M en m s • Sayı: 35 • Fiyatı: 3000 Tl. (KDV Dahil) • March 1988 • Issue: 35 • US $6 (Including VAT)
Herakles Lahdi • Heracles Sarcophagus
Resimli Metal Tepsiler • Decorated Metal Trays
Zeki Faik îzer Sergisi • Zeki Faik İzer Exhibition
M i ¥ g I İ: U s lp | [. . . - 'i fîS&r A ipp w « i 1 I ■ 1 k ; 1 | I . 1 m __ :$> ÿ M &
Elinizdeki bu sayı ile yayın hayatında üç yılı bitirip dördüncü yıla adım atmış oluyoruz. Bir sonraki sayı (Nisan 88) ile de üçüncü cildi tamamlamış olacağız. Hep yansız ve toleranslı olmaya çalıştık. Eşya ve eserlerin sanat gücü önem liydi bizim için; yüzyıllarca öncesinden katan bir hüsn-i hat örneğine gösterdiğim iz ilgiyi, günümüz ressamının modern resminden esirgemedik. Bakış açımızda her ikisine de y er vardı. H atta “bu kadar tolerans doğru değil" diye eleştiri de gördük. A m a biz modern sanatın gelenek sanatlarıyla kişiliğini bulacağına, gelenek sanatlarımızın da günümüz akımlarıyla gelişeceğine inandık.
Dergi, aynı kültür düzeyini yakalam ış olanların ortaklaşa paylaştıkları değerdir. Paylaşılanları artırmak, sohbet imkânlarını geliştirmek ve ufkumuzu daha uzak sınırlara ulaştırmak için çabaladık.
Dördüncü yılına başlayan dergimiz Antika, ülkemizde Türkçe-İngilizce olarak her ay yayınlanabilen ilk kültür dergisidir. Türk Kültür ve Sanat dünyasında “bende varım " diyenlerin A n tika Dergisi ile paylaşacakları çok şey vardır.
Birlikte nice üç yıllara ulaşabilmek dileğiyle... Hoşçakalın
A N TİK A A ntika is Three Years O ld
A ntika With this issue we will be completing our third year o f publication and embarking upon our fourth . With our next (A pril 1988) issue, we will also have com pleted our third volume. We have
always tried to show impartiality and tolerance: what is important f o r us is the artistic pow er o f articles and works. We have not begrudged the modern paintings o f a contem porary artist the same interest that we have towards an example o f calligraphy fro m centuries past, f o r there is room f o r both in our attitude. We have even been criticized by those who say that so much tolerance is not a g o o d thing. It has been our belief however that modern art will f in d its identity in conjunction with traditional arts, while the traditional will grow with the currents o f our own time.
Our magazine thus is an asset shared in common b y those who have achieved the same cultural level and we have striven to increase what there is to share, to develop the opportunities f o r dialogue, and to push our horizons to even greater distances.
Embarking upon its fou rth year o f life, Antika is the first culturally-oriented magazine in our country to have been published every month in Turkish and English. In the w orld o f Turkish culture and art, those who want to make their existence f e lt have shared much through Antika.
In the hope o f seeing many more "third yea rs” together...
A N TİK A
/
FO UR CENTURIES O F
OTTOM AN TASTE
Hurrem Sultan Anonymous XVIII century
Venetian School 63,2x54,7
An exhibition presented by E. Grunberg and E.M. Torn The Kyburg Gallery (Formerly Hobhouse Ltd.)
39, Duke Street, St. James's, London SW1. Tel: 01 -9309308
APRIL 6-APRIL 22 1988
Fully illustrated catalogue available on request.
After by appointment: 3 rue A. Coysevox, 78160 Marly-le-Roi, France
Sahibi Owner on behalf
of
Mısırlı Matbaacılık ve Ambalaj San. ve Tie. A.Ş. adına
SEYYİT MISIRLI
Yayın Yönetmeni ve Sorumlu Yazı işleri Müdürü Publication Director and Editör in
Chief
YILMAZ UYAR
Yazı İşleri Müdürü Editör
NEZİH UZEL
Reklam ve Halkla İlişkiler Müdürü Public Relations and Advertising
Director
SELVA BAYINDIR
575 86 49 Yazı Kurulu Editorial Commitee
Yılmaz UYAR, Nezih UZEL, Mine TİMUR, Canan ÖZTÜRK
Danışmanlar Consultants
Fuat BAYRAMOĞLU, Nurhayat BERKER, Celalettin ÇELEBİ, Sami GÜNER, Feyzi HALICI, Can
KERAMETLİ, Taha TOROS, Muammer ÜLKER Tercüme Translations ROBERT BRAGNER Fotoğraflar Photography
Sami GÜNER, Sami PEKŞİRİN
Grafik Düzeni Graphic Design HÜSEYİN TURAN Renk Ayırımı Color Separation FAN GRAFİK Hazırlama ve Baskı Layout and Prlnting Mısırlı Matbaacılık ve Ambalaj
San. ve Tic. A.Ş. 584 52 27
İngiltere Temsilcisi English Correspondent NABİ ÖZBEK Tel/ENGLAND: 0734/697280 Adres Address Antika Dergisi, Haznedar,
Eski Londra Asfaltı, 23 Bakırköy/İSTANBUL Tel: 584 47 40/584 52 27
fllttllflt
Yıl 3/Sayı 35 • Year 3 / Issue 35
Kapak Ayvazovsky tablosu .45 x 60 cm. (M .Engin Viranyalı koleksiyonundan) Cover: Painting by Ayvazovsky. 4 5x60 cm. (H .Engin Viranyalı Collection)
İçindekiler # Contents
Hüseyin Nakip Turhan Taha Toros 4
Hüseyin Nakip Turhan
Konya’daki Herakles Lahdi Nasıl Bulundu? Dr.Mehmet Önder 10
The Discovery of the Heracles Sarcophagus in Konya
Kevkebi Dürri Elmasları Cengiz Köseoğlu 14
Kevkebi Dürri Diamonds
İşlemeli Üstlükler Günay Atalayer 20
Embroidered Tablechoths
Türkmen Takıları Dilek Taşçı 24
Turkoman Jewerly
Ressam Zeki Faik İzer Dr. Gül İrepoğlu 29
The Artist Zeki Faik İzer
Çeşitli süsleriyle Teneke Tepsiler F.Ayla Hariri 34
Variously Decorated Metal Trays
NÜMİSMATİK • NUMISMATICS
21 Adet 50.000 Liralık Osmanlı Kâğıt Parası Kemal Özmen 39
Twenty-One 50,000 Lira Ottoman Banknotes
GÖRDÜKLERİMİZ, SEÇTİKLERİMİZ • ON DISPLAY 44 KÜLTÜR, SANAT, TOPLUM • CULTURE, ART and SOCIETY 50
• Koleksiyoner Hamid İsmail’in 12. 19.yy İslam Sanatı Ürünü
Silahlar Koleksiyonu • Hamid Ismail’s Collyection of 19th Century Islamic Firearms • Kanuni Sergisi Antika Piyasasında Osmanlı Eserlerine Talebi
artırdı • “ Süleyman” Exhibition Increases Demand for Ottoman Art • Sotheby’s’in 16.yy Osmanlı çini eserleri artırması • Sotheby’s Auction of
16th Century Ottoman Potlery
• Londra Kyburg Galeride Osmanlı Eserleri ve Satışı • Sale of Ottoman Works at London’s Kyburg Gallery
Hat ile Resmi Kaynaştıran
Bir Sanatkâr:
HÜSEYİN NAKİP
TURHAN
(1891-1973)
Taha T O P O SHüseyin Nakip Turhan ve Taha Toros, hattatın Paris'teki evinde. Yıl 1961
Hüseyin Nakip Turhan and Taha Toros at the calligrapher's home in Paris (1961).
4 j j m i w
|H
~ r 7 - ^ r $ ( ? 9 § r
"Fırsatı kaçırma pişman olursun" (Özel kolleksiyon).
"Seize the opportunity lest you regret it " (Private Collection).
H
at, resim ve tezhip sanatları, güzel sanatların bir birine yakın olan branş larıdır.Geçmişte -yanlış yorumlarla- re sim, toplum hayatından, adeta dışlanmış olduğundan, güzel sa natlar alanındaki yerini çok geç al dı. Ama, Türk dehası ve zekâsı, hat ile tezhip sanatını zirveye çı kardı. Bu iki sanat dalını kucak laştırarak, göz kamaştırıcı eserler yaratan ustalar yetişti.
Hüseyin Nakip Bey, hat ile süsle menin perçinlenmesinde resimi de katarak kendine özgü, mütevazı arayışlar içerisinde, orijinal bir ki şiliğe sahipti.
Aile çevresi bakımından, çok es ki kültür ağırlıklı bir ortamdan ge len Hüseyin Nakip Bey, eski harf lerimizin çeşitlerini, değme hattat lara taş çıkartacak bir güzellikte yazardı. Damat Şerif Paşa ile bü yük şairimiz Yahya Kemal onun inci dizileri gibi olan mektupları nı mücevher taşları sanatkârane yerleştiren bir kuyumcu’mın nadi de eserlerine benzetirlerdi.
Arşivimde, bana Paris’ten gönde rilmiş hayli mektupları vardı.
A ile Çevresi
Hüseyin Nakip Bey, I.M urad’ın savaşlarına katılan Paşa Yiğid’in neslinden gelmektedir. Bu Paşa Yiğit, Murad Hüdâvendigar’ın Kosova Savaşı’nda şehit edildiği muharebeye ve Yıldırım Beyazıd’ ın Sırbistan seferine katılmış, Se- laniğin zaptında görev almıştır. Oğlu, Üsküp Sancak Bey’i Tur han bey de Haçlı ordusunun Niğ- bolu Savaşı’ndaki yenilgilerinde kahramanlığıyla tanınmıştır. Gazi Turhan Bey’in savaşlarda kullandığı kılıçlarla, su içtiği tas, Hüseyin Nakip Bey tarafından Askerî Müze’ye armağan edilmiş tir.
Nakip Bey’in anne tarafı da yine bir tarihî aile olan Tepedelenliler’- den gelmektedir. Bu açıdan, Sad razam Avlonyalı Ferit Paşa’nın eşi, İsmail Mayako’nun eşi, ünlü romancımız Abdülhak Şinasi’nin annesiyle, ressam ve heykeltraş Melek CelaPin annesi ile Hüseyin
Nakip Bey’in annesi, Paris Sefiri Salih Bey’in eşi, kardeş çocukla rıdır.
Hüseyin Nakip Bey 1891 yılında Bebek’te doğdu. Babası, Şehre- manetin’in üst görevlilerinden Hüsamettin Bey’dir. Nakip Bey Fransız Okulu’ndan sonra huku ku bitirdi. Geniş kültürü yanında, tarih bilgisi ve İstanbul Beyefen diliği, kişiliğine ayrı bir parlaklık verirdi.
Veliaht Sarayına Giriş
I. Cihan Savaşı’nda Galiçya’dan sonra Doğu Anadolu’da yedeksu- bay olarak vatani görevini yaptı. İstanbul’a döndüğünde, Sultan Reşat ölmüş, Vahidettin Padişah olmuştu. Böylece Abdülmecit Efendi de veliahtlık koltuğuna oturmuştu. O ’na ilerisinin padişa hı gözüyle bakılıyordu. Güzel sa natlarla yakın ilgisi olan Abdül mecit Efendi, maiyetine kendine uygun, teşrifat kaidelerine düş kün, yazısı güzel elemanlar arıyor du. Nakip Bey’in tayininden çok memnun olmuştu.
Hüseyin Nakip Bey’in hususi kâ tipliği sırasında, Anadolu harekâtı
"insan hayal ettiği müddetçe yaşar" (Özcan Atamert kolleksiyonu).
' 'One lives as long as one dreams" (Özcan Atamer Collection).
başlamıştı. Nakip Bey, kalben bu harekâta eğilimli olduğundan, ve liahtla aynı fikirde olanlar arasın da bazı temaslar sağlıyordu. Ne var ki, bu temaslar işgali kuman- danlığınca farkedildi. Tutuklanıp Malta’ya götürülmesi düşünüldü ğü sırada, Hüseyin Nakip Bey, Berlin’e kaçtı. Orada Talat Paşa ve arkadaşlarıyla buluştu. Millî Mücadele’ nin zafere kavuş ması üzerine, padişah yurtdışına kaçtı. Türkiye Büyük Millet Mec lisi, Abdülmecit Efendi’yi Halife liğe seçti. Mecit Efendi ilk olarak, Berlin’e haber göndererek Hüse yin Nakip Bey’i getirtti ve hususi kâtipliğine tayin etti.
Son H alife tle Kader Arkadaşlığı
3 Mart 1924 günü Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından kabul edilen 431 ^sayılı kanun uyarınca Halifelik kaldırıldığında Osmanlı hanedanı mensupları yurtdışına çıkartıldı. Kalben, Abdülmecit Efendi’ye çok bağlı olan Nakip Bey, -teklif üzerine- o ’nunla bir likte yurtdışına gitmeyi kabul et ti. Alın yazısı olan bu macera do lu hayat, Hüseyin Nakip Bey’i yurttan ayırmış oldu. O ’nun Me cit Efendi’ye bağlılığı, son halife nin 1944 Ağustosu’nda vefatına kadar sürdü. Abdülmecit’in cena zesini bizzat yıkadı. Ondan sonra Paris’teki mütevazi, zaman za man yoksulluk içerisindeki yaşa mını sürdürdü. Türk sanatı hak kında etütler ve yayınlar yaptı. Fransızlar onun bilgisine hayran dı. Uzun süre, hatta ölümüne ka dar Türk-Fransız Dostluk Cemi- yeti’nin 2. Başkanlığı’m yaptı.
Fransa’da H at ve Resim Çalışm aları
Hüseyin Nakip Bey, çok güzel olan kaligrafisine dayanarak Nis’- te birçok levha yazdı, tablolar yaptı. Bu çalışmalarına zaman za man son Halife Abdülmecit Efen di de katıldı. Zaten aynı villada birlikte yaşıyorlardı. Daha sonra Paris’te de bu tür çalışmalarına
efllHİlfll
“ insan sabırdan sonra zafere kavuşur’ ’ d a h a Toros kolleksiyonu). Bu levhanın tezyinine son Halife Abdülmecit Efendi'nin katkısı olmuştur.
"Through patience is victory w on" (Taha Toros Collection). (The last Caliph, Abdul mecit Efendi had a hand in the decoration of this
inscription).
devam eden Nakip Bey, hattı, re simle süsleyerek, kendine özgü levhalar yaptı. Bunları Arap dün yasına, Islâm ülkelerine pazarla yarak, dar geçimine katkı sağladı. Ressamlığı, hattatlığına ağır bası yordu. Bu eserleri genellikle Mı sırlılar topluyordu. Cezayir’de, Tunus’ta ve Fas’ta hayli eserleri vardır.
Bu makale arasında gördüğünüz
örnekler, ölümü üzerine bana in tikal edenlerdendir. Bunlardan bazıları, tamnmış sanatkârlarımı zın koleksiyonlarına armağan edi lenlerden seçilmiştir.
Hüseyin Nakip Bey’le Paris’te haftada iki gün buluşur, saatler ce sohbet ederdik. Benim Paris’ ten bulduklarımı takdirle izlerdi. Kendisinin varisi yoktu. İstan bul’a geldikçe burada arşivimizde
ki belgeleri de gördükten sonra, bazı tarihî belgeleri ve son Hali feyle ilgili muhabereleri hatıra notlarını bana vasiyet etmişti. Pa ris’e giderek, bunların bir kısmı nı, son eşinin yeğeninden alabil dim. İçlerinde çok önemli belge ler ve mektuplar da bulunuyor. Bu vasiyeti dolayısıyla, kendisini daima hürmet ve rahmetle anmak tayım. İleride anılarını da yayın lamayı düşünüyorum.
An Artist Who Fused Calligraph and Painting:
Hiiseyin Nakip Turhan
T
he arts of calligraphy,decoration, and painting are three branches of the fine arts that are close to one another.Owing to erroneous
interpretations in the past, the pictorial art of painting was one which had been all but divorced from society and for that reason it assumed its place among our fine arts at a very late stage. Nevertheless it was Turkish genius and intelligence that managed to bring the calligraphic and decorative arts to their peak, and by
embracing these two branches of the arts they brought forth masters who created works that dazzled the eye.
Hüseyin Nakip Bey, an artist who added depiction to the fusion of calligraphy and illumination, was a unique personality who humbly sought his own originality.
Coming from a family with a long history in which a broad stripe of culture predominated, Hüseyin Nakip bey could produce the different varieties of the old style of writing in a
beauty that would put any ordinary calligrapher to shame. Damad Şerif Pasha and our great poet Yahya Kemal compared the letters written by him like strings of pearls is to the rare works of a jeweler in which gems have been artistically set. My personel archives contain many letters sent to me from Paris.
His Family
Hüseyin Nakip Bey traced his ancestry back to one Paşa Yiğid, who participated in the wars of Murad I (r. 1360-1389). This Paşa Yiğid also
participated in the battle during the War of Kosova in which Sultan Murad was killed and also in the Serbian campaign of Yıldırım Beyazid (r. 1384-1402). He assumed duties in the conquest of Salonika. His son, Turhan Bey the Sanjak of Skopje was known for his bravery in the defeat of the Crusader army at the battle of Niğbolu. The swords used by Ghazi Turhan Bey in battle and his water-bowl were donated by Hüseyin Nakip Bey to the Military Museum.
On his mother’s side, Nakip bey was from the ancient Tepedelenli family. The wife of Grand Vizier Avlonyah Ferid Pasha, the wife of İsmail Mayako, the mother of our famous novelist Abdülhak Şinasi, the mother of the painter and sculptor Melik Celal, the mother of Hüseyin Nakip Bey, and the wife of ambassador to Paris Salih Münir were all sisters.
Hüseyin Nakip bey was born in Bebek in 1891. His father, Hüsamettin Bey, was a high- level official in the municipal government. After graduating from the French High School, Nakip bey went on and studied law. In addition to his
extensive cultural background, his knowledge of history and characteristics of a typical “ İstanbul gentleman” added a separate brilliance to his personality.
The Court of the Crown Prince
During the First World War, Hüseyin Nakip Bey served his country as a reserve officer first in Galicia and then in
Hüseyin Nakip Turhan’dan...
...B y Hüseyin Nakip Turhan
"İnsan hayal ettiği müddetçe yaşar" (Nur Reno koleksiyonu).
Sanatçının, sağdan ve soldan okunabilecek şekilde yazdığı kendi adı: Hüseyin Nakip Turhan (Kainat Barkan Pajonk koleksiyonu).
"One lives as long as one dream s" (Nur Reno Collection). "Hüseyin Nakip Turhan , the artist s name, in a double mirror image (Kainat Barkan Pajonk Collection).
"Buna kim âlem-i imkân derler, olmaz olmaz deme, olmaz olmaz." (Nurhan Özel koleksiyonu)
"This is a world of opportunity. Say not 'it iş impossible': nothing is impossible" (Nurhan Özer Collection).
Bir dua (Taha Toros koleksiyonu).
A benediction. (Taha Toros Collection).
Anatolia. When he returned to Istanbul, Sultan Re$ad’dir. 1909- 1918) had died. Vahidettin (r. 1918-1922) had become sultan and Abdiilmecit Efendi thus had become crown prince. This latter was looked upon as someday becoming sultan and as he had a close interest in the fine arts, he sought for his retinue people whom he could get along with, who were devoted to the rules of official etiquette, and whose
handwriting was beautiful. He was quite pleased with the appointment of Nakip Bey.
While serving as privy secretary, the revolution in Anatolia began and because Htlseyin Nakip Bey supported this movement with all his heart, he made it possible for a number of people sharing the same views to come in contact with the crown prince. Unfortunately these contacts were noticed by the office of the commander of the forces of occupation and just when Nakip Bey’s arrest and exile to Malta were being considered, he fled to Berlin where he joined with Talat Pasha and his colleagues.
With the successful conclusion of Turkish War of
Independence, the sultan fled the country and the Grand National Assembly elected Abdiilmecid Efendi to the Caliphate. Mecid Efendi as his first business sent word to Berlin and had Hüseyin Nakip Bey return after which he appointed him his private secretary.
A Fateful Friendship with the Last Caliph
On 3 March 1924 the Grand National Assembly of Turkey abolished the Caliphate with its passage of Statute Number 431 and the members of the Ottoman imperial family were required to leave the country. Devoted to Abdülmecit Efendi, Nakip Bey (at the request of the former) agreed to leave the country with him. The eventful life that was his fate separated Hüseyin Nakip bey from his homeland. His devotion to Mecit Efendi continued until the death of the last caliph in August of 1944. He personally prepared the corpse for burial. Afterwards he continued his modest — sometimes impoverished — life in Paris. He produced studies and publications on Turkish art. The French were amazed by his knowledge and for a long time
'Kendine malik olan ahere memluk olmaz"(Özel koleksiyon).
‘He who is not in possession of himself cannot be of value to others. (Private Collection).
— indeed, until his death — he served as vice president of the Turkish-French Friendship Association.
Calligraphy and Painting in France
Making use of his lovely calligraphic skills, Hüseyin Nakip Bey produced quite a few inscriptions while in Nice and he also painted. This work was joined from time to time by the last caliph himself, Abdülmecit Efendi. (In fact they accupied the same villa.) Subsequently Nakip bey continued work of this sort in Paris, and decorating his calligraphy with pictures he produced plaques that were unique. By selling these to Arabs and to people in the Muslim countries he supported his meager existence. His pictorial art dominated his calligraphy. Such works were for the most part collected by Egyptians. A large number of his works are to be found in Algeria, Tunisia, and Morocco. The examples that accompany this article are those that managed to reach me after his death. Some of them were selected from works that were donated to the collections of our well-known artists.
Hüseyin Nakip Bey and I used to get together twice a week in Paris and chat for hours. He left no direct heirs and having seen the documents in my own archives on his visits to Istanbul, he bequeathed to me a number of historical documents as well as
correspondence concerning the last caliph and his own memoirs. I went Paris and managed to obtain some of these form the nephew of his last wife and they included a number of extremely important documents and letters. Because of this bequest I shall always remember him with respect and compassion and I am
considering the future publication of his memoirs.
mam
İS H H B İ
Bir Dünya Şaheseri:
Konya’daki Herakles Lâhdi
Nasıl Bulundu?
958 yılı Temmuz’unda Kon ya Müzeleri Müdürü bir öğ leden sonra, Mevlâna Müze si’nde bir yabancı ziyaretçi toplu luğunu gezdiriyordu, Konyalı bir avukatın telefonda beklediğini, çok önemli bir konuyu görüşece ğini haber verdiler. Müdür, ya bancılardan özür dileyerek telefo na koştu. Arayan yaşlı-başlı bir avukattı. Heyecanlı bir sesle ko nuşmaya başladı. Anlattığına gö re, o gün sabahleyin erkenden 10 J i m Î l f R
D r. M ehm et Ö N D ER
Beyşehir’e gitmiş. Mahkemede bir duruşması varmış. Duruşmadan sonra, hemen otobüse atlayarak Konya’ya dönmüş. Konya’ya 60 kilometre kala Yunuslar köyü ya kınlarında otobüsün lâstiği patla mış. öteki yolcular gibi avukat da otobüsten inmiş. Az ilerde bir köylü ark açıyormuş. Yaklaşmış selâm vermiş. Köylü, bir metrelik ark çukurunda kazma sallarken, tam o sırada kazmanın ucu bir ta şa (küt!) diye inmiş. Köylü bunu
basit bir taş sanarak eliyle şöyle bir yoklamış, toprağı sıyırarak aç mış, altından süt beyazı mermer işlemeli bir taş görüvermiş. Bizim arkadaş, köylüye:
— Dur hele. Burada bir şey var, kırmalıyım
diyerek çukura atlamış, birlikte toprağı daha genişçe açmışlar. Mermer bir kapağın üst yüzü tüm güzelliğiyle görünmüş ama, o sı
rada otobüs kalkmak üzere. Köy lüye:
— Evlâdım!. Kazmayı bırak, bu rada bir eser var, yarın başına bir iş gelir. En iyisi bekle, ben şimdi Müze Müdürünü gönderirim. demiş. Otobüse atlayarak Konya’ ya gelmiş.
Haber çok ilginçti. Müze Müdü rü telefonu kapadı, cipe atladı. Köylünün açtığı çukur, yolun he men 4-5 metre sağındaydı. Ger çekten bir metre derinlikte mer mer bir lâhdin üst kapağı görünü yordu. Ne var ki 2-3 gün çalışmak ve genişçe bir çukur açarak lâhdi çıkarmak gerekiyordu. Beyşehir’ den iki jandarma eri getirterek lâhdin başına bıraktırdı. Ertesi gün kazı için her türlü araç ve işçi hazırdı. İki günlük heyecanlı bir
çalışma sonucu lâhid tümüyle yü ze çıkmıştı. Böylesine güzel ve iş lemeli bir lâhid, dünyada belki birkaç taneydi, hatta kendi devri için eşsiz bir sanat şaheseriydi. Uzatmayalım, Konya’daki İkinci Ordu’nun modern vinçleri ile 7-8 tonluk yekpare mermer lâhid, tank tekerlekli bir taşıyıcıya yük lendi. Bir ikindi üzeri kafile, Kon ya’ya bir fatih gibi giriyordu. Ta şıyıcıyı binlerce Konyalı izliyor, radyonun ajans haberlerinde lâhid hakkında uzun uzun bilgi verili yordu. Lâhid, Konya Arkeoloji Müzesi’nde yerini almıştı.
Lâhid, 2.5 m. uzunluğunda ve 1.30 m. genişliğindeydi. Yüksek liği 1.18 m. idi. Dört yüzü de yük sek kabartma heykellerle donatıl mıştı. Kabartmalar o kadar ince ve sanatkârane işlenmişti ki, hey
keller sanki ayrı yapılmış da lâh din yüzeyine küçük çivilerle tuttu rulmuş gibiydi. Üzerinde yatak şeklinde bir kapak vardı. Kapak ta, karı-koca olarak tasvir edilen iki heykel yarı uzanmış durum daydı. Belliydi ki, lâhid önemli bir devlet adamı ile karısının mezarıydı. Lâhdin içerisinde 2 insan iskeleti bulunmuştu, iskelet ler, incelenmek üzere Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’ne gönderildi. Lâhdin üzerinde he men araştırmalara başlandı. Lâ hid (Sidamara) tipinde bir Anado lu eseriydi. Sidamara, Konya’mn güneyinde Ereğli ilçesine bağlı Am barlı köyünün bulunduğu yerdey di. Daha önce Sidamara’dan çıka rılan bir mermer lâhid, İstanbul Ar keoloji Müzesi’ne taşınmıştı. Lâh din, iki yan yüzüyle arka yüzün de, mitolojinin Kuvvet Tanrısı ve ünlü kahraman Herakles’in on iki
işi tasvir edilmekteydi. Nemea as lanım ve 9 başlı yılanı öldürmesi, güçlü yaban domuzunu, rüzgâr gi bi koşan geyiği yakalaması, tüy lerini ok gibi fırlatan kuşları yok etmesi, amazonların sihirli kemer lerinin alınması, uçan atın dizgi ne vurulması gibi, her biri olağan üstü maceralar dolu on iki olay, ayrı ayrı, canlı bir biçimde mer merde dile geliyordu. Bu işleri ba şaran Herakles, sonunda İlâhi gü cünü herkese kabul ettirerek yü- celeşmekteydi. Herakles elinde lo but, omuzunda aslan postuyla gençken gittikçe yaşlanan bir kah raman olarak tüm anatomik çiz gileriyle mermere işlenmişti. Ço ğu zaman olayların içinde Herak les, gerilmiş kasları ve şimşek ça
kan bakışlarıyla lâhidden fırlaya cakmış gibi, insan üzerinde bir et ki bırakıyor, seyircinin hayranlı ğım çekiyordu.
Lâhdin baş yönünde, sütunlu bir tapınak nişinin önündeki iskemle de oturan giyimli bir insan görü lür. Kral pozunda kısa sakallı bu insamn tam karşısında güzel yüz lü, boylu-poslu bir kadın durmak tadır. Kadın ayakta ve giyimlidir. Belli ki, lâhdin sahibi bunlardır. Adamın gerisinde ayakta ve gi yimli filozof tipinde bir kişi daha vardır. Bir saray müşaviri veya ra hip, kompozisyonlar, en küçük ayrıntılarıyla düşünülmüş. Yer yer sütunlar, kutsal hayvan figürleri,
lâhdi süslüyor.
Lâhdin bulunduğu çevrede, tarih çiler, Tiberiopolis adında eski bir Roma şehrinin bulunduğunu söy lüyorlar. Çevredeki başka bulun tular şehrin varlığım ortaya koyu yor. Son incelemelere göre lâhid, Romalılar devrinde İsa’dan sonra 260 yıllarında yapılmış, ya da üçüncü yüzyıl ortalarında. Ama kimin için? Bir kral, Anadolulu bir devlet adamı için mi? Lâhid üzerinde yazı bulunamadığından kesin bir yargıya varmak çok zor. Bilinen bir şey var. O da lâhdin gerçek bir şaheser olduğudur. Şu anda ise Konya Arkeoloji Müze si’nin eşsiz bir şaheseri bir sanat hâzinesidir.
A World-Recoqnized Masterpiece:
The Discovery of the Heracles
Sarcophagus in Konya
O
ne afternoon in July 1958, the director of the Konya Museum was taking a group of foreign visitors around the Mevlana Museum when he was informed that a lawyer from Konya was waiting on the phone and wished to talk about a most urgent matter. Begging the pardon of his visitors, thedirector hurried off to the telephone. The caller was an elderly lawyer who began speaking excitedly. As he told it, he’d gone to Beyşehir early that morning for a court hearing. After the hearing he immediately hopped a bus to return to Konya. Some sixty kilometers outside Konya however near the village of
Yunuslar, the bus had a flat tire. Like the other passengers, the lawyer also got off the bus. Just up the road there was a villager who was digging a trench and the lawyer went over and greeted him. The villager was in a trench about a meter deep swinging a mattock when just then the tip of the mattock loudly struck stone.
Thinking it was just an ordinary rock, the villager felt about it with his Hand and cleaned away the soil and suddenly there appeared from below a milk—white piece of carved marble. Saying “ Hold on, there’s something here. Let’s not break it,” our lawyer friend jumped into the trench and together the two cleaned off more of the earth revealing a marble cover in all its loveliness. Just then however the bus was about to leave and the lawyer said to the villager, “ Son, don’t dig any more: there’s a work of art here and you could get into trouble if you do. The best thing is to wait and I’ll go and have the museum’s director come here.” Boarding the bus, he left for Konya.
This was interesting news. The museum director hung up and hopped into his jeep. The trench that the villager had been digging was four or five meters right alongside the road, and there at a depth of just a meter one could see the top of a marble sarcophagus.
Nevertheless, it would take two or three days of work to enlarge the trench and extract the sarcophagus. The director had two gendarmerie soldiers brought down from Beyşehir to stand watch over the
sarcophagus and the following day, all the equipment and workers were ready for the excavation. After two days of exciting work, the sarcophagus was entirely exposed. There were perhaps only a few other sarcophagi in the whole world that were as beautiful and ornately decorated as this one and for its own era it was a matchless work of art. To make a long story short, this marble sarcophagus carved from a single block of marble and weighing seven or eight tons was lifted by means of the modern winches of the Second Army from Konya: and, loaded on board a caterpillar-tread carrier it entered the city of Konya one afternoon like a
conquering hero. The carrier was watched by thousands of local people and the radio news broadcasts provided extensive information about the sarcophagus, which was set down in the Konya Archaeological Museum. The sarcophagus measures 2.5 meters long, 1.3 meters wide, and 1.18 meters high. It is decorated on four sides by sculptures in high relief. These reliefs are done with such delicacy and artistry that the figures seem to have been created separately and attached to the surface of the
sarcophagus with tiny nails. The cover is in the shape of a couch on which recline statues representing a man and his wife. Clearly this sarcophagus must have been the tomb of an important statesman and his spouse and inside two human skeletons were found. They were sent to the Faculty of
Philology, History, and Geography in Ankara while the work of researching the sarcophagus was begun immediately. The sarcophagus was an Anatolian work done in the Sidamara style. Sidamara was located at the present village of Anbarli, in the county of Ereğli south of Konya. Another marble sarcophagus previously excavated at
Sidamara had been taken to the Istanbul Archaeological
Museum.
The two sides and back of this new sarcophagus depicted the Twelve Labors of Heracles, the famous mythological hero and god of strength. Each of the twelve labors-his killing the Nemean lion and the nine-headed Hydra, his capturing the wild boar and fleet-footed dear, his destruction of the birds that flung their quills like arrows, his theft of the magic girdles of the Amazons, his bridling the winged horse, and so on — filled with extraordinary adventures are all expressed full of life in the marble. Having
succeed at his labors, Heracles finally convinced all of his divine, strength and was made a god. Heracles is depicted in full anatomical detail, first as a young man carrying a club and wearing a lion’s skin and then as an increasingly older hero. In the midst of most of his labors with hie straining muscles and flashing eyes Heracles almost seems to leap from the sarcophagus. The effect on the viewer is impressive and leaves one in amazement.
At the head of the sarcophagus there is a clothed human figure sitting on a stool before a columned temple. Immediately facing this bearded figure posed as a king is a statuesque woman with lovely face who is standing fully dressed. These clearly must be the owners of the sarcophagus. Behind the man in another standing figure, dressed as a philosopher, who may have been an advisor or priest at court. Not even the smallest detail of the composition has been overlooked. Columns and figures of sacred animals decorate the sarcophagus here and there.
Historians tell us that the ancient Roman city of Tiberiopolis used to be at the site at which the sarcophagus was discovered and other finds in the area have revealed the existence of the city. According to the most recent research, the sarcophagus was made during the Roman era, some time around 260 A.D. or the middle of the 3rd Century. Who was it for however? A king perhaps or some Anatolian statesman? There are no inscriptions on the sarcophagus and for that reason it is quite difficult to come to any definite conclusion. One thing is sure however: the sarcophagus is a masterpiece, one that today is an artistic treasure of the Konya Archaeological Museum.
Topkapı Sarayı H azinesi’ndeki
KEVKEBİ D Ü R R İ
E L M A SL A R I
Cengiz KÖSEOĞLU
S
aray Hazinesi’nde bulunan dört parça elmas arasında çok açık bir benzerlik ilk bakışta görülmektedir. Bu yüzden bu dört parça elmas bir grup ha linde sergilenmiştir.Elmaslardan birincisi, 7609 en vanter no.lu Murassa Levha adıy la kayıtlıdır. Mihrap biçiminde so maki mermer, altında gümüş çer çevesi vardır. Ortasında yuvarlak ve tezyinatlı küçük altın levhacık lar üzerinde “ Evdat fi hazi hil ma kam... Mustafa Silahtar Paşa 1036” yazıtı yer almaktadır. H a zine Envanter Defteri’nin üzerine, bu yazıttan dolayı kurşunkalemle “ Silahtar Mustafa Paşa Elması” yazılmıştır.
İkinci elmas, 7607 no ile ve “ Kevkeb-i Dürri” adındadır. Al tından mihrap biçiminde, “ Şefa at ya Resulallah Sultan Ahmet İb- nî Mehmet H an” yazıtını içer mektedir. Paftasında dört delik bulunmaktadır.
Üçüncü elmas ise, 7606 envanter no.ludur. “ Şeb Çırağ” adını taşı maktadır. Kurşun üzerine altın
Kevkeb-i Dürri Elması.
The Kevkeb-i Dürri ("Nacreous S tar") Diamond.
kaplı iki tarafına yarım madalyon içinde “ Destur ya Resulallah’’ ve “ Şefaatül ezmaden ya Resulallah Sultan Ahmet Han İbnî Sultan Mehmet Han sene 1022” yazıları okunmaktadır. Hazine Envanter Defteri’nin düşünceler kısmında, yine kurşunkalemle “ Kevkeb-i Dürri” yazılıdır.
Bu ikinci ve üçüncü elmas pafta ları dört altın çivi ile sonradan bir birine bağlanmıştır. Yani 7607 ve 7606 no.lu elmaslar tek parça ha linde sergilenmektedir.
Dördüncü elmasa gelince, 7608 envanter no.da “ Murassa P afta” olarak saptanmıştır. Oval biçimli gümüş bir paftadır. Paftanın üze ri oyma ve minelidir. Envanter ta nımında, paftanın göbeğindeki iri elmasın “ Şebçirağ olması muhte meldir” diye yazılmıştır.
Bu dört elmas arasındaki kalite ve kesim benzerliğinden dolayı çok sıkı bir bağlantı olduğu envanter tanımlarında kurşunkalemle de olsa bazı notların bulunmasından anlaşılmaktadır. Ayrıca, Kev keb-i Dürri ve Şeb Çırağ sözcük
leri eş anlamlıdır. Arapça, Farsça karşılıkları gece mumu, gece ay dınlığı anlamına gelmektedir. Bu elmasların, tek ve iri bir elma sın parçalan olduğu ve sonradan kesilerek dört parçaya bölündüğü
kesinkes ortaya çıkmıştır. Bu ye ni bulunan iki belgeye dayanmak tadır. Belgelerden birine göre, bu tek ve iri elmas Kevkeb-i Dürri ya da Şebçirağ adıyla anılmakta ve 3. Mehmet (1595-1603) dönemi ola rak tarihlenmektedir.
İki önemli belgeden biri Naima’- mn ünlü tarihinde ayrıntılarıyla anlattığı bir olayda geçmektedir. İkinci önemli belge ise halen Top- kapı Sarayı Kütüphanesi’nde bu lunan “ Haremi Şerif Hazreti Ne bevi Müdiriyeti Defteri” dir. Naima, Sürre Alayları’ndan en önemlisinin Sultan 1. Ahmet (1603-1617) döneminde düzenlen diğinden söz eder.O) Kâbe’yi mu- azzamanın tamire muhtaç olan ör tü kuşaklarının Kanuni Sultan Sü leyman döneminde gümüşle tezyin olunduğunu, oysa Sultan 1. Ah met’in bu defa altınla tezyinini ferman buyurduğunu anlatan Na
ima daha sonra bu olayı şöyle an latır: “ Bu mühim mi tekmil içün üstadı zergerler (altun ustaları). Cemi ettürülüp (imalat bittikten sonra) Davut Paşa Çayırı’na (Pa dişah orada otağındadır) götürül mek ferman buyurulup...” Bir sa- yeban altında altın bir taht üzerin de oturan padişaha ve hazirun’a gösterilir.
Bu hazırlıklardan sonra Sürre Alayı hicri 1021’de yola çıkar. Bu arada Sultan 1. Ahmet, Sürre Eminine, Medine-i Münevvereye bir iri elmas da götürmesini fer man buyurur. Naima bu elmasla ilgili olarak şu bilgileri vermekte dir: “ îmdan Mizabı Kâbe’yi Mü- kerreme ve irsali elmas pare bi Medine-i Münevvere... Kevkeb-i Dürri’yi tecdid buyurduklarının tafsili budur ki Pederleri ebu el ci- had Sultan Mehmet Han bin Mu rat Han zamanında 50,000 sikke dinara iştira olunup bazı evkatter enguşteri saadetlerinde istimal kı lınan bir fas elmas dört divari pür ziya idüb güheri Şebçirağ Unva
nıyla mânun id i...” (2)
Böylece, Sultan 1. Ahmet
tarafın-Haremi Şerif Hazreti Nebevi Müdüriyeti Defteri'nde bulunan fotoğraf, a) Şebçirağ (oval), b) Kevkeb-i Dürri (Dairesel), c)Kevkeb-i Dürri (Mihrap biçimli), d) Silahtar Mustafa Paşa.
Photograph from an account book of the Directorate of the Prophet’s Mausoleum in Medina: a) Şeb Çırağ (ovali: bi Kevkeb-i Dürri (round): c) Kevkeb-i Dürri (mihrab-shaped); d) Silahtar Mustafa Pasha.
dan Kevkeb-i Dürri ya da Şebçı- rağ adıyla anılan bir elmasın Me- dineyi Münevvereye gönderildiği anlaşılmaktadır. Sultan 1. Ahmet daha sonra bu elması geri isteye cektir. Birkaç yıl sonra Kâbe’ye giden bir Sürre Emini’nden, dö nerken amlan elması getirmesini ferman buyuracaktır.
Daha sonraki yıllarda bu Kevkeb-i Dürri elmasının dört parçaya ay rılarak yeniden Medine’ye gönderil diğini Haremi Şerif, Hazreti Nebe viye Müdüriyeti Defteri’nden öğ renmekteyiz. Bu defterde dört el mas Kevkeb-i Dürri adı altında kayıtlı bulunmaktadır. Defterin sonunda Medine’de Haremi Şe rifte bulunan murassa hazine eş yalarının H.1333, M. 1914 yılın da çekilmiş soluk fotoğrafları da yer almaktadır. Arabistan’ın Bi rinci Dünya Savaşı sırasında işga linden hemen önce bu defterle bir likte murassa eşyaların Fahrettin Türkkan Paşa tarafından İstan bul’a gönderildiği bilinmektedir. Evkafı Hümayun Nezareti müh rüyle tesbitli bu fotoğrafların bi rinde bu dört elmas yan yana di zilerek görüntülenmiştir. Teberrü- kat Defteri ve Kuyudu Vakfiye defterlerine göndermeler yaparak yeniden yazılan bu defterin başla rında “ Kevkeb-i Dürri dimekle maruf kebir dört kıta olması taş ların beyanı” iri başlıkla yazılmış tır. Alt tarafında, birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü adı altında elmaslardan söz edilmektedir. Bi rinci ve ikinci elması takdim eden zat olarak “ Sultan Ahmed Hanı evvel Hz.leri gösterilmekte, üçün- cüsünde ise cennetmekan Sultan Ahmet Hanı evvel Hz.leri” yazıl maktadır.
Dördüncü elması da Silahtar Mus tafa Paşa’nın takdim ettiği vurgu lanmaktadır. Naima, ünlü tarihi nin ikinci cildinde, kısa bölümler halinde Silahtar Mustafa Paşa’nın adeta biyografisini vermektedir. Bu bölümler içinde, Sultan IV. M urat’ın (1623-1640) cülusunda devraldığı, önceki Padişah Sultan
l e j m ı i j m
II. Osman’ın katledilmesine neden olan kargaşalıkları bastırırken Si lahtar M ustafa Paşa’nın çok önemli bir rol oynadığı vurgulan maktadır. Böylece çökme noktası na gelen bir imparatorluğu düze çı karırken yanında yer alan çok gü vendiği silahtarına, Sultan IV. Mu rat’ın değerli hediyeler vermesi do ğaldı.
Osmanlı padişahları, Çelebi Sul tan Mehmet (1413-1421 )den baş layarak cüluslarının hemen aka binde, Yavuz Sultan Selim’le ge len Halifelik nedeniyle de her yıl düzenli olarak Sürre Alayları ter tip ettirirlerdi. Bu Sürre Alayı ile Mekke’yi Mükerreme’de bulunan Kâbe’nin örtüleri, ahşap kuşakları ve yağmur olukları yenilenir, Mekke ve Medine fukarasına mad di yardımlar gönderilirdi. Medi ne’de bulunan Hz. Muhammed’- in evi ve mezarı demek olan
Rav-Silahtar Mustafa Paşa Elması.
The Silahtar Mustafa Pasha Diamond.
zai Mataharra’ya da çok değerli armağanlar göndedirlerdi. Bu bir Kanunu Kadim gereği idi. Padi şahların yamnda, devlet ricalinin, Valide Sultan ve Kadınefendilerin de çeşitli armağanlar sundukları kaynaklarda belirtilmektedir. Burada çözümlenmesi gereken birkaç nokta vardır. Üçüncü el ması Cennetmekan Sultan Ahmed Hanı Evvel’in nasıl takdim ettiği dir. Olsa olsa bir başkası onun adına göndermiş olmalıdır. Oğlu Sultan İbrahim’in babası adına göndermesi olanaksızdır. Zira bir kaynak(4) Sultan İbrahim’in Sad razam ına gönderdiği bir Hattı Hümayun’dan söz eder: “ ...Bre mütevvelli yapılı kodoş, bre kar puz kıyafetli pezevenk, ecdadım Medine’ye bu kadar cevahir ve ve emval göndermişler. Adam gön- derib anda olan emval ve cevahiri cümle getürdesün, valla senin de
rini soyub heman doldurtmam mukarrerdir. Böyle bilesün” . Bu hiç de hoş olmayan sözler içeren fermanın gereği yerine getirilme miştir. Kaynak bunu da vurgula maktadır.
Bu durumda, üçüncü elması ya dedesi adına Sultan II. Osman ya da Sultan IV. Murat göndermiş olmalıdır. Dördüncü elması da Si- lâhtar’ımn takdim ettiği göz önüne alındığında, bu çok daha akla ya kındır.
Naima, Silahtar Mustafa Paşa’nın Sultan İbrahim döneminde, katle dilmesinden ve mallarının müsa deresinden söz eder ve şöyle der: “ Nükud emvali makulesinden 50.000 kuruşluk miktarı eşyanın defterin irsal edüp, Silahtar Paşa, bundan ziyadeye kadirim yoktur deyu tegal itmekle katline Hattı Hümayun sadur edüp bade el ku- tal” olmuştur. ‘‘Dahili hazinei Padişahi olan nükud ve alatı mü cevherden zerrin ve simin nam du- de 5.000 kiselikten ziyade idi.” (5)
Fatih Sultan Mehmet döneminde başlayan, katledilen devlet ricali nin mallarına el koyan (müsade re) geleneği, bu 17. yüzyılda sık ça başvurulan bir yoldur. Osmanlı törelerine göre tüm mülk padişa hındır. Sardıazam da dahil tüm devlet ricali kul sayılmaktadır. Sağlıklarında bile mal ve mülkle ri padişahındır. Son derece ilginç olan bir nokta ise ulema yani bi lim adamlarının bu kuralın dışın da kalmalarıdır.
Topkapı Sarayı Hazinesi’nde ser gilenen çok değerli eşyalardan böylece üç parçasının geçmişi ay dınlanmış olmaktadır. Bu Silahtar Mustafa Paşa, Kevkeb-i Dürri ve de Şebçırağ elmaslarının üzerine
artık yeni bir tanıtım yazısı konul malıdır.
Cumhuriyet dönemi başlarında, Büyük Önder A tatürk’ün emirle riyle, O ’nun modern ve engin kül türü gereği, Topkapı Sarayı mü ze haline getirilmiştir. Yine o ta rihlerde büyük bir isabet kaydedi
lerek korunmalarının o günün ko şullarında zorluğu göz önüne alı narak bu elmas grubunun da için de bulunduğu, Kaşıkçı Elması gi bi birçok kıymetli eşya A nkara’ da Merkez Bankası kasalarında korunmaya alınmıştır.
24 Ağustos 1963 günlü Akşam ga zetesindeki bir haber aynen şöyle- dir: ‘‘Saraya dönen Hazine” baş lığı altında 86 parça eşya arasın da Kaşıkçı Elması, dünyanın en büyük zümrütleri ve çok değerli elmaslar hasılı ‘‘Osmanlı Hâzine si” Topkapı Sarayı’na geri dön mektedir.
Kaynakça:
(1) Naim a Tarihi, C ilt II, sayfa 90-91 (Os manlIca)
(2) a.g.e. cilt II, sayfa 104 (Osmanlıca). (3) Hammer, J. V., Osmanlı Tarihi, Cilt II,
sayfa 157, M illiyet Yayım.
(4) Ahm et Refik, Osmanlı imparatorluğu’- nda M eskukat, TOEM, Numero 7-84, sayfa 12, Dersaadet 1341 (Osmanlıca). (5) Naima Tarihi, Cilt II, sayfa 12 (Osman
lIca).
The Kevkebi Dürri Diamonds
At Topkapı Sarayı Museum
E
ven at first glance, one notices a distinct similarity among four diamonds in the Saray’s Treasury and it is for this reason that these four stones are displayed as a group. The first of these diamonds isregistered in the inventory under Number 7609 with the name Murassa Levha (“ Bejeweled Plaque” ). The stone has a mihrab-shaped porphyry setting below which is a silver frame. In the center are decorative, round tiny plaques of gold on which there is an
inscription with the name of Mustafa Silahtar Pasha and the date, 1036 (1626-7). It is because of this inscription that the Treasury Inventory contains the pencilled annotation ‘‘Silahtar Mustafa Pasha Diamond” . (Figure 1)
The second stone is registered in the inventory under Number 7607 with the name Kevkeb-i Diirri (“ Nacreous Star” ). The mihrab-shaped gold setting is contains an inscription mentioning “ Sultan Ahmed Khan son of Mehmed Khan” . The boss is pierced in four places. (Figure 2)
The third stone has an inventory registration of Number 7606 and is known as
Şeb Çırağ (“ Night Candle” ).
The setting is gold-plated lead and the half-medallion shapes on either side are inscribed with an attribution to “ Sultan Ahmad Khan son of Sultan Mehmed Khan” and the date,
1022 (1613-4). The Treasury Inventory contains another pencilled annotation in the remarks column that reads
“ Kevkeb-i Diirri” . (Figure 2)
The bosses of the second and third diamonds were joined together at some later date with four golden pins. That is, the stones Number 7607 and 7606 are exhibited as a single piece.
The fourth stone is registered in the inventory under Number 7608 and its name has been established as Murassa
Pafta (Bejeweled Boss” ). The
setting is an oval-shaped silver boss that has been chased and enamelled. The inventory entry contains a note to the effect that the largish diamond in the center may be the Şeb Çırağ. (Figure 3)
Even from the pencilled annotations in the inventory records, it is clear that there is a very close relationship among these four stones on account of the similarities of quality and cutting that they share.
Furthermore the names Kevkeb-
i Diirri and Şeb Çırağ are very
close in meaning to each other, the former being Arabic and the latter Persian.
It has been definitely
established on the basis of two newly-discovered documents, that these four stones are actually the parts of a single large diamond tha was later cut into four. According to the first of these documents, the single, large stone was referred to as Kevkeb-i Diirri and Şeb
Çırağ and dated to the reign of
Mehmed III (1959 - 1603). Reference is made to the first of these documents to an event described in detail by Naima in his famous History. The second source is an account book from the Directorate of the Prophet’s Mausoleum in Medina.
Naima tells us that the most important of the Siirre Processions (processions of an imperial caravan that took gifts each year to Mecca) was organized during the reign of Sultan Ahmed I (1603 - 1617). Naima tells us that while the coverings of the Qaaba (which were in need of repair) had been redecorated in silver during the reign of Süleyman the Magnificent, Sultan Ahmed decreed that they should now be decorated in gold. He then goes on to describe the affair: For the accomplishment o f this urgent matter he had all the master goldsmiths collected... [and after they had completed the task] ...he decreed that the work be taken to Davud Pasha's Meadow, where the sultan’s tents were pitched. The work was displayed to the sultan seated on a golden throne beneath a baldachin and to his court.
Following these preparations, the caravan set out in 1021 (1612-4). At the same time, Naima tells us Sultan Ahmed also ordered that the caravan leader take a large diamond to the “ Luminary of Medina” : [They commanded that] one diamond be dispatched to the Holy Qaaba and to the Luminary o f Medina... The details o f the “Nacreous Star’’ that they ordered are as follows. In the reign o f their father Sultan Mehmed Khan
son o f Murad Khan it was acquired at a cost o f fifty thousand dinars. According to some chroniclers, it was given the name "Night Candle” owing to the pure light that the stone adorning the felicitous fingers cast in the four directions. ”
Thus it is clear that Sultan Ahmed I had a diamond called
Kevkeb-i Dürri or Şeb Çırağ
sent to the head of the Ulema at Medina. Later however he was to recall the stone, commanding a caravan leader going to the Qaaba a few years later to bring it back when he returned.
From the second source - the account book from the Directorate of the Prophet’s Mausoleum in Medina - we learn that the same stone was quartered and once again sent to Medina. The ledger records the existence of four stones all with the name Kevkeb-i Dürri. At the end of the book there are faded photographs taken in 1333 (1914-5) that show jeweled items in the treasury of the Prophet’s Mausoleum at Medina. It is known that immediately before the occupation of Arabia during the First World War, this ledger and all the articles of jewelry were brought back to İstanbul by Fahrettin Türkkan Pasha.
The photographs are impressed with the seal of the Imperial Ministry of Pious Foundations and in one of them, the four diamonds appear laid out side by side. The ledger was rewritten making cross- references to the Sacred Relics Inventory and to the
Foundation Records Inventory. At the beginning is a large heading that states: By “ Kevkeb-i Dürri” , reference is being made to the four well- known large diamonds. Below, the stones are made mention of using the terms “ First” , “ Second” , “ Third” , and “ Fourth” . The person making a gift of the first and second
diamonds is indicated as “ His Excellency, Sultan Ahmed Khan the First” ; that of the third is cited as “ His Excellency, the Late Sultan Ahmed Khan the First” . It is emphasized however that the fourth stone was a donation made by Silahtar Mustafa Pasha. In the second volume of his famous History, Naima presents in isolated short sections what amounts to a virtual biography of Silahtar Mustafa Pasha, in which we learn that le assumed office at the accession of Murad IV (1623 - 1640) and that he played a very important role in suppressing the
disorders that led to the murder of Sultan Osman II. Thus it would have been natural for Sultan Murad to have bestowed valuable gifts on this trusted sword-bearer (silahtar) of his who had stood by his side in rescuing the empire from the point of collapse and putting it back on course.
Beginning with Çelebi Sultan Mehmed (1413 - 1421), the Ottoman sultans sent out a
siirre upon their accession to
the throne. With Sultan Selim I (1470 - 1526) these caravans were sent out regularly each year on account of House Osmanli’s assumption of the Caliphate. In this caravan, new draperies, wooden eaves, and gutters for the Qaaba would be sent to renew old ones while material aid would be sent for the poor of Medina. Precious gifts would also be sent for the Prophet’s tomb and house. These acts were the
requirements of ancient law. Sources also indicate that in addition to the sultan, various gifts were also sent by dignitaries of the state, by the
valide sultan (the sultan’s
mother), and by the kadın
efendileri (the sultan’s wives).
There are several points needing clarification here. First of all, how was it that the third stone was donated by the
“ Late” Sultan Ahmed Khan the First? At the very most, somebody may have sent it in his name. Sultan Ibrahim (1615 - 1648) could not possibly have sent it in his father’s name, for one source mentions an imperial edict sent by Sultan Ibrahim to his grand vizier in which he says: ...Say thus to him (the trustee of the foundation in Medina) Ah, thou whoremongering would-be trustee! Ah, thou whoremaster accoutered like a watermelon! (referring to his turban, perhaps) What treasures and goods my forebears sent to Medina! Send thou a man at once and have him bring back those treasures and goods. Otherwise by God, mayest thou be certain that 1 shall have thee flayed and straightway stu ff thy
hide with straw. The orders in this quite impolitic edict however were never carried out, a point that the source stresses.
Nevertheless under these circumstances, the third diamond must have been sent by Sultan Osman II (1604 - 1622) in the name of his grandfather or by Murad IV. Considering that the fourth stone was donated by Murad’s sword bearer, the latter possibility seems more reasonable.
Naima tells us that during the reign of Ibrahim, the execution of Silahtar Mustafa Pasha was ordered and his properties were confiscated, and he adds: O f cash items and goods, an amount equal to only fifty thousand piasters was recorded in his books, and because Silahtar Pasha lied and said “/ have no more than this” an imperial decree was issued ordering his execution. But later it was discovered that his private treasure was royal indeed amounting to more than 5000 purses o f money, jewels, and silver and gold o f all kinds.
The custom of confiscating the properties of executed members
of the state began in the reign of Sultan Mehmed the Conqueror (1432 - 1481) and by the 17th Century it had become a method to which frequent recourse was had. By Ottoman custom and law, all property belonged to the sultan anyhow and all members of the government from the grand vizier on down were considered to be slaves (kul). As such, their goods and properties “ belonged” to the sultan even while they were alive. (One extremely interesting point in this regard is that the members of the Ulema class - that is, the scholars - were excluded from this rule.)
Thus the histories of three of these valuable articles on display at Topkapı Sarayı Museum have been revealed and new identifying labels should be made out for the Silahtar Mustafa Pasha, the
Kevkeb-i Diirri, and the Şeb Çırağ diamonds.
It was at the beginning of the Republican Period that by orders of Atatürk, Topkapı Sarayı was converted to a museum as a consequence of his modern and extensive appreciation of culture. Considering however the difficulties involved in protecting the treasures under the condions of the day, the well-taken decision was made to have many of the precious articles, including the collection of diamonds (of which the Spoonmaker’s Diamond was a member) moved to the vaults of the Central Bank in Ankara.
A headline that appeared in the newspaper Akşam on 24 August 1963 reads Treasures Return to the Saray and immediately below it is an item that tells us that the Ottoman treasury, consisting of “ eight- six items, including among them the Spoonmaker’s Diamond, some of the world’s largest emeralds, and extremely precious diamonds” were returning to Topkapı Palace.
işlemeli Üstlükler
Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi
Tekstil Ana Sanat Dalı
G ünay A T A L A Y E R
İ
şlemecilik Anadolu’da yaygın el sanatlarımızdandır. Motifler, kullanılan malze me, işleme tekniği yöreden yöre ye değişmektedir. Özellikle doku macılık yapılan bölgelerdeki işle melerin ayrı bir yeri ve önemi var dır. Çünkü belli bir işleme türü için dokunan kumaş daha özgün bir nitelik taşımakta ve ortaya çı kan ürün, hem dokuma hem de iş leme olarak kültürel bir değer ka zanmaktadır.İşlemeciliğin, dokumacılıkla iç içe yaşadığı Denizli’nin Buldan ilçe sinde bulunan örneklerin 150 yıl lık olduğu belirtilmektedir. Boyut ları 120x 120 cm’dir. Kumaş Bul- dan’a özgü bir dokuma kalitesin dedir. Yörenin özgün rengi sayı lan sarı-beyaz renklerde, kareli bir dokumadır.
Kasnağa gerin ve tamamlanmamış işlemeli ipek üstlük.
Unfinished embroidered silk tablecloth stretched on a hoop.
Bu tür dokumalarda bugün genel likle beyazlar pamuk, renkliler ipektir. Ancak bu örnekler tam a men ipektir.
Örgü bezayağıdır. (B'/ı) kumaşın iki kenarı püsküllenmiştir. Buna yörede “koza” denilmektedir. Üzerindeki işleme sarı renkli ipek le yapılmıştır. Buldan’da işleme, geleneksel olarak kasnakta yapıl maktadır. Kumaş kasnağa gerilir. “B iz” adı verilen özel bir tığla iş lenir. Eski örneklerde olduğu gi bi, bugün de zincir tekniği kulla nılmaktadır. “Suzani” denilen makina işlemelerinde bile zincir tekniği yaygındır. Motifler yöre ye özgü bitkisel ve geometrik bi çimlerdir. Güllü, buhara, tütün, altınlı, kıvılcım, zambak, şal ör neği kullanılan bazı motiflerin isimleridir.
İşleme kumaşın yüzeyini adeta ikinci bir kat gibi kaplamıştır. Bu nedenle işlemeye yörede “kapla m a ” denilmektedir. İşleme hem kumaşın yüzeyini kaplayıp kalın lık sağlarken hem de estetik bir değer katmaktadır.
Bugün işleme makinalarında yapı lan işlemelere ise “suzani ” adı ve rilmektedir.
Bu işlemeli dokumalar Buldan yö resinde “üstlük” adını almakta dır. Bugün sarı-beyaz olanlara
“Halep üstlüğü” ceviz renkli olanlara “Hindia üstlük”, işleme- siz olanlara ise “A b a ni” denil mektedir. Burada konu olan ör neklerin ikisi Halep üstlüğü deni len niteliktedir. Bir tanesi ise ‘‘Hin dia üstlük”dür ve çocuk yorganı olarak kullanılmaktadır.
Bu tür işlemeli üstlükler hem er kekler, hem de kadınlar tarafın dan kullanılır. Başörtüsü ve bel kuşağı yapılmaktadır. İşleme, ku maşın yüzeyinde hava boşlukları oluşturmakta, serin tutmasını sağ lamaktadır. özellikle tarlada baş örtüsü olarak kullanımı yaygındır. İşlemelerdeki sarı renk meşe pala mudundan elde edilen doğal bo
işlemeciliğin dokumacılıkla iç İçe yaşadığı bölgelerden Denizli’nin Buldan ilçesinde bulunan 150 yıllık dokuma örnekleri.
Examples of 150 year-old fabrics discovered in Buldan County in Denizli, where embroidery and weaving live intimately side by side.
ya ile yapılmaktadır. Bugün de bu boyama sınırlı bir biçimde yalnız ipek boyamacılıkta kullanılmakta dır. Eski örneklerde bulunan ba zı motifler ise işleme zorluğu ne deniyle artık kullanılmamaktadır. Bunlar badem motifi, sık zincir ler, sıvama, tütün gibi örnekler dir. Bugünkü makina işlerinde re simde görülen kaliteyi bulmak mümkün değildir. Ekonomik
kay-gular, geniş aralıklı, büyük zincir lerle ve polyester iplikle işlenmiş
“suzanileri” ortaya çıkarmıştır.
Günümüzde sayıları azalan eski örnekler bölge halkı tarafından kullanılmakta, bu nitelikteki yeni leri çok üretilmektedir. Kasnak iş lemesi yapan yok denilebilir. Yüz yılımızda tekniğe karşı olmak mümkün değilse de bu ve benzeri
kültürel değerler kendi kaderleri ne bırakılmamalı, zengin el sanat ları tespit edilmeli, resmi arşivler de yer almalıdır. Kanımızca böy- lece endüstri ürünlerimizin estetik ve kültürel değerleri artacak ve ta rihsel değerlerimiz de korunmuş olacaktır.
Dileğimiz yeni ürünlerin kalitele rinin artırılmasıdır.
Kaynaklar/Sources
Atalayer Günay: Buldan Dokumaları s.83-1980- tST. (Yayınlanmamış tez/Unpublished thesis), özbel Kenan: Gürün şalları ANK-1949. Kasnak işleri.
Erbek Güran: Buldan Dokumalan-1975. (Yayın lanmamış notlar/Unpublished notes). Dalsar Fahri: Türk Sanayi ve Ticaret Tarihinde
“Bursada İpekçilik”, 1ST. 1960.
Çelebi Evliya: Seyahatname, Anadolu, Suriye (1971-1972) C.9.1935.
Akdağ Mustafa: Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi. 1ST. 1974.
Kasnak işlemesi yapan bir Buldanlı. İşleme, biz adı verilen özel bir tığla yapılmaktadır.
Buldan resident embroidering on a hoop using a special type of needle or awl.
Embroidered Tablecloths
E
mbroidery is ahandicraft which is widespread in Anatolia. The motifs, materialsemployed, and techniques of embroidering itself all vary from region to region. In regions where weaving is carried out, embroidery has a separate place and importance, for cloth woven for a particular type of embroidery has a more specific nature and the resulting product acquires a cultural importance not only as a weaving but also as an embroidery.
One region of our country in which the arts of weaving and embroidering exist intimately side by side is the County of Buldan in Denizli where some specimens are said to be 150
years old. These measure 120 an original Buldan weave, a by 120 centimeters. The cloth is fabric checkered in the yellows
Makinada işlenmiş yeni örneklerden suni çözgü bir Halep üstlük.
An example of new, machine-embroidered work: an ' Aleppo ’ ’ cover with an artificial fiber warp.
Ağır Halep üstlük. Has ipek Buldan bezi. Makinada işlenmiş yeni örneklerden.
Heavily decorated "A leppo" cover. The cloth is a pure silk Buldan fabric. Another new example of machine embroidery.
and whites which are
considered the unique colors of the region. Nowadays such fabrics are generally of cotton if they are white, while the colored ones are of silk. The examples here however are entirely of silk.
The weave is plain. Two edges of the fabric are tasselled, a technique which is referred to locally as koza (“ cocoon” ). The embroideries are executed in a yellow thread. Buldan embroideries are traditionally done on a hoop onto which the cloth is stretched and the patterns are worked in using a special type of needle. A chain stitch was employed in these old examples as is still the case today, where chain stitching is common even in the machine- made embroideries known as
suzani. Motifs represent vegetal
and geometric patterns which are uniquely local, and they have names with meanings such as “ rose” , “ Bukhara” , “ tobacco” , “ golden” , “ spark” , “ lily” , and “ shawl” and so on.
Embroidered work covers the surface of the fabric almost like a second layer, and indeed locally this type of embroidery is referred to as kaplama, a word that means “ veneer” , “ cladding” , etc. The
embroideries not only cover the surface of the cloth, they also
provide it with added thickness and an aesthetic value.
In Buldan, embroidered fabrics like these are given the name
üstlük, or “ cover” . Nowadays
yellow and white specimens are called “ Aleppo covers” , while those of a walnut color are referred to as “ Indian covers” . Plain examples are given the name abani, a fine cotton material that used to be used for turbans. With one
exception, the examples we are discussing here are of the Aleppo type, the exception being an Indian cover which was used as a quilt for a child’s bed. Covers like these are used by men as well as by women as headgear and as
sashes. The embroideries create air traps on the surface of the cloth which help keep it cool. Such fabrics are especially popular as head coverings for those working in the fields. Dyeing takes plance only on a limited scale today and only on silk. Some of the motifs one finds in older specimens are no longer used owing to the difficulty in producing them, including the “ almond” , “ tight chain” , “ diaper” , and
“ tobacco” patterns. Nor is it possible to find in machine- produced embroideries the quality one sees in these examples: economic
considerations have led to the emergence of polyester-thread
suzani embroidery work with
its lengthy stitches and large link.
Fewer and fewer old examples such as these still survive and those that do are still being used today by the local populace. New work of this quality is rarely produced and hardly anyone works with embroidery hoops nowadays. Even if we can’t fight the advance of technology in this century, at least we shouldn’t be abandoning these and
Buldan yöresinde “ üstlük" adı verilen işlemeli dokumaların makinalarda gerçekleştirilmiş yeni örneklerinden
biri.
An example of the new machine- embroidered tablecloths called üstlük in the Buldan region.
similar cultural assets to their own fate: our • ich store of handicrafts should be recorded and pictures of them placed in archives. In my own opinion, this would increase the aesthetic and cultural value of our manufactured goods while aJ o protecting historical values f well.
