Belediyesi Sisteminde Değişim: Hatay Örneği
Şenol Adıgüzel
*- Murat Tek
* *Özet: Yerel yönetimler, katılıma ve denetime açık yapılarından dolayı demokrasi açı-sından çok büyük önem taşımaktadırlar. Yerel yönetim tartışmalarının önemli bir bölü-mü ölçek sorunu etrafında şekillenmektedir. 2012 yılı sonlarında yürürlüğe giren 6360 sayılı Yasa ile başta ölçek olmak üzere büyükşehir sisteminde köklü ve kapsamlı deği-şiklikler yapılmıştır. Yasa ile Türkiye’nin yerel yönetim dizgesinde ikili bir yapı ortaya çıkmıştır. Bu yasa kapsamında büyükşehir belediyesi kurulmuş olan illerden birisi de Hatay İli’dir. 6360 sayılı Yasa’nın Hatay İli’nde yönetsel, siyasal, sosyal, mali-ekonomik, kentsel vb. etkileri olacaktır. Bu çalışma ile söz konusu yasanın hem genel hem de Hatay ili özelinde etkileri değerlendirilmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Yerel demokrasi, büyükşehir belediyesi, yerel yönetim modeli, 6360 sayılı yasa, Hatay ili.
Law No. 6360 and Change in Turkey’s Metropolitan Municipality System: The Case of Hatay Metropolitan Municipality
Abstract: Local Governments essential for democracy because of their open structures for participation and inspection. The debates on local government have been shaped around the problem of scale. At the end of the 2012, the major and comprehensive changes on the metropolitan municipality system have been brought by Law No. 6360, particularly in scale. The enforcement of the Law led to the emergence of a dual struc-ture. Hatay is the one of the provinces that was formed as a metropolitan municipality under this law. Law No. 6330 will have administrative, political, social, finan-cial/economic and urban effects on the province of Hatay. This study examines and evaluates the effects of this law on Turkish municipal system in general and Hatay in particular.
Key Words: Local democracy, metropolitan municipality, local government model, Law no.6360, Hatay province.
*
Dr., Mustafa Kemal Üniversitesi, İİBF, Kamu Yönetimi Bölümü.
GİRİŞ
Bütün dünyada, özellikle de gelişmekte olan ülkelerde kentleşme hızı giderek artmaktadır. Hızlı ve çarpık kentleşme sonucunda kentsel örüntülere yeni kent-sel alanların eklemlenmesi, bu kentkent-sel alanların yönetilmesinde sorunlar yarat-mıştır. Bu nedenle de metropoliten alanların yönetilebilmesi için farklı modeller geliştirilmeye çalışılmıştır. Dünyadaki uygulamalarda olduğu gibi Türkiye’de de metropoliten alanların yönetimi konusunda, diğer kentsel alanların yönetim-lerinden farklı modeller geliştirilmiş ve büyükşehir olarak nitelendirilen kentsel alanlar için normal belediyelerden farklı bir yönetim dizgesi oluşturulmuştur. Türkiye’de, “büyükşehir belediye dizgesi” temelini 1982 Anayasası’ndan almış ve bu kapsamda ilk yasal düzenleme, 1984 yılı Mart ayında 195 sayılı “Büyük-şehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” ile ya-pılmış, aynı yılın Temmuz ayında da 3030 sayılı Büyükşehir Belediyesi Yasası çıkarılmıştır. Çeşitli dönemlerde çıkarılan kanun hükmünde kararnamelerle bü-yükşehir olma niteliklerine sahip olmayan bazı belediyelerin de bübü-yükşehir be-lediyesine dönüştürülmesi karşısında, 2005 yılında yürürlüğe giren 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Yasası büyükşehir belediyesi kurulmasını zorlaştırılmış-tır. Bu yasa ile büyükşehir belediyesi kurulması zorlaştırılsa da orta büyüklük-teki bazı Anadolu kentlerinde var olan hızlı kentleşme eğilimleri ve yaşanan de-ğişim dinamikleri büyükşehir belediyesi olma beklentilerini arttırmıştır. Farklı özelliklere sahip Anadolu kentlerinde ortaya çıkan beklentilerin karşılanması gerekmekteydi ve bu noktada, büyük bir engel olarak görülen “nüfus ölçütü” so-rununa, büyükşehir belediye sınırlarını ilin mülki sınırları ile örtüştürmek sure-tiyle çözüm getiren 6360 sayılı Yasa yürürlüğe girmiştir. 2012 yılı sonunda yü-rürlüğe giren 6360 sayılı Yasa, yerel yönetim dizgesinde ikili bir yapının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Yasa ile, otuz ilde sınırları mülki sınırlarla örtüştü-rülmüş ve il özel yönetimleri, belde belediyeleri ve köy yönetimlerinin olmadığı büyükşehir belediye dizgesi, diğer 51 ilde ise yerleşim esasına dayalı olarak ku-rulmuş olan il özel idareleri, ilçe ve belde belediyeleri ile köy yönetimlerinin bulunduğu bir yerel dizge ortaya çıkmıştır.
6360 sayılı yasa kapsamında büyükşehir belediyesi kurulmuş olan 14 yeni il-den birisi de Hatay’dır. Hatay İli, son dönemlerde gelişen ekonomik yapısının yanı sıra, kentsel alt yapı sorunları ve çok parçalı yerel yönetsel yapısıyla dikkat çekmektedir. Kentsel alt yapı sorunları gözle görülür derecede belirginleşirken, bu sorunların daha da ağırlaşmasına neden olan en önemli etken, Antakya kent-sel alanının yönetkent-sel anlamda çok bölünmüş olmasıdır. Antakya kentkent-sel alanın-da, 1990-1996 yılları arasında irrasyonel kararlarla bir ya da iki mahallenin bir-leştirilmesiyle 16 ayrı belde belediyesi kurulmuş ve bu yöntemle kentsel sorun-ların çözülebileceği düşünülmüştür. Dar bir alana sıkışmış yirmiye yakın belde belediyesi, kentsel sorunların çözümüne çare olmak yerine, kendileri bizzat
so-run üreten bir yapıya dönüşmüşlerdir. Bilindiği gibi, 1984 yılında İstanbul’da büyükşehir belediyesi kurulurken, İstanbul metropoliten alanında 27 belediye örgütü bulunmaktaydı. Oysa günümüzden yirmi yıl önce Antakya kentsel ala-nında yirmiden fazla belediye örgütü bulunuyorsa, burada akılcı olmayan, çok farklı bir siyasal-yönetsel tercihin bulunduğunu söylemek mümkündür. Bu çok parçalı ve sorun üreten kentsel alan ile ilgili olarak en akılcı yönelim, küçük belde belediyelerini en yakın il ve ilçe belediyeleri ile birleştirmek ya da bu kentsel alanda “büyükşehir belediyesi kurmak” olmalıydı. Ancak, bütünleşik Antakya kentsel alanı, 5216 sayılı Yasa’nın belirlemiş olduğu nüfus ölçütünü sağlayamadığından dolayı bu sorunlu yapısını günümüze kadar taşımıştır. Niha-yet 2012 yılı sonlarında yürürlüğe giren 6360 sayılı Yasa ile Antakya kentsel alanı ile birlikte benzer özellikler gösteren 13 farklı ilde daha büyükşehir bele-diyesi kurulmuştur. Birçok farklı boyutu olan bu yeni düzenlemelerin, büyükşe-hir belediyesi kurulmuş olan diğer illerde olduğu gibi Hatay İli’nde de yerel bo-yutlarda önemli yönetimsel, siyasal, kentsel, mali vb. etkileri olacaktır.
Bu çalışmada, 6360 sayılı Yasa kapsamında yapılan düzenlemeler ve bu dü-zenlemelerin yerel dizgede yaratacağı değişimler, Hatay Büyükşehir Belediyesi örneği üzerinden değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu çerçevede, öncelikle Tür-kiye’de büyükşehir belediyeciliği ve 6360 sayılı Yasa ile ilgili kısa değerlen-dirmeler yapılmış, sonrasında ise çalışmamızın asıl ana omurgasını oluşturan, yeni düzenlemelerin Hatay İli üzerine etkilerini irdelediğimiz Hatay Büyükşehir Belediyesi örneğine yer verilmiştir. Bu analiz ve değerlendirmeler, yeni yasanın kurgulamış olduğu yerel dizgenin ortaya çıkarmış olduğu mevcut değişimler yanında, gelecek dönemlerde yaşanması olası olan sorunlar bakımından da önem taşımaktadır. Hatay Büyükşehir Belediyesi örneğini merkezine alan bu çalışma ile daha sonra yapılacak olan görgül araştırmalara yönelik bir zemin oluşturulması da amaçlanmıştır.
TÜRKİYE’DE BÜYÜKŞEHİR BELEDİYECİLİĞİ
Bilindiği gibi, Türkiye’de, “büyükşehir belediye dizgesi” temelini 1982 Ana-yasası’ndan almıştır. 23 Mart 1984 tarihinde, “büyükşehir yönetiminin hukuki statüsünü, hizmetlerin planlı, programlı, etkin ve uyum içerisinde yürütülmesini sağlayacak bir şekilde düzenlemek” amacıyla, 195 sayılı Kanun Hükmünde Ka-rarname, daha sonra 9 Temmuz 1984’de de bu kararnamenin yerine, 3030 sayılı Büyükşehir Belediyesi Yasası çıkarılmıştır. 3030 sayılı Yasa, belediye sınırları içerisinde birden fazla ilçe bulunan kentleri büyük kent olarak tanımlamış, bü-yükşehir belediyesi ve ilçe belediyesi olmak üzere iki düzeyli ve merkezi bir anakent yapısı öngörmüştür (Keleş, 2004: 375).
1984 yılındaki yerel seçimler ile bu düzenlemelere paralel uygulama İstanbul, Ankara ve İzmir’de başlatılmış olup, daha sonra büyükşehir dizgesinde ikinci
kuşağı oluşturan Adana 1986 yılında, Bursa, Gaziantep ve Konya 1987 yılında, Kayseri’de ise 1988 yılında bu düzenleme kapsamına alınmıştır. Böylece bü-yükşehir sayısı 8’e yükselmiştir (Özgür vd., 2007). Bu konuda 1988 yılında çı-karılan kanun hükmünde kararname ile anakent belediye sınırları içinde ilçe be-lediyelerinin yanı sıra, bu belediyelerin tüzel statüsüne sahip yeni belediyeler kurulması sağlanmıştır.
Büyükşehir Belediyesi Yasası, büyükşehir statüsünde bulunan belediyelere ek mali olanaklar sağlamış olması nedeniyle, birçok kentte büyükşehir olma yö-nünde çabalar da yoğunlaşmış ve yerel kamuoylarında beklentiler oluşmuştur. Bu durum karşısında çeşitli dönemlerde çıkarılan kanun hükmünde kararname-lerle büyükşehir olma niteliklerine sahip olmayan bazı belediyeler de büyükşe-hir belediyesi haline getirilmiştir (Ulusoy - Akdemir, 2008: 287). Bu kapsamda 1993 yılında çıkarılan 504 No’lu Kanun Hükmünde Kararname ile kurulmuş olan ve üçüncü kuşak olarak adlandırılan Antalya, Diyarbakır, Erzurum, Eski-şehir, İzmit, Mersin ve Samsun Büyükşehir Belediyeleri farklı bir statüdedir. Söz konusu 7 büyükşehir belediyesinin kurulmasını sağlayan kararnameye göre, büyükşehir belediyesinin sınırları içerisinde ilçe belediyesi kurulması koşulu aranmaksızın alt belediyeler kurulması ve bu alt belediyelerin ilçe belediyeleri-nin fonksiyonlarını yerine getirmeleri öngörülmüştür (1993: 504 No’lu Karar-name). O dönemde, var olan büyükşehir belediyelerinin ilk 8’nde ilçe belediye-leri, ikinci gruptaki 7 büyükşehir belediyesinde ise alt/ilk kademe belediyeleri-nin varlığı gibi bir durumla karşı karşıya kalınmıştır. 2000 yılında 593 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile kurulan Adapazarı Büyükşehir Belediyesi her iki grubun da özelliklerini taşıyan karma bir model ile oluşturulmuş, böylece Türkiye’de büyükşehir belediyesi sayısı da 16’ya yükselmiştir.
2004 yılında çıkarılan 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Yasası, büyükşehir belediyelerini: “en az üç ilçe veya ilk kademe belediyesini kapsayan, bu beledi-yeler arasında koordinasyonu sağlayan; kanunlarla verilen görev ve sorumluluk-ları yerine getiren, yetkileri kullanan; idari ve mali özerkliğe sahip ve karar or-ganı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişileri”, şeklinde tanımlarken, büyükşehir ve onun altında ilçe ve alt kademe belediyelerinden oluşan mevcut iki düzeyli yönetim yapısını korumuştur (5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu).
5216 sayılı yasa, yeni büyükşehir belediyesi kuruluşunu oldukça zorlaştırmış-tır. Yasaya göre, büyükşehir belediyesi kurulabilmesi için bir il merkezi beledi-yede ve o belediyenin sınırlarına 10 kilometrelik bir mesafe içerisinde yaşayan nüfusun 750.000’den fazla olması ölçütü asgari şartlardan en önemlisidir. Ayrı-ca yasada, bu nüfus büyüklüğünün yanı sıra, o yerin fiziki yerleşim durumu ve ekonomik gelişmişlik düzeyinin de büyükşehir belediyesi kurulması için uygun olması koşulu öngörülmüştür (Özgür vd., 2007). 3030 sayılı yasaya göre daha
nesnel ölçütler getiren 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Yasası, mevcut bü-yükşehirlerin alanını Kocaeli ve İstanbul’da mülki sınırlara genişletirken, diğer-lerinde ise 20, 30 ve 50 km. yarıçap formülleri uygulamak suretiyle elde edile-cek sınırların daha gerçekçi olması hedeflenmiştir. Yasaya göre, mevcut valilik binası merkez kabul edilmek ve il mülki sınırları içerisinde kalmak koşuluyla nüfusu bir milyona kadar olan büyükşehirlerde yarıçapı 20 km., nüfusu bir mil-yondan iki milyona kadar olan büyükşehirlerde yarıçapı 30 km. ve nüfusu iki milyondan fazla olan büyükşehirlerde yarıçapı 50 km. olan dairenin sınırı bü-yükşehir belediyesinin sınırı olacaktır (5216 sayılı Bübü-yükşehir Belediyesi Ka-nunu).
Tablo 1. 6360 Sayılı Yasa Öncesi ve Sonrasında Büyükşehir Belediyeleri ve
Nüfusları (2012)
Kaynak: TUİK, 2012b verileri kullanılarak hazırlanmıştır.
Ancak 2012 yılının Kasım ayında çıkarılan 6360 sayılı Yasa, büyükşehir be-lediyesi yapısında çok önemli değişiklikleri de beraberinde getirmiştir. 6360 sa-yılı “On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair
Ka-6360 Öncesi İl/ İlçe M er ke zi Nüf us u B eld e/K öy Nüf us u T op lam Nüf us Kı r Nüf us u Oranı % 6360 Son ras ı İl/ İlçe M er ke zi Nüf us u B eld e/K öy Nüf us u T op lam Nüf us Kı r Nüf us u Oranı % 1 İstanbul 13.710.512 144.228 13.854.740 1,04 1 Şanlıurfa 975.455 786.620 1.762.075 44,64 2 Ankara 4.842.136 123.406 4.965.542 2,49 2 Manisa 904.513 441.649 1.346.162 32,81 3 İzmir 3.661.930 343.529 4.005.459 8,58 3 Hatay 742.590 741.084 1.483.674 49,95 4 Bursa 2.402.012 286.159 2.688.171 10,65 4 Balıkesir 711.743 448.988 1.160.731 38,68 5 Adana 1.886.624 239.011 2.125.635 11,24 5 K. Maraş 675.589 387.585 1.063.174 36,46 6 Gaziantep 1.604.933 194.625 1.799.558 10,82 6 Denizli 670.812 279.745 950.557 29,43 7 Konya 1.563.863 488.418 2.052.281 23,8 7 Aydın 611.846 394.695 1.006.541 39,21 8 Kocaeli 1.527.407 107.284 1.634.691 6,56 8 Tekirdağ 589.049 263.272 852.321 30,89 9 Antalya 1.492.674 599.863 2.092.537 28,67 9 Van 548.717 503.258 1.051.975 47,84 10 Mersin 1.327.870 354.978 1.682.848 21,09 10 Malatya 504.793 257.573 762.366 33,79 11 Diyarbakır 1.155.258 436.909 1.592.167 27,44 11 Mardin 458.112 314.914 773.026 40,74 12 Kayseri 1.116.393 158.575 1.274.968 12,44 12 Trabzon 426.882 331.016 757.898 43,68 13 Samsun 840.399 411.323 1.251.722 32,86 13 Ordu 423.295 318.076 741.371 42,9 14 Eskişehir 710.830 78.920 789.750 9,99 14 Muğla 373.937 477.208 851.145 56,07 15 Sakarya 680.637 221.630 902.267 24,56 Türkiye 58.448.43,00 17.178.953 75.627.384 22,72 16 Erzurum 509.474 268.721 778.195 34,53
nun”, büyükşehir tanımını değiştirmiş ve yeni tanımlamaya göre büyükşehir be-lediyesi sınırları ilin mülki sınırları ile örtüşmüştür. Yeni yasada, “toplam nüfu-su 750.000’den fazla olan illerin il belediyeleri kanunla büyükşehir belediyesine dönüştürülebilir” biçiminde yapılmış olan bir düzenleme sonucunda 13 ilde da-ha büyükşehir belediyesi kurulmuştur. Dada-ha sonra 2013 yılı Mart ayında kabul edilen 6447 sayılı Yasa kapsamında Ordu İli’nde de büyükşehir belediyesi ku-rulması sonrasında Türkiye’deki büyükşehir belediyesi sayısı Tablo 1’de de gö-rüldüğü gibi 30’a ulaşmıştır.
6360 SAYILI YASA VE BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ YAPISI
ÜZERİNE ETKİLERİ
2012 yılının Kasım ayında yürürlüğe giren 6360 sayılı Yasa, büyükşehir bele-diyesi yapısında çok önemli değişiklikleri de beraberinde getirmiştir. 6360 sayı-lı “On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması ile Bazı nun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair
Ka-nun”1, öncelikle büyükşehir tanımını değiştirmiştir. Yeni yasaya göre
büyükşe-hir belediyesi, “Sınırları il mülki sınırı olan ve sınırları içerisindeki ilçe beledi-yeleri arasında koordinasyonu sağlayan; idarî ve malî özerkliğe sahip olarak ka-nunlarla verilen görev ve sorumlulukları yerine getiren, yetkileri kullanan; karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişisini” ifade et-mektedir. (6360, Madde 4). Görüleceği gibi, yeni tanımlamaya göre, büyükşehir belediyesi sınırları ilin mülki sınırlarını kapsamaktadır. Yeni yasa, “toplam nü-fusu 750.000’den fazla olan illerin il belediyeleri yasayla büyükşehir belediye-sine dönüştürülebilir” biçimindeki düzenlemesiyle, büyükşehir olma nüfus ölçü-tünde artık ilin toplam nüfusunun dikkate alınacağını belirtmektedir. Yasa, bu düzenlemesiyle büyükşehir olma koşulunu daha da kolaylaştırmış ve Aydın, Balıkesir, Denizli, Hatay, Malatya, Manisa, Kahramanmaraş, Mardin, Muğla, Tekirdağ, Trabzon, Şanlıurfa ve Van illerinde, sınırları il mülki sınırları olmak üzere aynı adla büyükşehir belediyesi kurulması ve bu illerin il belediyelerinin büyükşehir belediyesine dönüştürülmesini sağlamıştır. Ayrıca yasa ile büyükşe-hir belediyesi kurulan illerde 24, Zonguldak İli’nde de 2 yeni ilçe kurulmuştur. Daha sonra, 2013 yılı Mart ayında yürürlüğe giren 6447 sayılı Yasa ile de Ordu İli’nde büyükşehir belediyesi ve bir yeni ilçenin kurulması sağlanmıştır. Böyle-ce Türkiye’de büyükşehir belediyesi sayısı 30’a yükselmiştir.
1 22.03.2013 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 6447 sayılı Kanun kapsamında, 6360
sayılı On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun başlığında yer alan “ON ÜÇ” ibaresi “ON DÖRT” olarak, “YİRMİ ALTI” ibaresi “YİRMİ YEDİ” olarak değiştirilmiş ve 1. maddesinin 1. fıkrasında yer alan “Muğla,” ibaresinden sonra gelmek üzere “Ordu,” ibaresi eklenmiştir. Dolayısıyla 6447 sayılı Kanun ile 6360 sayılı Kanun’un adı değiştirilirken, Ordu İli’nde de büyükşehir belediyesi kurulmuştur.
Tablo 2. 6360 Sayılı Yasanın Büyükşehirlerde Yönetim Birimlerine Etkisi
İL
Tüzel Kişiliği Kaldırılan
M ah all eye Dönü şt ür üle n T op-lam İlçeler Mahalle Orm an İ çi Köy Orm an a B it iş ik Köy T op lam Orm an K öyü T op lam K öy B eld e B eledi ye si 6360 Ön ce si Ye n i Ku ru lan T op lam 6360 Ön ce si 6360 Son ras ı Adana 177 132 309 468 40 508 15 15 405 913 Ankara 81 316 397 684 42 726 25 25 805 1.531 Antalya 309 181 490 539 84 623 19 19 525 1.148 Aydın 101 236 337 491 37 528 16 1 17 266 794 Balıkesir 338 462 800 892 34 926 18 2 20 289 1.215 Bursa 181 405 586 659 38 697 17 17 443 1.140 Denizli 125 174 299 361 81 442 18 1 19 349 791 Diyarbakır 205 114 319 789 15 804 17 17 247 1.051 Erzurum 39 311 350 968 20 988 20 20 332 1.320 Eskişehir 74 141 215 371 18 389 14 14 521 910 Gaziantep 52 126 178 448 19 467 9 9 368 835 Hatay 50 97 147 368 64 432 11 4 15 149 581 İstanbul 68 84 152 152 38 190 39 39 794 984 İzmir 197 345 542 595 61 656 30 30 750 1.406 K.Maraş 153 149 302 474 54 528 9 2 11 358 886 Kayseri 13 99 112 397 52 449 16 16 433 882 Kocaeli 40 197 237 243 34 277 12 12 240 517 Konya 65 231 296 585 175 760 31 31 933 1.693 Malatya 62 136 198 495 40 535 13 13 352 887 Manisa 198 450 648 782 68 850 15 2 17 413 1.263 Mardin 184 77 261 586 21 607 9 1 10 154 761 Mersin 240 188 428 508 57 565 13 13 411 976 Muğla 138 235 373 396 49 445 11 2 13 232 677 Ordu 74 298 372 483 53 536 18 1 19 478 1.014 Sakarya 56 356 412 425 24 449 16 16 323 772 Samsun 250 559 809 943 34 977 17 17 356 1.333 Şanlıurfa 0 17 17 1.153 15 1168 10 3 13 225 1.393 Tekirdağ 25 109 134 257 24 281 8 3 11 121 402 Trabzon 26 190 216 477 59 536 17 1 18 384 920 Van 4 18 22 578 8 586 11 2 13 118 704 Toplam 3.525 6.433 9.958 16.567 1.358 17.925 494 25 519 11.794 29.699 Kaynak: (MİGM, 2011), (MİGM, 2012), (OGM, 2007) verileri kullanılarak hazırlanmıştır.
6360 sayılı yasaya göre, büyükşehir belediyesi kurulmuş olan illerde bulunan belde belediyeleri ve köyler kaldırılarak, bağlı bulundukları ilçelerin birer ma-hallesine dönüştürülmektedir. Ayrıca, nüfusu 500’ün altına düşmüş köyler ve varsa mahalleler kaldırılırken, “nüfusu 500’ün altında olan yerleşim yerlerinde mahalle kurulamaz” hükmü getirilmiş, bu durumdaki yerleşim yerlerinin, en yakın yerleşim birimleriyle birleşerek ortak bir mahalle oluşturulması yoluna gidilmiştir. Yasayla diğer illerde bulunan ve nüfusu 2000’nin altına düşen belde belediyeleri de kaldırılarak köye dönüştürülmektedir.
Tablo 2’ye de yansıdığı gibi, büyükşehir belediyesi kurulmuş olan illerin yö-netim birimlerinde ciddi ve kapsamlı değişiklikler söz konusudur. Görüleceği gibi, yasa kapsamında büyükşehir kurulan illerde toplam 25 yeni ilçe kurulur-ken, bazı ilçelerin de sınırları değiştirilmiştir. Bu kapsamda, Zonguldak İli’nde kurulmuş olan 2 yeni ilçe tabloya yansıtılmamıştır. Yasa ile 16.561 köy ve 1358 belde belediyesinin tüzel kişilikleri sona erecektir. Tüzel kişiliğine son verilen köylerin yaklaşık olarak on bini orman içi ve ormana bitişik köylerdir ki bu köylerin ortak malları, meraları ve ormanları merkezileştirilmiş olan belediyele-re devbelediyele-redilmektedir. Büyükşehir belediyesi olmayan diğer illerde bulunan ve nüfusunun 2000’in altına düşmesi sonucunda 153 belde belediyesi mahalleye, 559 belde belediyesi ise köye dönüştürülmüştür. Bu belde belediyelerini de ek-lediğimizde yeni yasa kapsamında kapanmış olan belde belediyesi sayısı Tablo 3’de görüleceği gibi toplam 1635’e yükselmiştir.
6360 sayılı Yasa kapsamında, büyükşehir belediyesi kurulmuş olan illerdeki il özel idareleri statüsüne son verilmiş, diğer illerde ise il özel idarelerinin varlık-ları korunmuştur. Böylece Türkiye’de il özel idareleri bakımından, il özel idareli iller ve il özel idaresiz iller olmak üzere ikili bir yapı ortaya çıkmıştır. İl özel idarelerinin görev, yetki ve kaynakları, taşınır ve taşınmaz malları da farklı ku-rumlar arasında dağıtılmıştır. Büyükşehir belediyesi kurulan illerde, il özel ida-relerinin yetkileri bakanlıklara, bağlı ve ilgili kuruluşlara, taşra teşkilatına, vali-liklere, hazineye, büyükşehir belediyelerine, onların bağlı ve ilgili kuruluşlarına ve ilçe belediyelerine verilmiştir. Ayrıca yasa ile il özel idarelerinin encümen yapısı da değiştirilmiştir. Ayrıca bu illerde, “Yatırım İzleme ve Koordinasyon Merkezi” adıyla bir birim oluşturulmuştur. Bakanlar Kurulu kararı ile bu illere bağlı ilçeler ve diğer illerde de “Yatırım İzleme ve Koordinasyon Merkezi” ku-rulabilecektir. Yatırım İzleme ve Koordinasyon Merkezinin sevk ve idaresi, il-lerde valilik, ilçeil-lerde ise kaymakamlar tarafından yerine getirilecektir. Yerelde merkezin ağırlığının artmasına da neden olabilecek bu düzenleme ile seçilmiş organları olan il özel idarelerinin yerine yetkileri genişletilmiş bir valilik kuru-mu yerleştirilmiştir. Bu durum, mülki idare amirleri ile belediyeler arasında so-run ve anlaşmazlıkların yaşanabilmesi riskini de beraberinde getirmektedir.
Çünkü bu yasa ile belediyeler yatırımda bulunacak, hizmetlerini sunmaya çalı-şacak ama bunun sevk ve idaresinden mülki idareler de sorumlu olacaktır.
Tablo 3. 6360 Öncesi ve Sonrasında Toplam Yerel Yönetim Birimleri Yerel Yönetim Birimleri
(YYB) 6360 Öncesi Toplam YYB 6360’la Kurulan YYB 6360’la
Kaldırılan YYB Toplam YYB 6360 Sonrası
BŞB 16 14 30
BŞ İlçe Belediyesi 143 25 519
İl Belediyesi 65 14 51
İlçe Belediyesi 749 2 349 416 Belde Belediyesi 1.977 1.635 342
Toplam Belediye Sayısı 2.950 41 1.998 1.358
İÖİ 81 30 51
Köy 34.395 16.561 17.834
Mahalle 19.103 17.637 36.740 Kaynak: (MİGM, 2011), (MİGM, 2012) verileri kullanılarak hazırlanmıştır.
6360 sayılı Yasa ile getirilen önemli bir düzenleme de genel bütçe vergi gelir-lerinden yerel yönetimlere aktarılmakta olan paylar konusunda, bölüşüm ilkele-rinin değiştirilmesi ve yerel yönetimlerin paylarının yeniden düzenlenmesidir. Buna göre, yeni düzenleme ile genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı toplamının % 1.50’si büyükşehir dışındaki belediyelere, % 4.50’si büyükşehirlerdeki ilçe be-lediyelerine ve % 0.5’i de il özel idarelerine aktarılacaktır. Yine “Özel Tüketim Vergisi Kanunu’na ekli (I) sayılı listede yer alan mallardan tahsil edilen özel tü-ketim vergisi hariç olmak üzere, büyükşehir belediyesi sınırları içinde yapılan genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı toplamının % 6’sı ile genel bütçe vergi gelir-leri tahsilâtı toplamı üzerinden büyükşehirlerdeki ilçe belediyegelir-lerine ayrılan payların % 30’u büyükşehir belediye payı olarak ayrılacaktır.
Yeni yasanın vergi düzenlemeleri de söz konusudur ki bu kapsamda yapılan düzenlemelerle, büyükşehir sınırlarına dahil edilecek köylerde yaşayanlar da ar-tık Emlak Vergisi, Çevre Temizlik Vergisi, harç ve katılım payları ödemek zo-rundadırlar. Ancak 6360 sayılı Yasa’nın Geçici Madde 1, 15. Fıkrasına göre, bu vergi, harç ve katılım payları uygulaması beş yıl süre ile ertelenmiştir.
HATAY’DA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KURULMASININ
GEREKLİLİĞİ ÜZERİNE
Türkiye’nin en eski yerleşim yerlerinden biri olan Hatay, Türkiye'nin en gü-neydeki ilidir ve Akdeniz'in doğu şeridinde 35° 52' - 37° 4' kuzey enlemleri ile 35° 40' - 36° 35' boylamları arasında yer alır. Yüzölçümü 5556,8 km² olan il, 548,8 km uzunluğunda sınıra sahiptir. İlin 175,6 km. (%32) uzunluğundaki batı sınırını Akdeniz oluşturur. Kuzey sınır idari bir sınır olup 96,3 km.
uzunluğun-dadır. Bunun 19 kilometresi Adana, 46,7 kilometresi Osmaniye, 30,5 kilometre-si ise Gaziantep il sınırından oluşur. İlin doğu ve güneyindeki 276,9 km. uzun-luğundaki Türkiye - Suriye sınırı ise siyasi sınır özelliğindedir (Atasoy vd., 2013).
Hatay İli tarım, sanayi, turizm, doğa, tarihsel ve kültürel zenginlikler vb. özel-likleri ile eşine az rastlanır bir potansiyele sahiptir. Anavatana katıldığı 1939 yı-lından itibaren büyük bir gelişim sergilese de mevcut potansiyeli göz önünde bulundurulduğunda, söz konusu gelişimi istendik seviyelerde olmamıştır (Tek, 2009a). Hatay, il nüfusunun büyüklüğü açısından 13. sırada, nüfus yoğunluğu bakımında da 6. sırada yer almaktadır. İl ve ilçe merkezi nüfusu açısından ise 16. sırada bulunmaktadır. Ancak Tablo 4’de görüleceği gibi, Hatay İli nüfus bü-yüklüğünün yanı sıra, azımsanmayacak bir kırsal (belde ve köy) nüfusuna sa-hiptir. Belde ve köy nüfusunun büyüklüğü açısından Türkiye’de 2. sırada yer almaktadır. Kırsal nüfusun toplam nüfusa oranı açısından bakıldığında ise % 49.94’lük değer ile 8. sırada yer almaktadır. Hatay İli’nin bu oranla, Muğla ile birlikte büyükşehir belediyeleri ortalamasının üzerinde bir kırsal nüfusa sahip olması, hem nedenleri hem de yol açabileceği sonuçlar bakımından dikkatle de-ğerlendirilmesi gereken bir karakteristik özellik olarak belirmektedir.
Tablo 4. Hatay İlçelerinin Şehir ve Kır Nüfusları (2012 ADNKS)
Antakya Şehir 216.960 Erzin Şehir 31.092 Kumlu Şehir 4.855
MB 71.023 MB 9.684 MB 8.210
Harbiye 43.536 İT 40.776 İT 13.065
Hıdırbey 81.856 Hassa Şehir 9.758 Reyhanlı Şehir 63.563
Serinyol 46.964 MB 21.538 MB 25.530
Şenköy 10.494 Aktepe 22.808 İT 89.093
İT 470.833 İT 54.104 Samandağ Şehir 44.912
Altınözü Şehir 7.399 İskenderun Şehir 184.833 MB 48.848
MB 28.602 MB 91.194 Karaçay 34.543
Babatorun 17.067 Uluçınar 42.753 İT 128.303
Yiğityolu 6.101 İT 318.780 Yayladağı Şehir 6.814
İT 59.169 Kırıkhan Şehir 74.717 MB 3.940
Belen Şehir 22.577 MB 24.916 Kışlak 3.981
MB 6.919 Yalangoz 6.819 Yeditepe 7.031
Dörtyol Şehir 75.110 İLT 1.483.674
MB 38.420 MB: Merkez Bucağı
Yakacık 38.307 İT: İlçe Toplam
İT 151.837 İLT: İl Toplamı
Kaynak: (TUİK, 2012b) verileri kullanılarak hazırlanmıştır.
Hatay İli, yoğun bir kentli nüfus barındırmasa da ülke sanayisine katkısı ba-kımından son dönemlerde yükselişe geçmiş, TÜİK (2012) verilerine göre, ülke ihracatına katkıda tüm iller arasında 9. sırada bulunurken, ithalatta 7. sırada, ge-lişmişliğin önemli bir göstergesi olan elektrik tüketiminde de ise 8. sırada bu-lunmaktadır.
Hatay İli’nin merkez ilçesi Antakya, kuzeyde Amanos Dağları (Nur Dağları) ile güneyde Kel Dağ (Cebel-i Akra) arasında kalan Aşağı Asi Vadisi’nin baş-langıcında, Habib Neccar Dağı’nın eteklerinde yer almaktadır. Antakya kentinin kuzeydoğusunda, Hatay çöküntü alanının ortasında yer alan Amik Ovası, ilin en geniş düzlüğünü oluşturmaktadır. Söz konusu alanda, 1980’li yıllara kadar var-lığını sürdürmüş olan Amik sulak alanı bulunmaktaydı (Demir, 1996). Antakya kentsel alanı, merkez ilçe Antakya etrafında gelişmiş ve biçimlenmiştir. Orta-sında merkez ilçe Antakya’nın bulunduğu bu kentsel alan, son yıllarda artan nü-fusu ve gelişen ekonomik yapısıyla daha nitelikli yerel hizmet beklentisi içerisi-ne girmiştir. Ancak bu kentsel alanda, kuzey-güiçerisi-ney doğrultusunda 30 km. ve doğu-batı doğrultusunda 20 km. büyüklüğünde, neredeyse kesintisiz bir biçimde devam eden dağınık, yaygın ve plansız bir yerleşim deseni oluşmuştur. Antakya kentine kuzey yönünden yaklaşıldığında, Antakya ilçe merkezine 25 km. kala başlayan ve aralıksız devam eden bir yapılaşma örüntüsü ile karşılaşılmaktadır. Söz konusu yapılaşma, belirli bir bütünsellikten yoksun, plansız, parçalı, dağı-nık, estetik açıdan sorunlu ve çarpık bir durum sergilemektedir. “Balık kılçığı” formunda dağılım gösteren bu yapılaşma biçimine dışarıdan bakan bir gözlem-cinin, kent merkezini kestirmesi ve yerleşim birimlerinin sınırlarını tahmin et-mesi oldukça güçtür. Antakya’nın kuzey bölgesi için geçerli olan durum, An-takya’nın batı, doğu ve güney bölgeleri için de geçerlilik göstermektedir (Adı-güzel - Tek, 2011: 83).
6360 sayılı Yasa’nın yürürlüğe girmesi öncesindeki Antakya kentsel alanının yönetsel yapısı değerlendirildiğinde, Antakya Belediyesi’nin başta sınırdaş bel-de belediyeleri olmak üzere, belbel-de belediyeleri ve köyler ile çevrelenmiş ve sı-kıştırılmış bir durumda olduğunu söylemek mümkündür. Antakya ilçe merke-zinde 21 belde belediyesi ve 70 köy bulunmaktaydı. 6360 sayılı Yasa kapsa-mında tüzel yapıları sona erecek olan bu belde belediyelerinin büyük bölümü Antakya çevresinde ve Samandağ-Antakya-Kırıkhan aksının üzerinde yer al-maktadır. Bu belde belediyeleri, ikisi dışında Antakya kentsel alanı içerisinde
bulunmakta ve Tablo 5’e yansıdığı gibi, mesafe olarak il merkezine çok yakın konumları nedeniyle de Antakya Belediyesi’ni sıkı bir şekilde çevrelemektedir-ler.
Tablo 5. Antakya Kentsel Alanında Bulunan Belediyelere Ait Bazı Veriler
Adı Kuruluş Yılı Mahalle İl Merkezine Uzaklık
(km.) Antakya 1939 43 - Çekmece 1990 4 1 Dursunlu 1994 2 3 Ekinci 1994 2 5 Gümüşgöze 1994 2 - Güzelburç 1994 1 6 Harbiye 1939 10 7 Karaali 1995 2 15 Karlısu 1994 2 5 Kuzeytepe 1994 2 5 Küçükdalyan 1994 1 2 Maşuklu 1994 1 - Narlıca 1994 4 2 Odabaşı 1994 2 3 Serinyol 1968 4 18 Subaşı 1995 1 5 Toygarlı 1994 2 9 Turunçlu 1996 2 6 Yeşilpınar 1994 11 8
Kaynak: Adıgüzel ve Tek, 2011.
Antakya kentsel alanını da çok yakından ilgilendiren, “belde belediyeleri so-runu” gerek ulusal gerek yerel düzeyde işleyen kısır ve kısa vadeli politik hedef-lerin sonucunda ortaya çıkmış bir sorundur. Türkiye genelinde de yaygın olarak görülmekte olan bu sorun, 1990’lı yıllarda çevresine doğru yayılan ve saçakla-nan Antakya kentsel alanında çok can yakıcı bir şekilde yaşana gelmiştir. Bu sü-reçte, batıdaki banliyöleşme (suburbanisation) sürecine benzer bir eğilim göz-lenmiş, 1990’lı yıllarda ise ana kentin çevresinde yer alan yerleşim alanlarında, Güneş (2004)’in de vurguladığı gibi, irrasyonel kararlarla bir ya da iki
mahal-leden ya da köylerden oluşturulan küçük belde belediyeleri kurulmuştur. Başta Çekmece, Dursunlu, Küçükdalyan, Odabaşı, Turunçlu Beldeleri olmak üzere, Antakya Belediyesi ile sınırdaş olan söz konusu yerleşim birimleri ve belediye-ler birbirbelediye-leriyle iç içe girmiş durumdaydılar. Bu düzenlemebelediye-ler sonrasında kendi dar sınırlarına hapsedilmiş olan Antakya Belediyesi, kentsel anlamda nefes ala-maz duruma getirilmiştir. Daha çok siyasal kaygıların biçimlendirdiği ve akılcı olmayan düzenlemelerle ortaya çıkmış olan bu çok parçalı yapı, Antakya Bele-diyesi’nin verimli yerel hizmet sunumunu engellediği gibi, çok önemli tarihi, kültürel, doğal, ekonomik vb. zenginlikleri ile eşsiz bir konuma sahip olan An-takya kentsel alanının çok önemli kentsel sorunlarla karşı karşıya kalmasına da neden olmuştur. Bu belde belediyeleri elde ettikleri yetkilerle, kurulmuş olduk-ları dönemlerde, kendi sorumlu oldukolduk-ları kentsel alanlarda imar ve yapılaşmaya yön vermeye başlamış, ancak soyut olarak ellerinde bulunan “yön verme” yetki-leri, somut anlamda çağdaş kentin ve kentlinin gereksinimlerini karşılama hede-finin uzağında kalmıştır. Böylelikle, belde belediyeleri kurulurken öngörülmüş olan, “demokratik ve nitelikli kentsel hizmet sunumu” hedeflerine ulaşılama-mıştır. Daha sonraki dönemlerde, ortasında sıkışmış Antakya Belediyesi ile bir-likte, etrafında kentsel ranta yönelik olarak büyümesini sürdüren yirmiden fazla belde belediyesi, çok parçalı ve bütüncül kentleşme dinamiklerinden yoksun bir “Antakya kentsel alanı”nın oluşmasına neden olmuşlardır. Bu sorunlu kentleş-me sürecinden yalnızca yeni ortaya çıkan kentsel alanlar etkilenkentleş-memiş, çok önemli tarihsel ve kültürel zenginlikleri içerisinde barındıran Antakya kent do-kusu da bu süreçten payını almıştır.
Bu tür kentsel sorunlarla karşılaşıldığında yapılması gereken en akılcı yöne-lim, korunması zorunluluk arz edenlerin dışında, küçük belde belediyelerinin en yakın il ve ilçe belediyeleri ile birleştirilmesi olmalıydı. Böylece kentlerin geli-şiminde plan bütünlüğünün sağlanması, yerel yönetimin daha etkili ve bütüncül hizmet üretmesi ve başta alt yapı yatırımları olmak üzere, ölçek ekonomilerin-den yararlanılarak kaynakların daha akılcı kullanılması sağlanabilirdi. Ancak sorunlu olarak nitelendirdiğimiz Antakya kentsel alanında, var olan çok parçalı ve bizzat kendisi sorun üreten yerel dizgenin değiştirilmesi ya da “Antakya Be-lediyesi ile birleştirmelerini” de içeren bütüncül bir yapıya dönüştürülmesi, ne özekte bulunan Antakya Belediyesi, ne de çevresinde bulunan belde belediyeleri için bir öncelik oluşturabilmiştir (Tek, 2009b).
Bu sorunlu yerel dizgeden kurtulmanın bir diğer yolu ise Antakya kentsel ala-nının “büyükşehir statüsüne” kavuşturulması olabilirdi. Ancak büyükşehir sta-tüsüne kavuşmak 5216 sayılı Yasa hükümleri çerçevesinde zorunlu ve somut bir “nüfus” önkoşuluna bağlanmıştır. Yasanın belirlemiş olduğu 750.000 nüfus öl-çütü, büyükşehir statüsüne kavuşma özlemi taşıyan birçok kenti olduğu gibi, Antakya’yı da hayal kırıklığına uğratmıştır. 2011 yılı genel seçimleri sürecinde
gündeme gelen Antakya Büyükşehir Belediyesi tartışmalarının yapıldığı dö-nemde, Antakya Belediyesi’nin ve kent özeği ile arasında kentbilim açısından ilişki kurulabilecek yerleşim birimlerinin nüfuslarının toplamı ancak 400.000 civarındaydı ki, bu da büyükşehir kurulabilmesi için gerekli ölçütün çok altında bulunmaktaydı. Bu nedenle de Antakya ve diğer beklenti içerisinde olan orta büyüklükteki kentlerde büyükşehir belediyesi kurulabilmesi için, ya 5216 sayılı Yasa’nın koymuş olduğu nüfus ölçütü aşağıya çekilmeli ya da farklı bir büyük-şehir belediyeciliği yaklaşımı ile yeni bir yasal düzenlemeye gidilmeliydi. İşte 6360 sayılı Yasa bu yeni yaklaşımın bir ürünüdür.
HATAY’DA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KURULMASININ
YÖNETSEL ETKİLERİ
6360 sayılı Yasa ile Hatay’da büyükşehir belediyesi kurulması ve sınırlarının ilin mülki sınırı ile örtüştürülmesi, Hatay’ın yerel boyutlarda yönetsel yapısının da değişmesine neden olacaktır. 6360 sayılı Yasa kapsamında, diğer büyükşehir belediyesi kurulan illerde olduğu gibi Hatay İli’nde de öncelikle il özel idaresi tüzel kişiliğine son verilmiştir. Ayrıca ilde Antakya, Arsuz, Defne ve Payas gibi yeni ilçeler kurulmuştur.
Tablo 6. Hatay İli’nde Kurulan Yeni İlçeler
İlçe Bağlanan Belde
Belediyesi Sayısı Mahalle Sayısı Bağlanan Bağlanan Köy Sayısı
Antakya 12 41 42
Arsuz 7 - 25
Defne 10 4 23
Payas - - 3
Kaynak: 6360 sayılı Yasa
Düzenlemeler çerçevesinde daha önce farklı ilçe sınırları içerisinde bulunan belde belediyeleri, mahalle ve köyler, yeni kurulmuş olan ilçelere bağlanırken, 1 belde belediyesi ve 7 köy de Yayladağı İlçesi’ne bağlanmıştır. Yasa ile Ha-tay’da yeni ilçeler kurulurken, bazı ilçelerin sınırlarında da önemli değişiklikler meydana gelmiştir. Ancak yeni ilçelere bağlanmış olan belde belediyeleri ve köylerin tüzel kişilikleri, önümüzdeki yerel seçimlerde sona erecek ve diğer belde belediyeleri ve köylerle birlikte birer mahalleye dönüşeceklerdir. Bu dö-nüşümler ile ilgili veriler Tablo 7’de verilmeye çalışılmıştır.
Tablo 7. 6360 Sayılı Yasanın Hatay İlindeki Yönetim Birimlerine Etkileri
Hatay İlçe
Tüzel Kişiliği Kaldırılan Mahalle
Bucak Belde Köy Öncesi 6360 Sonrası 6360 Yeni
Mahalle Sayısı 1 Antakya 5 21 70 43 91 134 2 Altınözü 3 3 42 2 45 47 3 Belen - - 11 6 11 17 4 Dörtyol 2 6 6 7 12 19 5 Erzin - - 10 10 10 20 6 Hassa 2 5 28 6 33 39 7 İskenderun 2 13 37 28 50 78 8 Kırıkhan 2 1 56 16 57 73 9 Kumlu - - 13 3 13 16 10 Reyhanlı - - 31 16 31 47 11 Samandağ 2 12 31 9 43 52 12 Yayladağı 3 3 33 3 36 39 Toplam 21 64 368 149 432 581
Tabloda da görüleceği gibi, Hatay İli’nde 21 bucak ile 64 belde belediyesinin tüzel kişiliği sonlandırılmıştır. 50’si orman içi köy ve 97’si ormana bitişik köy olmak üzere toplamda 368 köyün tüzel kişiliği kaldırılmıştır. 6360 sayılı Yasa öncesinde kentsel alanlarda toplam 149 mahalle bulunurken, 64 belde belediyesi ve 368 köy yönetiminin yasa gereğince mahalleye dönüştürülmesi ile birlikte, 432 yeni mahalle ortaya çıkacak, böylece Hatay İli’nde mahalle sayısı 581’e ulaşmış olacaktır.
HATAY’DA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KURULMASININ
OLASI ETKİLERİ
6360 sayılı Yasa ile Hatay İli’nde Hatay Büyükşehir Belediyesi’nin kurulmuş olmasının gelecek dönemlerde de il üzerinde birçok etkisi ortaya çıkacaktır. Bu bölümde Hatay’da büyükşehir belediyesi kurulmasının siyasal, kentsel ve mali yapı üzerinde yaratabileceği olası etkiler irdelenmiştir.
Siyasal Yapıya Etkileri
Bilindiği gibi, Hatay İli’nde 6360 sayılı Yasa öncesinde 1 il merkezi, 11 ilçe ve 64 belde belediyesi olmak üzere toplam 76 belediye bulunmaktaydı. Yeni yasayla Hatay’da bazı ilçelerin sınırları değiştirilerek 4 yeni ilçe kurulmuş, an-cak belde belediyeleri kapatılmış olduğundan dolayı, 1’i büyükşehir ve 15’i ilçe
belediyesi olmak üzere belediye sayısı 16’ya düşmüştür. Hatay İli’nde büyük-şehir belediyesi kurulması, kuşkusuz ki ilin siyasal dengelerini de derinden etki-leyecektir. Bu siyasal etkiler iki temel başlık altında incelenebilir. Birincisi, il sınırlarının büyükşehir sınırları, buna paralel olarak da ilçe sınırlarının ilçe be-lediye sınırları ile eşleştirilmesinin yerel seçim sonuçlarına nasıl yansıyacağıdır. İkincisi ise yeni kurulan ilçeler ve buna koşut olarak bazı yerleşim birimleri sı-nırlarının değiştirilmesinin yol açacağı muhtemel siyasi sonuçlardır.
Tablo 8. 2009 Yerel Seçimlerinde Hatay’da Bazı Siyasal Partilerin İl Genel
Meclis Üyeliği Oy Oranları
Birimler MHP DSP DTP CHP BBP ÖDP DP SP AKP Hatay Kent 21,33 1,82 2,54 24,20 2,40 1,51 7,39 2,94 34,13 Kır 18,10 6,80 0,51 29,97 1,47 0,85 5,90 2,90 30,78 Altınözü Kent 10,45 0,24 0,00 38,42 1,00 0,00 0,27 3,19 45,82 Kır 16,36 2,45 0,00 10,71 1,10 0,00 6,52 3,34 58,69 Dörtyol Kent 41,88 0,95 9,93 8,74 1,40 0,72 1,63 1,95 31,78 Kır 41,38 0,37 2,34 11,49 0,80 0,13 4,72 3,06 34,89 Hassa Kent 28,45 0,50 0,00 17,73 0,92 0,00 5,73 16,66 29,38 Kır 34,28 0,30 0,00 4,16 1,30 0,00 1,94 9,17 48,02 Antakya Kent 11,78 1,43 0,27 32,38 4,06 0,19 0,91 1,81 45,55 Kır 7,90 12,32 0,42 46,45 0,98 1,01 5,52 1,42 21,15 İskende-run Kent 15,54 1,06 3,27 32,43 2,09 0,21 15,67 1,30 26,59 Kır 16,83 3,31 0,55 31,12 3,18 0,18 8,77 2,62 26,97 Kırıkhan Kent 36,51 0,70 0,00 4,63 0,86 0,10 20,73 3,70 32,23 Kır 28,27 1,01 0,00 5,24 1,25 0,14 16,41 4,95 42,09 Reyhanlı Kent 32,86 0,00 0,00 7,63 3,53 0,00 0,54 14,07 40,45 Kır 18,85 0,00 0,00 10,61 2,20 0,00 1,60 13,78 51,17 Samandağ Kent 2,19 13,26 0,00 39,15 0,32 21,67 5,02 0,12 10,69 Kır 9,50 16,51 0,03 50,21 0,42 4,26 2,77 0,30 13,84 Yayladağı Kent 42,83 1,03 0,00 6,57 0,50 0,00 2,21 0,90 44,63 Kır 16,84 2,14 0,00 17,32 1,93 0,00 2,52 2,75 54,63 Erzin Kent 20,92 0,48 12,76 24,38 1,32 0,10 5,85 1,27 31,97 Kır 34,10 0,33 0,24 15,87 2,26 0,09 3,40 2,98 40,22 Belen Kent 44,40 0,35 0,00 9,05 1,35 0,00 0,00 4,06 40,37 Kır 33,48 0,59 0,00 8,64 1,67 0,00 0,00 0,79 53,87 Kumlu Kent 24,22 17,21 0,00 12,56 9,72 0,00 7,41 0,45 27,87 Kır 22,10 4,11 0,00 9,33 4,65 0,00 7,17 3,47 48,15
Çalışmanın bu bölümünde, öncelikle 2009 yılında yapılmış olan yerel seçim-lerle ilgili olarak, Tablo 8 ve 9’a yansıyan, Hatay İli, il genel meclisi ve beledi-ye başkanlığı seçim sonuçları değerlendirilmebeledi-ye çalışılmıştır.
Tablo 9. 2009 Yerel Seçimlerinde Hatay’da Bazı Siyasal Partilerin
Belediye Başkanlığı Seçimi Oy Oranları
Birim MHP DSP CHP DP SP AKP ÖDP Birim MHP DSP CHP DP SP AKP ÖDP
TÜRKİYE 16,49 2,87 24,69 3,62 5,39 38,65 0,10 İskenderun 12,78 0,00 32,92 24,59 0,71 26,15 0,00 Hatay 19,34 6,16 26,71 9,85 2,27 29,48 1,70 Azganlık 45,94 0,00 0,00 0,00 0,45 53,61 0,00 Altınözü 1,33 0,00 47,30 0,27 0,65 49,70 0,00 Bekbele 28,13 0,00 0,00 0,00 18,11 31,03 0,00 Altınkaya 50,60 0,00 0,00 0,00 1,31 48,09 0,00 Denizciler 25,35 0,00 0,00 23,55 1,41 46,63 0,00 Hacıpaşa 0,00 0,00 0,00 54,85 0,87 44,29 0,00 Karaağaç 0,38 5,96 52,90 0,00 0,13 0,57 0,00 Karbeyaz 2,02 9,93 31,20 27,59 0,26 29,00 0,00 Karayılan 38,99 1,96 9,27 2,22 1,11 13,34 0,00 Dörtyol 46,47 0,30 5,45 0,65 1,18 35,32 0,00 Nardüzü 0,19 23,89 50,37 25,37 0,00 0,19 0,00 Altınçağ 22,70 0,00 21,77 26,33 1,10 28,10 0,00 Sarıseki 14,37 0,00 5,93 16,14 6,94 21,09 0,00 Karakese 51,57 0,00 0,00 0,90 1,16 43,57 0,00 Arsuz 1,11 0,00 50,19 8,44 0,07 40,19 0,00 Kuzuculu 48,72 0,00 9,39 0,00 0,43 40,76 0,00 Akçalı 0,24 9,97 47,24 42,34 0,08 0,12 0,00 Yeniyurt 29,62 0,00 0,29 35,94 0,22 33,93 0,00 Gökmeydan 0,18 8,08 37,49 48,11 0,00 0,00 0,00 Yeşilköy 36,70 0,00 21,78 0,00 1,07 37,28 0,00 Gözcüler 0,23 6,37 54,14 38,83 0,05 0,38 0,00 Payas 54,25 0,00 9,87 0,74 2,25 31,16 0,00 Madenli 0,32 0,00 67,63 27,80 0,04 4,21 0,00 Hassa 28,79 0,00 17,13 7,31 22,75 23,80 0,00 Üçgüllük 0,79 2,89 87,73 7,98 0,09 0,51 0,00 Akbez 26,09 0,00 0,00 0,00 30,78 43,13 0,00 Kırıkhan 41,42 0,89 1,46 29,04 2,99 23,88 0,00 Ardıçlı 55,64 0,00 0,00 0,00 1,44 42,92 0,00 Kurtlusoğuksu 54,70 0,00 0,00 0,00 0,13 45,11 0,00 Söğüt 60,92 0,00 0,00 0,00 1,63 37,45 0,00 Reyhanlı 36,33 0,00 6,46 0,00 14,42 42,42 0,00 Aktepe 45,70 0,00 0,00 0,00 2,02 52,13 0,00 Samandağ 0,00 19,24 32.21 0,00 0,46 13,54 34,2 Küreci 39,11 0,00 0,00 0,00 4,07 56,82 0,00 Aknehir 0,00 19,81 33,95 0,00 0,00 0,07 46,7 Merkez 9,10 0,59 36,21 0,27 1,26 48,32 0,40 Koyunoğlu 0,00 48,70 51,26 0,00 0,04 0,00 0,00 Avsuyu 0,00 0,00 0,13 37,64 0,17 37,98 0,00 Kuşalanı 0,00 0,00 94,88 0,00 4,82 0,30 0,00 Dursunlu 0,00 29,58 61,75 0,00 0,06 0,14 8,40 Mağaracık 0,00 13,43 58,34 0,00 0,04 28,19 0,00 Küçükdalyan 0,19 20,06 31,06 8,18 0,17 1,69 0,00 Mızraklı 0,00 43,37 55,10 1,07 0,25 0,21 0,00 Maşuklu 0,00 43,26 53,90 0,00 0,18 2,66 0,00 Sutaşı 0,00 3,73 58,67 0,00 0,42 37,19 0,00 Narlıca 26,78 0,00 0,00 0,00 3,57 69,65 0,00 Tekebaşı 0,00 13,09 39,72 4,69 0,28 42,22 0,00 Harbiye 0,00 0,00 56,96 42,12 0,16 0,34 0,00 Değirmenbaşı 0,00 49,23 50,60 0,00 0,17 0,00 0,00 Gümüşgöze 0,00 32,61 47,43 19,81 0,07 0,07 0,00 Tavla 0,00 47,06 50,96 0,00 0,05 0,00 1,90 Yeşilpınar 0,00 36,01 39,84 24,11 0,04 0,00 0,00 Tomruksuyu 0,00 15,12 42.12 0,00 0,00 0,06 31,8 Çekmece 1,89 51,39 41,05 3,86 0,14 1,67 0,00 Uzunbağ 0,00 44,14 54,82 0,00 0,22 0,00 0,00 Ekinci 0,00 40,86 52,65 0,00 0,00 0,03 6,40 Yaylıca 0,00 62,30 29,44 5,77 0,05 2,44 0,00 Güzelburç 0,00 0,00 50,77 41,75 0,30 7,18 0,00 Yayladağı 50,50 1,54 0,00 1,19 0,63 45,98 0,00 Karlısu 0,00 0,00 52,98 0,00 5,74 41,28 0,00 Kışlak 5,79 0,00 40,92 0,00 1,21 52,09 0,00 Kuzeytepe 0,00 48,22 29,49 0,00 0,13 0,16 21,9 Yeditepe 43,29 0,00 0,00 0,00 0,32 56,39 0,00
Odabaşı 2,81 40,74 38,88 0,00 0,88 13,79 0,00 Karaköse 28,48 0,00 0,00 21,73 0,00 24,07 0,00 Subaşı 0,00 0,00 87,55 0,00 0,43 12,02 0,00 Erzin 16,94 0,15 25,29 7,29 0,56 35,90 0,00 Toygarlı 0,00 40,20 59,38 0,00 0,43 0,00 0,00 Belen 49,48 0,00 6,80 0,00 3,29 40,28 0,00 Turunçlu 0,00 37,52 61,90 0,00 0,29 0,29 0,00 Kumlu 38,10 24,13 0,00 0,00 0,20 37,49 0,00 Serinyol 0,00 47,83 42,93 0,37 0,07 8,61 0,00 Karaali 0,00 32,32 28,10 9,02 0,06 26,27 4,20 Ovakent 60,10 0,00 0,55 0,00 0,78 30,19 0,00 Şenköy 0,00 0,00 2,02 0,00 1,84 76,67 0,00
Kaynak: (TUİK, 2013) verileri kullanılarak hazırlanmıştır.
Bu seçim sonuçlarının değerlendirilmesi bize bir takım veriler sunmakla bir-likte, şu noktaları da belirtmekte yarar bulunmaktadır. Nispi temsil ile geniş se-çim çevresi sisteminin uygulandığı il genel meclisi sese-çimlerinde, seçmenler par-ti tercihlerinde ısrar etmekte ve hangi parpar-tiyi destekliyorlarsa ona oy verme eği-limi içerisinde olmakta; buna karşılık basit çoğunluğun uygulandığı belediye başkanlığı seçimlerinde, seçmenler kendi partilerine yönelik görüşlerinde ısrarlı olduklarında oylarının boşa gidebileceğini ve/veya istemedikleri adayın kazana-bileceğini dikkate almak durumunda kalmaktadırlar. Bu durum, belediye baş-kanlığı seçimlerinde, siyasal parti tercihi ve adayın iktidar partisinden olup ol-maması önemli rol oynamakla birlikte, seçmenlerin farklı stratejiler üretmeleri-ne, asıl parti tercihlerinden ayrılarak adayların özelliklerini ve önerilerini daha fazla dikkate almalarına neden olabilmektedir (Kamalak vd., 2013:7). Bu durum stratejik oy kullanma davranışı olarak nitelendirilmektedir. Bayraktar ve arka-daşlarının il genel meclislerini konu aldıkları bir çalışmada (2011) bu yönde somut veriler ortaya çıkmıştır. Kamalak (2013)’ın aktarmış olduğu bu çalışmaya göre, siyasal partilerin bir seçim çevresinde il genel meclisi seçimlerinde yaka-lamış oldukları oy oranları, aynı seçim çevresinde bulunan belediye başkanlığı seçimlerinde çok önemli değişkenlikler göstermektedir. Buna göre seçmenler, partisinin belediye başkan adayının seçimi kazanma olasılığının düşük olduğu durumlarda, parti aidiyeti güçlü ise il genel meclisi seçimlerinde kendi partisine oy verirken, belediye başkanlığı seçimlerinde stratejik oy verme davranışı gös-tererek oy tercihlerini değiştirebilmektedir. Aynı çalışmada yapılan analize gö-re, stratejik oy verme eğilimleri belediyeler küçüldükçe artmakta, ayrıca büyük-şehirden beldeye doğru inildikçe ulusal siyasetin yerel seçimler üzerindeki etki-si azalmaktadır.
2014 yılı Mart ayında yapılacak olan yerel seçimlerde, elbette ki seçim sonuç-larını etkileyecek çok farklı değişkenler de olacaktır. Örneğin partilerin bir se-çim çevresinde il genel meclisi sese-çimlerinde almış oldukları oy oranlarının, aynı seçim çevresindeki belediye seçimlerinde önemli oranlarda değişmesine neden olabilecek, başta belediye başkan adaylarının özellikleriyle ilgili olmak üzere bir takım yerel etkenler ortaya çıkabilecektir. Ayrıca, 6360 sayılı Yasa
kapsa-mında Hatay İli’nde yeni ilçeler kurulurken, bu ilçelerin sınırlarının tespitine yönelik olarak, Hatay yerelinde farklı tepkilerin ortaya çıkmış olduğunu, diğer yandan Suriye’de yaşanmakta olan iç savaş ortamının Türkiye’ye yansımaları-nın coğrafi konumu nedeniyle Hatay’da çok daha farklı hissedildiğini, dolayı-sıyla bu gelişmelerin Hatay’da yerel seçimleri de etkileyebileceğini vurgulamak gerekir.
Tüm bu yerel etkilerin yanı sıra, genel ülke siyaseti ile ilgili olarak 2013 yılı Aralık ayında ortaya çıkan ve genel siyaseti derinden sarsan gelişmeler ve bu gelişmelerin yaratmış olduğu siyasal gerilim ve kutuplaşma ortamı, yerel seçim yarışının genel seçim atmosferine dönüşmesine neden olmuştur. Bu gelişmeler, elbette ki 30 Mart 2014 tarihinde yapılacak olan yerel seçimlerde tüm ülkeyi et-kileyeceği gibi, Hatay yerelini de derinden etkileyecektir.
Tablo 10.Hatay İl’inde Belediye Başkanlığı Kazanan Partiler ve Sayıları (2009)
CHP AKP MHP DSP DP ANAP ÖDP
İlçe Belediyesi 1 4 6 1
Belde Belediyesi 28 14 10 6 3 2 1
Toplam 29 18 16 6 3 2 2
Hatay İli özelinde, tüm bu yerel ve genel boyutları olan farklı değişkenler ve duyarlılıkların, 30 Mart 2014 tarihinde yapılacak olan yerel seçimlerde, sonuç-lar üzerinde önemli etkileri olacaktır. Ancak burada, 2009 yılında yapılmış olan yerel seçim verileri göz önünde bulundurulmak suretiyle, 6360 sayılı Yasa’nın Hatay İli’nde ortaya çıkarmış olduğu yeni yerel yapının, önümüzdeki yerel se-çimleri ne yönde etkileyebileceği değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda, yerel seçimler ile ilgili öngörülerimizi şu şekilde özetlemek mümkündür:
Stratejik oy verme eğilimlerinin belediyeler küçüldükçe artmakta olduğu ve büyükşehirden beldeye doğru inildikçe ulusal siyasetin yerel seçimler üzerinde-ki etüzerinde-kisinin azalmakta olduğu tespitinin, 2009 Yerel Seçimleri’nin Hatay İli so-nuçları değerlendirildiğinde, doğrulanmış olduğu gözlenmiştir. Bu seçim sonuç-larına göre, Tablo 10’da da görüleceği gibi, CHP biri ilçe olmak üzere toplamda 29 belediye başkanlığı, AKP dördü ilçe olmak üzere 18 belediye başkanlığı, MHP ise altısı ilçe olmak üzere toplam 16 belediye başkanlığı kazanmıştır. Ay-rıca DSP’nin 6, DP’nin 3, ANAP’ın 2 belde belediye başkanlığı, ÖDP’nin ise biri ilçe olmak üzere 2 belediye başkanlığına sahip olduğu görülmektedir. Bu sonuçlara göre, günümüzde parlamentoda temsil edilemeyen küçük siyasal par-tiler, Hatay’da biri ilçe olmak üzere toplam 13 belediye başkanlığı kazanmışlar-dır. 6360 sayılı Yasa ile belde belediyelerinin kapatılmış olması, küçük siyasal partilerin aleyhine, büyük siyasal partilerin ise lehine, yeni siyasal sonuçların ortaya çıkmasına neden olacaktır. Küçük siyasal partilerin yerel seçimlerde
baş-ta belde belediyeleri olmak üzere, yakalamış oldukları görece başarılı perfor-mans, belde belediyelerinin kapatılması ile birlikte artık son bulacaktır. Bu par-tilerin, büyükşehir belediye ve ilçe belediye başkanlığı kazanma olasılıkları ol-dukça düşüktür.
6360 sayılı Yasa ile Hatay İli’nde ortaya çıkacak yeni yerel dizgenin kuşkusuz ki büyük siyasal partiler üzerinde de etkileri olacaktır. Bu yeni dizgenin en be-lirgin etkisi, Hatay kırsalında, yani köy ve beldelerde güçlü olan CHP’nin oy oranlarında görülecektir. 2009 yerel seçim sonuçlarını yansıtan Tablo 8 ve 9’da görüleceği gibi, Hatay’ın belli kırsal alanlarında CHP güçlü bir siyasal partidir ki bu durum, 2014 yerel seçimlerinde bazı ilçe belediyelerini kolaylıkla kazan-masını sağlayabilecektir. İl genel meclisi seçim sonuçlarına göre özellikle Ha-tay’ın merkez ilçesi olan Antakya ve İskenderun ilçelerinde güçlü bir konumda olan CHP, 6360 sayılı Yasa ile bu ilçelerin bölünmesi ve bu ilçeler içerisinde tartışmalı sınırları ile yeni ilçelerin kurulmuş olması, farklı yeni sonuçların orta-ya çıkmasına neden olabilecektir. Gelecek yerel seçimlerde CHP’nin, orta-yalnızca yeni kurulmuş olan küçük ilçelerde güçlü konumunu devam ettirebileceğini söyleyebiliriz. Ancak sınır değişikliği sonucunda ortaya çıkan yeni yerel yapı-nın, CHP’nin, Antakya ve İskenderun gibi çok önemli ilçelerin belediye başkan-lıklarını kazanma konusundaki güçlü konumunu ciddi bir biçimde tehdit edebi-leceğini söylemek mümkündür. Son yapılan yerel seçim (Tek, 2009c, TUİK, 2013) sonuçları incelendiğinde ve CHP’nin Samandağ, Defne ve Arsuz; MHP’nin Payas belediye başkanlığını kazanacağı, geriye kalan 11 ilçe ve bü-yükşehir belediye başkanlıklarının ise büyük bir olasılıkla AKP tarafından elde edileceği tahmin edilmektedir. Ancak seçimler öncesinde özellikle AKP’nin, ülke genelinde ve Hatay yerlinde izleyeceği siyaset önem taşımakta ve bu muh-temel sonuçların muhalefetten ziyade iktidarın sergileyeceği performans ile de-ğişebileceği öngörülmektedir.
MHP 2009 yerel seçimlerinde 6 ilçe belediye başkanlığı kazanmışken, bu ba-şarılı performansını yeni seçimlerde elde etmesinin giderek güçleşeceği görül-mektedir. Tablo 8 ve 9’da da görüleceği gibi, ilçe merkezlerinde MHP’nin güç-lü konumu, 6360 sayılı Yasa doğrultusunda ilçe belediye başkanlığı seçimlerin-de, seçim çevresinin artık o ilçenin mülki sınırı ile örtüştürülmüş olması nede-niyle sarsılabilir. Çünkü MHP’nin belediye başkanlığı kazanmış olduğu ilçele-rin genelinde kır oyları AKP’ye göre daha düşüktür ve ilçe belediye başkanlığı seçimlerine kır seçmeni eklendiğinde, bu ilçelerde ciddi bir MHP-AKP rekabeti söz konusu olacaktır. Özellikle Yayladağı, Kumlu, Hassa ilçelerinde belediye başkanlıklarını AKP’nin kazanma olasılığı daha yüksektir. Ayrıca MHP’nin Kı-rıkhan ve Belen ilçelerinde oy oranlarının AKP’nin altında kalması da olasıdır. Geriye ise Dörtyol ilçesi kalmaktadır. Bu ilçe sınırları dâhilinde yer alan ve MHP’nin çok güçlü olduğu Payas’ın ilçe statüsü kazanmış olması, Payas’da ilçe
belediyesinin kazanılması anlamına gelirken, Dörtyol ilçe belediyesinin kaybe-dilme riskini de beraberinde getirmektedir.
Kentsel Yapıya Etkileri
6360 sayılı Yasa ile Hatay’da büyükşehir belediyesinin kurulması, imar ve planlama düzeninde önemli değişiklikleri beraberinde getirecektir. İzci ve Tu-ran’ın (2013:137) da vurguladıkları gibi, 5216 sayılı Yasa nazım planlarının zırlanması konusunda büyükşehir belediyelerini, uygulama imar planlarının ha-zırlanması konusunda ise ilçe belediyelerini yetkilendirilmiştir. Ancak 5216 sa-yılı Yasa’nın kurgulamış olduğu bu dizge, imar ve planlama konusunda büyük-şehir belediyeleri ile ilçe belediyeleri arasında bir takım sorunların yaşanmasına neden olmaktaydı. Yeni düzenleme ile birlikte bütün il sınırları belediye sınırı olacağı için büyükşehir belediyesi, imar ve planlama düzeninin başlıca sorumlu-su olacak, ilçe belediyelerinin hazırlamış oldukları imar planlarını da denetleme yetkisine sahip olacaktır.
6360 sayılı Yasa’nın getirmiş olduğu yeni düzenleme imar ve planlama hiz-metleri konusunda kimi üstünlüklere (İstanbul ve Kocaeli modeli gibi) sahip olmakla birlikte, diğer büyükşehirlerin hem nüfus hem de kapladıkları alan ba-kımından farklılıkları da göz önünde bulundurulmalıdır. Dolayısıyla büyükşehir merkezine uzak olan yerleşim birimlerine etkin ve verimli hizmet sunumu ko-nusunda bir takım sorunların yaşanması olasıdır. İmar planlarının uygulama ve denetim araçlarının kullanılması bakımından coğrafi uzaklık hizmetin etkin ve verimli sunulmasını olumsuz etkileyebilecektir. (Keleş, 2012; Gözler, 2013). Kentsel planlama konusunda 6360 sayılı Yasa’nın getirmiş olduğu yöntemi eleştiren Keleş (2012), bu yöntemin iki basamak arasındaki uyuşmazlıkların gi-derilmesine katkıda bulunmadığını, aynı zamanda büyükşehir ilçe belediyeleri-nin bir yerel yönetim birimi olarak sahip olmaları gereken özerklikle bağdaşma-dığını belirtmektedir.
6360 sayılı Yasa ile Hatay il sınırları içerisindeki bütün imar ve planlama yet-kilerinin tümüyle Hatay Büyükşehir Belediyesi’nin elinde toplanacak olması, Keleş’in altını çizmiş olduğu bir takım sakıncaları beraberinde getireceği gibi, Hatay’ın coğrafi özellikleri de yerele özgü bir takım farklı sorunların ortaya çıkmasına neden olacaktır. Örneğin Hatay İli’nde, korunması gereken tarım alanlarının içinde bulunduğu ve oldukça büyük bir alan kaplayan Amik Ovası ve geniş orman alanları, narenciye ve zeytin bahçeleri bulunmaktadır. Amanos Dağları’nın güney-doğusunda bulunan Amik Ovası’nın hızlı bir biçimde geniş-leyen Antakya özekli kentleşme tehdidi altında, kuzeyinde bulunan orman ve narenciye alanlarının ise İskenderun-Payas özekli sanayileşme eğilimlerinin tehdidi altında olduğu bilinmektedir. Ayrıca, Amanos Dağları’nın il topraklarını kuzeyden güneye inerek ikiye bölmüş olması ve büyükşehir belediyesi
merke-zinin bu dağların doğusunda, sanayi merkemerke-zinin ise ağırlıklı olarak batısında kalmış olması, coğrafi anlamda ulaşılabilirliği zorlaştıran bir engeldir. Bu coğ-rafi engel, yerel hizmetlerin tüm ile sathına hızlı ve etkin bir şekilde ulaştırıla-bilmesini güçleştirecektir. Bu nedenle imar planlarının akılcı bir şekilde yapıl-ması ve uygulanyapıl-ması süreci Hatay İli için çok daha özel bir önem taşımaktadır.
Bütün büyükşehir belediyelerinde ortaya çıkması olası olan imar sorunlarının dışında, 6360 sayılı Yasa ile Hatay’da Antakya, Arsuz, Defne ve Payas ilçeleri-nin kurulmuş olması da önem arz etmektedir. Yeni kurulan ilçelerle birlikte ilde yeni bir demografik yapı ve dağılım ortaya çıkacaktır. Örneğin, 217 bin kentli olmak üzere 471 bin nüfusa sahip Antakya İlçesi, ayrılma sonrasında 185 bini kentli olmak üzere 355 bin toplam nüfusa düşeceği, buna mukabil yeni kurula-cak Defne İlçesi’nin ise 30 bini kentli olmak üzere toplamda 115 bin nüfusa sa-hip olacağı tahmin edilmektedir. İskenderun İlçesi’nin 185 bin kentli olmak üzere toplamda 319 bin nüfusa sahip olduğu düşünüldüğünde, ayrılma sonra-sında 140 bini kentli olmak üzere 220 bin toplam nüfusa düşeceği tahmin edil-mektedir. Bu sonuca göre, yeni kurulan Arsuz İlçesi’nin ise 44 bini kentli olmak üzere toplamda 98 bin nüfusa sahip olacağı kestirilmektedir. Dörtyol İlçesi’nin ise 75 bini kentli nüfus olmak üzere toplamda 152 bin nüfusa sahip olduğu gö-rülür (Tablo 4). Payas’ın bulunduğu Yakacık Bucağı kapsamında ilçe haline dönüşmesiyle 34 bini kentli nüfus olmak üzere toplamda 38 bin nüfusa sahip olacağı görülmektedir. Dörtyol İlçesi’nin ise bu ayrılma sonrasında 41 bini kentli olmak üzere 114 bin toplam nüfusa sahip olacağı tahmin edilmektedir. Elbette ki ilçelerin sınırlarının değişmesi ve özellikle yeni ilçelerin kurulmuş olması, bu ilçelerin bulundukları alanlarda yeni kentsel hareketliliğin ortaya çıkmasına neden olacaktır. Çünkü bir yerleşim biriminin ilçeye dönüştürülmesi, o yerleşim alanında yeni kamu ve hizmet binalarının yapılmasını gerektirir ki bu da beraberinde kentsel devingenliğin artmasına neden olur. Üstelik bu yeni ilçe belediyelerinin Hatay Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde bulunması, bu belediyelerin diğer illerde bulunan ilçe belediyelerine göre daha fazla ekonomik olanaklara sahip olması anlamına gelmektedir. Bu belediyeler, kendilerine tah-sis edilecek olan kaynakları verimli kullandıkları takdirde daha sağlıklı ve yaşa-nabilir kentsel alanların ortaya çıkması da mümkün olabilecektir.
6360 sayılı Yasa’ya göre, İstanbul ve Kocaeli hariç, büyükşehir, büyükşehir ilçe belediyeleri ve bağlı idareleri, yatırım bütçelerinin en az %10’unu on yıl sü-re ile bu yasa kapsamında belediye sınırlarına yeni dahil olan yerleşim yerleri-nin altyapı hizmetleri için ayırmaları ve kullanmaları konusunda zorunlu tutul-muştur. Bu kapsamda Hatay Büyükşehir Belediyesi ve ilçe belediyeleri kendi sınırlarına yeni dahil edilecek olan yerleşim alanlarının altyapı hizmetleri için zorunlu olarak belli miktarlarda ödenek ayırmak zorunda kalacaklardır. Bu da
en azından belli standartlara sahip yeni kentsel alanların ortaya çıkmasına neden olacaktır.
Mali Yapıya Etkileri
Hatay Büyükşehir Belediyesi, 2014 yılında yapılacak yerel seçimler sonrasın-da fiilen göreve başlayacaktır. Hatay Büyükşehir Belediyesi’nin göreve başla-ması ile birlikte hem büyükşehir belediyesi, hem de büyükşehirdeki bazı ilçe be-lediyeleri çok daha fazla ekonomik olanaklara da kavuşmuş olacaktır. Tablo 11’de görüleceği gibi, bu artışlar küçük ilçe belediyelerinde yüksek oranlarda, orta büyüklükteki ilçe belediyelerinde daha düşük oranlarda gerçekleşirken, bü-yük ilçe belediyelerinin gelirlerinde düşüşler yaşanacaktır. Bunun en önemli nedeni, genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamı üzerinden büyükşehirlerdeki ilçe belediyelerine ayılan payların % 30’unun büyükşehir belediye payı olarak
ayrılmasıdır. 6360 sayılı yasanın 25. Maddesi kapsamında, genel bütçe vergi
gelirleri tahsilâtı toplamının % 1,50’si büyükşehir dışındaki belediyelere aktarı-lırken, % 4,50’si büyükşehirlerdeki ilçe belediyelerine aktarılmaktadır. Bu kap-samda Hatay’da bulunan küçük ilçe belediyelerinin gelirlerinde önemli miktar-larda artışlar olacaktır. Ayrıca Hatay İli’nde yeni kurulmuş olan Antakya, Ar-suz, Defne ve Payas ilçe belediyelerine merkezi bütçe yedek ödenek tertibinden bir defaya mahsus olmak üzere, genel bütçe vergi gelirlerinden alacakları aylık payın üç katı kadar ilave kaynak aktarılacaktır.
Tablo 11. 6360’a Göre Hatay’da Bulunan İlçe Belediyelerinin Genel Bütçe
Vergi Gelirlerinden Alacakları Paylar (2011 Verilerine Göre) Nüfus Yüzöl-çümü Göre Pay Nüfusa çümüne
Yüzöl-Göre Pay İlçelerden BŞB Ayrı-lan BŞB SK'lere ayrılan GBVG Transfer Payı Top-lam GVG Artış Yüz-desi Altınözü 60.198 470 10.945 1.367 3.694 1.231 7,39 3,00 1,46 Antakya 232.473 432 42.268 1.256 13.057 4.352 10,00 47,86 ‐79 Belen 29.549 131 5.373 381 1.726 575 3,45 5,07 ‐32 Dörtyol 114.471 324 20.813 942 6.527 2.176 13,05 18,79 ‐31 Erzin 40.228 360 7.314 1.047 2.508 836 5,02 7,90 ‐36 Hassa 54.261 516 9.866 1.500 3.410 1.137 6,82 3,45 0,98 İskenderun 266.751 321 48.501 933 14.830 4.943 29,66 41,42 ‐28 Kırıkhan 104.779 849 19.051 2.468 6.456 2.152 12,91 18,83 ‐31 Kumlu 13.156 225 2.392 654 914 305 1,83 1,69 0,08 Reyhanlı 87.877 413 15.978 1.201 5.154 1.718 10,31 16,11 ‐36 Samandağ 129.424 443 23.532 1.288 7.446 2.482 14,89 11,67 0,28 Yayladağı 22.582 350 4.106 1.018 1.537 512 3,07 2,57 0,20 Kaynak: TEPAV, 2012: 17.
Aynı şekilde, 6360 sayılı Yasa’nın 25 ve 26. Maddelerinde yapılan düzenle-meyle, “Özel Tüketim Vergisi Kanunu’na ekli (I) sayılı listede yer alan mallar-dan tahsil edilen özel tüketim vergisi hariç olmak üzere, büyükşehir belediye sı-nırları içinde yapılan genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı toplamının % 6’sı ile genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamı üzerinden büyükşehirlerdeki ilçe be-lediyelerine ayılan payların % 30’u büyükşehir belediye payı olarak ayrılmakta-dır.” Söz konusu % 6’lık payın % 60’ı doğrudan Hatay Büyükşehir Belediye-si’ne aktarılırken, kalan % 40’lık pay ve diğer büyükşehir belediyelerinden ak-tarılan % 40’larla bir havuz oluşturulacak ve bu havuzda biriken kaynağın % 30’u büyükşehir belediyelerinin yüzölçümleri, % 70’i ise nüfuslarına göre bütün büyükşehir belediyeleri arasında pay edilecektir. Bu da göstermektedir ki Hatay Büyükşehir Belediyesi, bir yandan kendi sınırları içerisinde yapılacak olan ge-nel bütçe vergi gelirleri tahsilatı toplamının % 6’sı kapsamında bir pay alırken, bir yandan da Hatay’da bulunan ilçe belediyelerine ayrılacak olan payların % 30’unu alacaktır.
Tablo 12. 2011 Yılı Verileri Çerçevesinde Hatay’da 6360 Sayılı Yasanın
Ge-lirlere Olan Etkisi
Birim Nüfus
6360 Öncesi 6360 Sonrası Tahakkuk Başı (TL) Kişi Tahakkuk Başı (TL) Kişi
Artış Oranı % Hatay İÖİ Tahakkuku 1.480.571 53.549.677 36 - - - Antakya Belediyesi 213.581 46.179.251 216 - - - Tüm Belediyeler 1.164.243 272.993.449 234 498.616.381 381 83 İÖİ +Tüm Belediyeler 1.480.571 326.543.126 221 498.616.381 337 52 Kaynak: Yıldız, 2013 verileri kullanılarak hazırlanmıştır.
Hatay’da 2014 Mart yerel seçimleri sonrasında büyükşehir belediyesi göreve başladığında, Tablo 12’ye yansıdığı gibi önemli miktarlarda bir gelire sahip ola-cak, ayrıca Hatay Büyükşehir Belediyesi ile birlikte diğer tüm ilçe belediyeleri-nin toplam gelirlerinde, 2011 yılı verilerine göre yaklaşık olarak % 83 oranında bir artış yaşanacaktır.
GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
6360 sayılı Yasa kapsamında yapılmış olan düzenlemeleri, Türkiye’nin yerel yönetim dizgesini köklü bir şekilde değiştireceği gibi, bu düzenlemelerin Hatay İli özelinde de önemli etkileri olacaktır. Yeni düzenlemelerle birlikte, Türki-ye’de bir yanda alansal yönetim esasına dayalı, birbirini bütünleyici ve kademe-li yerel yönetim dizgesi, diğer yanda ise yerleşim esasına dayalı, birbiriyle ikademe-liş-
