popüler meslek sıralamasında coğrafya beĢinci sırada yer almaktadır (Demirci, 2003, 2005). Bizde ise sıkıcı bir ders olarak görülmesinin sebebi de eski anlayıĢla yani coğrafyanın dağ, ova, ülke isimlerini ezberlenmesi olarak görülmesinden kaynaklandığı söylenebilir. 2.4.1. Coğrafyanın Sosyal Bilgiler Dersindeki Yeri Ders programları incelendiğinde, bugün okullarımızda, coğrafya öğretimi, ilköğretim 1., 2. ve 3. sınıflarında verilen hayat bilgisi dersi ile baĢlamaktadır. Hayat bilgisi dersinde iĢlenen coğrafya konuları, çocuğun dıĢ dünyasını ve kendi bulunduğu çevrenin özelliklerini algılamaya dönük bilgilerden oluĢmaktadır. Ġlköğretim 4., 5., 6. ve 7. sınıflarında ise coğrafya konuları, sosyal bilgiler dersi içerisinde yer almakta olup, bu konuların daha güncel konu ve bilgileri içerdiği, çocuğun geliĢim yaĢına uygun olarak, kavram ve terimlere daha az yer.

(28) 13. verildiği görülmektedir. Diğer taraftan 8. sınıfta sosyal bilgiler dersi olmadığı için öğrenciler, coğrafya konularını hiç iĢlememektedirler (Turan, 2002 :67-68). Ġlköğretim 4-5 sınıflarında coğrafya öğretimi; artık hayat bilgisi çalıĢmaları çerçevesinden kurtulmuĢtur. Bu basamaktaki coğrafya öğretiminde; sosyal bilgiler dersi içinde yer alan coğrafya konularında coğrafya öğretim ilkeleri kullanılabilir. Çünkü öğrenci belirli bir seviyeye gelmiĢtir. Bu seviyedeki öğrencilere; coğrafi olayların algılanması, tanıtılması, doğrudan doğal ortamla ilgili bilgilerin verilmesi, harita ve atlasların tanıtılması Ģeklinde olmalıdır. Coğrafya konuları 6-7. Sınıftaki öğrencilerin sosyal ve fen bilimleri dersleri için bir köprü vazifesi görür. Demirel ve Arslan‟ın(2007:207) 5. sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programını değerlendirdikleri makaleden ulaĢtıkları sonuçta ikinci kademe içinde önem teĢkil etmektedir. Eğitim programlarında sarmal anlayıĢ benimsendiği için yeni ünite, önceki sınıf üniteleri üzerine kurulmuĢtur. Fakat üniteler öğrencilerin hazırbulunuĢluk seviyesinin altında olmuĢtur. Bu durum, öğretim programının öğrenciler için uğraĢtırıcı olmaktan çıkarmıĢtır. Bu da öğrencilerin dersten sıkılmasına sebep olmuĢtur. Önceki sınıf üniteleri üzerinden giden sarmal anlayıĢta öğrenciler ikinci kademeye geldiklerinde ya unutmuĢlar yada eksik olarak gelmiĢlerdir. Bu durumda coğrafya konularının tam olarak öğrenilmesini engellemiĢtir. Coğrafi içerikli konular sosyal bilgiler eğitiminde önemli bir iĢleve sahiptir. Çünkü bütün sosyal olaylar bir mekanda gerçekleĢmekte, doğrudan veya dolaylı olarak mekansal etkilere sahip olmaktadır (Öcal, 2008: 379-380). Coğrafya sosyal bilgiler dersleri ile de öğrenciler, harita, gözlem, arazi çalıĢması, coğrafi sorgulama, kanıt kullanma, değiĢim ve sürekliliği algılama, küre ve atlas kullanma gibi temel becerileri de kazanırlar. Yukarıda sayılan beceriler içerisnde harita becerisi çok daha kapsamlı bir beceridir ( Aksoy, 2009: 362-363). Fakat coğrafya biliminin sosyal bilgilerdeki payı azalmıĢtır. Altıncı sınıf sosyal bilgiler kitaplarında coğrafya farklı ünitelerde kısa konular halinde yer alırken bunlar arasında da bütünlük bulunmamaktadır. Bu da konuların anlaĢılmasını zorlaĢtırmaktadır. Sosyal bilgiler dersinde coğrafya ile ilgili verilmeye çalıĢılan kazanımlar Ģu Ģekildedir. 1. Farklı ölçeklerde çizilmiĢ haritalardan yararlanarak ölçek değiĢtiğinde haritanın değiĢen özellikleri hakkında çıkarımlarda bulunur..

(29) 14. 2. Konum ile ilgili kavramları kullanarak kıtaların, okyanusların ve ülkemizin coğrafi konumunu tanımlar. 3. Dünyanın farklı doğal ortamlarındaki insan yaĢantılarından yola çıkarak, iklim özellikleri hakkında çıkarımlarda bulunur. 4. Haritalardan ve görsel materyallerden yararlanarak Türkiye‟de görülen iklim türlerinin özellikleri hakkında çıkarımlarda bulunur. 5. Haritalardan ve görsel materyallerden yararlanarak Türkiye‟deki iklim tiplerinin dağılıĢında konumun ve yeryüzü Ģekillerinin rolünü açıklar. 6. Örnek incelemeler yoluyla tarih öncesi ilk yerleĢmelerden günümüze, yerleĢmeyi etkileyen faktörler hakkında çıkarımlarda bulunur. 7. Anadolu ve Mezopotamya‟da yaĢamıĢ ilk uygarlıkların yerleĢme ve ekonomik faaliyetleri ile sosyal yapıları arasındaki etkileĢimi fark eder (MEB, Öğretmen Kılavuz Kitabı). Kazanımlara ulaĢma düzeyi oldukça düĢüktür. Ve genellikle sıkıntılar yaĢanmaktadır. Bu sorunları aĢmak için de hem derslerin daha farklı iĢlenmesi gerekir derslerde hem eski konulara atıfta bulunmak geçmiĢteki bilgileri ortaya çıkarmak hem de yeni anlatılacak konuların bol materyalle anlatılması yararlı olacaktır. A.B.D. Texas Üniversitesi'nde Philips tarafından yapılan araĢtırma sonuçlarına göre zaman faktörü sabit tutulduğunda hatırlama Ģu yüzdelerle olmaktadır. Ġnsanlar okuduklarının % 10'unu, duyduklarının % 20'sini, gördüklerinin % 30'unu, hem görüp hem duyduklarının % 50'sini, görüp iĢittikleri ve söylediklerinin %90'ını hatırlamaktadır (ÜçıĢık, Ünlü, 2002: 3). Bu oranlara bakılarak etkili bir sosyal bilgiler öğretimi özelde ise coğrafya öğretiminde materyal kullanımın ne kadar önemli olduğu görülecektir. Coğrafya, fen ve sosyal bilimler arasında bir konuma sahip olduğu için, uygulanacak öğretimde, öğrencinin somut ve soyut zekadaki geliĢimlerine dikkat edilmeli, bireysel farklılıklar göz önüne alınmalıdır. Çünkü, öğrenciye verilen bilginin günlük yaĢamda kullanılması ve beceriye dönüĢtürülmesi önemlidir. Toplum ve doğal çevre arasındaki bağlantıyı sağlayan coğrafyada, uygulamaya yönelik gezi-gözlem, gösteri, iĢ ve deney yöntemlerinin daha fazla kullanılması gerekmektedir. Sonuçta, öğretmenin nitelikleri, öğrencilerin öğrenme düzeyi, diğer çevresel faktörlerle birlikte öğrenme ve öğretmede etkili.

(30) 15. olan aktif öğretim yöntemlerinin öğrencinin geliĢim düzeyine göre kullanılmasının doğru olduğu bildirilebilir (Akbulut, 2004: 75). 2.4.2. Etkili Bir Coğrafya Öğretimi Coğrafya eğitim/öğretimi ilk önce insanları tanımak, sonra mekan olarak da en küçüğünden en büyüğüne kadar tüm mekan birimlerini tanımak, bunlar arasındaki iliĢkiyi ortaya koymaktır. Önem sıralamasına göre öncelikle öğrencinin kendi çevresini coğrafi açıdan öğrenmesi sağlanmalı sonra ulaĢılabilecek kendi çevresine benzer coğrafi özellikler, daha sonra ise tüm dünya anlatılmalıdır (Akınoğlu, 2005: 93). Coğrafya dersi öğretiminin temel sorunlarından birisi de konular iĢlenirken, soyut olan coğrafi kavramların öğrenciye görsel hale getirilmemesidir. Bu yüzden; soyut coğrafya kavramlarını öğrenci kavramakta zorlanmaktadır. Mevcut araç ve gereçler ile bunların yanısıra, öğretmenin basit ve kolay modelli araç ve gereçler yaparak, soyut coğrafi kavramlarını bu Ģekilde öğrenciye sunması, öğrencinin konuya motive olmasında ve zevkle dinlenmesinde, büyük yarar sağlayacaktır (Koç, 2000: 74). Bunun gerçekleĢtirilmesi için de genel kanı coğrafya sınıflarının yada laboratuarlarının oluĢturulmasıdır. Ġlköğretim için de açılacak olan sosyal bilgiler sınıflarında coğrafya konularının öğretimi için birçok materyal hazırlanabilir. Sınıflar eğitim araçları ile donatılmalı özellikle coğrafya dersinde öğrenme ve öğretme süreci içerisinde öğrencilerin geliĢtirdiği araç ve gereçler kullanılmalıdır (Köseoğlu, Ünlü, 2006: 131). Her okul bünyesinde bir coğrafya sınıfı ile bir laboratuar oluĢturulması en ideal öğretim ortamıdır. Coğrafya sınıflarının konulara uygun harita, resim, poster, video ve TV gibi malzeme ile donatılması gerekir.coğrafya tamamen uygulamaya yönelik bir bilim dalı olduğu için arazi çalıĢmaları ile sınıfta kullanılacak görsel malzeme eğitim öğretimin temelini oluĢturmaktadır. Bu nedenle, öğretimin teorik kısmında anlatılan yada tarif edilen konu hem görsel malzeme ile sınıfa taĢınmalı hem de yerine gidilerek görülmeli ve incelenmelidir (Efe, 1997: 140). Gerekli materyallerin, malzemelerin bulunduğu bir coğrafya sınıfı oluĢturmak daha çağdaĢ bir uygulama olur. Öğrencilerin fizik, kimya laboratuarlarına gitmesi gibi, coğrafya dersleri için de, coğrafya sınıfında ders görmesi gerekir (Sekin, Ünlü, 2002: 49). Bu arada Ģunu da belirtmek gerekir; Öğrenme, bilgiyi otomatik olarak sıralı bir Ģekilde öğrencilerin kafasına boĢaltmak değildir. Öğrenme, öğrencilerin fikri katılımı ve uygulamasını gerektirir (Erden, Tarihsiz:1). Bu yüzden de öğrenme için öğrenciye sadece.

(31) 16. dinlemelerini telkin etmek değil onların etkin katılımını sağlamak gerekir. Ayrıca öğretmene de burada sorumluluk düĢmektedir. Çünkü; Öğretmenin önce kendine, sonra da genelde eğitime, özelde sosyal bilgilere, öğrencilere, arkadaĢlarına ve öğrettiği konuya karĢı tutumu öğrenme- öğretme sürecinin etkililiğini, dolayısıyla da öğrenci baĢarısını etkilemektedir (Doğanay, 2002: 39-40). Görüldüğü gibi derse karĢı öğrencilerin tutumlarını sadece materyal değil öğretmenin yapısı da etkili olabilmektedir. Öğretmen eğer öğrencilere coğrafya konusunda olumlu telkinlerde bulunup derse ilgiyi çekerse bu da baĢarının artmasını sağlayacaktır. Kayalı‟nın (2004: 109) yaptığı araĢtırmada ulaĢtığı sonuçta bunu doğrulamaktadır. Coğrafya konularına öğrencilerin verdikleri önem ile baĢarıları arasında anlamlı bir iliĢki görülmektedir. Öğrencilerden %63.3‟ü coğrafya konularını çok önemli, %18.4‟ü biraz önemli gördüğünü belirtirken, %14.3‟ü pek önemli görmediğini, %1‟i hiç önemli görmediğini belirtmiĢ, %3.1‟i ise bu soruyu cevaplamamıĢtır. Öğrencilerin baĢarı testi puanları ile derse verdikleri önem arasındaki iliĢki incelendiğinde çok önemli görüyorum, biraz önemli görüyorum, pek önemli görmüyorum, hiç önemli görmüyorum Ģeklinde bir sıralamanın olduğu görülmektedir. Öğrencilerin aldıkları minimum ve maximum puanlar incelendiğinde dersi çok önemli gördüklerini ifade eden öğrencilerin baĢarılarının daha yüksek olduğu görülmektedir. Öğrencilerin coğrafya konularına yönelik tutumlarının daha olumlu hale getirilebilmesi onların baĢarılarını daha da arttıracağından, derslerde öğretmenlerin öğrencileri merkeze alacak, daha aktif kılacak uygulamalarda bulunması, etkili öğretim metot ve tekniklerini kullanması, daha iyi ve kalıcı öğrenmeyi sağlayacak çeĢitli araç ve materyallerle dersi iĢlemesi gerekmektedir (Kayalı, 2008: 147). Öğretme-öğrenme sürecinde materyaller, öğretimi desteklemek amacıyla kullanılmaktadır. Konuya ve amaca uygun olarak seçilmiĢ materyaller, öğretilen konuyu canlı hâle getirmekte, öğretim sürecini zenginleĢtirip, öğrenmeyi artırmaktadır. Materyaller aynı zamanda öğrencilerin ilgi alanlarını geniĢletmekte, motivasyonlarını da yükseltmektedir (Demiralp, 2007: 374). Örneğin kavram haritası hazırlanabilir. AltıntaĢ‟ın (2008:65) yaptığı araĢtırmada elde ettiği bulgular kavram haritalarının etkilerini göstermektedir. AraĢtırma bulguları, konuların kavram haritası ile öğretilmesinin öğrenciler üzerindeki baĢarıyı olumlu yönde etkilediğini göstermektedir. Sadece öğretmenin aktif olduğu bir derste öğrenciler dinleyen ve not tutan durumunda oldukları için baĢarıları daha düĢük olmuĢtur. Kavram haritaları ile iĢlenen ders somut hale getirildiği ve öğrencilerin de derste aktif oldukları için öğrenme zevkli hale gelmiĢ ve baĢarı yüksek olmuĢtur..

(32) 17. Görüldüğü gibi sosyal bilgilerin klasik yöntemler yerine öğrencilerin merkezde olduğu, somut yaĢantılara önem veren yöntemler ve materyaller ile desteklenmes öğrenmeyi zevkli hale getirmektedir. Ġlköğretim öğrencilerinin coğrafi olarak bilgili olarak yetiĢtirilmeleri, okullarımızda coğrafi açıdan iyi eğitimden geçirilmelerine bağlıdır. Bundan dolayı, sınıf, fen bilgisi ve özellikle sosyal bilgiler öğretmenlerine önemli görevler düĢmektedir. Bu öğretmenlerin, öğrencilerine mekansal ve ekolojik bakıĢ açılarının temellerini verebilmeleri ancak yeterli düzeyde eğitimden geçirilmelerine ya da kendilerini bu konuda yetiĢtirmelerine bağlıdır (Kızılçaoğlu, 2007: 106). Sosyal bilgiler derslerinde kullanılan görsel materyaller öğrencilerin okudukları metni anlamalarında ve eleĢtirel bakıĢ açısına sahip olmalarında önemli bir yere sahiptirler. Bu derslerde en çok kullanılan görsel materyaller haritalar-küreler, grafikler, tablolar ve resimlerdir (Yazıcı, 2006 :655). Bilginin aktarılmasının bir çeĢidi olarak kullanılan görsel araçlar, ders kitaplarında, eğitimsel faaliyetlerde ve gündelik hayatta sıkça kullanılmaktadır. Uluslar arası testlerde ülkemizin aldığı sonuçlar bu araçların etkin bir Ģekilde kullanılamadığı, bir baĢka deyiĢle nasıl okunacaklarının öğretilemediği gerçeğini gündeme getirmektedir (Yazıcı, 2006: 660). Bu yüzden de ülkemizde yapılması gerekenlerden biri de dünyadaki geliĢmelerin takip edilmesi, yeni araç gereçlerin temin edilip okullarda yaygınlaĢtırılması ve kullanımının da seminerlerle öğretmenlere anlatılması gerekir. Bu bilgisayarlı öğretim, projeksiyon, akıllı tahta veya farklı araç gereçler olabilir. Coğrafya öğreniminin en önemli amaçlarından biri öğrenciye harita kullanmayı öğretmektir. Harita bilgisine sahip bir öğrenci harita kullanarak ilk kez gördüğü yerleri gezebilir, hiç görmediği bir ülkenin iklimini, fiziksel özelliklerini, ekonomik faaliyetlerini, politik açıdan yerinin önemini vb. anlayabilir (Erden,Tarihsiz: 39). Harita; yeryüzü Ģekillerinin, yerleĢim birimlerinin,yolların vb. ayrıntıların yatay ve düĢey konumları ile aralarındaki mesafeler ve bitki örtüsü hakkında hemen ve ayrıntılı bilgi sağlar (KKK, 2002:2-1). Haritalar, coğrafyanın vazgeçilmez araçlarıdırlar. Olayların dağılıĢı, haritalarla en iyi bir Ģekilde yapılabilmektedir (Baydil, 2007: 7). Haritalar en kolay bulunabilen araçlardandır. Bunların sayesinde öğrenciler sembolleri okuyup yeryüzü Ģekilleri, iklim, yerleĢim ve uzaklık arasındaki iliĢkiyi kolayca öğrenebilirler..

(33) 18. Ülkelerinin büyüklükleri ve konumlarını rahatlıkla gözleyebilirler ve birbirleriyle olan iliĢkilerinin farkına varabilirler (Özey, ÜçıiĢık, Ünlü, 2002: 12). Bir resim bin kelimeye bedeldir" ifadesi uyarınca zamandan ve sözden tasarruf sağlar. Örneğin Türkiye'nin konumu bir harita sayesinde kolayca öğretilebilir (Özey, ÜçıĢık, Ünlü, 2002: 22). Öğrencinin haritayı okuyabilmesi için sembollerin ne anlama geldiğini bilmesi önemlidir (YanparĢahin, 2004: 291). Bu sebepten dolayı ilköğretimin birinci kademesinde harita yön, gibi temel kavramların çok dikkatli bir Ģekilde verilmesi gerekmektedir. Çünkü geçmiĢte öğrenilen bilgiler veya beceriler gelecekteki öğrenmeyi de etkilemektedir. Coğrafi anlamayı hayatın (okul, aile, toplum, iĢ hayatı) içerisine yerleĢtirmede öğretim programlarındaki kazanımlara eriĢme, kazanımlara eriĢmede de harita becerisi anahtar rol oynar. Harita becerisi kuvvetli olan bireyler, kendileri ve toplumları için önemli roller üstlenebilirler. Çünkü tüm olaylar bir mekanda gerçekleĢmektedir ve mekan hakkında bilgi edinmede iyi düzeyde harita becerisine sahip olan bireyler daha baĢarılı olurlar (Kızılçaoğlu, 2007: 341). Coğrafya, insan-mekan iliĢkisinin farklı boyutları üzerinde çalıĢır. Dünyanın neresinde olursa olsun insanlar, yaĢadıkları mekan hakkında bilgi edinmek isterler. Yeryüzündeki farklı mekanlar hakkında coğrafi bilgi edinmede en önemli kaynak haritalardır. Öğrencilerin farklı haritaları okuma becerilerini kazanmaları mekanların anlaĢılması açısından son derece önemlidir (Kızılçaoğlu, 2007: 342). Günümüzdeki eğitim sistemi yapılandırmacılıktır. Yapılandırmacı coğrafya öğretimi, bireylerin daha çok düĢünmesine, anlamasına, kendi öğrenmelerinden sorumlu olmalarını ve kendi davranıĢlarını kontrol etmeyi öğrenmeleri gerektiğini vurguda bulunmaktadır (Akınoğlu, 2004: 85). Karasu ve Ünlü‟nün yaptığı araĢtırmada ulaĢtığı sonuçta yapılandırmacı eğitimin faydasını göstermektedir. Öğrencilere verilen eğitim sonrasında, oluĢturmacı öğretim yöntemi ile yapılan eğitimin, geleneksel öğretim yöntemi ile yapılan eğitimden daha yararlı olduğu saptanmıĢtır. Analizin ön test bölümünde, geleneksek öğretim yöntemi ile eğitim alan kontrol grubu daha baĢarılı iken, oluĢturmacı öğretim yöntemi ile eğitim gören deney grubunun, son test sonrası daha baĢarılı olduğu saptanmıĢtır (Karasu ve Ünlü, 2006: 121)..

(34) 19. Öğrencileri sık sık gerçek hayat problemleri ve çeliĢkili durumlarla karĢılaĢtırmalı ve karĢılaĢtıkları problemleri çözmede edindikleri bilgi ve becerileri kullanabilmelerini sağlamalıdır (Akınoğlu, 2004: 86). ĠĢte okullarda yapılan öğretim faaliyetlerinin en önemli eksikliği yaĢantılar kazandırmaması, bilgi boyutunu verip geri çekilmesidir. Oysaki Ģimdiki program öğrencinin etkin katılımını gerektirmekte, deneyimler yaĢamasını öngörmektedir. O halde sosyal bilgiler dersinde öğretilen coğrafya konularının da soyut kavramlardan kurtulup yakın çevreden uzağa doğru iĢlenmesinde fayda vardır. Bu çalıĢmanın amacı olan beceri de harita olmasına rağmen Ģu an okullarda kullanılan haritalar kazanımları vermekten uzaktır. Ne yazıkki mevcut milli eğitim ders kitaplarındaki ve piyasada bulunan çoğu atlaslardaki haritalar ve harita bilgileri, coğrafya eğitiminde amacına uygun kullanılabilecek nitelikte olmamakla birlikte, uzman kiĢiler tarafından da hazırlanmıĢ veya kontrol edilmiĢ değillerdir. (Buğdaycı ve Bildirici, 2009). Yardımcı kaynak olarak ise atlaslar kullanılmaktadır. Haritaların en küçük ölçeklileri ise atlaslara çizilmiĢtir. Öğrenciler tarafında normal Ģartlarda kullanılması gereken atlaslara da pek önem verilmemiĢ ve piyasada da kaliteli atlaslar bulunmamaktadır. Bilindiği gibi; 1585‟de Merkator‟un en tanınmıĢ eseri görüldü. MeĢhur Atlas‟ın birinci kısmı basıldı. “Atlas” ismini muhtelif haritaları bir araya getiren bir koleksiyon‟a ilk defa Merkator vermiĢ, daha sonraları bütün coğrafyacılar tarafından kullanılmıĢtır (Bilgin, 1996: 60). Kayalı‟nın (2004: 107) yaptığı araĢtırma sonucuna göre; Coğrafya konularının öğreniminde öğrencilerin %43.9‟u ara sıra , %16.8‟i sık sık, %11.2‟si her zaman atlas kullandıklarını , %8.2‟si ise hiç kullanmadıklarını belirtmiĢlerdir. Öğrencilerin aldıkları maximum ve minimum baĢarı testi puanı incelendiğinde atlası her zaman kullananların çok daha baĢarılı oldukları ve en yüksek puanları aldıkları görülmektedir. Yine Kayalı‟nın (2008: 142)‟de yaptığı araĢtırmaya göre Öğrencilerin, atlas kullanmalarının baĢarıları ve bilgilerin daha kalıcı olması üzerinde önemli etkisi vardır. Kütahya‟da yapılan araĢtırmada öğrencilerin baĢarı testi puanları, atlastan yararlanma değiĢkenine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Yapılan çalıĢmada Coğrafya konularının öğreniminde öğrencilerin %51.1‟i ara sıra, % 27.3‟ü sık sık, %15.9‟u her zaman atlas kullanırken, %5.7‟si ise hiç atlas kullanmadıklarını belirtmiĢlerdir. Ġstanbul‟da yapılan çalıĢmada Coğrafya konularının öğreniminde öğrencilerin %39.2‟si ara sıra,% 32‟si sık sık , %16.5‟i her zaman atlas kullanırken, %11,3 ise hiç atlas kullanmadıklarını belirtmiĢlerdir..