T. C.
ORDU ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
FARKLI EKİM ORANLARINDA KARIŞIK OLARAK
EKİLEN MACAR FİĞİ (Vicia pannonica) VE İTALYAN
ÇİMİNİN (Lolium italicum) OT VERİMİ VE KALİTESİNİN
BELİRLENMESİ
TUĞBA KANDIŞ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
TARLA BİTKİLERİ ANABİLİM DALI
T.C.
ORDU ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TARLA BİTKİLERİ ANABİLİM DALI
FARKLI EKİM ORANLARINDA KARIŞIK OLARAK EKİLEN MACAR FİĞİ (Vicia pannonica) VE İTALYAN ÇİMİNİN (Lolium italicum) OT
VERİMİ VE KALİTESİNİN BELİRLENMESİ
TUĞBA KANDİŞ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
II ÖZET
FARKLI EKİM ORANLARINDA KARIŞIK OLARAK EKİLEN MACAR FİĞİ (Vicia pannonica) VE İTALYAN ÇİMİNİN (Lolium italicum) OT
VERİMİ VE KALİTESİNİN BELİRLENMESİ TUĞBA KANDİŞ
ORDU ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TARLA BİTKİLERİ ANABİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ, 32 SAYFA
(TEZ DANIŞMANI: PROF. DR. ÖZLEM ÖNAL AŞCI)
Bu araştırma; İtalyan Çiminin (Lolium multiflorum) ve Macar Fiğinin (Vicia
pannonica) faklı karışım oranlarının Ordu koşullarında verim ve kalite özelliklerini
belirlemek amacıyla, Caramba İtalyan çimi ve Kansur Macar fiği çeşitleri kullanılarak yapılmıştır. Deneme tesadüf blokları deneme desenine göre Ordu Üniversitesi tarla denemeleri arazisinde 2015-2017 yılları arasında yürütülmüştür. Ekimi yapılan karışımlar yalın Macar fiği (MF), yalın İtalyan çimi (İÇ), %90 MF+%10 İÇ, %80 MF+%20 İÇ, %70 MF+%30 İÇ, %60 MF+%40 İÇ, %50 MF+%50 İÇ, %40 MF+%60 İÇ, %30 MF+%70 İÇ, %20 MF+%80 İÇ, %10 MF+%90 İÇ olarak hazırlanmıştır. Kuru ot verimi 402.6-251.7 kg/da arasında, ham kül oranı %5.3-%8.2 arasında, ham protein oranı %20.2-%11.6 arasında, ADF %33.1-%30.4 arasında, NDF %37.4-%49.6 arasında değişmiştir. En yüksek ham protein oranı yalın Macar fiği ve %90 MF+%10 İÇ işlemlerinde elde edilmiştir. En düşük ADF oranı yalın Macar fiği, %90 MF+%10 İÇ, %80 MF+%20 İÇ, %60 MF+%40 İÇ işlemlerinde elde edilmiştir. Karışımlarda Macar fiği oranı arttıkça ham protein oranı yükselmiş ADF ve NDF oranı azalmıştır. Kuru ot verimi %90MF+%10İÇ karışımında en yüksek değeri almıştır. Karışımlarda Macar fiği oranı arttıkça otun verim ve kalite özelliklerinin önemli farkla arttığı, özellikle %90 Macar fiği+%10 İtalyan çimi karışımı diğer işlemlerden kalite ve verim özellikleri bakımından üstün olduğu belirlenmiş Ordu ekolojik koşullarında başarıyla yetiştirilebileceği saptanmıştır.
III ABSTRACT
Determination of Hay Yield and Quality of Hungarian Vetch (vicia pannonica) and Italian Ryegrass (lolium italicum) as a Mixture with Different Rates
TUĞBA KANDİŞ
ORDU UNIVERSITY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES
FIELD CROPS
MASTER THESIS, 32 PAGES
(SUPERVISOR: PROF. DR. ÖZLEM ÖNAL AŞCI)
This research was established in order to determine the yield and quality characteristics of different mixing ratios of Italian ryegrass (Lolium multiflorum) and Hungarian vetch (Vicia pannonica) in Ordu conditions, with the Caramba as an Italian ryegrass cultivar and Kansur as a Hungarian vetch cultivar. The experiment was carried out between 2015-2017 in the field trials of Ordu Unıversity according to randomized block design.
Planted mixtures were pure Hungarian vetch (HV), pure Italian ryegrass (IR), 90% HV+10% IR, 80% HV+20% IR, 70% HV+30% IR, 60% HV+40% IR, 50% HV +50% IR, 40% HV+60% IR, 30% HV+70% IR, 20% HV+80% IR , 10% HV+90% IR. Hay yield was between 402.6-251.7 kg/da, crude ash ratio was between 5.3%8.2%, crude protein ratio was between 20.2%11.6%, ADF was between 33.1% -30.4%, NDF was between 37.4%-49.6%. The highest crude protein content was obtained in pure Hungarian vetch and 90% HV+10% IR applications. The lowest ADF ratio was obtained in pure Hungarian vetch, 90% HV+10% IR, 80% HV+20% IR, 60% HV+40% IR. When the vetch ratio increased in the mixture, the ratio of crude protein increased and the ratio of ADF and NDF decreased. Hay yield was highest in 90% HV+10% IR mixture. It was determined that the yield and quality characteristics of the hay increased significantly when the Hungarian vetch ratio increased, especially the 90% Hungarian vetch+10% Italian mixture was superior to other processes in terms of quality and yield characteristics.
IV TEŞEKKÜR
Eğitim dönemimde, tez çalışmasında ve yazımı aşamasındaki her safhada, denemenin kurulmasında, yönlendirilmesindeki emekleri için danışman hocam Sayın Prof. Dr. Özlem ÖNAL AŞCI’ ya çok teşekkür ederim. İstatistikî analizlerde yardımını esirgemeyen Sayın Dr. Öğr. Üyesi Yeliz KAŞKO ARICI çok teşekkür ederim.
Araştırmam süresince verdiği destekler için Araş. Gör. Dr. Gürkan DEMİRKOL’ a sonsuz teşekkürler. Ayrıca yüksek lisans eğitimim süresince beni motive eden maddi manevi desteğini esirgemeyen aileme teşekkürlerimi bir borç bilirim.
V İÇİNDEKİLER Sayfa TEZ BİLDİRİMİ ... I ÖZET .…...………..II ABSTRACT ... III TEŞEKKÜR... IV İÇİNDEKİLER ... V ÇİZELGE LİSTESİ ... VI SİMGELER ve KISALTMALAR LİSTESİ ... VII
1. GİRİŞ ... 1
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR ... 3
3. MATERYAL VE YÖNTEM ... 6
3.1.1 Araştırma Materyali ... 6
3.1.2 Araştırma Alanının Toprak Özellikleri ... 6
3.1.3 Araştırma Alanının İklim Özellikleri ... 7
3.2. Yöntem ... 9
3.3. İncelenen Özellikler ... 11
3.3.1 Bitki Boyu (cm)... 11
3.3.2 Kuru Ot Verimi (kg/da) ... 11
3.3.3 Ham kül oranı (%) ... 11
3.3.4 Ham Protein, Asit Deterjanda Çözünmeyen Lif (ADF), Nötral Deterjanda çözünmeyen Lif (NDF) Oranı (%) ... 11
3.3.5 Alan Eşdeğerlik Oranı (LER)... 12
3.4 Verilerin Değerlendirilmesi ... 12
4. BULGULAR VE TARTIŞMA ... 13
4.1 Bitki Boyu ... 13
4.1.1 Macar Fiği Bitki Boyu (cm) ... 13
4.1.2 İtalyan Çimi Bitki Boyu (cm) ... 14
4.2 Kuru Ot Verimi (kg/da) ... 16
4.3 Ham Kül Oranı (%) ... 19
4.4 Ham Protein Oranı (%) ... 20
4.5 Asit Deterjanda Çözünmeyen Lif (ADF) Oranı(%) ... 22
4.6 Nötral Deterjanda çözünmeyen Lif (NDF) Oranı (%) ... 24
4.7 Alan Eşdeğerlik Oranı (LER)(%)... 26
5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER ... 28
6. KAYNAKLAR... 29
VI
ÇİZELGE LİSTESİ
Sayfa Çizelge 3.1.2.1 Araştırma alanından alınan toprakların bazı özellikleri* ... 7 Çizelge 3.1.3.1 Araştırma alanına ait iklim verileri* ... 8 Çizelge 3.2.1 Araştırmada incelenen tür ve karışımlar ile karışım oranları ... 10
Çizelge 4.1.1.1 Yalın ekim ve karışık ekimlerde saptanan Macar fiği bitki boyu ortalama değerleri (cm), SS ve Tukey harflendirmeleri ... 14
Çizelge 4.1.2.1 Yalın ekim ve karışık ekimlerde saptanan İtalyan çimi bitki boyu ortalama değerleri (cm), SS ve Tukey harflendirmeleri ... 16
Çizelge 4.2.1 İşlemlerin toplam kuru ot verimi (kg/da) için tanıtıcı istatistik değerler ve karşılaştırma sonuçları, SS ve Tukey harflendirmeleri ... 18 Çizelge 4.3.1 İşlemlerin ham kül oranı (%) için tanıtıcı istatistik değerler ve
karşılaştırma sonuçları, SS ve Tukey harfelendirmeleri ... 20 Çizelge 4.4.1 İşlemlerden elde edilen otun ham protein (%) için tanıtıcı istatistik
değerler ve karşılaştırma sonuçları, SS ve Tukey harflendirmeleri ... 22 Çizelge 4.5.1 İşlemlerden elde edilen otun ADF oranı (%)için tanıtıcı istatistik
değerler ve karşılaştırma sonuçları, SS ve Tukey harflendirmeleri ... 24 Çizelge 4.6.1 İşlemlerden elde edilen otun NDF (%) için tanıtıcı istatistik değerler
ve karşılaştırma sonuçları, SS ve Tukey harflendirmeleri ... 26 Çizelge 4.7.1 Karışımlarda hesaplanan LER için tanıtıcı istatistik değerler ve
VII
SİMGELER ve KISALTMALAR LİSTESİ
ADF : Asit Deterjan Lif ADL : Asit Deterjan Lignin cm : Santimetre
CAN : Kalsiyum Amonyum Nitrat da : Dekar
g : Gram
İÇ : İtalyan Çimi kg : Kilogram K₂0 : Potasyum Oksit LER : Alan Eşdeğerlik Oranı MF : Macar Fiği
mm : Milimetre m 2 : Metrekare
N : Azot
NDF : Nötral Deterjan Lif Ort. : Ortalama
P₂O₅ : Fosfor Penta Oksit ss : Standart Sapma TSP : Triple Süperfosfat
TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu UYO : Uzun Yıllar Ortalaması
% : Yüzde
1 1. GİRİŞ
Dünyada olduğu gibi ülkemizde de kaliteli kaba yem en ucuz ve bol olarak, çayır ve meralar ile yem bitkileri tarımından elde edilmektedir. Ülkemizde hayvancılık
sektöründe en önemli sorunlardan birisi yeterli miktarda kaliteli kaba yem üretimi yapılamamasıdır.
Yem bitkileri ruminantların mide mikro floraları için gerekli olan besin maddeleri yeterli ve dengeli oranda içermekte, hayvan sindirim sisteminin daha düzenli çalışmasına yardımcı olan mikroorganizmalar için gerekli besin maddelerini bünyesinde bulundurmaktadır (Altın ve ark., 2009).
Ülkemizde son yıllarda yem bitkileri ekimi ve kaba yem üretiminde artışlar yaşansa da istatistikler incelendiğinde, gerek ekim alanı gerekse üretim açısından yem bitkileri tarımının tarla tarımı içerisinde istenilen düzeye ulaşmadığı görülmektedir. Nitekim ülkemizde kaba yem üretiminde başlıca; yonca, fiğ, yulaf, korunga gibi bitkiler yetiştirilmektedir. 2018 yılı üretim verileri incelendiğinde yem bitkileri tarımından 29 058 55 ton yeşil ot üretildiği görülmektedir. Sıralamada yonca 17 544 946 ton ile birinci sırada, fiğ 4 273 945 ton ile ikinci sırada, 2 843 686 ton ile yulaf üçüncü sırada yer almaktadır (TÜİK, 2018). Yem bitkileri üretimini arttırabilmek için hem ekim alanını hem de birim alanda alınan verimin arttırılması gerekmektedir. Yem bitkileri ekim nöbetinin olmazsa olmasıdır. Tek yıllık yem bitkilerinin kışlık ara ürün olarak değerlendirilmesi iki ana ürün üretimi arasında boş kalan sürede toprağın yabancı ot kontrollerinde ve bir sonraki ekilecek olan bitkiye organik madde sağlaması açısından çok önemlidir (Kara, 2016). Bu nedenle sadece kaba yem ihtiyacının karşılanması için değil aynı zamanda da sürdürülebilir tarım sistemi için de tarla tarımı içerisinde yem bitkilerinin yetiştirilmesi gerekmektedir.
Bilindiği üzere Rhizobium bakterileri ile gerçekleşen ortak yaşam sayesinde, baklagil bitkilerinin ihtiyacı olan N, gübreleme yapılmaksızın karşılanmış olmaktadır. Baklagil olan fiğler toprağı iyileştirici etki yapmalarının yanı sıra hem ara ürün olarak yetiştirilmeye uygun hem de iri tohumlarıyla yetiştirilmesi daha kolay türlerdir. Bu nedenle daha öncede ifade edildiği gibi ülkemizde yem bitkileri üretiminde üçüncü sırada yer almaktadır.
2
Macar fiği soğuğa, kurağa dayanıklı bir yem bitkisidir ve birçok yem bitkisinin yetişemediği zor iklim şartlarında yetiştirilmesi mümkündür (Avcıoğlu ve ark., 2009). Fakat fiğ türlerinde sık görülen yatma problemi, ot ve tohum verimlerinin düşmesine yol açmaktadır (Açıkgöz, 1991).
Karışık ekim çevre şartlarını daha iyi değerlendirebildiğinden, karışımlar genellikle yalın ekime göre yüksek verimli olmaktadır. Ancak karışımlarda bitkiler arasında su, ışık ve besin maddesi yönünden rekabet yaşanmaktadır. Bu nedenle karışımlardan beklenen faydanın sağlanabilmesi için karışımlarda kullanılacak bitki tür-çeşit seçimi ve karışım oranı çok önemlidir (Önal Aşcı ve ark., 2015; Acar ve ark., 2017; Önal Aşcı ve Eğritaş, 2017).
Ülkemizde fiğ türleri genellikle tahıllarla karışık ekilmektedir (Bakoğlu ve Memiş, 2002). Ancak tahılların yüksek miktarda ham selüloz (Avcıoğlu,1982) ve düzensiz mineral madde içermeleri (Korkmaz ve ark., 1993) sebebiyle kullanıldıkları karışımlarda yem kalitesinde bazı sorunlar ortaya çıkarabilmektedir.
Bu sebeple fiğ - tahıl karışımlarında yulaf, arpa ve tritikale gibi tahıllar yerine tek yıllık buğdaygil yem bitkisi olan italyan çimi kullanılabilmektedir. İtalyan çimi girdiği karışımların verim ve kalitesini yükselterek daha uygun kaba yem üretilmesini sağlar (Baytekin ve ark., 2009).
Bu çalışma İtalyan çimi ve Macar fiği karışımlarında karışım oranının ot verimi ve kalitesi üzerine etkilerini belirlemek amacıyla yürütülmüştür.
3 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR
Açıkgöz, (2001) Macar fiği soğuğa ve kurağa dayanıklı tek yıllık bir fiğ türüdür. Bitki yarı yatık olarak gelişmektedir. Bu nedenle çavdar, arpa veya yulafla karışık ekilebilir.
Avcıoğlu ve ark., (2003) İzmir ekolojik koşullarında tek yıllık baklagil (Anadolu üçgülü ve fiğ) ve buğdaygil (İtalyan çimi ve arpa) bitkilerini yalın ve karışık yetiştirdikleri çalışmada en yüksek yaş ot ve kuru madde verimini %50 adi fiğ + %50 İtalyan çimi karışımından elde etmişlerdir.
Geren ve ark., (2003) İzmir ekolojik koşullarında %50’lik oranlarda Tüylü fiğ+İtalyan çimi karışımının faklı biçim zamanlarında kalite özelliklerini inceledikleri araştırmada; ortalama kuru madde oranı %14.81, ham kül oranı %12.88, ham protein oranı %21.37 olarak belirlenmiştir.
Yavuz, (2005) kaba yemin enerji kapasitesi bakımından en iyi göstergesinin ADF ve NDF oranı olduğunu, NDF oranın artmasıyla hayvan tarafından tüketilen yem miktarının azaldığını ve kaba yemde NDF oranı artışının süt veriminin %1-2 oranda düşüşüne sebep olduğunu belirtmiştir.
Turgut ve ark., (2006) Macar fiğ, Adi fiğ ve Tüylü fiğ bitkilerinin farklı hasat dönemindeki yem besin değerlerini inceledikleri çalışmalarında, alt baklaların olduğu dönemde ham protein oranlarının sırasıyla Adi fiğde, %19.6, Macar fiğinde %17.9 ve Tüylü fiğde %16.0 değer aralığında değişim gösterdiğini, NDF oranlarının aynı sırayla %44.3, %54.0 ve %42.7 arasında değerler aldığını ve hasat zamanın gecikmesinin fiğ türlerinde ham protein oranını azaltıp NDF oranını artırdığını bildirmişlerdir. Ham protein oranındaki düşüş miktarı, adi fiğde tüylü fiğ ve Macar fiğine oranla daha düşük, NDF oranındaki artış miktarı ise Macar fiğinde adi fiğ ve tüylü fiğe göre daha düşük olmuştur.
Güngör ve ark., (2008) Kırıkkale ekolojik koşullarında bazı kaba yemlerde kalite özelliklerini inceledikleri araştırmada Macar fiği ham protein, ham kül oranı ve ADL kalite özellikleri aynı sırayla; %12.85, %7.70, %7.42 olarak bildirmişlerdir.
Bedir, (2010) Karaman ekolojik koşullarında yetiştirilebilecek uygun Macar fiği ve arpa karışım oranınını belirlemek amacıyla yürüttüğü çalışma sonucunda en yüksek
4
kuru ot verimini %40 Macar fiği+%60 arpa (730.1 kg/da) ve yalın arpa (730 kg/da) işlemlerinden elde ederken, en yüksek ham protein verimini ise %40 Macar fiği+% 60 arpa (48.2 kg/da) karışımından elde etmiştir.
Tekin Gündüz, (2010) Diyarbakır ekolojik koşullarında Macar fiği+buğday karışımlarında karışım oranını belirlemek amacıyla yaptığı çalışmada, en düşük ortalama yaş ot verimini 1537.0 kg/da ile yalın Macar fiğ parsellerinden, en yüksek ortalama yaş ot verimini de 2345.0 kg/da ile %50 buğday+%50 Macar fiği parsellerinden elde ettiğini belirtmiştir. Araştırmacı en yüksek protein oranını (%17.28) yalın fiğ ekiminden, en yüksek protein verimini ise 54.06 kg/da ile %50 Macar fiği + %50 buğday karışımından elde etmiştir.
Taş, (2010) Doğu Anadolu Bölgesi sulu koşullarda yazlık ve kışlık olarak ekilen fiğ-buğday karışımlarında Macar fiği için en uzun bitki boyunu yalın Macar fiği işleminde belirlemiştir. Araştırmacı en yüksek kuru ot verimini ise %70 MF+%30 Buğday karışımından (674.5 kg/da) elde edildiğini bildirmiştir.
Kusvuran ve ark., (2014) Çankırı ekolojik koşullarında Macar fiği + İtalyan çimi karışımlarını yalın ve farklı karışım oranlarında ((%20 MF+%80 İÇ, %40 MF+%60 MF, %60 MF+%40 İÇ, %80 MF+%20 İÇ) ekmişlerdir. Çalışma sonucunda bitki boyu İtalyan çimi için en yüksek yalın ekimde, Macar fiği için en yüksek bitki boyu %80 MF+%20 İÇ karışımından elde etmişlerdir. Araştırmacılar en yüksek kuru ot verimini 30 cm sıra aralığında ekilen %60 Macar fiği+%40 İtalyan çimi ve %40 Macar Fiği + %60 İtalyan çimi karışımlarından (sırasıyla; 750 ve 730 kg/da ) elde etmişlerdir. Çalışmada en yüksek ham protein oranı yalın Macar fiğinde (%18.6) belirlenmiş, karışımlarda Macar fiği miktarının artmasıyla otun ham protein oranı doğru orantılı olarak artmıştır. Otun NDF, ADF, Ham kül oranı bakımından en yüksek değerler sırasıyla %60.6 (%100 İÇ), %39.7 (%100 İÇ), %9.5 (%100 İÇ) olarak elde edilmiştir.
Şimşek, (2015) Kırşehir ekolojik koşullarında Macar fiği ve İtalyan çimi karışımlarının (%100 İÇ, %20 MF+%80 İÇ, %40 MF+%60 MF, %60 MF+%40 İÇ, %80 MF+%20 İÇ, %100 MF) ot verimini ve kalitesini belirlemek amacıyla yürüttüğü çalışmada, Macar fiği ve İtalyan çiminde bitki boyu bakımından işlemler arasında farklılığın olmadığını belirtmiştir. Çalışmada en yüksek kuru ot veriminin
5
%80 Macar fiği+%20 İtalyan çimi karışımından (749.2 kg/da) elde edildiği bildirilmiştir. Araştırmacı en düşük ADF oranını yalın Macar fiğinde (%28.69) en yüksek ADF oranını ise yalın İtalyan çiminde (%39.66) belirlemiştir. Bununla birlikte karışımlarda Macar fiği arttıkça ADF oranının azaldığını bildirmiştir.
Kara, (2016) Aydın ekolojik koşullarında kışlık ara ürün olarak yem bezelyesi, yaygın fiğ, yulaf ile İtalyan çimini yalın ve baklagil-yulaf ikili karışım halinde yetiştirmiştir. Araştırma sonucunda İtalyan çiminde en uzun bitki boyu yalın ekimde belirlenirken, karışık ekildiğinde bitki boyunun kısaldığı belirlenmiştir. Bununla birlikte araştırmacı, baklagil–İtalyan çimi karışımlarının kuru madde veriminin, yalın İtalyan çiminden düşük olduğunu ancak yaygın fiğ – İtalyan çimi karışımlarının kuru madde veriminin yalın yaygın fiğden yüksek olduğunu belirlemiştir. Araştırmada yalın İtalyan çiminden yaklaşık 459 kg/da kuru madde verimi elde edildiği bildirilmiştir. Yalın İtalyan çiminde ham protein oranı %14.6, ADF oranı %31.72, NDF oranı %49.54 olarak bildirmiştir.
Yıldırım ve Özaslan Parlak, (2016) Çanakkale ekolojik koşullarında Tritikale-baklagil karışımlarının ot verimi ve kalitesini araştırdıkları çalışma sonucunda yalın Macar fiğinin kuru ot verimini 308.97 kg/da olarak belirlemişlerdir. Aynı çalışmada yalın ekilen Macar fiği için ham protein, NDF, ADF ve ham kül oranları ise sırasıyla %21.47, %49.88, %30.94, %13.59 olarak belirlenmiştir.
Çolak ve Sancak, (2017) Ankara ekolojik koşullarında iki İtalyan çimi çeşidinde farklı azot dozlarının ot verimine ve kalitesine etkisini incelediği araştırmada, otun ham protein oranı %11.17 ile %17.49 arasında, kam kül oranı %9.54 ile %9.89 arasında, ADF oranı %31.10 ile %32.08 arasında, NDF oranı %54.14 ile %56.0 arasında değişim gösterdiğini belirtmişlerdir.
6 3. MATERYAL VE YÖNTEM
3.1.1 Araştırma Materyali
Araştırma Ordu Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Sahasında (6 m yükseklik, 40°58ˈN, 37°56ˈE) 2015-2017 yılları arasında yürütülmüştür.
Çalışmada İtalyan Çiminin (Lolium multiflorum) Caramba çeşidi ve Macar Fiğinin (Vicia pannonica) Kansur çeşidi materyal olarak kullanılmıştır.
Azot gübrelemesi için CAN (Kalsiyum Amonyum Nitrat), fosfor gübrelemesi için TSP (Triple Süperfosfat) kullanılmıştır.
3.1.2 Araştırma Alanının Toprak Özellikleri
Denemelerin kurulduğu alandan her iki yılda da 0-20cm ve 20-40 cm derinliklerden toprak örnekleri alınarak analiz edilmiştir. Çizelge 3.1.2.1 incelendiğinde her iki yılda da deneme arazisinin tuzsuz, killi tınlı yapıya sahip olduğu görülmektedir. İlk deneme yılında hafif asit olan toprak pH’sinin ikinci yılda hafif alkali olduğu görülmektedir. Bununla birlikte deneme alanının ilk yıl az miktarda (4.41-4.02 kg/da) ikinci yıl ise çok az miktarda (1.99-1.82 kg/da) fosfor içerdiği görülmektedir. Potasyum içeriği her iki deneme yılında da yüksek miktarda bulunmuştur. Toprağın organik madde içeriği ilk deneme yılı için orta (%3.01-%2.25) ikinci deneme yılı için az (%1.94-%2.05) olarak belirlenmiştir.
7
Çizelge 3.1.2.1 Araştırma alanından alınan toprakların bazı özellikleri*
YIL DERİNLİK TEKSTÜR
SINIFI pH KİREÇ (%) TOPRAK TUZLULUĞU (%) P2O5 (kg/da) K2O (kg/da) ORGANİK MADDE 2015- 2016 0-20 Killi- Tınlı 6.81 (Hafif Asit Toprak) 0.58 (Çok Az Kireçli) 0.04 (Tuzsuz) 4.41 (Az) 48.56 (Yüksek) 3.01 (Orta) 2015- 2016 20-40 Killi- Tınlı 6.92 (Hafif Asit Toprak) 0.36 (Çok Az Kireçli) 0.04 (Tuzsuz) 4.02 (Az) 61.22 (Yüksek) 2.25 (Orta) 2016- 2017 0-20 Killi- Tınlı 7.33 (Hafif Alkali Toprak) 0.72 (Çok Az Kireçli) 0.06 (Tuzsuz) 1.99 (Çok Az) 51.09 (Yüksek) 1.94 (Az) 2016- 2017 20-40 Killi- Tınlı 7.11 (Hafif Alkali Toprak) 0.86 (Çok Az Kireçli) 0.05 (Tuzsuz) 1.82 (Çok Az) 64.24 (Yüksek) 2.05 (Az)
3.1.3 Araştırma Alanının İklim Özellikleri
Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğünden alınan araştırma alanına ait iklim verileri Çizelge 3.1.3.1’ de sunulmuştur. Çizelge 3.1.3.1 incelendiğinde; 2015-2016 vejetasyon dönemi ortalama sıcaklığının (11.6°C) aynı döneme ait uzun yıllar ortalama sıcaklığından (11.3°C) daha yüksek olduğu görülmektedir. Ortalama sıcaklık değeri aylar bazında incelendiğinde ise Aralık ayı hariç diğer ayların ortalama sıcaklık değerlinin uzun yıllar ortalama aylık sıcaklık değerlerinden daha yüksek olduğu görülmektedir. Ortalama sıcaklık değerlerinin 2016-2017 vejetasyon döneminde (10.9°C) uzun yıllar ortalaması (11.3°C) ve 2015-2016 vejetasyon dönemi ortalama sıcaklığından daha düşük olduğu görülmektedir. Ortalama sıcaklık değeri aylar bazında incelendiğinde ise Mart ve Haziran aynının uzun yıllar ortalamasından daha sıcak, Kasım ayının UYO ile aynı, diğer ayların ise uzun yıllar ortalamasından daha soğuk geçtiği görülmektedir. 2015-2016 ve 2016-2017 vejetasyon dönemleri aylar itibariyle incelendiğinde ise 2015-2016 vejetasyon döneminin tamamında aylık ortalama sıcaklık değerlerinin 2016-2017 vejetasyon döneminden yüksek olduğu görülmektedir.
8
Çizelge 3.1.3.1 Araştırma alanına ait iklim verileri*
UYO: Uzun yıllar ortalaması (1961-2017)
*Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Ordu İli Altınordu İlçesi Verileri, Anonim, 2018
Araştırmanın yürütüldüğü 2015-2016 vejetasyon döneminde düşen toplam yağış miktarı 837.2 mm ile aynı aylara ait uzun yıllar toplam yağış miktarından (624.7 mm) daha yüksek gerçekleşmiştir. Kasım ve Nisan aylarında düşen toplam aylık yağış miktarları uzun yıllar ortalama aylık yağış miktarlarından daha düşük olurken diğer aylar için aylık yağış miktarları uzun yıllar ortalama aylık yağış miktarlarından daha yüksektir. 2016-2017 vejetasyon dönemi için düşen toplam yağış miktarı 688.9 mm ile aynı aylara ait uzun yıllar toplam yağış miktarından (624.7 mm) daha yüksek gerçekleşirken, 2015-2016 vejetasyon döneminden daha az yağış gerçekleşmiştir. 2016-2017 vejetasyon döneminde Kasım, Aralık, Mart ve Mayıs ayları uzun yıllar ortalamasının üzerinde yağış alırken; Ocak, Şubat, Nisan ve Haziran ayları ise UYO’ nun altında yağış almıştır. Araştırmanın yürütüldüğü iki yetiştirme dönemi aylar itibariyle değerlendirildiğinde ise ilk dönemde özellikle Ocak ve Şubat aylarının
Aylar
Ortalama Sıcaklık
°C Toplam Yağış (mm)
Ortalama Oransal Nem (%) 2015-2 0 1 6 2016-2 0 1 7 UYO 2015-2 0 1 6 2016-2 0 1 7 UYO 2015-2 0 1 6 2016-2 0 1 7 UYO Kasım 14.0 12.1 12.1 74.3 127.9 123.2 59.5 63.0 70.6 Aralık 8.6 6.3 8.9 156.7 190.9 116.5 65.6 64.3 67.9 Ocak 6.9 6.1 6.8 222.1 97.2 99.8 65.6 62.5 67.9 Şubat 10.6 6.9 7.0 108.2 56.6 80.5 63.3 60.7 69.4 Mart 10.6 9.3 8.2 120.9 89.4 81.0 68.1 69.7 73.6 Nisan 14.1 10.5 11.4 39.9 54.3 68.1 68.1 74.4 75.9 Mayıs 16.7 15.4 15.6 115.1 72.6 55.6 75.1 77.7 77.1 Haziran 20.8 20.3 54.7 73.1 72.8 73.1 Ort. /Top. 11.6 10.9 11.3 837.2 688.9 624.7 66.5 68.1 71.9
9
ikinci döneme göre neredeyse 2 kat daha fazla yağış aldığı görülmektedir (Çizelge 3.1.3.1).
Ortalama oransal nem 2015-2016 vejetasyon döneminde ortalama oransal nem (%66.5) aynı döneme ait uzun yıllar ortalama oransal neminden (%71.9) daha düşük olduğu görülmektedir. Ortalama oransal nem değeri aylar bazında incelendiğinde ise Mayıs ayı uzun yıllar ortalama oransal nem değerinden yüksek diğer aylarda ise değerlerin düşük olduğu görülmüştür. 2016-2017 vejetasyon döneminde ortalama oransal nem (%68.1) aynı döneme ait uzun yıllar ortalama oransal nemden (%71.9) daha düşük, 2015-2016 vejetasyon döneminden daha yüksek olduğu görülmektedir. Ortalama oransal nem değeri aylar bazında incelendiğinde ise Nisan, Mayıs ve Haziran ayıları uzun yıllar ortalama oransal nem değerinden, 2015-2016 vejetasyon döneminde ise Kasım, Mart, Nisan ve Mayıs ayları ortalama oransal nem değerinden yüksek olduğu görülmüştür. Diğer aylarda ise değerlerin düşük olduğu görülmüştür.
3.2. Yöntem
Deneme, Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre 4 tekrarlamalı olarak kurulmuş ve iki yıl süreyle yürütülmüştür. Araştırmada Macar fiği ve İtalyan çimi yalın olarak ve ikili karışımlar halinde; 6 Kasım 2015 ve 26 Kasım 2016 tarihlerinde ekilmiştir. Çalışmada toplam 11 işlem uygulanmıştır.
10
Çizelge 3.2.1 Araştırmada incelenen tür ve karışımlar ile karışım oranları
İşlem No
İşlem Adı
1 % 100 Macar Fiği (MF)
2 % 100 İtalyan Çimi (İÇ)
3 % 10 Macar Fiği (MF)+% 90 İtalyan Çimi (İÇ)
4 %20 Macar Fiği (MF)+%80 İtalyan Çimi (İÇ)
5 %30 Macar Fiği (MF)+%70 İtalyan Çimi (İÇ)
6 %40 Macar Fiği (MF)+%60 İtalyan Çimi (İÇ)
7 %50 Macar Fiği (MF)+%50 İtalyan Çimi (İÇ)
8 %60 Macar Fiği (MF) %+40 İtalyan Çimi (İÇ)
9 %70 Macar Fiği (MF)+%30 İtalyan Çimi (İÇ)
10 %80 Macar Fiği (MF)+%20 İtalyan Çimi (İÇ)
11 %90 Macar Fiği (MF)+%10 İtalyan Çimi (İÇ)
Yalın parsellerde İtalyan çimi 4 kg/da, Macar fiği ise 8 kg/da (Balabanlı, 2009) olacak şekilde ekim yapılmıştır. Karışım parsellerinde bitkiler aynı sıraya karışık olarak ekilmiştir. Tohumlar 20 cm sıra arası mesafe bırakılarak açılan sıralara yaklaşık 2 cm derinlikte olacak şekilde elle ekilmiştir. Her parselde 2.5 m uzunluğunda 8 sıra yer almış ve böylece her parselin alanı 4 m2 (2.5 m x 1.6 m)
olmuştur. Denemede parseller arasında 50 cm, bloklar arasında 1 m boşluk bırakılmıştır. Sonuçta toplam deneme alanı 293.8 m2 (22.6 m x 13 m) oluşmuştur.
Ekimle birlikte 5 kg/da N, 10 kg/da P₂O₅ olacak şekilde gübreleme, ilkbaharda ise mekanik olarak (elle yolma veya çapalama) yabancı ot mücadelesi yapılmıştır. Araştırmada hasat zamanı Macar fiğine göre belirlenmiştir. İlk yıl hasat 27 Mayıs 2016, ikinci yıl 3 Temmuz 2017 tarihinde Macar fiğinde alt baklalarda tohumlar normal iriliğe ulaşmışken yapılmıştır. Bu tarihlerde İtalyan çimi çiçeklenme dönemindedir.
11 3.3. İncelenen Özellikler
3.3.1 Bitki Boyu (cm)
Her parselde her türden tesadüfen belirlenen 10 bitkide toprak yüzeyinden bitki uç noktasına kadar olan yüksekliklerin ölçülmesi ile belirlenmiştir.
3.3.2 Kuru Ot Verimi (kg/da)
Macar fiğinde alt baklalar normal iriliğe ulaşmışken bitkiler toprak yüzeyinden 5 cm yükseklikten biçilmiştir. Elde edilen ot Macar fiği ve İtalyan çimi olarak ayrılarak zaman kaybetmeden tartılmıştır. Her parselden her bitki türü için 400-500 g’ lık yaş örnekler alınarak 70ºC’ de sabit ağırlığa gelinceye kadar kurutulmuştur. Daha sonra hassas terazide tartılarak örneklerin kuru ot oranları belirlenmiştir. Her bitki türünde belirlenen yeşil ot verimi ile kuru ot oranı çarpılarak türlerin kuru ot verimi hesaplanmıştır.
3.3.3 Ham kül oranı (%)
Her parselde her bitki türünden kurutulan ot örnekleri 1 mm elek çapına sahip değirmende öğütülerek analiz için hazır hale getirilmiştir. Daha sonra bu örneklerden yaklaşık 2 g alınarak kül fırınında 550°C’ de yakılmıştır. Yakma işlemi sonunda elde edilen külün rengi açık griden beyaz aralığında değiştiğinde yakma işleminin tamamlandığına karar verilmiştir.
Yakma sonrasında elde edilen kül ağırlığı örnek ağırlığına bölünerek otun ham kül oranı belirlenmiştir.
3.3.4 Ham Protein, Asit Deterjanda Çözünmeyen Lif (ADF), Nötral Deterjanda çözünmeyen Lif (NDF) Oranı (%)
Öğütülmüş örneklerin Ham Protein, ADF, NDF oranları NIRS cihazında (Near İnfra Red Spektroskopisi NİRS 6500, Silver Spring, MD, ABD) belirlenmiştir. İşlemlerin ham protein, ADF, NDF oranları ağırlığa göre botanik komposizyona göre hesaplanmıştır. Hesaplamada kullanılan formül ham protein örnek alınarak aşağıda belirtilmiştir.
12
Ham Protein Oranı (%) = ((Macar fiği ham protein oranı*botanik kompozisyonda Macar fiği oranı)+(İtalyan çimi ham protein oranı*botanik kompozisyonunda İtalyan çimi oranı)/100)(Mut ve ark.,2010)
3.3.5 Alan Eşdeğerlik Oranı (LER)
Alan Eşdeğerlik Oranı (LER) değeri; karışık ekimde birim alandan elde edilen verimin, bitkiler yalın yetiştirildiğinde de alınabilmesi için gerekli alan miktarını göstermektedir (Kızılşimşek ve Erol, 2000).
LER= (Macar Fiği karışımdaki verimi ÷ Macar Fiği Yalın ekimdeki verimi)+(İtalyan Çimi karışımdaki verimi ÷ İtalyan Çimi Yalın ekimdeki verimi)
Hesaplama sonucunda elde edilen LER değeri < 1 olduğunda karışık ekimin gereksiz, LER = 1 olduğunda karışımın saf ekimden farksız, LER > 1 ise karışık ekimin yalın ekimden üstün olduğu anlaşılmaktadır (Boz, 2006).
3.4 Verilerin Değerlendirilmesi
Denemeden elde edilen verilere varyans analizi yapılmadan önce, verilen varyans analizinin varsayımlarını yerine getirip getirmedikleri kontrol edilmiştir. Bunun için verilerin normal dağılımı Shapiro-Wilk test, homojenliği ise Bartlett's test ile test edilmiştir. Her iki testin sonucunda denemeden elde edilen verilere varyans analizinin yapılabileceği anlaşılmıştır. Başka bir deyişle denemeden elde edilen verilerin normal dağılım sergiledikleri ve homojen oldukları anlaşılmıştır. Denemeden elde edilen veriler “Tesadüf Blokları Deneme Desenine” göre yıllar üzerinden birleştirilerek varyans analizine tabi tutulmuştur. Grupların karşılaştırılmasında TUKEY çoklu karşılaştırma testi uygulanmıştır. İstatistik analizler Minitab v17 (Minitab Inc., State College, Pennsylvania, USA) istatistik paket programı kullanılarak yapılmıştır.
13 4. BULGULAR VE TARTIŞMA
4.1 Bitki Boyu
4.1.1 Macar Fiği Bitki Boyu (cm)
Yalın ve karışık ekimlerde saptanan Macar fiği bitki boyu ortalama değerleri Çizelge 4.1.1’de verilmiştir. Elde edilen Macar fiği bitki boyu
verilerine yapılan varyans analizi sonucunda, yıl x işlem interaksiyonunun istatistiki olarak önemli (p<0.01) olduğu belirlenmiştir. Macar fiği bitkilerinin işlemlerde ve yetiştirme sezonlarında büyüme performansları değişiklik gösterdiğinden yıl x işlem interaksiyonunu istatistiki olarak önemli çıkmıştır. İlk yıl Macar fiğinde bitki boyu 57.0 cm ile 94.1 cm arasında değişim göstermiştir. En kısa bitki boyu yalın ekilen Macar fiğinde belirlenirken, karışımlarda bitki boyu yalın ekime göre istatistiki olarak önemli düzeyde artmıştır. Bununla birlikte karışımlar arasında Macar fiği bitki boyu bakımından istatistiksel olarak fark bulunmamıştır.
İkinci yılda ise işlemlerde Macar fiğinin boyu 49.8 cm ile 62.5 cm arasında değişim göstermiştir. Bununla birlikte Macar fiğ İtalyan çimi ile karışık olarak ekildiğinde Macar fiğinin boyu yalın ekime göre bir miktar uzamasına rağmen bu artış istatistiki olarak önemli bulunmamıştır. Başka bir deyişle, ikinci yıl bütün işlemlerde belirlenen Macar fiği bitki boyları istatistiki olarak aynı grupta yer almışlardır. Bitki boylarının yılara göre değişimine bakıldığında ise yalın ekimlerde Macar fiğinde bitki boyunun yıllardan etkilenmediği ancak karışımlarda ikinci yıl bitki boyunun ilk yıla göre önemli derecede kısa kaldığı belirlenmiştir. Bilindiği üzere Macar fiği yarı yatık gelişim gösteren bir bitkidir. Karışık ekilerek bitkide yatma önlenmeye veya azaltılmaya çalışılır (Açıkgöz, 2001). Ancak karışımda türlerin habitusları farklı olduğu için bitkiler arasında muhtemelen ışık rekabeti yaşanmıştır. Bu nedenle de karışımlarda Macar fiği bitkisinin boyu yalın ekime göre daha uzun olmuştur. Araştırma sonuçlarımızla benzer bir şekilde Kusvuran ve ark., (2014) karışımlarda MF bitki boyunun arttığını en yüksek değeri %80 MF+%20 İÇ karışımında aldığını bildirmiştir. Bizim çalışmamızdan farklı olarak Taş, (2010) Macar fiğinde en yüksek bitki boyunu yalın ekimde belirlemiştir. Bu durum muhtemelen araştırmanın yürütüldüğü iklim ve toprak özelliklerinin farklı olmasından kaynaklanmıştır. Şimşek, (2015) bitki tür ve karışımların Macar fiğinde bitki boyunu etkilemediğini
14
bildirmiştir. Şimşek, (2015)’in sonuçları ikinci yıl elde ettiğimiz bulguları desteklemektedir. Macar fiğinde ikinci yıl bitki boyunun daha kısa kalması muhtemelen ekimin daha geç yapılması, ikinci yıl toprağın fosfor ve organik maddesinin daha az olması, toplam yağış ve ortalama sıcaklığın daha düşük olmasından kaynaklanmıştır.
Çizelge 4.1.1.1 Yalın ekim ve karışık ekimlerde saptanan Macar fiği bitki boyu ortalama değerleri (cm), SS ve Tukey harflendirmeleri
İşlemler 2015-2016 2016-2017 Ort. SS Ort. SS 100 MF-0 İÇ 57.0Ba 8.4 49.8Aa 11.3 90 MF-10 İÇ 86.2Aa 8.0 53.8Ab 6.2 80 MF-20 İÇ 79.8Aa 14.2 57.8Ab 1.9 70 MF-30 İÇ 86.7Aa 25.4 53.5Ab 3.5 60.MF-40 İÇ 90.8Aa 3.0 56.5Ab 5.2 50 MF-50 İÇ 82.4Aa 17.2 60.3Ab 5.7 40 MF-60 İÇ 85.7Aa 10.9 62.5Ab 7.3 30 MF-70 İÇ 84.0Aa 15.4 59.0Ab 6.8 20 MF-80 İÇ 84.2Aa 4.0 60.0Ab 3.5 10 MF-90 İÇ 94.1Aa 3.0 54.6Ab 4.0
P-Değeri Yıl:0.000; İşlem:0.000; YılXİşlem:0.007**
**, istatistiksel olarak önemli (p<0.01)
Aynı yılda ortak büyük harfi olmayan işlem ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak önemli (p<0.05)
Aynı işlemde ortak küçük harfi olmayan işlem ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak önemli (p<0.05)
4.1.2 İtalyan Çimi Bitki Boyu (cm)
Yalın ekim ve karışık ekimlerde saptanan İtalyan çimi bitki boyu ortalama değerleri Çizelge 4.1.2.1’de verilmiştir. Elde edilen İtalyan çimi bitki boyu
verilerine yapılan varyans analizi sonucunda, bitki boyu ortalama değerleri bakımından yıllar arasında istatistiki olarak önemli farklılık olduğu (p<0.001)
15
belirlenmiştir. İşlemlerin genel ortalaması olarak ilk elde edilen İtalyan çimi bitki boyu ortalama değeri (108.4 cm) ikinci yıl elde edilen İtalyan çimi bitki boyu ortalama değerinden (83.5 cm) önemli derecede yüksek olmuştur. İlk yıl ortalama değerin (108.4 cm) ikinci yıldan (83.5 cm) yüksek çıkması ilk yıl toprağın organik madde ve fosfor içeriğinin ikinci yıla göre daha yüksek olması (Çizelge 3.1.2.1) ve ilk yıl iklimin İtalyan çiminin gelişimine daha uygun olması (Çizelge 3.1.3.1) (ortalama sıcaklığın ve toplam yağışın yüksek olması) İtalyan çiminde bitki boylarının yüksek çıkmasını sağlamıştır.
Her ne kadar karışık ekim İtalyan çiminde bitki boyunda değişmelere neden olsa da yapılan varyans analizi sonucunda, İtalyan çiminde bitki boyu bakımından işlemler arasında istatistiki olarak farklılık olmadığı belirlenmiştir. İki yılın ortalaması olarak İtalyan çiminde bitki boyu 91.6 cm (%70 MF+%30 İÇ) ile 102.2 cm (%30 MF+%70 İÇ) arasında değişmiştir. Çalışma sonuçlarımızla benzer olarak Şimşek, (2015) bitki tür ve karışımlarının İtalyan çiminde bitki boyuna etkisini istatistiki olarak önemsiz olduğunu bildirmiştir. Bulgularımızdan farklı olarak Kusvuran ve ark., (2014) bitki boyları arasındaki farklılık istatistiki olarak önemsiz olduğunu belirtmiştir.
Kara, (2016) İtalyan çiminde en uzun boylu bitkilerin yalın ekimde olduğunu belirtmişlerdir. Bu farklılığın muhtemel sebebi çalışmaların yürütüldüğü ekolojilerin farklı olması, karışımda kullanılan tür ve çeşitler ile karışım oranlarıdır. Nitekim bahsedilen faktörlerin tamamı bitki gelişimini ve bitkiler arasındaki rekabeti etkilemekte ve böylece sonuçlarda farklılıklar ortaya çıkmaktadır.
16
Çizelge 4.1.2.1 Yalın ekim ve karışık ekimlerde saptanan İtalyan çimi bitki boyu ortalama değerleri (cm), SS ve Tukey harflendirmeleri
İşlemler 2015-2016 2016-2017 Genel
Ort. SS Ort. SS Ort. SS
90MF-10İÇ 106.6 15.3 84.0 13.9 95.3 18.2 80MF-20İÇ 103.7 12.3 81.0 1.4 92.4 14.6 70MF-30İÇ 104.9 14.0 78.3 6.0 91.6 17.4 60MF-40İÇ 108.9 10.4 81.0 7.8 94.9 17.2 50MF-50İÇ 107.9 24.6 84.5 3.9 96.2 20.6 40MF-60İÇ 101.7 8.2 84.8 4.5 93.2 10.9 30MF-70İÇ 114.5 17.7 90.0 13.0 102.2 19.5 20MF-80İÇ 106.8 6.8 84.8 3.9 95.8 12.8 10MF-90İÇ 120.2 6.4 83.0 7.1 101.6 20.8 0MF-100İÇ 108.8 5.5 84.0 5.6 96.4 14.2 Genel 108.4A 12.8 83.5B 7.4
P-Değeri Yıl:0.000***; İşlem:0.205; YılXİşlem:0.635
***, istatistiksel olarak önemli (p<0.001) 4.2 Kuru Ot Verimi (kg/da)
Varyans analiz sonucuna göre kuru ot verimi bakımından yıllar arasında ve işlemler arasında istatistiki olarak önemli farklılık olduğu (sırasıyla; p<0.001 ve p<0.01) belirlenmiştir. İşlemlerin genel ortalaması olarak ilk yıl elde edilen kuru ot verimi (514.3 kg/da) ikinci yıl verimlerinden (148.1 kg/da) önemli derecede yüksek olmuştur. İlk yıl deneme toprağının fosfor ve organik madde içeriği yüksektir. Bununla birlikte ilk yıl ekim 20 gün daha erken yapılmış, hem Kasım ayı hem de bütün vejetasyon süresi daha ılık geçmiştir. Kasım ayının daha sıcak geçmesi fide çıkışlarını hızlandırmıştır. Yanı sıra ilk yıl Kasım ve Nisan ayları hariç daha fazla yağış düşmüştür. Özellikle Mayıs ayı yaklaşık 45 mm daha fazla yağış almıştır. İkinci yıl ise özellikle Kasım ve Aralık ayları çok fazla yağış almış aynı zamanda ortalama sıcaklık yaklaşık 2℃ daha düşük seyretmiştir. İkinci yıl Kasım ve Aralık
17
aylarının fazla yağışlı ve daha soğuk geçmesi fide çıkışlarında gecikmeye ve seyrek çıkışlara neden olmuştur. Tüm bu faktörler bitkilerin ilk yıl daha yüksek verimli olmalarını sağlamıştır. İlk yıl işlemlerden elde edilen kuru ot verimleri 405.1 kg/da ile 613.0 kg/da arasında, ikinci yıl ise 88.6 kg/da ile 248.9 kg/da arasında değişim göstermiştir.
Araştırmada iki yılın ortalaması olarak en düşük kuru ot verimi yalın İtalyan çiminden (251.7 kg/da) en yüksek verimi 90 MF+10 İÇ karışımından (402.6 kg/da) elde edilmiştir. Araştırmada bu işlemi sırasıyla 60 MF+40 İÇ VE 70 MF+30 İÇ karışımları takip etmiştir. Ancak %10 MF+%90 İÇ ve yalın İtalyan çimi işlemleri hariç diğer işlemlerin tamamı istatistiki olarak aynı grupta yer almıştır. Bununla birlikte karışımlardan elde edilen kuru ot verimi yalın ekilen Macar fiğinden daha yüksek veya ona yakın olurken, karışımların tamamı yalın İtalyan çiminden üstün verimli olmuşlardır (Çizelge 4.2.1).
İtalyan çimi buğdaygil bitkisi olduğu için veriminde azotun çok büyük payı vardır. Karışımlara baklagil bitkisinin dahil olması muhtemelen biyolojik azot fiksasyonu ile çime bir miktar azot sağlamıştır. Bu sebeple karışımlardan elde edilen kuru ot verimi yalın çim parselinden yüksek olmuştur. Macar fiği yarı yatık geliştiğinden dolayı çiçeklenme sırasında bitkilerde yatma meydana gelmekte hem bitkide yaprak kayıpları artabilmekte hem de alt yaprakların fotosentez etkinliği azalabilmektedir. Bitkinin dik durmasına yardımcı olan çimle birlikte yetiştirildiğinde bitkiler muhtemelen daha iyi fotosentez yapabilmişlerdir. Yanı sıra bitkiler ekim oranlarındaki azalmayı dallanarak ya da kardeşlenerek belirli miktarlarda tolere edebildiğinden, karışımlar yalın fiğ parselinden daha yüksek veya ona yakın verimler vermişlerdir. Her ne kadar karışımların ekolojik faktörleri daha iyi değerlendirme potansiyeli olsa da bitkiler arasında rekabet yaşanacağından karışımlarda ekim oranına bağlı olarak elde edilen kuru ot verimi de değişiklik göstermektedir (Lithourgidis ve ark., 2011a,b). Nitekim farklı Macar fiği+İtalyan çimi karışımlarının incelendiği diğer çalışmalarda (Kusvuran ve ark., 2014; Şimşek, 2015) da karışımların kuru ot verimlerinin farklı olduğu belirlenmiştir.
Kusvuran ve ark., (2014) en yüksek kuru ot verimini 30 cm sıra arasında %60 MF+%40 İÇ (750 kg/da) ile %40 MF+%60 İÇ (730 kg/da) karışımlarında olduğunu
18
belirtmişlerdir. Şimşek, (2015) en yüksek kuru ot verimini %80 MF+%20 İÇ karışımından (749.2 kg/da) elde etmiştir. Kara, (2016) bizim bulgularımızdan farklı olarak yaygın fiğ+İtalyan çimi karışım ve yalın ekimlerinde en yüksek kuru ot verimini yalın İtalyan çiminden elde etmiştir. Bu durum muhtemelen ekolojik faktörlerin farklılığından ileri gelmiştir.
Çizelge 4.2.1 İşlemlerin toplam kuru ot verimi (kg/da) için tanıtıcı istatistik değerler ve karşılaştırma sonuçları, SS ve Tukey harflendirmeleri
İşlemler 2015-2016 2016-2017 Genel
Ort. SS Ort. SS Ort. SS
100MF-0İÇ 438.1 66.0 185.3 55.4 311.7ABC 146.5 90MF-10İÇ 556.2 95.2 248.9 35.3 402.6A 177.2 80MF-20İÇ 547.0 79.4 144.4 33.6 345.7ABC 222.5 70MF-30İÇ 562.5 85.9 171.9 133.0 367.2AB 233.1 60MF-40İÇ 613.0 54.7 162.4 24.8 387.7AB 244.0 50MF-50İÇ 551.6 117.9 144.1 66.7 347.8ABC 235.1 40MF-60İÇ 484.3 84.7 132.4 40.0 308.4ABC 197.8 30MF-70İÇ 525.3 118.7 135.9 32.0 330.2ABC 223.5 20MF-80İÇ 493.2 151.8 118.1 58.9 305.6ABC 227.0 10MF-90İÇ 481.0 56.6 88.6 21.0 284.8BC 213.4 0MF-100İÇ 405.1 40.5 98.3 22.3 251.7C 166.7 Genel 514.3A 99.5 148.1B 65.5
P-Değeri Yıl:0.000***; İşlem:0.001**; YılXİşlem:0.158
**, istatistiksel olarak önemli (p<0.01); ***, istatistiksel olarak önemli (p<0.001)
19 4.3 Ham Kül Oranı (%)
Yem bitkilerinde kalite faktörü olan ham kül, iz element analizlerinde (Çinko, mangan, bakır, selenyum, iyot, demir, molibden ve kobalt) temel veriyi oluşturmakta ve ham kül oranının artması yem bitkileri ıslahında temel amaçlardan birini oluşturmaktadır (Geren ve ark., 2004).
Yapılan varyans analiz sonucunda ham kül oranı bakımından yıl x işlem interaksiyonunun istatistiki olarak önemli (p<0.05) olduğu belirlenmiştir. Araştırmanın ilk yılında işlemlerin ham kül oranı %5.3 ile %8.2 arasında değişim göstermiştir. En düşük ham kül oranı yalın ekilen Macar fiğinde belirlenirken (%5.3) en yüksek ham kül oranı yalın ekilen İtalyan çimi (%8.2) belirlenmiştir. Bununla birlikte yalın Macar fiği hariç diğer işlemlerin tamamı ham kül oranı bakımından istatistiki olarak aynı grupta yer almışlardır. Karışımların ham kül oranı yalın Macar fiğinden yüksekken, İtalyan çiminden ise düşük olmuştur (Çizelge 4.3.1).
İkinci yıl işlemlerde belirlenen ham kül oranı %5.9 ile %8.5 arasında değişim göstermiştir. En düşük ham kül oranı %40 MF+%60 İÇ karışımında (%5.9), en yüksek ham kül oranı %70 MF+%30 İÇ karışımında (%8.5) belirlenirken, %40 MF+%60 İÇ karışımı hariç diğer işlemler arasında farklılık bulunmamıştır.
Yalın Macar fiği ve %40 MF+%60 İÇ işlemlerinde belirlenen ham kül oranı yıllara göre önemli düzeyde değişiklik göstermiştir. ikinci yıl Macar fiğinin ham kül oranı, ilk yıla göre istatistiki olarak yüksek bulunmuştur. İtalyan çiminin ham kül oranı ise iki yılda da aynı bulunmuştur.
Daha önce yapılmış çalışmalarda Macar fiğinin ham kül oranı %7.70 (Güngör ve ark., 2008), %13.59 (Yıldırım ve Özaslan Parlak, 2016), İtalyan çiminin ham kül oranı ise %12.88 (Geren ve ark., 2003), %9.5 (Kusvuran ve ark., 2014), %9.54-%9.89 (Çolak ve Sancak, 2017) olarak belirlenmiştir.Araştırmamızda yalın Macar fiği ve yalın İtalyan çiminde belirlenen ham kül oranları önceki çalışmalarda belirlenen değerlerden düşük veya benzer olmuştur. Bu durum muhtemelen kullanılan çeşitler, çevresel faktörler ve uygulanan agronomik incelemedeki farklılıklardan kaynaklanmıştır.
20
Çizelge 4.3.1 İşlemlerin ham kül oranı (%) için tanıtıcı istatistik değerler ve karşılaştırma sonuçları, SS ve Tukey harfelendirmeleri
İşlemler 2015-2016 2016-2017 Ort. SS Ort. SS 100MF-0İÇ 5.3Bb 0.1 7.7ABa 0.7 90MF-10İÇ 7.0ABa 0.5 8.4ABa 1.3 80MF-20İÇ 6.6ABa 0.3 7.3ABa 0.3 70MF-30İÇ 7.3ABa 0.3 8.5Aa 1.2 60MF-40İÇ 7.6ABa 0.3 8.1ABa 0.5 50MF-50İÇ 7.0ABa 0.3 8.2ABa 0.7 40MF-60İÇ 7.9Aa 0.7 5.9Bb 3.3 30MF-70İÇ 7.4ABa 0.3 7.7ABa 0.4 20MF-80İÇ 8.1Aa 0.9 7.9ABa 0.8 10MF-90İÇ 7.4ABa 0.3 7.8ABa 0.4 0MF-100İÇ 8.2Aa 0.2 8.2ABa 0.2
P-Değeri Yıl:0.012; İşlem:0.041; YılXİşlem:0.022*
*, istatistiksel olarak önemli (p<0.05)
Aynı yılda ortak büyük harfi olmayan işlem ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak önemli (p<0.05)
Aynı işlemde ortak küçük harfi olmayan işlem ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak önemli (p<0.05)
4.4 Ham Protein Oranı (%)
Araştırmamızda ham protein oranı verilerine yapılan varyans analizi sonucunda, ham protein oranı bakımından yıllar arasında ve işlemler arasında istatistiki olarak önemli farklılık olduğu (sırasıyla; p<0.01 ve p<0.001) belirlenmiştir. İşlemlerin genel ortalaması olarak ilk yıl elde edilen ham protein oranı (%16.1) ikinci yıl oranından (%15.0) önemli derecede yüksek olmuştur (Çizelge 4.4.1). İlk yıl deneme toprağının fosfor ve organik madde içeriği yüksektir. Bununla birlikte ikinci yıl bitkiler birinci yıla göre yaklaşık 40 gün daha geç hasat olgunluğuna gelmişlerdir. Bu durum
21
bitkilerin ikinci yıl generatif döneme geçişte daha yüksek sıcaklığa maruz kalmalarına neden olmuştur.
İki yılın ortalamaları olarak işlemelerde belirlenen ham protein oranı %20.2 (yalın Macar fiği) ile %11.6 (yalın İtalyan çimi) arasında değişim göstermiştir. En yüksek değer yalın Macar fiğinde (%20.2) belirlenirken bunu 90 MF+10 İÇ (%18.1) işlemi takip etmiş ve söz konusu işlemler istatistiki olarak aynı gurupta yer almıştır. Karışımlarda belirlenene ham protein oranı yalın Macar fiğinden az, yalın İtalyan çiminden ise yüksek olmuştur. Yanı sıra karışımda Macar fiği oranı azaldıkça otun ham protein oranı da azalmıştır. Bilindiği üzere baklagil bitkilerinden ham protein oranı buğdaygil bitkilerinden daha fazladır (Önal Aşcı ve Acar, 2018). Bu nedenle en yüksek ham protein oranının yalın Macar fiğinde belirlenmesi beklenen bir durumdur. Daha önce yapılan çalışmalarda Macar fiğinin ham protein oranı %17.28-%24.1 (Gündüz, 2010; Kusvuran ve ark., 2014; Yıldırım ve ark., 2016; Yıldırım ve Özaslan Parlak, 2016; Turgut ve ark., 2006) oranında belirlenmiştir. Çalışmamızda Macar fiğinde belirlenen ham protein oranı bu değerlerle uyum içerisindedir. En düşük ham protein oranı yalın İtalyan çiminde (%11.6) iken %10 MF+%90 İÇ (%12.6), %20 MF+%80 İÇ (%13.9) karışımları da istatistiki olarak aynı sınıftadır. Kusvuran ve ark., (2014) yalın İtalyan çiminde ham protein oranını %10.0-%11.4 arasında belirlerken, Çolak ve Sancak, (2017) ise İtalyan çiminde N dozuna bağlı olarak ham protein oranını %11.17-%17.49 arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Araştırmada yalın İtalyan çiminde belirlediğimiz ham protein oranı Kusvuran ve ark., (2014)’nın belirlediği değerden (%10.0-%11.4) yüksek olurken, Çolak ve Sancak, (2017)’ın belirlediği değerden (%17.49) düşük olmuştur. Bu durum Çolak ve Sancak, (2017)’ın çalışmamızdan yüksek N uygulamasından kaynaklanmıştır. Araştırmamızda yalın İtalyan çiminde belirlenen ham protein oranı Kara, (2016)’nın belirlediği değerden (%14.96) düşük olmuştur. Bu durum muhtemelen çeşit ve ekolojik farklılıklardan ortaya çıkmıştır.
Araştırmada işlemlerden elde edilen otun ham protein oranı ABD’de kaba yemlerin kalite standartlarını belirlemek üzere oluşturulan skala değerleri ile karşılaştırıldığında, yalın Macar fiği otunun ham protein oranı bakımından Prime sınıfında (>19), %90 MF+%10 İÇ karışımdan elde edilen otun ise Premium sınıfında (17-19) yer aldığı anlaşılmaktadır (Önal Aşcı ve Acar, 2018).
22
Çizelge 4.4.1 İşlemlerden elde edilen otun ham protein (%) için tanıtıcı istatistik değerler ve karşılaştırma sonuçları, SS ve Tukey harflendirmeleri
İşlemler
2015-2016 2016-2017 Genel
Ort. SS Ort. SS Ort. SS
100MF-0İÇ 20.7 0.4 19.7 1.3 20.2A 1.0 90MF-10İÇ 18.5 1.0 17.7 0.3 18.1AB 0.8 80MF-20İÇ 17.7 0.9 15.5 1.4 16.6BC 1.6 70MF-30İÇ 17.5 0.3 15.4 2.5 16.5BCD 2.0 60MF-40İÇ 15.8 0.7 16.5 0.6 16.2BCDE 0.7 50MF-50İÇ 16.5 1.1 14.9 3.0 15.7BCDE 2.2 40MF-60İÇ 15.5 1.0 15.7 2.8 15.6CDE 2.0 30MF-70İÇ 14.9 0.6 13.4 1.7 14.2DEF 1.4 20MF-80İÇ 15.4 1.5 12.4 0.8 13.9EFG 1.9 10MF-90İÇ 12.6 0.5 12.5 0.9 12.6FG 0.7 0MF-100İÇ 11.8 0.5 11.4 0.8 11.6G 0.6 Genel 16.1A 2.5 15.0B 2.8
P-Değeri Yıl:0.001**; İşlem:0.000***; YılXİşlem:0.280
**, istatistiksel olarak önemli (p<0.01); ***, istatistiksel olarak önemli (p<0.001)
Ortak harfi olmayan işlem ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak önemli (p<0.05) 4.5 Asit Deterjanda Çözünmeyen Lif (ADF) Oranı (%)
Yapılan varyans analizi sonucunda, ADF oranı bakımından yıllar arasında ve işlemler arasında istatistiki olarak önemli farklılık olduğu ( p<0.001) belirlenmiştir. İşlemlerin genel ortalaması olarak ilk deneme yılı elde edilen ortalama ADF oranı (%31.3) ikinci deneme yıl ortalama oranından (%33.0) önemli derecede düşük olmuştur. İlk deneme yılı ADF oranı %32.5 ile %29.4 arasında iken bu değer ikinci deneme yılında %31.3 ile %34.2 arasında değişim göstermiştir (Çizelge 4.5.1). İki yılın ortalaması olarak işlemlerde belirlenen ADF oranı %30.4 ile %33.1 arasında değişim göstermiştir. Baklagil bitkileri ile buğdaygil bitkileri arasında doku ve organ
23
farklılıkları ile hücre duvarı yapısında farklılıklar bulunmaktadır. Bu nedenle buğdaygil bitkilerinin lif yoğunluğu baklagil bitkilerinden daha fazladır (Önal Aşcı ve Acar, 2018). En düşük ADF oranı yalın Macar fiğinde %30.4 olarak belirlenmiştir. ADF oranı; yemin kalitesi hakkında fikir verir. Yüksek ADF içeren yemlerin enerji değerleri ve sindirilebilirliği düşüktür (Kutlu, 2008). Otun içerisinde Macar fiği oranı azaldıkça başka bir deyişle İtalyan çimi oranı arttıkça ADF oranı artmıştır. Ancak bu artış ekim oranıyla paralel gerçekleşmemiştir. En yüksek ADF oranı %33.1 olarak yalın İtalyan çimi ve %20 MF+%80 İÇ karışımında belirlenmekle birlikte yalın Macar fiği ve %90 MF+%10 İÇ işlemleri hariç diğer işlemlerin tamamı ististiki olarak aynı grupta yer almıştır.
Kusvuran ve ark., (2014) ile Şimşek, (2015) en yüksek ADF oranını yalın ekilen İtalyan çiminde olduğunu bildirmişlerdir. Kara, (2016) yalın İtalyan çiminde ADF oranını %31.72, Çolak ve Sancak, (2017) İtalyan çiminde ADF oranını %31.10-%32.08 belirlemişlerdir. Araştırıcıların belirlediği değerler çalışmamızda yalın İtalyan çiminde belirlenen ADF oranından düşük olmuştur. Yıldırım ve Özaslan Parlak, (2016) Macar fiğinde ADF oranını %30.94 olarak belirlemişlerdir. Çalışmamızda yalın Macar fiğinde belirlenen ADF oranı, Yıldırım ve Özaslan Parlak, (2016)’ın bulgularından daha düşük olmuştur.
Araştırmada işlemlerden elde edilen otun ADF oranı ABD’de kaba yemlerin kalite standartlarını belirlemek üzere oluşturulan skala değerleri ile karşılaştırıldığında, yalın Macar fiği Prime sınıfında (<31), diğer işlemlerin tamamı Premium sınıfında (31-35) yer aldığı anlaşılmaktadır (Önal Aşcı ve Acar, 2018).
24
Çizelge 4.5.1 İşlemlerden elde edilen otun ADF oranı (%) için tanıtıcı istatistik değerler ve karşılaştırma sonuçları, SS ve Tukey harflendirmeleri
İşlemler
2015-2016 2016-2017 Genel
Ort. SS Ort. SS Ort. SS
100MF-0İÇ 29.4 0.8 31.3 1.7 30.4C 1.6 90MF-10İÇ 30.7 0.7 31.6 0.6 31.1BC 0.8 80MF-20İÇ 30.9 0.6 32.4 1.6 31.7ABC 1.3 70MF-30İÇ 31.3 0.1 33.1 1.1 32.2AB 1.2 60MF-40İÇ 31.0 0.2 32.6 0.6 31.8ABC 0.9 50MF-50İÇ 31.0 0.6 33.0 1.2 32.0AB 1.4 40MF-60İÇ 31.3 0.6 33.3 0.1 32.3AB 1.1 30MF-70İÇ 32.1 0.5 33.6 0.4 32.8A 0.9 20MF-80İÇ 32.1 0.7 34.2 0.5 33.1A 1.2 10MF-90İÇ 32.3 1.0 33.8 0.2 33.0A 1.0 0MF-100İÇ 32.5 0.9 33.8 1.5 33.1A 1.3 Genel 31.3B 1.0 33.0A 1.2
P-Değeri Yıl:0.000***; İşlem:0.000***; YılXİşlem:0.977
***, istatistiksel olarak önemli (p<0.001)
Ortak harfi olmayan işlem ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak önemli (p<0.05)
4.6 Nötral Deterjanda çözünmeyen Lif (NDF) Oranı (%)
Yalın ekim ve karışımlarda saptanan NDF oranı Çizelge 4.6.1’ de verilmiştir. Yapılan varyans analizi sonucunda, NDF oranı bakımından yıllar arasında ve işlemler arasında istatistiki olarak önemli farklılık olduğu (p<0.001) belirlenmiştir. İşlemlerin NDF oranı ilk yıl %36.7 ile %48.9 arasındayken, bu değer ikinci yıl %38.0 ile %50.2 arasında değişim göstermiştir. İşlemlerin genel ortalaması olarak ilk yıl belirlenen NDF oranı (%43.4) ikinci yıla göre (%45.5) önemli derecede düşük olmuştur. İkinci yıl çıkışların seyrek olması muhtemelen bitkilerin daha fazla dallanmasına, gövdenin daha kalın olmasına neden olarak NDF’yi artırmıştır.
25
İki yılın ortalaması olarak işlemlerde belirlenen NDF oranı %37.4 ile %49.6 arasında değişim göstermiştir. NDF oranı; Yemin hacmi-kabalığı hakkında fikir verir. Yüksek NDF içeren yemlerin hacmi yüksektir (Kutlu, 2008). NDF içeriği karışımlarda çim oranı arttıkça artmıştır. En yüksek NDF oranı yalın İtalyan çiminde (%49.6) belirlenmiştir. Bunu sırasıyla %10 MF+%90 İÇ (%48.8), %20 MF+%80 İÇ (%47.0), %30 MF+%70 İÇ (%46.) işlemleri takip etmiştir. Söz konusu dört işlem istatistiki olarak aynı gurupta yer almıştır. En düşük NDF oranı yalın ekilen Macar fiğinde (%37.4) görülmüştür. Bununla birlikte %90 MF+%10 İÇ işlemiyle arasında istatistiki olarak fark bulunmamıştır.
Kusvuran ve ark., (2014) ile Kara, (2016) da en yüksek NDF oranını yalın ekilen İtalyan çiminde belirlemişlerdir. Yıldırım ve Özaslan Parlak, (2016) Macar fiğinde NDF oranını %49.88 olarak belirlerken Çolak ve Sancak, (2017) İtalyan çiminde NDF oranını %54.14-%56.01 oranında değiştiğini bildirmişlerdir. Çalışmamızda gerek Macar fiğinde gerekse İtalyan çiminde belirlenen NDF oranı, araştırıcıların belirlediği değerlerden düşük olmuştur.
Araştırmada işlemlerden elde edilen otun NDF oranı ABD’de kaba yemlerin kalite standartlarını belirlemek üzere oluşturulan skala değerleri ile karşılaştırıldığında, yalın Macar fiği Prime sınıfında (<40), %90 MF+%10 İÇ, %80 MF+%20 İÇ, %70 MF+%30 İÇ, %60 MF+%40 İÇ, %50 MF+%50 İÇ, %40 MF+%60İÇ karışımları Premium sınıfında (40-46) yer aldığı anlaşılmaktadır (Önal Aşcı ve Acar, 2018).
26
Çizelge 4.6.1 İşlemlerden elde edilen otun NDF (%) için tanıtıcı istatistik değerler ve karşılaştırma sonuçları, SS ve Tukey harflendirmeleri
İşlemler
2015-2016 2016-2017 Genel
Ort. SS Ort. SS Ort. SS
100MF-0İÇ 36.7 0.5 38.0 1.3 37.4E 1.2 90MF-10İÇ 40.5 0.6 41.4 1.4 41.0DE 1.1 80MF-20İÇ 41.4 0.6 45.4 3.7 43.4BCD 3.2 70MF-30İÇ 42.1 0.6 44.6 2.1 43.3CD 1.9 60MF-40İÇ 43.1 1.0 43.7 1.4 43.4BCD 1.2 50MF-50İÇ 41.9 1.1 46.1 3.9 44.0BCD 3.5 40MF-60İÇ 44.2 1.9 44.8 5.4 44.5BCD 3.8 30MF-70İÇ 45.4 2.1 47.9 2.6 46.7ABC 2.5 20MF-80İÇ 45.0 1.0 49.0 2.4 47.0AB 2.7 10MF-90İÇ 48.4 0.5 49.3 2.2 48.8A 1.5 0MF-100İÇ 48.9 1.1 50.2 1.5 49.6A 1.4 Genel 43.4B 3.5 45.5A 4.3
P-Değeri Yıl:0.000***; İşlem:0.000***; YılXİşlem:0.608
***, istatistiksel olarak önemli (p<0.001)
Ortak harfi olmayan işlem ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak önemli (p<0.05)
4.7 Alan Eşdeğerlik Oranı (LER) (%)
Alan Eşdeğerlik Oranı (LER) değeri; karışık ekimde birim alandan elde edilen verimin, bitkiler yalın yetiştirildiğinde de alınabilmesi için gerekli alan miktarını göstermektedir (Kızılşimşek ve Erol, 2000).
Karışımlarda hesaplanan LER değeri bakımından yıllar ve karışım oranları arasında istatistiki olarak farklılık bulunmadığı belirlenmiştir. İlk yıl bütün karışımların LER değeri 1’den büyük bulunmuştur. Başka bir deyişle bütün karışımlar yalın ekimlerden üstün olmuştur (Boz, 2006). Karışık ekimler ekolojik faktörlerden daha iyi faydalanabildiğinden (Lithourgidis ve ark., 2011a) yalın ekimlerden üstün olmaktadır. Ordu ekolojik koşullarında yem bezelyesi-Tritikale (Önal Aşcı ve ark.,
27
2015) ve yaygın fiğ-tahıl karışımlarında (Önal Aşcı ve Eğritaş, 2017) da karışık ekimin yalın ekimden üstün olduğu belirtilmiştir. İkinci yıl ise %10 MF+%90 İÇ karışımı hariç diğer karışımlar yalın ekimden üstün olmuşlardır.
Çizelge 4.7.1 Karışımlarda hesaplanan LER için tanıtıcı istatistik değerler ve karşılaştırma sonuçları
İşlemler
2015-2016 2016-2017 Genel
Ort. SS Ort. SS Ort. SS
90MF-10İÇ 1.3 0.1 1.7 0.3 1.5 0.3 80MF-20İÇ 1.2 0.2 1.2 0.3 1.2 0.2 70MF-30İÇ 1.3 0.1 1.2 0.8 1.2 0.5 60MF-40İÇ 1.4 0.1 1.2 0.2 1.3 0.2 50MF-50İÇ 1.3 0.1 1.1 0.4 1.2 0.3 40MF-60İÇ 1.1 0.1 1.1 0.3 1.1 0.2 30MF-70İÇ 1.2 0.2 1.2 0.1 1.2 0.1 20MF-80İÇ 1.2 0.3 1.1 0.6 1.1 0.4 10MF-90İÇ 1.1 0.1 0.8 0.0 1.0 0.1 Genel 1.2 0.2 1.2 0.4
28 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER
Ordu ekolojik koşullarında iki yıl süreyle yetiştirilen Macar fiği ve İtalyan çimi karışımlarının ot verimi ve kalitesinin belirlenmesi amacıyla yürütülen bu çalışma sonucunda;
1. Yapılan varyans analizi sonucunda Macar fiğinde bitki boyu, elde edilen otun ham kül oranı bakımından yıl x işlem interaksiyonu istatistiki olarak önemli bulunurken, kuru ot verimi, otun ham protein, ADF ve NDF oranı bakımından yıllar ve işlemler arasındaki farklılık önemli bulunmuştur. İtalyan çiminin bitki boyu yalnızca yıllara göre farklılık göstermiştir.
2. araştırmada iki yılın ortalaması olarak en yüksek kuru ot verimi %90 MF+%10 İÇ karışımından elde edilmiş ve bunu %70 MF+%30 İÇ ve %60 MF+%40 İÇ karışımları takip etmekle birlikte yalın İtalyan çimi ve %10 MF+%90 İÇ hariç diğer bütün işlemler istatistiki olarak aynı gurupta yer almışlardır.
3. Araştırmada işlemlerden elde edilen otun ham protein, ADF ve NDF oranlarına bakıldığında ise yalın Macar fiği %90 MF+%10 İÇ karışımının en yüksek ham protein oranı ile en düşük ADF ve NDF oranına sahip olduğu görülmüştür.
Araştırma sonucunda kuru ot verimi, elde edilen otun ham protein, ADF ve NDF oranları dikkate alındığında benzer ekolojik koşullarda %90 MF+%10 İÇ karışımının yetiştirilmesi önerilir.
29 6. KAYNAKLAR
Acar, Z., Gulumser, E., Asci, O. O., Basaran, U., Mut, H., & Ayan, I. (2017). Effects of sowing ratio and harvest periods on hay yields, quality and competitive characteristics of Hungarian vetch-cereal mixtures. Legume Research, 40(4), 677-683.
Acar, Z., Gulumser, E., Asci, O. O., Basaran, U., Mut, H., & Ayan, I. (2017). Effects of sowing ratio and harvest periods on hay yields, quality and competitive characteristics of Hungarian vetch-cereal mixtures. Legume Research, 40(4), 677-683.
Açıkgöz, E., 1991. Yem Bitkileri. Uludağ Üniversitesi Yayınları, Bursa, 65s.
Açıkgöz, E., 2001. Yem Bitkileri, Uludağ Üni. Zir. Fak., Tarla Bitkileri Bölümü 3.
Baskı, s. 106 108.
Açıkgöz, E. (2001). Yem Bitkileri (3. Baskı). Uludağ üniversitesi güçlendirme vakfı,
yayın, (182).
Altın, M., Orak, A., & Tuna, C. (2009). Yembitkilerinin sürdürülebilir tarım açısından önemi. Yembitkileri, Genel Bölüm. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı,
Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü, İzmir, 1, 11-28.
Anonim 2018., Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Verileri.
Aşcı, Ö. Ö., Zeki, A. C. A. R., & Arici, Y. K. (2015). Hay yield, quality traits and interspecies competition of forage pea–triticale mixtures harvested at different stages. Turkish Journal of Field Crops, 20(2), 166-173.
Aşcı, Ö. Ö., & EĞRİTAŞ, Ö. Yaygın Fiğ-Tahıl Karışımlarında Ot Verimi, Bazı K6alite Özellikleri ve Rekabetin Belirlenmesi.
Aşcı, Ö., & Acar, Z. (2018). Kaba Yem Kalite Kitabı, TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası, ISBN-978-605-01-1227-6, Ankara,112.
Avcıoğlu, Ş., & Avcıoğlu, R. (1982). Değişik karışım oranları ile biçim zamanlarının adi fiğ+ yulaf hasıllarının verim ve diğer bazı özellikleri üzerinde araştırmalar. Ege ÜZF. Der, 19(2), 123-136.
Avcioglu, R., Boberfeld, W. O., Soya, H., Geren, H., & Beckmann, E. (2003, March). Investigations on some yield and quality characteristics of second crops of Vicia sativa and Trifolium resupinatum and their mixtures with Lolium multiflorum. In 7th Symposium Ergebnisse Deutsch-Türkischer
Agrarforschung (pp. 24-30).
Avcıoğlu R., 2009. Yem Bitkileri Kitabı Cilt II T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Yayınları İzmir. s.145-153.
Aydoğan, İ., Bsşalan, M., & Güngör, T. (2008). Kırıkkale yöresinde üretilen bazı kaba yemlerde besin madde miktarları ve metabolize olabilir enerji düzeylerinin belirlenmesi. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi
