13 EKİM 1990
İstanbullu Sarkls Kalust Gülbenkyan, pet rol dünyasında çevirdiği entrikalarla ün saldı. Bu arada Turklsh Petroleum'dakl hisselerini yabancılara devrederek Tür kiye'nin tepkisini çekti...
PETROLÜN "ÜÇ BÜYÜKLERİ 1928'DE
İSKOÇYA’DAKİ ŞATODA BİR ARAYA GELEREK
PAZARIN BÖLÜŞÜLMESİNİ ÖNGÖREN İLK
KARTEL ANLAŞMASINI İMZALADILAR
Av partisinden
kartele
Türkiye doğumlu zaharoff ve Gülbenkyan, petrol ve silah
İşlerinde bir dizi entrikanın içinde önemli rol oynadılar
Birinci Dünya savaşı nın asıl nedeni Saraybosna daki
siyasal cinayet değil, büyük devletlerin
daha çok petrole dayalı çıkar kavgalarıydı
Amansız rakipler şimdi ^dostane bir hava içinde” ortak çıkarlarının korunması için aynı masanın çevresinde bir araya gelmiş lerdi; av partisi bir bahaneydi.
Oeterding, Teagle ve Cadman’ın uzun
görüşmeleri sonucunda 17 Eylül 1928'de
“Achnacarry Anlaşması” imzalandı. “Üç bü yükler"in imzaladığı 7 maddelik anlaşma
nın en önemli olan birinci maddesi, pazar ların bölüşülmesini öngören bir kartel ni teliğindeydi.
Böylece av partisinden ilk kartel uygu lamasına geçilmiş oluyordu.
ZAHAROFF’UN MARİFETLERİ
Petrol dünyasında Türkiye kökenli iki isim, pek çok entrikanın içinde önemli bi rer yer tutar. Bunlardan biri 1839 Muğla do ğumlu, 1936 Monte Carlo ölümlü Basil Za
haroff; öteki 1869 İstanbul doğumlu, 1955 Lizbon ölümlü Sarkis Kalust Gülbenkyan* 1 dır. Kitapları dolduracak kadar entrikaya bu laşan bu iki insanın petrolden yana ilişki lerinin özetin özeti şöyle toplayabiliriz:
Batı kaynaklı ansiklopedilere “Yunan
asıllı maliyeci ve siyaset adamı” diye ge
en Zaharoff, dayısının kasasını soyarak ürkiye’den Ingiltere’ye kaçmış, 1875'te 36 yaşında İngiliz gizli servisinin emrine gir mişti. Ingiliz silah sanayicilerinin tem silci liğini de üstlenen Zaharoff, özellikle Orta doğu petrolleri üzerinde oynanan birçok oyunun içinde yer aldı. Amerikan Standart Oll’e karşı Ingiliz Royal Dutch-Shell Grubu1 nun çıkarlarını korumak için entrikalar çe virdi. Royal Dutch’ın hisselerini alarak pa ravan bir petrol şirketi kurdu. Ingiliz emper yalizminin amacı Kafkasya, İran, Irak pet rollerini denetim altında tutmaktı. Bunu sağlayacak kendine bağlı bir “Jarylarma” olarak da Yunanistan'ı görüyordu.
Zaharoff, yakın dostu Ingiliz petrolcü lerinin tem silcisi Lord Corc’un yardımıyla Yunanistan'da Venizelos’un başa gelmesi
İçin çok çalıştı.
Mégalo Idea tutkusuna koşullandırılan
ve silahlandırılan Yunanistan, sonunda Anadolu’ya saldırdı. Ama ne var ki, Musta
fa Kemal’in ortaya çıkmasıyla Ingiliz emper
yalizminin, Zaharoff ve ortaklarının tüm planları boşa gitti.
Zaharoff’un özgeçmişinden bir-iki çiz gi daha:
1898’de Ispanyol - Amerikan Savaşı’nda ve Güney Afrika Savaşı’nda (1899 -1902) Za haroff savaşanların birine, ortağı ise öteki tarafa silah ve cephane saftılar. Zaharoff I. Dünya Savaşı’nda m üttefik devletlerin baş kanlarını etkiledi. Öte yandan da aynı sa vaşta, müttefiklerin can düşmanı Alman de- nizaltılarına benzin sattı. Paris Konferansı sırasında gizli ve önemli rol oynadı. Silah, gemi, petrol ticaretiyle dünyanın en zengin adamlarından biri oldu. Ingiliz hükümeti kendisine Slr unvanı, Fransa da onur nişa nı verdi.
• GÜLBENKYAN'IN İHANETİ
İstanbul'un Üsküdar’ında dünyaya gelen
Sarkls Kalust Gülbenkyan da petrol emper
yalizmiyle bütünleşerek nice entrikanın içinde yer aldı. Deterdlng ile yakın ilişkiler kurarak 1895'te Royal Dutch-Shell Grubu-' nun hizmetine girdi. 1902’de Ingiliz uyruğu na geçen Gülbenkyan bir ara Türkiye’nin Londra Büyükelçiliği danışmanlığını üst lendi. Yüzde 50-50 Türk - Alman ortaklığıy la kurulan Turklsh Petroleum’daki Türk his sesini, kârdan yüzde 5 pay almak karşılığın da, Fransa, Ingiltere, Hollanda ve ABD’den oluşan Irak Konsorsiyomu'na devrederek Türkiye'ye ihanette bir sakınca görmedi. Anglo Iranian'a da ortak oldu.
Bu sırada devletlerarası çıkar tablosu karmaşık bir durum almıştı. Amerikan, Standart Oil eliyle Ortadoğu petrollerinden oav kaomanın yollarını arıyordu. Standart'ın
Muğla doğumlu Basil Zaharott, Ingiliz Giz il Servisl'nin emrinde çalışırken bir dizi k iril İşler de çevirdi. Savaşlarda düşman taraflardan birine kendi, ötekine de orta ğı silah sattı...
rakibi Ingiliz Royal Dutch, Fransa’yla işbir liği İçindeydi. Çeşitli iç sorunlarla bunalmış olan Çarlık Rusyası da Ingiltere ve Fransa1 ya bağımlı bulunuyordu. Royal, Rusya'da ki petrol kaynaklarını denetiminde tutuyor du. Avusturya - Macaristan ise yazgısını Al manya'ya bağlamıştı.
PETROL I. DÜNYA SAVAŞI’NDÂ
İşte, dünya önemli bölümü petrolden kaynaklanan bu ve buna benzer çıkar kav galarının içinde çalkalanırken, I. Dünya Sa vaşı patladı. Kimi tarihçilere göre, Sar' bosna’daki siyasal cinayet I. Dünya P nın tek ve asıl nedeni değil, su ** görüntüsünden ya da bardaö' ladan ibaretti. Asıl neden rolün emperyalist’^*’
ması mücadele K'5'se| Arşivlerde İstanbul Belleği
I. Dünya r Taha Toros Arşivi
tadoğu’d
lüşm'
