ntalya ’da otururken bir kış, babamın sanatçı dostların dan Aliye Berger gelmiş; bizim evde bir hafta kal mıştı. Anımsadığım, “Ali- ya’nım Teyze”nin oturma odasındaki sedirde yattığı ve her sabah kalktığın da hiç sırt ağrısı çekmediğini söyledi ğiydi. Kütüphaneye sığmayan kitap lar Tekel’in kibrit sandıklarının için de dururdu. Babam, sandıkların üze rine kalas koymuş ve üzerine de bir pa muk yatak atarak sedir haline getirmiş ti. Sedir, taş gibi sertti. “Aliya’nım Teyze”, İstanbul’a döndüğünde ilk işi nin sırt ağrılarından kurtulmak için somyalı ve yaylı yatağını değiştirmek olacağını söylemişti.
O bahar annemle İstanbul’a gittiği mizde “Aliya’nım Teyze”ye de iadeyi ziyarete gittik. Tüneldeki Narmanlı Apartmam’nın ön dairesinde tek ba şına fakat yitirdiği kocasının hayaliy le birlikte yaşıyordu. Annem, Markiz Pastanesi’ne girdi ve bir kutu çikola ta yaptırdı. O gün, annemin kaş göz işaretlerini dikkate almamış ve “Ali- ya’nım Teyze”nin desteğiyle bir kutu çikolatayı bitirmiştim.
Otomobil yedek parçacısı
Uzun yıllar sonra Turing ve Oto mobil Kurumu Genel Müdürü Çelik Gülersoy’la gitmiştim otomobil yedek parçacısı dükkânı yapılmak istenen M arkiz’e... Pastaneden eser kalma mıştı ama duvardaki seramik tablolar duruyordu. Çelik Bey, Markiz’in pas tane olarak korunması gerektiğini söy lüyordu.
M arkiz’in tekrar Markiz olabilme si için neredeyse 30 yıla yakın bir za man gerekiyormuş...
Markiz, “marki”nin karısı... Marki, ortaçağ Avrupa'sında kont ile dük arasında bir soyluluk unvanı...
İstiklal Caddesi’ndeki “Markiz” ise bir kadın değil, Ermeni pastacı Ave- dis Ohanyan Çakıroğlu ve pastanenin geçmişi ortaçağa değil 1940 yılma da yanıyor.
İkinci Dünya Savaşı’mn en berbat yıllarında Çakıroğlu, istiklal Caddesi 360 numaradaki “PassageOriental” ya ni Şark Pasajı’nm ya da “Şark Ayna lı Çarşı”nın girişindeki Lebon Pasta nesinin yerine Paris’in ünlü “Marqu ise de Sevigne” çikolatası kalitesinde imalat yapmak üzere Markiz Pasta nesi’ni açıyor.
Çakıroğlu’nu bu denli iddialı ya pan ne?
Caddenin karşı tarafına taşman Le bon Pastanesinin finin!
Bir önreği Dolmabahçe'de
Lebon, 1806’da İstanbul’a gelen ve Fransız Büyükelçiliğinde çalışan bir “mutfak ustası” Eduard Lebon ya da onun oğlu olmalı... Sonradan büyükel çilikten ayrılıp kendi adını verdiği bir pastane açmış. Pasta fırınını da Pa ris’teki Leumenier ustaya özel olarak yaptırmış. Lebon’un çöreklerindeki lezzet, Sultan D. Abdülhamit’i öyle sine etkilemiş ki 1888’de Alman İm paratoru H. Wilhelm’in İstanbul ziya reti öncesi, Paris’teki ustaya sipariş verilip Dolmabahçe Sarayı’nm mutfa ğına aynı finndan yaptırılmış.
Fırının özelliği ateş tuğlalarının ka litesi ve içindeki ısı dağılımını düzen leyen sistem.
Çakıroğlu’nun iddialı olması için bir de pastanenin dekoru var.
Seramik panolar
Lebon, 1905’te Boulanger-Choisy Seramik-Porselen Fabrikalarında üre tilen ve altında “Amoux” imzası bu lunan “art nouveau” tarzındaki sera mik panolan 1920Terin başında Pa ris’ten getirtmiş...
Panolan üreten fabrikanın Birinci Dünya Savaşı yıllarında yıkıldığı dü şünülürse İstanbul'a getirtilen parça latın antika değerinde olduğu anlaşı lıyor. Dört mevsimi betimleyen ve gü zel kadınlarla rengârenk çiçeklerin süslediği panolardan “kış” her ne ka dar nakliye sırasında kınlm ışsa da “sonbahar” ve “ilkbahar” bile pasta nenin “hava”sını oluşturmaya yeti yor. Mimar Alexandre Vallaury’nin iki katlı olarak inşa ettiği ve 16. Louis tarzında döşenen alt katı pastane üst katı lokanta olan dükkân 1940’ta “Mar kiz” adıyla yeniden hayat buluyor.
Çakıroğlu, ürünün kalitesinin yanı
sıra sunumda da kaliteye önem veri yor. Limoges marka porselen tabaklar, Christofle marka gümüş takımlarla servis yapıyor.
Bu arada Lebon caddenin karşı ta rafında faaliyetine devam ederken Markiz de sanatçı takımını ağnlama- ya başlıyor... Lebon’dan Markiz’e, 7 metre cephesi bulunan bu küçük dük kân NamıkKemal’den PierreLoti’ye, Yunus Nadi’den Yahya Kemal’ e birçok ünlü isimi ağırlıyor.
1970 Terde Beyoğlu gözden düşüp istiklal Caddesi’nin yerini Nişantaşı al maya başladığında dükkân bir otomo bil yedek parçacısına satılıyor.
1979’da Şark Aynalı Çarşı, tarihi eser kapsamına alındığında Avedis Ohanyan Çakıroğlu, ilerleyen yaşı ile otomobil yedek parçacısının devam eden tahliye davasına daha fazla dire nemiyor ve vârisleri de olmadığı için M arkiz’i kapatıyor.
Bitkisel hayat!
1940’ta başlayan ve 40 yılı bile bul mayan bir “tarih” böylece bitiyor.
Neyse ki tarihi dükkân otomobil ye dek parçasına yâr olmuyor!
]\/fa rk ız
Pastanesi eski
dekoru içinde yeniden hizmete
girdi ama mönüsü artık eskisi
gibi değil. Paris’te özel olarak
yaptırılan pasta fırını yeni
mutfağın bir köşesinde
“tarilr eser” olarak duruyor.
Dükkân uzun yıllar kapalı kalıyor... Vitrininden bakıldığında kartondan kesilmiş bayan ve bay siluetleri, tah ta masaların çevresinde oturup Mar kiz’i “bitkisel” de olsa hayatta tutma ya çalışıyor.
Ta ki, bir turizm şirketi 2003 sonu na doğru Aynalı Şark Çarşı ile birlik te Markiz’i de yeniden açıncaya kadar. Markiz’i şimdilerde Nişantaşı’ndan gelen bir kafeteryan işletiyor: LalFe- ray Dedeoğhı... Dükkânın içinde iki şer kişilik 20 masa bulunuyor. Masa lar tıpkı yapım. Ahşap sandalyelerin bir kısmı orijinal, bir kısmı tıpkı ya pılıyor. Servis yeni takımlarla yapılı yor. Mönüde eskisinden kalma bir iz bulunmuyor. Eskiden kalma çikolata kutulan, fincanlar, az sayıda da olsa çatal ve bıçaklarla gümüş kaplar ser gilenmeyi bekliyor. Bunlann bir kıs mı pastanenin tüllü vitrinini süslüyor. O meşhur pasta finnı ise üst katta ki lokanta kısmının mutfağında anti ka bir eser olarak duruyor. Sultan II. Abdülhamit’in ağzım sulandıran çö reklerin yapıldığı finn artık çalışmı yor.
Pastanenin içine gelince... Kolonlar daki aynalar, aynalardaki üç kolluk aplikler, tavandaki avize, yerdeki ka ro taşlan ve duvardaki seramik pano lar aynen duruyor.
Meraklısı çok
20 masada en çok 40 kişiyi ağırla yabilecek pastaneye girip çıkanın sa yısı bazı günler 900’ü buluyor. Merak lı bakışlar, pastanenin içini şöyle bir süzüp geri çekiliyor.
Pastanenin vitrin camının üstünde köşeleri yuvarlak kesim üç cam bulu nuyor. Camlar vitrayla süslenmiş. İb rahim Safı’nin imzasını taşıyor.
Ortadaki camı bir kraliyet tacı mo tifi süslüyor...
Taç, M arkiz’in kapısından girecek lere küçük bir işaret veriyor.
Zaten Markiz de 20 yılı aşan bir ara dan sonra tekrar gerçek müşterisini arıyor...
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
* 0 0 1 5 0 6 1 5 7 0 0 6 * (Foto ğra flar: S E R K A N Y IL D IZ )
