A. (J. Vet. Fak. Derg.
36 (l) : 260-272, 1989
KILKEÇİsİNDE SOMATOEFFERENT VE ÖZEL vtSCEROEFFERENT BEYİN SİNıRLERİ ÜZERİNDE MAKRO-ANATOMİK BİR ARAŞTIRMA
Hüseyİn Karadağ 1 İ. Hakkı Nur2
A macro-anatomical study on the somatic eHerent and special visceral efferent cranial ner-ves in ordinary goat
Swnmary: This study !Vascarried out to investigate the macroscopie anatomy of the motor cranial nerves. Ten heads and four eadaver.> of mature ordinary goat were used as the investigation materia!s.
The eitiary ganglion eould not be elem'ly seen on the ventm! bmndı of the oculomotor neri'e. There was no late"a! tıvig joining the ophtha!mie and troe!ılear nerves together. Lt was observed that the zygomaticotem-poral branchformed a eommon trunk with the !acrimalnerve arising.li'om
the ophtha!mie nerve and the !acrima! nel've didn't supp!y the hom region. The glossopharyngea! nerve emerged by means of three or four thin rootlets from the medıılla ob!ongata. lt was fol/nd that the pharyngea! branch of the g!ossophmJlngeal nerve didn' t take in the formation ol the pharyngeal plexus in 3 goats. The spinal root of the accessory neri'e !Vas formed by fibers arising from the first four or fiı'e spinal cord segment.I'.
The hypoglossal nerve originated by ten or tıı/elve rootletsfrom the medu!-la oblongata and ajter forming three bundles one of which ıvas thin per-fomted the dure mater.
Özet: Bu araştırmada, motor nitelikli beyin sinir/erinin makroskopik anatomisini incelemek amacı ile ergin 10 adet kı/ keçisi başı ile 4 adet kı/keçisi kadavrası kullanıldı.
Ramus ventralis n. oculomotori üzerinde belirgin bir ggl. ciliare belirlenemedi. N. ophthalmicus ile n. trochlearis arasında yanal bir ko! vasıtası ile birleşme bulunmamaktadır. Ramus zygomaticotemporalis' inll. lacrimalis ile ortak bir kök oluşturarak 11.ophthalmicus'tan köken
ıYrd.Doç.Dr., Yüzüncüy.l Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Anatorni Bilim Dalı, Van-Turkey.
2 Araş.Gör., Yüzüncüyı! Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Anatorni Bilim Dalı, Van-Turkey.
BEYİN SİNİRLERİ ÜZERİNDE BİR ARAŞTIRMA 201
ald/ltı ve n. /acrimalis'in boynuz bölgesiııin iıınen'a.IJ'onl/lw ka/llmadığı belir/eııdi. N. glossopharyngeus'un 3--4 ince sinir demeti haliııde mer/ul/a oblongata' daıı ayri/dıliı belirlendi. RanlUs p!J(l"yngeus ii.
glossopharyn-gei'nin 3 keçide plexus p!laryngeu.ı'un oluşumuna kaıılmad/ğı bulundu. Radices spinales n. accessori, medıılla spinalis'in ilk. 4-5 boyun segmen-tim/en köken almak. tadır, N. hypoglossus, 10-] 2 kök Iili halinde medııllrı oblongata'dan köke/ı almakta ve biri zayT( 3 ayn demet oluşturarak dl/ra-mater'i delmektedir.
Giriş
Periferik sinirlerin önemli bir böliimünü oluşturan beyin sİnirleri üzerinde sınırlı s~iyıda bilimsel yayın bulunmaktadır. Beyin sinirleri toplu olarak koyun, keçi ve sığırda Godinho (8), merkepte ise Tecir-lioğlu (14) tarafından incelenmiştir. Bu nedenle; gerek didaktik ba-kımdan, gerekse anatomik yapısınııı belirlenmesi bakımından Türkiye' de yayılma alanı bulan kılkeçisinin beyin sinirlerinin araştırılması gerek-liliği gündeme gelmektedir.
De lahunta (2) ve Frandson (5), beyin sinirlerini gruplandırırken n. oculomotorius, n. trochlearis, n. adbucens ve n. hypoglossııs'u so-matoefferent, n. trigeminııs, n. facialis, n. glossopharyngeus ve n. ac-cessorius'u da özel visceroefferent sinirler olarak, geniş anlamda ise, motor sinirler olarak tanımlamışlardır.
N. oculomctorius, fossa intercruralis'ten köken alır. Ramus dor-salis ile m. rectus dorsalİs ve m. palpebrae superioris'i, ranıııs ventralis ile de nı. rectus ventralis, m. rectus medialis ve m. obliquus ventralis'j uyarır. Ramus ventralis üzerinde ggl. ciliaı'e yer almaktadır (4, 6, LO,
i i, 15).
N. trochlearis, beyinin basal yüzünden çıkmayan tek beyin siniri-dir ve beyin sinirlerinin en zayıfıdır (4, ll, 15). Sİnirİn görevi lll.
ob-liquus dorsalis'i innerve etmektir (3, 4, 6, iO, i
ı,
15).N. trigeminus, en kalın beyin sinİri olup (4, 5,
ı
i, 15), filogenetic olarakı.
arcus brachialis'tcn gelişmiştİr (I I). Radix sensoria ve radix ınotoria adlı iki köklc pons'un lateralinden çıkar (2, 4, 5, iO, 11 15). Sinir, n. ophthalmicus, n' maxillaris ve n. ınandibularis adlı üç ana kola ayrılmaktadır (ı3).N. ophthalmicus, n. trİgeminus'un en ince koludur (3, 4, ii,
ı
5). N. lacrimalis adlı kolu ile gl. lacrimalis"i ve üst göz kapağını uyarır (3, 6, 10). Buttlcr (1) ruminantlarda, George (7) ise koyunda n.lacri-HÜSEYİN KARADAG -- i. HAKKı NUR
malis'in boynuz kökünü de innerve ettiğini hildirmişlerdir. N. fronta-lis, alın bölgesini, üst göz kapağını (5, 10) w boynuz kökünü (I, 7) uyarır. N. nasociliaris ise, iris, cornea ve conjunctiva'yı kayırmaktadır
(4,
ı
ı).Sensib1e nitelikli olan n. maxiııaris, ggl. trigel11inale'dcn ayrıldık-tan sonra fossa pterygopalatina'ya ulaşır ve son kollarına ayrılır (10,
iI, 15).
N. trigeminus'uıı en güçlü kolu olan n. nıandibularis (I O, i
ı,
15), dili, spatium mandibulae'yi, mand,ibular diş etlerini, alt dudağı ve çiğ-neme kaslarını uyarır (10, 12, 15).N. abducens, corpus trapezoideum'dan köken alır. Görevi, m. retractor bul bi ve m. rectus lateralis'i kayırnıaktır (3, 4, 5, 6, 10,
ı
5).N. facialis, canalis facialis içinde ggl. geniculi'yi taşımaktadır, N. petrosus major adlı kolu ile ağız ve burun boşluğu bezlerini ve gl. lacrimalis'i uyarmaktadır (3, 4, 5, 6, iO, iI, 15). Chorda tympani ise
dilin ön 2/ 3'ünün sensoı'ik sinirlerini ggl. geniculi'ye götürmekle gö-n;vlidir (5, 11,
ı
2,ı
5). Kanaldan çıktıktan sonra verdiği kollarla kulak ve boynuz bölgelerini innerve eden n. facialis (i, 7, iO), yanak böl-gesine dağılır (4, 5, iı, ı
5).N. glossopharyngeus, evcil memeli hayvanlarda sayıları 2-8 aras~nda değişen kök demeıIeri ile medu'lIa oblongata'dan ayrılır (15). Sinir üzerinde ggl. proximale ve ggl. distale adlı iki ganglion bulun-maktadır (2,4,5, LO,iI, 15). Ramus pharyngeus adlı kolunun, n. va-gus'tan gelen ramus pharyngeus ile birleşmesi sonucu plexus pharyn-geus oluşnıaktadır (9, LO, 11, 15).
N. accessoriııs, kökleri hem beyinden hem de omurilikten ayrılan sinirdir. Spinal kök for. magnum'dan cavum cranii'ye girerek cranial kökle birleşir. Radices cranİalesn. vagus'a karışmakta radices spina-les ise m. sternocephalicus'u ve m. trapezius'u innerve etmektedir (4,
LO, i i, 15).
N. hypoglossus, medulla oblongata'dan çıkar (2, 4, 5, iO, II, 15) ve dil kasların! innervc eder (4, iO, 12, 15).
Bu araştırmada, kılkeçisinin somatoefferent ve özel visceroeffe-rent beyin sinirlerinin makroskopik anatomisinin incelenmesi amaç-lanmıştır. Böylece, ülkemizde yayılma alanı bulan evcil ge'lişenlerin beyin sinirleri üzerinde yapılacak olan araştırmalara bir başlangıç ya-pılmış olacaktır.
BEYİN SİNİRLERİ ÜZERİNDE BİR ARAŞTIRMA
iVlateryal ve :\1etot
Bu araştırmada, Van Belediye Mezbahası"ndan sağlanan her iki cinsten ergin i O adet kı Ikeçisi başı ile, öğrenci uygulamalarında kulla-nılan 4 kıl keçisi kadavrasından yararlanıldı.
Başlar median olarak biçildikten sonra, çevreden merkeze ve mer-kezden çevreye doğru yönlerde diseke edildi (14). Araştırmada Ana-tomi Bilim Dalı'nda kullanılan araç: ve gereçlerie, büyüteçten
faydalanıl-dı.
Bulgular
N. OCu/olllOlorilıs, iki ana kök halinde fossa intercnıralis'ten çık-makta ve bu iki kökün birleşmesinden sonra laterale yönelmektedir. A. carotis interna"nın lateral yüzü boyunca dura kılıfı ile sarılı olarak ilerleyen sinir, for. orbitorotundum'dan cavum cranii'yi terk eder (Şe-kil:
i!
i I). Bu delikten çıkış yerinde ramus dorsalis ve ramus vent-ralis'e ayrılır.Ramus ventralis(Şekii: 2/4), ramus dorsalis'ten daha kalınclır ve n. oculomotorius'un devamı görünümündedir. Verdiği kollarla m. rcctus ventralis ve m. rectus nıedialis'i jnn~rve eden bu kol, n. maxillaris' ten bir ramus communicans aldıktan sonra m. obliquus ventralis'e dağılmaktadır.
Ramus ventralis üzerinde belirgin bir ggl. diare'ye rastlanama-JllIŞtır.
Ramus dorsalis (Şekil: 2/5) ise, m. rectus dorsalis, m. retractor bulbi ve m. levator palpebrae superioris'e dağılarak sonlanır.
..•
N. troc/ı/earis, col!iculus caudalis'lerin hemen arkasında velum medullare rostralc'den köken almaktadır. Çıkışından sonra laterale yönelen sinir, tentorium cerebelli membranaceum"un caudal kısmını delerek ventrale yönelir. Lateralinde n. ophthalmicus ve n. abduccns olduğu halde for. orbitorotundum'dan geçerek (Şekil: i / i O) m. ob-liquus dorsalis'c dağılır.
N. trigeminus, iki ana kökle pons'un lateralinden orijin almaktadır. Bu iki kökten radix sensoria'nın radix motoria'ya göre daha güçlü ol-duğu ve orijininden hemen sonra duramater'i delerek ggl. trigemin:ilc' ye bağlandığı görüldü. Radix motoria ise, orijininden ortalama i cm ileride ggl. trigeminale'den aldığı sensiblc nitelikli sinir iplikleri ile bir-leşerek n. mandibularis'i oluşturmaktadır.
HÜSEYİ]\" KARADAG - i. HAKKı NUR
Şekil ı: Kılkeçisinde bazı beyin sinirleri ve kollarının genel görünüınü.
Fig. i: The general apperanee of saım: of the eranial nerves and their branehes in or-dinary goal.
a) For. optieunı, b) For. orbitorotunduııı, c) For. ovale, d) For. styloıııastoideuııı. e) For. infraorbitale,
rı
For. Mentale. I-N. optieus, 2-N. oplıthalıııieus, 3-N. frontalis, 4-N. nasoeiliaris, S-N. infratroehlearis, G-N. ethıııoidalis, 7.-N. laeriıııalis, 8--Ranıus zy ~nıa-ticoteıııfloralis. 9-N. abdueens, ID-N. troehlearis, II-N. oeulonıotorius, 12-N. nıaxil-laris, 13-N. zygonıaıieus, 14-1'. infraorbitalis, IS-N. faeialis, lG-N. bueeolabialis dorsa-Iis, 17-N. bueeolabialis ventralis, 18-Raıııus slylohyoideus, i9-Raıııus digastrieus, 20--N. aurieulapalpebralis, 21-.N. nıandibularis. 22-N. bııeealis, 23-N. nıaslieatorius, 24-N. !ingualis, 2S-N. sublingualis, 2G-N. alveolaris mandibularis, n-N. mylohyoideus, 2S-N, mentalis, 29-N. alveolaris mandibıılaris'in mandibular dişlere verdiği kollar (Branehes fronı the mandibular alveolar nerve to the eheek teeth), 30-N. aurieulotemporalis, 3.1-N. infraorbitalis'in maxillar dişlere verdiği kollar (Branehes of infraorbital nerve to the ma-xillary tceth), 32--N. infraorbitalis'in dorsal kolları (Doı'sal branehes of the infraorbital nerve), 33-N. infraorbiıalis'in ventral kolları (Ventral branehes of the infraorbital nerve).Ggl. trigeminale'nin rostral yüzünden ortak bir kök oluşturarak n, ophthalmieus ve Il. maxillaris ayrılmakta, ventral yüzünden ayrılan sensible sinir ipliklerinin radix Illotoria n. trigenıini ile birleşmesi
BEyjN SiNjRLERi ÜZERİNDE BİR ARAŞTIRMA
i. N. ophthalmicus: N. maxiııaris ile birlikte for. orbitorotundum" dan cavum cranii'yi terk cttikten hemen sonra alt koııarına ayrılmak-tadır (Şekil: 1/2).
N. bcrimalis, ramus zygomaticotemporalis ilc ortak bir kök oluş-turarak n. ophthalmicus'tan ayrılmakta (Şekil: 1/7; 2/ lO) ve perior-bita'yı deldikten sonra orbital yağ kitlcsi içinde scyrederek 2---3 kol halindc gl. lacril11alis'e ulaşmaktadır.
Ramus zygomaticotcmporalis ise, orbita içinde m. rectus lacera-lis boyunca uzanarak, gl. lacrimalis'in "entral kısmı düzeyinde caudo-laterale yönclir. Daha sonra lll. frontoscutularis'in üzerinden geçen
sinir, dorsalde m. temporalis'e, ventralde de kulak derisine ve proc. cornualis'in caudal yüzüne dağılır (Şckil: i /8; 2/8). Araştırma ma-teryali 3 keçide, ral11US zygomaticotemporalis'in iki ayrı kol halinde köken aldığı belirlenmiştir.
N. frontalis (Şekil: 1/3; 2/9), a. orhthalmica externa'pııı üzerin-den geçerek m. levatar palpebrae superioris"in ventral yüzü boyunca uzanır. Gl. lacriıııalis'e erişmeden iki kola ayrılan sinir gl. lacrimalis ilc
lll. levator palpebrae superioris"in arasıııdan geçerek nıargo supraor-bitalis'e ulaşır. Sinir üst gÖ? kapağını ve alın bölgesini innerve etnıek-tedi:-. N. frontalis"in orijini düzeyinden köken alan bir kol, ramus sinus frontalis, sinus frantalis'in mukozasına dağılmaktadır.
N. nasociliaris (Şekil: i /4), n. ophthalmicus'un dorsomedial yüzünden ayrılmakta ve orijininden hemen sonra n. opticus\ın sele-ra'yı deldiği yerin lateralinden selera'ya giren 2--3 adet nn. ciliares longi'yi vermektedir. N. nasociliaris, lateralinde a. ophthalmİca exter-na, ventralinde nı. rectus medialis, dorsalinde nı. rectus dorsalis, m. retractor buibi ve m. obliquus dorsalis olduğu halde ilerleyerek m. ob-liquus dorsalis'in cranial kenarında n. cthnıodialis vc n. infratrochlcaris' c ayrılır. N. ethmoidalis (Şekil: 1/6), n. nasociliaris'ten mcdiale yö-nelik olarak ayrılan zayıf bir sİnİr olup, for. ethınoidale'dcn geçtikten sonra lamina criprosa'dan da geçerek concha nasalis dorsalis ve scptunı nasi'ye crişir. N. infratrochlearis (Şekil: i / 5), n. ethmoidalis'c göre daha güçlü olması bakımından n. nasociliaris'in devamı gibidir. Bu sinir, m. rectus ınedialis ile m. obliquus dorsalis'in arasından geçerek medial göz açısı, alın ve boynuz bölgelerine dağılmaktadır.
11- N. maxillaris: Ggl. trigenıinalc'den ayrıldıktan sonra for. or-bitorontundum'dan geçerek fossa pterygopalatina'ya ulaşır ve burada son kollarına ayrılır (Şekil:
ı / ı
2; 2 j I). Bu kollardan n. zygomati-cus (Şekil: i / 13; 2/ 7), for. orbitorotundum düzeyinde n. maxillaris'HÜSEYİN KARAOAC; .- İ. HAKKı NUR
ten ayrılarak alt göz kapağına dağılır. N. pterygopalatinus, a. ophthal-mica externa'nın medialinde, n. maxil1aris'in medial yüzünden köken alır (Şekil: 2/2). A. maxil1aris'i medialden çaprazlayan sinir, tuber maxillare'nin medial yüzünde üç ko la ayrılır. Bu kollardan n. palatinus major (Şekil: 2i 3), for. palatinum majus'tan geçerek sulcus palatinus içinde seyreder. Palatum durum, gingiva ve pulvinus dentalis'i kayırır. N. palatinus minor, n. palatinus major'un ventral yüzünden ayrılan ince bir sinir olup (Şekil: 2
i
i2), palatum molle'yi innervc etmektedir. N. nasalis caudalis ise, n. pterygopalatina'nın dorsal yüzünden ayrılır. Ggl. pterygopalatina'dan kollar alarak for. ptcrygopalatina'dan geçer ve 3-4 kol halinde septum na sİ ve concl,a nasalis ventralİs'c dağılır.Şekil 2: Kılkeçisinde orbita'daki sinirlerin görünümü. Fig. 2: The apperanee of the orbital nerves in ordinary goal.
a-A. ınaxillaris, b-A. pJlatina major, cL Rami rostrales ad rete mirabile epidurale rost-rale, d-A. op1ıthalmica externa, e-M. rectus lateralis, f-M. obliquus ventralis, g-M. pterygoideus lateralis. h-M. pterygoideus medialis, I-N. ma.,<:illaris,2-N. pterygopalati-nııs, 3-N. palatinus major, 4-Ramus ventralis n. ocıılomotori, 5-Ramus dorsalis n. o<:u-lomotori, 1i..N. malaris, 7-N. zygomaticus, 8-Ramus zygomaıicoteınporalis, 9-N.
BEyiN sjNİRLERi. ÜZERjNDE BiR ARAŞTIRMA
N. infraorbitalis, n. maxillaris'in canalis infraorbitalis içindeki devamı görünümündcdir (Şekil: i / i4). Kanal içindeki seyri boyunca maxillar diş kökıcrine kollar (Şekil: i /31) veren sinir, çok sayıda kol-lara ayrılarak for. infraorbitale'den kanalı tcrk etmektedir. Bu çalış-mada, innervasyon bölgelerine göre bu kollar dorsal ve ventral kollar olarak gruplandırılmıştır. DorsaJ kollar (Şekil: i / 32), m. levator na-solabialis'in altında scyrederek burun deliği ile alın bölgesi arasında dağılır. Ventral kollar (Şekil: 1/33) ise, m. levatar labii maxiııaris, m. caninus, m. deprcssor labii maxillaris ve m. orbicularis aris üzerine dağıl ma k tadir.
iLI- N. mandibularis: For. ovaJe'den güçlü bir sinir olarak cavuın cranii'yi terk eder ve bu deliğin hemcn çıkış yerinde koııarına ayrılır (Şekil: 1/21):
N. masticatorius (Şekil: 1/23), n. mandibularis'ten ayrıldıktan sonra, dorsale doğru ilerleyerek art. teınporomundibularis düzeyine ulaşır. Inc. mandibularis'ten geçtikten sonra 4 kola ayrılarak nı. mas-seter'e dağılır. Bu sinirden art. temporomaııdibularis düzeyinde 2-3
kol, nn. temporales profundi, ayrılarak m. temporalis'i kayırır.
N. pterygoideus, iki kala ayrılarak m. pterygoidcus lateralis ve medialis'i uyarmaktadır.
N. buccalis (Şekil: i /22), n. mandibularis'in güçlü bir koludur. Ggl. oticum'dan güçlü bir kol aldıktan sonra m. pterygoideus latcralis ve nı. temporalis'in arasından uzanarak, m. buccinator ve m. depressor labii mandibularis'e dağılır. Verdiği çok sayıda kollarla yanak mukoza-sını da uyarmaktadır.
N. lingualis (Şekil: i / 24) orijin yerinde ciıarda tympani ile bir-leşir. Ventrolatcral yönde m. pterygoideus lateralis ile m. temporalis" in arasında uzanarak, m. styloglossus'uıı dOl'sal kenarına erişir. Bura-da n. sublingualis'i vermektedir. N. sublingııalis (Şekil: i/25), gl. sııb-lingualis'e çok sayıda kollar verdiktcn sonra cavum oris proprium'un ventral duvarının mukozasına dağılır. N. lingualis ise dile dağılarak sonlanır.
N. alveolaris mandibularis (Şekil: i / 26), başlangıcı düzeyindc n. auriculotemporalis"i vermcktedir (Şekil: i/30). Bu sinir, m. tempo-ralis'e ve kulağın ventral kısmına 4-.6 kol göndermektedir. N. auricu-lotemporalis'in orijin ycrinin yaklaşık i cm kadar ilerisinde n. alvcolaris mandibularis'ten n. mylohyoideus ayrılarak (Şckil: i;' 27) m. myloh-yoidcııs, ın. digastricus ve spatium mandibulae'nin derisinİ kayırır.
HÜSEYIN KARA[)A(~ - i. HAKKı NUR
N. alveolaris mandibularis, eanalis mandibulae içinde seyrederken mandibular dişlere de kollar vermektedir (Şekil: 1 / 29). For. mental e' den n. mentalis olarak çıkan sinir, aIt dudağa dağılarak sonlanır (Şe-kil: 1/28).
N. mandibularis'in ventromedialinde ve bu sinirin for. ovale'yi terk ettiği yerde ggl. oticum yer almaktadır. N. ınandibularjs ve n. buc-calis'e ince kollar veren ganglionun şeklinin değişken olduğu belirlen-miştir.
Büyüklükleri birbirinden farklı, sayıları 4-7 arasında değişen ggl. pterygopalatina, fossa pterygopalatina'da ve ın. pterygoideus'un dor-salateralinde yer almaktadır Bu gangliondan çıkan kollar bir ağ şek-linde birbirine bağlandıktan sonra n. nasaJis caudalis'e ve n. ınaxillaris'e 3-4 güçlü kol vermektedir.
N. ahduceııs, corpus trapezoideum'dan köken alarak for. orbito-rotundum'dan eavum cranii'yi terk eder (Şekil: 1/9). A. orbitalis'i medialden çaprazladıktan sonra ın. retraetor buIbi'ye 2-3 kol vererek m. rectus lateralis'e dağılır.
N. facia/is, medulla oblongata'nın lateral yüzünden köken alır. N. vestibulocochlearİs ile birlikte meatus aeusticus internus'a ulaşır. N. facialis, n. vesticıılocochlearis ile yanal bağlar kurarak eanalis fa-alis'e girer. Kanal içinde n. facialis üzerinde üçgen şeklinde ggl. geni-culi yer almaktadır (Şekil: i / J 5).
Chorda tympani, ggl. geniculi'den ayrılır. İnce bir sinirdir. Cavum tympani'yi geçtikten sonra n. lingualis'e bağlanır.
N. <ıııricularis eaudalis, n. facialis'in dorsal kenarından çıkar. Gl. parotis i<,inde dorsocaııclal yönde seyrederek kulak kökünün caudaline dağılır (~ckil: 3! 7).
Ramus auricularis internus, n. facialis'in dorsal kenarından ayrı-lır. K ulağın iç yüzüne 2-3 kol halincle yayılır.
Ranıus stylohyoideus, 111. stylohyoideus'u innerve etmek üzere n.
facialis'in ventral kenarından ayrılır (Şekil: J / 18; 3/ 5).
Ramus digastricus, for. stylomastoideum düzeyinde n. faejalis' in ventral kenarından orijin alır (Şekil: i / 19; 3/6). Yağ kitlesi içinde ın. oceipitohyoicleus'un cauda] kenarını izleyerek nı. cligastricus'a ulaşır.
N. auriculopalpebralis, for. stylomastoideul11'un yaklaşık 1,5 eın ilerisinde n. facialis'in dorsal yüzünden çıkar (Şekil: i/20; 3/8).
BEYİN SİNİR.LERİ ÜZERİNDE BİR ARAşTIRMA 269
Kulak köküne 2-5 adet raıni auriculares rostrales'i verdikterisonra, raınus zygomaticus olarak devam eder ve üst göz kapağı ile boynuz kökünün caudolateraline dağılır.
N. buccolabialis ventralis, gl. parotis'in altından çıktıktan sonra m. sternomandibularis'in altından geçer ve mandibulae'nin ventral kenarı boyunca uzanır. Inc. vasorum facialium hizasında dorsale doğ-ru verdiği güçlü bir kol (Şekil: 3/2) ile n. buccolabialis dorsalis'e bağ-lanır. Sinir, m. buccinator m. depressor labii mandibularis ve alt duda-ğa yayılır (Şekil:
ı/
i7, 3/ 1).N. buccolabialis dorsalis, m. masseter'i çaprazlarken iki ko la ayrılır. Dorsale yönelik seyreden n. facialis transversa m. zygomati-cus'a dağılır ve m. orbicularis oris'e kadar uzanır.(Şekil: 3/4). Vent-raldeki güçlü kol ise, m. zygomaticus'un ventral kenarına paralel seyreder ve ductus parotideus'un caudalinde ve bu ductus'a paralel olarak uzanan bir kolla n. buceolabialis ventralis'e bağlanır (Şekil: i / 16; 3/ 3).
N. glossopharyngeus, 3-4 ince demet halinde medulla oblonga-. tan'dan köken alır. Sinir, n. vagus ve n. accessorius ile birlikte for. jugulare'den cavum cranii'yi terk eder. N. glossopharyngeus üzerinde biri for. Jugulare'ye ulaşmadan, ggl. proximale, diğeri bulla tympani'-nin iç tarafında, ggI. distale, olmak üzere iki ganglion bulunur. Ggl. distale'den zayıf bir n. tympanicus ayrılarak cavum tympani'ye ula-şır. Bu sinir daha sonra ggl. oticum'a bağlanmaktadır.
N. glossophOl)Jngeus, for. jugulare'den geçtikten sonra bulla tympani'nin ventral kenarı düzeyinde ramus sinus carotici'yi a. oc-cipitalis'in orijin yerine, ramus pharyngeus'u da palatum molle'ye, pharynx'in kaslarına ve mukozasına verir. Ramus pharyngeus'un 3 keçide plexus pharyngeus'un oluşumuna katılmadığı gözlenmiştir. N. glossopharyngeus'un devamı görünümünde olan rami linguales ise, dilin caudal kısmına dağılmaktadır.
N. accessorius, n. vagus'un hemen caudalinde meduııa obloga-ta'nın dorsolateral kısmından köken alan radices craniales ile meduııa spinalis'in ilk 4-5 boyun segmentinden köken alan radices spinales'-in birleşmesi sonucu oluşur. Radices craniales ile n. vagus'un sınır-larını kesin olarak belirlemek mümkün değildir. Radices spinales demetler halindefor. magnum'dan cavum cranii'ye girer ve radices craniales ile birleşir. Bu birleşme sonucu oluşan n. accessorius, for. jugulare'den n. vagus ile birlikte cavum cranii'yi terk etmektedir.
~70 HÜSEYİN KARADAG -- İ. HAKKı NUR'
ile, fossa atlantis düzeyinde ramus dorsalis ve ramus ventralis'e ay-rılan ramus externus'u vermektedir. Ramus dorsa1İs m. trapezius'a, ramus ventralis ıse m. sternocephalicus'a dağılmaktadır.
Şekil 3: Kılkeçisinde n. facİalis'in kolları. Fig. 3: The branches of the facial nerve in ordinary goaı.
a-GI. parotis, b-Ductus parolideus, c-Ln. parolidea, d-M. sternomandibularis, e-M. masseler, f-M. depressor labii mandibularis, g-For. stylomastoideum, I-N. buccolabi-alis ventra!is, 2-N. buccolabialis dorsalis ile n. buccolabialis ventralis'i birleştiren kol, 3-N. buccolabialis dorsalis, 4--N. facialis transversa, 5-Ramus slylohyoideus. 6-Ramus
digasıricus, 7-N. auriculocaudalis S-N. auriculopalpebralis.
N. Iıypoglossus, medulla oblongata"nın ventrolateral kısmından 10-12 kök lifi halinde orijin almaktadır. Bu lifler biri zayıf 3 ayrı de-met oluştururak duramater'i deldikten sonra tek bir sinir haline dö-nüşürler. Sinir, canalis n. hypoglcssi'den cavum. cranii'yi terk eder. Proc. jugularis'in ucu düzeyinde ve n. accessorius'un medialinde oroventrale yönelir. N. hypoglossus, a. occipitalis'in hemen cranialinde ve n. vagus'u çaprazladığı yerin yaklaşık 1,5 cm kadar ilerisinde n. cervicalis primus ilc birleşen an sa hypoglossi'yi vermektedir. N. hypoglossus, m. thyrohyoideus'a bir kol verdikten sonra m. stylo-glossus'un alt ucu hizasında rostrale döner. M" styloglossus ve m. hyoglossus'a 4-6 kol vererek dilin alt yüzüne dağılır.
Tartışma ve Sonuç
Yazarlar (2, 3,4,5,6, 10, 15), ramus ventralis n. oculomotori üzerinde ggl. ciliare'nin yer aldığını bildirmektedirler. Üzerinde araş-tırma yapılan kılkeçilerinde belirgin bir ggl. ciliare belirlenememiştir.
Godinho ve Getty (10), keçide n. trochlearis'in çoğunlukla n. ophthalmicus'tan bir sinir kolu aldığını belirtmektedirler. Araştırma-da tanımı yapılan bu birleşmeye rastlanamamıştır.
--- ---,
BEYİN SİNİRLERİ ÜZERİNDE BİR ARAŞTIRMA 271
Ramus zygomaticotemporalis, kaynaklarda gerek adlandırma, gerekse orijin yeri bakımından farklı biçimlerde yorumlanmıştır. Bu ramus, Godinho ve Getty (1O)'e göre n. ophthalmicus'un, N.A.V. (l3)'ya göre de n. maxillaris'in koludur. Garret (6) ve George (7), ramus zygomaticotemporalis'i n. lacrimalis olarak adlandırırken, Buttler (i), bu sinirin sadece innervasyon bölgelerini vermekle yetin-miştir. Bu araştırmada, ramus zygomaticotemporalis'in, n. lacrimalis ile birlikte n. ophthalmicus'tan köken alan bir sinir olarak değerlendi-rilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. Bu nedenle, ruminantlar (i) ve koyun (7) için bildirilenierin aksine, n. lacrimalis boynuz bölgesinin innervasyonuna katılmamaktadır.
Tecirlioğlu (15), n. glossopharyngeus'un evcil memelilerde sayı-ları 2-8 arasında değişen kök demetleri ile medulla oblongata'dan ayrıldığını bildirmektedir. Kılkeçisinde bu sinirin 3-4 ince sinir de-meti halinde köken aldığı belirlenmiştir. Kaynaklar (9, 10, ll, 15), n. glossopharyngeus'un ramus pharyngeus adlı kolu ile, n. vagus'un aynı adlı kolunun birleşmesi sonucu plexus pharyngeus'un oluştuğunu belirtmektedir. Godinho (9) ise, keçide
%
35 oranında bu birleşmenin bulunmadığını kaydetmektedir. Sunulan araştırmada, 3 keçi de ramus pharyngeus n. glossopharyngei'nin adı edilen plexus'un oluşumuna katılmadığı gözlendi,Radices spinales n. accessori'nin, evcil hayvanlarda medulla spi-nalis'in ilk 5-6 (4), keçi de 5 (10) ve merkepte 6-7 (14) boyun segmen-tinden ayrıldığı belirtilmektedir. Kılkeçisinde bu liflerin meduııa spina-lis'in ilk 4-5 boyun segmentinden ayrıldığı gözlenmiştir. Bu bulgu, Doğuer (4) ile Godinho ve Getty (lO)'nin bildirimlerine yakınlık gös-termektedir.
Godinho ve Getty (10), n. hypoglossus'un keçide 8-12 kök Iifi halinde medulla oblongata'dan köken aldığı ve 2-4 ayrı demet oluş-turarak duramater'in dışına çıktığını kaydetmektedirler. Kılkeçisinde bu sinirin 10-12 kök lifi halinde orijin aldığı ve biri zayıf 3 ayrı demet oluşturarak duramater'i deldiği belirlenmiştir.
Sonuç olarak; bu araştırmaya konu olan kılkeçisi beyin sinirleri-nin orijin yerleri, genel seyir ve dallanmaları literatür verilerle bir ben-zerliğe sahiptir. Tartışmaya konu olan bulguların, türe has özellikler olabileceği kanısına varılmıştır.
272 HÜSEYİN KARADAG - 1. HAKKı NUR
Kaynaklar
1. Buttler F.W. (1967). !l1!lerl'(l/iolıof the !wm region iııdomestic rumiııants. Yet.Rec.
80/16, 490-492.
2. De Lahunta, A. (1983). "V"ıerinary Neuroanaromy aııd Cliııical New'ology". Second Edition. W.B. Sauncters CO'll .. Plıiladelplıia. London, Toranto, Mexico City, Sydney, Tokyo.
:). Diesem, C. (1968). Grass aııutomic structure 0/eqııiııe aııd bOl'ine orbit aııd iıs COllfeıııs.
Am. J. Vet. Res., 29, 1769-1781.
4. Doğucr, S. (J970). "Ercil J/aYl'clıılanlı Komparclti/ Sistematik Aııatomisi (Siilir Sis-ıemi-Neıırologia)". Fasikül lll., Baskı rıl., A.Ü. Yct.Fak.Yay.: 258, Ders Kitabı: 160, A.Ü. Basımevi, Ankara.
5. Frandsmı, R.D. (1986). "Anatamy aııd Physiology of Farm Animals". Fotırth Edition, Lea and Febiger. Philaje!plıia.
6. Garret, P.D. (1964). The oıı(l/omy of ıhe nenes ()f borine oıNı. M.S. tlıesis, University of Missouri, Colurnbia.
7. George, A.N. (i955). A 110te nil the wıaıomy o/ the homs of she['p. The British
Yete-rinary Journal, 111: 391-393.
8. Godinho, N.P. (1968). A comparative oııatomical study o/ tlte croııial nerves in goat,
sheep and hOl'iııe.. ıheir distributioıı and related aıııoııomic compeııellfs. Ph. D. Thesis,
Ames, fowa State University. "Alınmıştır" Godinho, H.P. and Gelty, R. (1975). Peripher nervous systemc. p. 1081-1124. Ed. Gelty, R., "Sissoıı aııd Grossmaıı's the
Anatamy o/ ıhe Domesric Aııimals". W.B. Saunders CO~11.,Plıiladelplıia, London, Toronto.
9. Godinho, H.P. (1973). The glossopharyııgeal aııd ragus ııerves iııthe retropharyııgeal region o/ goat, sheep oııd coffle. Anat., Histol., Embriyol., ISSN 0044-4294,
120-126.
LO. Godinlıo, H.P. and Getty, R. (1975). Peripher Ilervous systeme. p. 1081-1124. Ed. Getty, R. "Sissaıı aııd Grossman's the Anaıomy of the Domestic Aııima/s", Fifth Edi. tion, W.B. Saunders Com., Philadelphia, London, Toronto.
11. Grau, H. (1985). Die peripheren lıavl!l7. p. 936-976, Ellenbcrger, W., Baum, H.
"Hand-bııch der ı'ergleichenden Anatomie der Halistere". Reprint 4, Springer-Yerlag, Berlin, Heidelberg, New York.
12. Khatıashvılı, T.S. (1988). Nerves aL the tongııe o/ sheep and their deriratioıı. Yet.Mos. No 6, 44-45.
13. Nomina Anatomica Veterinaria (1973). PubJ. by International Commitee on Yeteri-nary Anatomical Nomenelature of the World Association, Yienna.
14. Tecirlioğlu, S. (1977). Merkepte (EqIıIıS asililis L.) beyiıı siııir/eriııin (Nil. encepha-!id) makroskopik aliMomisi üzerinde araştırmalar. A.Ü. Yet.Fak.Derg. 24/2, 269-295.
15. Tecirlioğlu, S. (1983). "Komparatif Veteriner Aııatomi, Sinir Sistemi (System(J Ner-msum)". A.Ü. Vet.Fak.Yay.: 389, A.Ü. Basımevi, Ankara.
