DİYET TEDAVİSİNDE FİBERİN TİP II DİABETİK HASTALARDA KAN ŞEKERİ REGÜLASYONUNA ETKİSİ
Uzm. Dyt. M. Emel ALPHAN* / Prof. Dr. A. Sevim DEVRİM**
Doğal yiyeceklerden sağlanan yüksek fiberli diye tin, kan şekeri ve serum insülini üzerine etkisi ince lenmiştir. Çalışma sonucundaki bulgular, doğal yiye ceklerle zenginleştirilmiş mikst diyet fiberinin, diyetle tedavi edilen tip II diabetikler ile OAD kullanan tip II diabetiklerin açlık ve öğle yemeği sonrası kan şe keri ve serum insülini düzeylerini iyileştirici yönde etkisi olduğunu göstermektedir. Diabetik kontrolün sağlanmasında, fiberin olumlu etkisi bulunmaktadır.
GİRİŞ
K o m p lek s k a rb o n h id ra tla rın , b a sit şek e rle rd e n d a h a d ü şü k gli- sem ik cev ap verdiği, çeşitli a ra ş tırm a la rd a g ö s te rilm iş tir (1, 2). Jen- k in s ve a rk a d a ş la rı (3), b a k lag illerin yü k sek fib e r içerm esin d en do layı. en d ü ş ü k glikoz cevabına sebep o ld u ğ u n u b ild irm işle rd ir. F a rk lı y iy ecek lerin , fa rk lı glisem ik cev ap lar verm esi, g a strik b o şa l m a hızı v e/v ey a sin d irim d e am ilazı in h ib e ed en fa k tö rle rin b u lu n m a sıy la a ç ık la n m a y a ç a lışılm ıştır (1).
B ir a ra ş tır m a d a (4), in sü lin e bağ ım lı olm ayan tip I I d ia b e tik le rin d iy etin e, değ işik fib e r k a y n ak la rı ilave ed ilerek , k a n glikozu ve p la z m a in sü lin in d e d ü zelm eler sağ lan m ıştır. F a k a t b a şk a b ir a ra ş tır m a d a (5), fib e r m ik ta rı ta m a m en doğal yiyeceklerle y ü k se tilm eğ e ç alışılm ış ve so n u ç o la ra k , b u fib erin , k an glikozu ve seru m in sü lin i ü z e rin d e e tk ili o lm ad ığ ı an laşılm ıştır.
B u n o k ta d a n h a re k e tle , bu a ra ştırm a , özellikle tip II d ia b eti o la n k işile rd e , d iy e tte k i fib e r m ik ta rı doğal yiyeceklerle y
172 A lp h an , M. E ., D e v rim , A. S. re k , h a s ta la r ın p o s tp ra n d ia l k a n şe k e ri ve s e ru m in s ü lin düzeyle rin d e iy ileşm e o lu p o lm a d ığ ın ı gö zlem ek için p la n la n m ış tır.
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE ARAÇLARI
Ç alışm a, PTT S a n a to ry u m ve H a sta n e si İç H a s ta lık la rı K lin ik le rin d e y a tm a k ta o lan tip II d ia b e tik 20 h a s ta ü z e rin d e y a p ılm ış tır. B u h a s ta la rın 8 ’i sad ece d iy etle te d a v i e d iliy o rk e n , 12’si o ra l an- tid ia b e tik (OAD) k u lla n m a k ta y d ı. H a s ta la r, 1 ay s ü re ile h a sta n e d e y a tm ış la r ve ç a lışm a 2 p e ry o d a a y rılm ış tır. O nbeş g ü n s ü re n 1. per- y o d d a, h a s ta la ra d ü şü k fib e rlı d iy et (DFD) u y g u la n m ış ve 10. gün a çlık k a n şek eri, k a h v a ltı so n ra sı 3. s a a t p o s tp r a n d ia l k a n ş e k e rle ri ve öğle yem eği so n ra sı 1/2. 1. 2. ve 3. s a a t k a n şe k e rle ri ve se ru m in sü lin düzeyleri te s b it e d ilm iş tir. İk in c i 15 g ü n lü k p e ry o d d a , h a s ta la ra , doğal y iy ecek lerd en sa ğ la n a n y ü k sek fib e rlı d iy et (YFD) u y g u lan m ış ve 10. g ü n d e k i k a n şek e ri ve s e ru m in sü lin d e ğ erleri te s b it e d ilm iştir. B u iki p e ry o d d a k i d e ğ e rle r k a rş ıla ş tır ılm ış tır. Y FD ’- de h a s ta la ra v erilen y iy ecek lerin içerd iğ i d iy et fib e ri m ik ta rı, o r ta la m a o la ra k 53 - 67 g r a m /g ü n ’d ü r. D FD ’in içerd iğ i diy et fib e r m ik ta rı ise, 12 - 10 g ra m /g ü n ’d ü r (T ablo - 1). V a k a la ra , h e r ik i p e ry o d d a u y g u la n an d iy e tle rin , to ta l e n e rjiy e gö re k a rb o n h id ra t, p ro te in , yağ o ra n la rı, b irb irle rin e y a k ın d e ğ e rle rd e d ir (T ablo - 1). V a k a la ra u y g u la n an m ed ik al te d a v in in h e r iki diyet p e ry o d u n d a d a aynı ol m a sın a özen g ö s te rilm iş tir.
T ab lo 1 : U yg u lan an D iy e tle rin B e sin Ö ğeleri İç e riğ i
U ygulanan D iyet DFD YFD CHO (% ) P ro te in (% ) Y ağ F ib e r (% ) (G ram ) CHO (%) P ro te in (% ) Y ağ (%) F ib e r (G ram ) 1200 K alo ri 50.3 16.0 33.7 11.9 48.9 16.5 34.6 52.5 1400 K alori 51.5 16.5 32 13.2 51.8 17.3 30.9 59.2 1600 K alo ri 52.4 16.9 30.7 14.6 52.2 17.6 30.2 64.6 1800 K alo ri 49.2 16.5 34.3 15.3 48.5 17.3 34.2 67.3
L a b o ra tu v a r te tk ik le ri k a n şek eri «God-Perid» (en zim atik ) m e to d u ile, seru m in sü lin le ri ise, « R adioim m unoassay» ile ö lç ü lm ü ş tü r.
İs ta tis tik i a n alizle r DFD ve Y FD ’deki k a n şek eri ve seru m in sü lin d eğ erlerin i k a rş ıla ş tırm a k için, « E şleştirilm iş-t T e s t’i» k u lla n ılm ıştır.
BULGULAR VE TARTIŞMA
B u çalışm ad a, v a k a la ra v erilen m ik s t diy et fib eri, k ırm ızı m e r cim ek , k ep ek li ekm ek, k u ru tu lm u ş yeşil fasulye, p ıra sa , bezelye, h a v uç ve e lm a d a n sağ la n m ıştır. B u yiyeceklerin iç erd ik le ri fib e r kom - p o n e n tle ri, selüloz, hem iselüloz, p e k tin , lig n in ve g lik o p ro te in le rd ir (6 - 7). D eğişik fib e r k o m p o n e n tle rin i içeren değişik yiyeceklerin, fa rk lı g lisem ik c e v a p la r verdiği, çeşitli a ra ş tırm a la rd a g ö ste rilm iş t i r (2, 3, 6 - 9 ) . B u a ra ş tırm a la rd a , fib e rin değişik tü rle ri k u lla n ıl m ış tır. Aynı ö ğ ü n d ek i değişik p o sa tü rle rin in , b irb irle rin e sin erjis- tik , a n ta g o n istik ve b irin in d iğ erin i etk isiz d u ru m a g etirm esi gibi e tk ile ri o ld u ğ u b e lirtile re k , b u n u n d a göz ö n ü n e alın m a sı g erek tiğ i v u rg u la n m ış tır (4). P ek tin + kep ek k a rışım ın ın , sad ece kepeğe gö re, d a h a d ü şü k g lisem ik c ev ap lar v erm esi, W ah lq u ist ve a rk a d a ş la rı (10), ta ra fın d a n , p e k tin ve kepeğin a ra sın d a k i sin erjİzm h ip o te ziyle d e ste k le n e b ilm iştir.
K a h v a ltıd a v erilen kepekli ek m ek ve elm an ın , p o s tp ra n d ia l k a n g lik o zu d e ğ erlerin d ek i azalm ad a e tk ili olm ası, p e k tin ve k ep e ğ in a ra s ın d a k i sin erjiz m h ip o tezin i d o ğ ru la m a k ta d ır.
G uar-gum , H in t F asulyesi (C yanopsis T e tra g o n o lo b u s)’n d e n (8) izole e d ilm iş ve yiyeceklere k a tıla n b ir g a la k to m a n n a n d ır. G uar- g u m , k a r b o n h id r a t ve lip id m e ta b o lizm asın d a k i o lu m lu e tk ile rin d en dolayı, özel b ir ilgi kaynağı o lm u ştu r. Ç alışm ad a k u lla n ıla n k u ru tu lm u ş yeşil fasu ly en in , (100 g ram ı, 66 g ram fib e r içerir) (11). H in t F asu ly esi ile aynı fam ily ad an o ld u ğ u d ü şü n ü lü rse, guar-gum gibi e tk i g ö sterd iğ i v a rsay ıla b ilir.
F ib e rin , glikoz cevabını d eğ iştirm e m ek an izm ası h en ü z a ç ık lık la b ilin m e m e k le b irlik te , em ilem eyen k a rb o n h id ra tla rın je l o lu ş tu r m a ö zelliğ in d en dolayı, glikozun a b so rb siy o n u n u g ecik tird iğ i d ü şü n ü le b ilir (8, 10).
J e rk in s (12), M ira n d a ve H o rw itz (13) ve A n d erso n (8), y a p tık la rı ç a lışm a la rd a ,d iy e te fib e r ilavesinin, p o s tp ra n d ia l h ip e rg lise m i ve g lik o zü riy i d ü şü reb ileceğ i ve in sü lin le ted av i ed ilen d ia b etik ler- de, v e rile n in sü lin in d o zu n u azaltabileceği k o n u su n d a b irle ş m iş le r d ir.
Y ap tığ ım ız çalışm ad a, öğle yem eğinde v erilen k ırm ızı m e rc i m e k + k u ru tu lm u ş yeşil fasu ly e u n u n d a n y a p ıla n ç o rb a, k ep ek li
174 A lphan, M. E ., D e v rim , A. S. sem i seviyelerinde, d ü şü k fib e rlı d iy ete k ıy asla, çok d a h a d ü şü k de ğ e rle r sağ lad ığ ı (G rafik-I) s a p ta n m ış tır.
H o llen b eck ve çalışm a g ru b u (5), guar-g u m gibi izoîe ed ilm iş b ir p re p a ra tın değil de, do ğ al y iy ecek lerd en sa ğ la n a n y ü k sek fi b e rin , k a n glikozu ve se ru m in sü lin i ü z erin e e tk ili o lm a d ığ ın ı gös te rd ile r. B u n a k a rş ılık biz, doğal y iy ecek lerd en sağ la n a n y ü k sek fi- b e rlı d iy etin , p o s tp ra n d ia l h ip e rg lise m iy i d ü z e lttiğ in i ve p o s tp ra n - d ial in sü lin dü zey lerin in de, is ta tis tik i a n la m lılık o lm a sa b ile, b ir m ik ta r aşağ ıy a çekildiğini g ö s te rd ik (G rafik-II).
Ü lkem izde, izole e d ilm iş fib e r p r e p a r a tla r ı b u lm a o lan ağ ı y o k tu r. A ynca, b u p r e p a r a tla r b u lu n s a b ile, d ia b e tik h a s ta la rın yiye c ek le rin e k a tılm a sı ko lay d eğ ild ir. B öyle o lu n ca, b o l m ik ta r d a seb ze ve m eyva y e tiş tirile n ü lk em izd e, doğal y iy ecek ler k u lla n ıla ra k , g ü n lü k a lın a n fib e r m ik ta rın ın y ü k seltilm esiy le, k a n glikozu ve se ru m in sü lin i d ü z ey lerin d e d ü z elm ele r sa ğ la n a b ilir. A yrıca, A nadolu-’ da, o ld u k ç a sık k u lla n ıla n k u ru tu lm u ş yeşil fasu ly en in , iyi b ir fi b e r k ay n ağ ı o ld u ğ u da gözden u z a k tu tu lm a m a lıd ır.
D iyet fib e ri, k a n şek e rin i, k a n aa tim iz c e sad ece in te s tin a l ab- so rb siy o n u y a v a şla tm a sın a b ağ lı o la ra k d ü şü rm e z fa k a t aynı za m a n d a, in sü lin se rb e stle şm e sin i v e /v e y a p e rife rik in sü lin aktiv ite- sini a rtıra b ilir . F a k a t, diyet fib e rin in in sü lin serb estle şm e sin i v e / veya in sü lin a k tiv ite sin i y ü k se ltm e sin e ve g lü k ag o n u d ü şü rm e sin e a çık lık g e tirile m e m iş tir (14).
Jen k in s (12), fib e rin , em ilem eyen k a rb o n h id ra tla rın ab so rb si- y o n u n u g e cik tire rek , k a n şek eri k o n s a n tra s y o n la rın ı d ü şü rm e d e k i en önem li özelliğinin v isk o zite o ld u ğ u n u öne sü rm ü ş ve h o rm o n a l c ev a p la rın d eğ iştirilm esi gibi d iğ er fa k tö rle rin k ısm i ro l oy n ay a ra k , g a stro in te stin a l e n d o k rin sistem d e önem li olacağını b e lirt m iştir.
B u çalışm a ile elde edilen b u lg u la r, doğal yiyeceklerle zengin le ştirilm iş m ik st diyet fib e rin in , sadece diyetle ve OAD ile ted av i ed ilen tip II d ia b etik lerin , açlık ve öğle yem eği so n ra sı k an şek eri ve seru m in sü lin düzeylerine iy ileştirici yö n d e e tk isi o ld u ğ u n u g ö sterm ek ted ir.
S onuç o la ra k , d ia b e tik k o n tro lü n sağ lan m asın d a fib erin e tk i sin in y a ra rlı o ld u ğ u n u id d ia edebiliyoruz. Böylece, d ia b etik h a s ta la rın , h e r gün, b elirli m ik ta rla rd a fib e r içeren yiyeceklerden tü k e t m elerin e özen g ö sterilm elid ir.
Ğ R A F iK - r . O l? A nK - J I
1 7 6 Alphan, M. E., Devrim, A. S. SUMMARY
G L ISE M IK R E S P O N S E OF F İB E R IN TY PE II D IA B ET ES M ELLITU S
Alphan, E . M., Devrim , A. S.
The effects o f th e d ie ta ry fib e rs e n ric h e d w ith n a tu ra l fo o d s on th e m e ta b o lism of c a rb o h y d ra te h av e b e e n in v e stig ate d on d ia b etic su b je c ts. An in c re a se in th e fib e r c o n te n t o f th e d ie t fro m 12 - 15 g ra m s to 53 - 67 g ra m s by a d d in g n a tu r a l fo o d s w a s effective to d ecrease blo o d s u g a r if d ia b e tic s u b je c ts.
K A Y N A K L A R
1 — T appy, L., W ürsch, P., R an d in , J. P., F elb er, J. P. an d J e q u ie r, E . : M etab olic E ffe c t o f Pre-C ooked I n s ta n t P re p a ra tio n s o f B ean an d P o ta to in N o rm a l an d D iab e tic S u b je c ts. Am J. C lin N u tr. 43 : 30-36, 1986 2 — W illiam s, R .E ., C aliendo, M. A .: N u tr itio n : P rin cip les Issu e s an d App
licatio n , 1984.
3 — Jen k in s, D. J. A. e t a l . : G lycem ic R esp o n ses to Foods : P o ssible Dif-feren ces B etw een In su lin - d e p e n d e n t a n d N o n in su lin - d e p e n d e n t Diabe- tics. Am. J. Clin. N u tr., 4 0:971 -981, 1984.
4 — P a rso n s S. R . : E ffects o f H igh F ib e r B rea k fasts. On G lucose M etab olism in N o n in su lin - d e p e n d e n t D iabetics. Am. J. Clin. N u tr. 4 0 :6 6 -7 1 , 1984. 5 — H ollenbeck, C. B., C oulston, A. M., R eaven, G. M . : To W hat E x te n t Does In c re a sse d D ietary F ib e r Im p ro v e G lucose an d Lipid M etab olism in P a tie n ts W ith N o n in su lin - D ep en d en t D iab etes M ellitus (NIDDM), Am. J. Clin. N u tr., 4 3 :1 6 -1 4 , 1986.
6 — G o odhard, S. R., S hils, M. E . : D iabetes M ellitus, M o d em N u tritio n in
H e a lth an d D isease, 1980.
7 — VVilliams, S. R . : N u tritio n an d Diet T h erap y (F ifth E ditio n) T im es M irro r /M o s b y Collage Publishing. St. Louis, T o ro n to , S a n ta -C la r a , 1985.
8 — A nderson, J. W., Lin, W. J . : P la n t F iber, C arb o h y d rate an d Lipid Me
tab o lism , Am. J. Clin. N u tr., 32 : 346 - 363, 1979.
9 — C ollier, G. R., YVolever, T. M. S., W ong, G. S. an d Jo sse R. G . : P red ictio n o f G lycem ic R esponse to M ixed M eals in N o ninsu lin - D ependent D iabe tic S u b je cts. Am. J. Clin. N u tr., 4 4 :349-3 52 , 1986.
10 — W ah lq u ist, M. L. et a l . : T he E ffects of D ietary F ib re on G lucose To- lera n ce in H e alty M ales. J. Med. 9 : 154- 158, 1979.
11 — T ü rk iy e D iyetisy en ler D erneği Y ayını r 1. B esin lerin B ileşim leri. An k a ra , 1985.
12 — Je n k in s, D. J. A. et a l . : D ietary F ib res, F ib re A naloques an d G lucose T o lera n ce : Im p o rta n c e of V iscosity. B ritis h M edical J. 1 : 1392 -1394, 1978.
13 — M iran d a , P. M., Horvvitz, D. L . : H ig h - F ib e r D iets in th e T re a tm e n t of D iab e te s M ellitus - A nnals of In te r n a l M edicine. 88:482-481, 1978. 14 — M unoz, J. M., S a n d ste a d , H. H., R o b ert, A. J . : E ffects of D ietary F ib e r
o n G lucose T o lera n ce of N o rm a l M en-D iabetes. 28 : 496 - 502, 1979. 15 — V elicangil, S . : B iyoloji. Tıp, Diş H ekim liği ve E czacılık B ilim lerin d e
