1.
Ü.Veteriner Fakültesi Do/ilim De }inekoloji Kürsüsü Doç. Dr. Celalettin Akk(l)'anÇİFTELER HARASI İNEKLERİNİN GEBELİK SÜRELERİ
ÜZERİNDE ARAŞTIRMALAR
Celalettin Akkayan Hulusi Ada*
Untersuchungen über Schwangerschaftsdauer von Kühen
im Gestüt Çifteler
Zusaınınenfassung: İn der vorliegenden Arbeit wurde die Schwangerschaft der Kühe im Gestüt Çifteler unter Berücksichtigung der die Trachtigkeitsdauer beeinflussenden Faktoren wie z.B. das Vorkommen von Zwillingen, das Geschlecht der Kalbel', das Alter der Kühe sowie die Bedeckungsmonate und die Bullenselber, untersucht.
Die mittlere Trachtigkeitsdauer wurde bei der grauen Rasse (Boz ırk) als 285, 85 -;-0,37Tage, bei Halbl:lütern der Rasse Braun-Swiss als286, 72 :::0,30 Tage und bei der Rasse Braun-Swiss als286, 36+0,17 Tage fcstgestellt.
ZwillingskJilber \Vurden früher als andere Kalbel' gcboren. Bei der Rasse Braun-Swiss und bei Halbblütern dcr Rasse Braun--Swiss war die Trachtigkeitsdauer der mannlichen Kalbel' Hinger als die dcr weiblichen.
Wir haben die Feststcllung gemacht, dass die Sehwangerschaftsdauer beijungen Kühen und insbcsonderc bei Farsen kürzer war. Ausserdem wurdc beobachtet, dass die Bedeckungs-monate keinen Einfluss auf die Trachtigkeitsdauer ausübten.
Einen wichtigen Einfluss hatten jedoch einige Bullen auf die Schwangersehaftsdauer bei den erwahnten drei Rinderrassen.
Özet: Bu çalışma ile Çifteler Harası boz ırk, safkan ve yarımkan esmer inekıCı'inde ortalama gebelik süreleri ile bu süreye tesir eden "ikizlik, yavrunun cinsiyeti, ananın yaşı, aşım ayı ve boğa" gibi faktörler incelenmiştir.
Ortalama gebelik süreleri boz ırkta 285, 85+0.37 gün yarımkan esmerlerde 286, 72:i:0,30 gün. safkan esmerlerde 286, 36:-LO,i7gün olarak hesaplanmıştır.
İkiz buzağıların daha erken doğdukları görülmüştür.
Erkek yavrular daha geç doğmuşlardır. Ancak erkek ve dişiler arasındaki bu fark yalnız yarımkan ve safkan esmerlerde önemli bulunmuştur.
Genç ineklerde ve özellikle ilk yavrusunu yapanlarda gebelik süresinin, yaşlılardan daha kısa olduğu ortaya konmuştur.
424 l.eInletlilı Akkayaıı - Hıılmi ArL,
Aşım aylanııııı gcbcliğe etkili bir faktör olmadığı görülmüştür.
Her üç ırkta da, bazı boğaların yavrulanllin intra uteri!1 hayat süreleri arasında önemli farklar bulunmuştur.
Giriş
İneklerde gebelik süresi ortalama olarak dokuz buçuk ay kabul
edilir. Genellikle küçük cüsselilerde bu süre birkaç gün kısa, iri
cüs-selilerde ise biraz daha uzun olmaktadır. Benlioğlu (3)
memleketi-mizde yerli kara inekleri için 284 günlük, Alpan Arıtan (i)
Karaca-bey Holstein'ları için 282,9 günlük ortalama gebelik süresi
hesap-lanmışlardır. Çifteler Harasında yetiştirilen inekkrin ortalama
gebe-lik süreleri üzerinde bir yayına, inceleyebildiklerimiz arasında,
ras-hyamadık. Bu nedenle, Çifteler Harası çeşitli ırk incklerinde ortalama
gebelik süresi ile, bu süreye tesir eden faktörleri incelemek ve
bun-ların istatistiki önemini ortaya koymak bu çalışmanın amacı olmuştur.
Materyal ve Metod
Bu çalışmanın materyalini, Çifteler Harasında 1964- i970
yıl-ları arasında doğum yapan 200 baş boz ırk inckle bunları aşan 4 baş
boz ırk boğa, 1967-1973 yılları arasında doğum yapan 351 baş yarım
kan esmer ile bunları aşan i5 yarım kan esmer boğa ve saf kan 949
İnckle bunları aşan i8 saf kan esmer boğa teşkil etmiştir.
t
neklerin aşımve doğurma tarihleri haranın kayıt defi:erlerinden çıkarılmıştır. Her
ırkın ortalama gebelik süreleri ayrı ayrı hesaplanmış ve "ikizlik,
yavrunun cinsiyeti, ananın yaşı, aşım ayı ile boğa" gibi faktörlerin
gebelik süresine etkileri incelenmiştir; bulguların istatİstiki
değer-lendirilmesi yapılmıştır. Gruplar arasındaki gerçek farkların
tespi-tinde, aynı değerdeki grupları temsil etmek üzere yalnız birer tanesi
alınmıştır; örneğin 284 günlük gebclik gösteren birkaç gruptan
yal-nız biri, 285 günlüklerden yalnız biri gibi ...
Sonuçlar ve Tartışma
Boz Irk:
Boz ırk ineklerde en kısa gebelik süresi 271 gün, en uzun 303
gün olarak bulunmuştur. Buzağıların 154 adedi (% 77) 280- 29i
günlük gebelik sonunda doğmuştur. Bu 200 buzağıdan 87 tanesi
(% 43,5) erkek, 113 tanesi (% 56,5) dişiydi; bunlar için ortalama
Çifteler Barası İnekler;nin Gebelik Süreleri Üzerinde Araştırmalar 425
X 286, i6 :i:: 0,54 gün, dişiler içinse X = 285,61 :l:: 0,52 gün
olarak saptanmıştır. Aradaki fark istatistiki olarak önemsiz
bulunmuş-tur (t= 0,72).
Çeşitli yaşlardaki boz ırk ineklerin gebclik süreleri Tablo i'de
izlenebilir. Görüldüğü gibi 3-6 yaşlar arasındaki ineklerde ortalama
gebelik süresi 285 günden biraz fazla, 7 ve daha yukarı yaştakilerde
287 günün üzerinde hesaplanmıştır. Beş-altı yaş grubuyla, 7-8 yaş
grubunun ortalama gebelik süreleri arasında yapılan hesaplamada
ikisi arasındakifark (t= 2,39),
%
95 güven eşiğ'inde önemlibulunmuş-tur. TABLO. 1 Ana Yaşı n X .- _.~--.._..._.. --3-4 71 285.27 •• 1•• 0.61 ---_0_ ...---.,,---___ o .-_.... _-"----5-6 78 285.15 1. 0.60 -_.-._- .._--- ---7-8 38 287 .68 :i: 0.94 ---9 ve fazla 13 287 .85 :l: 0.88
Aşım aylarına göre gebclik süreleri Tablo 2'de görülmektedir.
Değişik aylardaki gebelik süreleri arasında aritmetik bir farklılık
bulunmasına rağmen, haziran ve ocak ay ı haricindeki beş ay için
yapılan variyans analizinde (Tablo 3) bu farkın istatistiki önemi
ol-madığı ortaya çıkmıştır (F-= 1,89). TABLO. 2 Aşım ayı n X --- ._-- -_."._----"---Ocak ı --- -- ---Şubat 13 283.77 1: 1 .64
-_
.. ---_._---Mart 95 285.49 :l: 0.56 --- --- ___ "O ----_.--Nisan 44 286.64 :l: 0.69 --- --_
... _._---Mayıs 23 284.87 :1: 1 .18 Haziran 14 286.64 J: 1 .38 ---'--'-- -- ----Temmuz lA 289.00 :l: 1 .56 TABLO 3. YK SD KO ---- --- ---G. Arası 4 5301<.5 G. İçi 180 28.22 ----Genel 184i
.•• p <0.05Dört adet boz ırk boğanın yavrularının intra uterin hayat
süre-leri Tablo 4'de gösterilmiştir. Güllü ile Çavuş'un yavrularının uterusta
kalma süreleri arasında
%
95 güven eşiğinde önemli bir farkbulun-duğu Tablo 5'de görülen variyans analizi ile ortaya konmuştur (3,
426 Cdalettin Akkayan - IIuhlSi A.la TABLO 4. TABLO 5. Boğa Elma Güllü Dayı 12.60 23.65 19.66 rı 120 35 14
x
285.83 1: 0.41 2S7.(;0 1: 0.81 236 .07 :1 i.30 YK Si) KO ---- --- - - --_.- --G. Arası 3 7(;* ._- -- -._- --- ---,. -- _._-_. G. İçi 196 24.. SB --- --- -- --- - - ._---Gcnd 199 Çavuş 87.57 31 2B3 .B7 1: 0.93 * p < 0.0_1 En küçük önemli fark 2 .90Yarım Kan Esmer:
Çifteler yarım kan esmcr incklerinde en kısa gebclik süresi
264 gün, en uzunu ise 302 gündür. Toplam 35i buzağının 284 adedi
(% 80) 280-293 günlük gebclik sonunda doğmuşlardır. Bu buzağılar
için ortalama gebcIik süresi 286,72 :t 0,30 gün olarak
hesapöanmış-tır. Bu 351 adet haricinde ayrıca ii inek de ikiz yavru yapmıştır.
İkiz-ler için ortalama gebclik süresi 282, 18 ::!-
ı
,03 gün olaraksaptan-mıştır. Tek yavru ve ikizlar arasındaki fark
%
95 güven eşiğindeönemli bulunmuştur (t = 2,54).
Tek doğan 351 buzağli1ın 164 adedi (
%,
46) erkek, 187'si (%54) dişi idiler. Erkekler için ortalama gebclik süresi 287, 69 :!-: O, 43
gün, dişiler için ise 285, 86 ~L 0,44 gün olarak saptanmıştır. Erkek
ve dişi yavruların uterusta kalma süreleri arasındaki f~il"k
%
99 güveneşiğinde önemli bulunmuştur (t - 2,95).
Ana yaşına göre gebclik süreleri Tablo 6'da gösterilmiştir. Yapılan
istatistiki değerlendirmede (Tahlo 7), 2 yaşlı ile 5-6 yaşlı inek
grup-ları arasındaki farkın
%
95 güven eşiğinde önemli olduğu ortayakon-muştur (F = 2,69). Ana Yaşı 2 3-4 5-6 TABLO 6. n 39 139 96 28" .26 1 O .60 286.38 --'- O .55 288 .04 :l: 0.52 YK (;. Arası G. İ~'i Genel TABLO 7. SD 3 289 292 KO 89* 33.08 7 8 9 ve fazla ::ııı 19 286.14 1: O .82 287.21:l 1.34 * P <: 0.05 ı Ln küçük önemli fark 2 .6 i
Çifteler Hara,ı Ineklerinin GeLdik Süreleri Üzerinde Araştırmalar 427
Aşım aylarına göre gebelik süreleri Tablo 8'de izlenebilir. Şubat,
mayıs, temmuz ayları hariç, diğerleri için yapılan variyans analizine
göre (Tablo 9), bu ayların aralarındaki fark önemsiz bulunmuştur
F = 1,24). TABLO 8. Aşım Ayı n 5( ____ 0___ -. -- ---- ---_.-Ocak 8 288.13 -t: 2 .06 _._._--_. -- _ .._- ---_0-Şubat 45 287 .1i -'-- O .19 .._-- -- ----._---Mart 126 28(;.89 :-1-: 0.89 '_._- __ o .. ---_.-Nisan 69 287 .58 :-f: O .73 ----_."---- --- - ---:\1a)'ls 44 28(;.64 :i: O .86 ._---- -- - ---" Hazİran 28 281 .82 1: i.12 --- -._- .. - --- ...- -_.... _----Temmuz 24 284.75 :i: 1.66 ---- - __ o ....----- ---Ağustos 7 285 .71 :i: 3 .04 TABLO 9.
G."A~~:~-I
SD KO .. 4 43* ----_... -_.-_. --- --- ---(;. İçi 233 34.58 --- --- __ O Gencl 237 * P<0.05Yarım kan esmer boğaların yavrularının uterus içinde kaldıkları
süreleri Tablo iO göstermektedir. Bunlardan Baran'lar, Doğan,
çorlu, Fidan ve Yıldırım i40198.61 'in yavrularının ortalama
gebe-lik süreleri arasındaki farklar (Tablo ll)
%
99 güven eşiğinde önemlibulunmuştur (F= 6,64). Gerçek fark, Baran i19.69 ilc Herkül,
Ba-ran i 888.6 i, Doğan 18.66 dışındaki diğer boğalar arasında
bulun-muştur. Aynı şekilde Baran 1888.61 ile Kont ve Yıldırım arasında,
ayrıca Doğan 18.66 ve Herkül ile Kont ve Yıldırım arasında gerçek
önemli farklar bulunmaktadır.
Safkan Esme,-:
Safkan esmerlerin en kısa gebeliği 262 gün, en uzunu ise 309 gün
olarak ortaya çıktı. Toplam 949 buzağının 477 adedi (% 50,4) erkek,
469 adedi (% 49,6) diliydi. Bu buzağıların ortalama uterusta kalma
süreleri 286, 36 ::i: 0,17 gün olarak hesaplanmıştır. Bunlardan ayrı
olarak 15 inek ikiz yavru doğurdu; bu ikizler için ortalama gebeIik
süresi 277,07 :l: 1,46 gün olarak hesaplanmıştır. Tek yavrularla
ikizler arasındaki fark
%
99 güven eşiğinde önemli bulunmuştur(t= 6,45).
Yavruların erkekleri için ortalama utcrus içinde kalma süresi
286,80 :.l:: 0,23 gün, dişileri için 285,91 :l: 0,25 gün olarak
saptan-mış, ikisi arasındaki gerçek fark % 95 güven eşiğinde önemli
428 Celalettin Akkayan - Hulmi Ada TABLO 10. TABLO iı. Boğa il YK SD KO --- ---- --- --- --- ---Herkül 26 285.12 _ 0.91 G. Arası 5 22i** --- __ o_ •• •__ ._"___ --- --- ---289 .96 ::: i .07 Kont 5717.61 Yıldırım 140198.61 23 36 289.92::: ı.00 G. İçi 209 Genci 214 **1'<0.01 33.26 Baron 1888.61 Lord 6229.64 Fidan 315.64 Doğan 18.66 çorlu 33.67 Yıldırım 191.68 28 2i 32 37 51 37 284.54. ,L i .32 287 .67 ::!: 0.96 288 .28 le 0.99 285.43 1- 0.79 287 .25 ,l 0.69 287.08 __ 0.93 --11-9
.:~-ro-n---'-I
31--282.87::1:: 1.13 En küçük önemli fark 3 .86İncklerİn yaşlarına göre gebelik süreleri Tablo 12'den
izlene-bilir. Bunlardan 7-8 yaş grubu haricindeki diğer gruplar arasında
yapılan İstatistiki hesaplamada (Tablo 13) aralarındaki farklar önemli
bulunmuştur (F
=
5, 85). İki yaş grubuyla 5-6 ve 9 yaş gruplarıarasında, 3-4 yaş grubuyla 9 yaş grubu arasında gerçek farklar ortaya
çıkmıştır. TABLO 12. TABLO 13. Ana Yaşı 2 3-4 n 193 410 285 .ı9 ::!: O .38 286.37 1: 0.28 YK G. Arası G. İçi SD 3 824 KO 176"'* .33 30.13 -- --_._---- ---- --- ---5-6 7-8 9 ve fazla 195 118 30 287 .08 ~ O .38 286.43 -+: O .51 288.67 :l: i .07 Genci **1'<0.01 827 En küçük önemli fark 1.49
Çİfteler Hamsı İneklerİnİn Gebelik Süreleri [zerinde Araştırmalar 429
Safkan esmer ineklerin aşım aylarına göre gebelik süreleri Tablo
14'de görülüyor; ocak, şubat, nisan ve haziran ayları için hazırlanan
variyans analiz tablosu (Talo 15), bu ayların aralarında gerçek
bir farkın bulunmadığını ortaya koymuştur (F =-c 0,22).
Mart 283 Aşım Ayı Ocak Şubat TABLO 14. il Il 147 287.00 :1- 1.77 286 .93 ! 0.40 286.131-0.43 TABLO 15. VK SO KO ---_.-_._--- --- ---G. Ar~sı 2 7 -_.- .._--- ---- ---_._.. G. İçi 305 31.5 ---_.•.._-- --.-- ----Genel 307 Nisan ~g~ 286. i3 :l 0.43 Mayıs Hazİran Temmuz Ağustos i ıg 106 70 ~g 285 .88 :f-: O .52 286.83 + 0.73 286.53 1.19
Boğalara göre gebelik sürelerinin dağılımı Tablo i6'dan
izlene-bilir. Bu tabloda farklı gebelik sürelerini temsil eden 8.70, Lord
6229.64, Doğan 18.66, Ilgaz 228. 61,fidan 315.64, Kont 5717.61
isimli altı boğa için hazırlanan variyans analiziyle (Tablo 17),
%
99 güven eşiğindc farklar bulunduğu ortaya konmuştur (F =4,23).
Bu çalışmada boz, yarımkan ve safkan esmer inekler için
hesap-lanan ortalama gebelik süreleri, Benlioğlu (3)'nun yerli karalar için
bildirdiği 284 günlük ve Alpan--Arıtan (l)'ın Karacabey Holstein'leri
için bildirildiği 282,9 günlük sürelerden daha uzun bulunmuştur.
Gebeliğin uzun olması ekonomik yönden olumsuz etki yapan bir
faktördür.
İncelenen süre içcrisinde Çifteler boz ırk ineklerinde ikiz
do-ğum hiç olmamasına karşıt, yarımkan esmerde i i, safkan esmerlerde
i5 defa meydana gelmiştir. Her iki ırkın ikiz yavruları için de
ute-rusta kalma süreleri, tek yavrulardan daha kısa bulunmuştur. İkizlik
halinde gebeliğin daha kısa süreceğini hemen bütün yazarlar
bildirir-ler (2,4,5). Genellikle ikiz yavruların 1-2 gün erkcn doğacağı
ya.zıl-maktadır (5). Bu çalışmada ise, yarımkan esmer ikizlerinin 3-4 gün,
safkan esmer ikizlerinin ise 7-8 gün daha erken doğdukları ortaya
çıkarılmıştır. Özellikle safkan esmerlerde bu fark, literatürdc
430 CelalettinAkkayan - Hulusi Ada TABLO 16 TABLO 17. Boğa Adı n X - ---Kont 5717.61 96 288.08 ::i: 0.63 --- ---Lord 6229.64 22 284.95 :le 1.51 - ---76.70 18 284.56 - 1.06 ---509 19 286.58 ::I, 0.73 --- --- -- _o______ • __ ._ Baran 1888.61 77 28:;.96 :i: 0.:)4 --- -- - ---Baron 175.69 36 28:;.61 ::i: 0.98 ---.---- -- - -' IIgaz 228.61 40 286.95 :i: 0.86 - _ ..---8.70 17 283.65 :i: 0.83 --156.70 18 28.1.22 ı: 1.70 ---Biblo 405.63 83 287.41 - 0.73 -- ----Fidan 315.64 144 287.14 :i: 0.47 --IIga>: 281.68 55 287.18 - 0.69 ._---Doğan 18.66 120 285.49 :i: 0.39 ---_._-Poldi 89.68 21 286.29 - 0.97 --
--
_0-' Olmar 235.68 19 285.74 :f: 0.72 --- -- ---Bibl0 196.69 37 286.68 -1- 0.83 '-- ---Tito 16 285.69 :+ 1.32 Tink 245.68 19 285.79--
1.10 - --En küçük önemli fark 2.66 YK SD KO ---G.Arası .1 123** .4 --- __ O ----G. İçi 433 29.18 --- --- ----Genel 438 **P< 0.01Yavru cinsiyetinin de gebeliği etkileyen bir faktör olduğu ve erkek
yavruların dişi yavrulardan daha uzun bir gebelik süresi sonunda
doğ-dukları bilinmektedir (2,4,5). Bu incelemede de erkek yavruların
dişi-lerden daha uzun bir gebelik süresine sahip oldukları görülmüştür.
Ancak boz ırkta bu farkın önemsiz olduğu, yarımkan ve safkan
esmer-lerde gerçek önemli bir farkın bulunduğu ortaya konmuştur.
Ananın yaşının gebclik süresine tesir eden bir faktör olduğu ve
genellikle ilk gebcliklerde yavruların 0,4-1 gün kadar daha erken
doğdukları bildirilmektedir (4,5). çalışmamızda da inek yaşının
gebe-liğe etki yapan bir faktör olduğu ortaya konmuştur. Yarımkan ve
saf-kan esmerlerde en kısa gebelik ilk yavrularım yapan ineklerde, boz
ırk ineklerde ise en kısa gebelik ilk yavrularım yapanlarla altıncı
Çifteler Harası İneklerinin Gebelik SUreleri Üzerİnde Araşlırmalar ,~3ı
Mevsimin de gebelik süresine etki yapan bir faktör olduğu,
genel-likle ilkbaharda doğan yavruların daha uzun bir gebelik süresine
sahip olacakları bildirilmektedir (4,5). Ancak bu araştırmamızda,
üç ırk inek için yapılan analizler sonunda, aşım aylarının bu ineklerin
gebclik sürelerini etkileyen bir faktör olmadığı ortaya çıkarılmıştır.
Boğaların da gebelik sürelerine etkili olabilecekleri düşünülerek,
her boğadan meydana gelen buzağdarın ortalama gebe1ik süreleri
hesaplanmıştır. Her üç ırk ta da boğaların ge bclik sürelerine etkili
birer faktör olabilecekleri görülmüştür. Boğalardan bazılarının
yavru-ları bir hafta kadar daha erken doğmuşlardır. Yeti~tiricilikte
gebe-liğin kısa olması arzulanan bir husustur, sığırların diğer iyi vasıfları
yanında bu olumlu etkileri de dikkate alınabilir.
Literatür
1 . Alpan, O., Arıtan, N. (I 970): Karacabey Harasında on Yıllık
Holştayn Yetiştiriciliği UzeriTlde Araştırmalar, Lalahan Z. A. E. D.,
Ankara, LO, 1-2, 3-35.
2. Batu, S. (195ı): Umumi Zootekni, Ank. Üniv. Basımevi, s. 181,
Ankara.
3. Benlioğlu, O.Z. (1961): Karaköy Harasıııda Yetiştirileli Yerli Kara
Irkında Dölverimi üzerinde Araşırmalar. (ihtisas tezi).
4. Erk, H., Doğanell, M., Akkayan, C. (I 972): Veteriner Do<~um
Bilgtsi (Obstetrik) ve )inekoloji. Ank. Dniv. Basımevi, s. 109,
Ankara.
5. Richter-Götze (1960) : Tiergeburtshilfe. Verlag Paul Parey,
