T.C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ SAĞLIK BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ TIP FAKÜLTESĠNDE ÇALIġAN
YARDIMCI SAĞLIK PERSONELĠNĠN SAĞLIK
OKURYAZARLIĞI
Fatma ÇALIK
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
HALK SAĞLIĞI ANABĠLĠM DALI
DanıĢman
Doç. Dr. Kemal Macit HĠSAR
T.C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ SAĞLIK BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ TIP FAKÜLTESĠNDE ÇALIġAN
YARDIMCI SAĞLIK PERSONELĠNĠN SAĞLIK
OKURYAZARLIĞI
Fatma ÇALIK
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
HALK SAĞLIĞI ANABĠLĠM DALI
DanıĢman
Doç. Dr. Kemal Macit HĠSAR
.
ONAY SAYFASI
S.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü‟ne
Fatma ÇALIK tarafından savunulan bu çalıĢma, jürimiz tarafından Halk Sağlığı Anabilim Dalında Yüksek Lisans olarak oy birliği / oy çokluğu ile kabul edilmiĢtir.
Jüri BaĢkanı: ……… Ġmza
Selçuk Üniversitesi DanıĢman: ……… Ġmza Selçuk Üniversitesi Üye: ……… Ġmza Selçuk Üniversitesi Üye: ……… Ġmza Selçuk Üniversitesi Üye: ……… Ġmza Selçuk Üniversitesi ONAY:
Bu tez, Selçuk Üniversitesi Lisansüstü Eğitim-Öğretim Yönetmenliği‟nin ilgili maddeleri uyarınca yukarıdaki jüri üyeleri tarafından uygun görülmüĢ ve Enstitü Yönetim Kurulu ……/……/……… tarih ve ………… sayılı kararıyla kabul edilmiĢtir.
Ġmza
Enstitü Müdürü Adı Soyadı………… Enstitü Müdürü
ÖNSÖZ
Lisanüstü öğrenciliğim boyunca hem kötü günde hem iyi günde üzüntümü ve sevincimi samimiyetle paylaĢan, tecrübe ve birikimiyle Halk Sağlığı alanında beni hep iyiye yönlendiren danıĢman hocam Doç. Dr. Kemal Macit HĠSAR‟a,
Her türlü konuda olduğu gibi tezim konusunda da her türlü sorunumu, derdimi ve sıkıntılarımı paylaĢarak önümü açan Doç. Dr. Fatih KARA‟ya,
Lisanüstü eğitimim boyunca bana rehberlik eden, engin tecrübeleriyle beni yetiĢtiren diğer bütün hocalarıma ve eĢlik eden diğer tüm arkadaĢlarıma;
Ve tabi varoluĢ sebebim annem Gülistan ÇALIK‟a en içten teĢekkürlerimi bir borç bilirim;
Fatma ÇALIK Konya 2019
ĠÇĠNDEKĠLER ONAY SAYFASI ... 1 ÖNSÖZ ... ii ĠÇĠNDEKĠLER ... iii ÇĠZELGELER ... v SĠMGELER VE KISALTMALAR ... vi ÖZET ... vii 1. GĠRĠġ ... 1 1.1. Sağlık Okuryazarlığı ... 3 1.1.1. Tanımı ve Kapsamı ... 3 1.1.2 Tarihçesi ... 4 1.1.3. Önemi ... 5 1.1.4. Ġlgili Kavramalar ... 10
1.1.5.Sağlık Eğitimi (Health Education); ... 10
1.2. Sağlık Okuryazarlığının Düzeyleri ... 11
1.2.1. Temel Sağlık Okuryazarlığı ... 11
1.2.2. Ġnteraktif Sağlık Okuryazarlığı ... 12
1.2.3. EleĢtirel Sağlık Okuryazarlığı... 12
1.3. Sağlık Okuryazarlığının Değerlendirilmesi ... 12
1.3.1. TOFLA (Test of Functional Health Literacy) ... 12
1.3.2. REALM (Rapid Estimate Adult Literacy in Medicine) ... 14
1.3.3. NWS (Newest Vital Sign) ... 15
2. GEREÇ VE YÖNTEM ... 17
2.1. AraĢtırmanın Yeri ... 17
2.2. AraĢtırma Evreni ve Örneklemi ... 17
2.3. AraĢtırmanın Tipi ... 17
2.4. Veri Toplama Formu ... 18
2.6. AraĢtırmanın Ġnsan Gücü ve Etik Konular ... 20 2.7. AraĢtırma Ġzinleri ... 21 3. BULGULAR ... 22 4. TARTIġMA ... 30 5. SONUÇ VE ÖNERĠLER ... 41 6. KAYNAKLAR ... 43 7. EKLER ... 48 EK A: Anket ... 48
EK B: Etik Kurul Kararı ... 51
EK C: Kurum Ġzni ... 52
ÇĠZELGELER
Çizelge 1. Sağlık çalıĢanlarının sosyo demografik özellikleri ... 22 Çizelge 2. Sağlık okur yazarlığı ölçeğindeki sorulara verilen cevapların yüzdesi .... 23 Çizelge 3. Katılımcıların sağlık okur yazarlığı ölçeğindeki her bir alt gruba göre
ortalama ve standart sapmaları ... 27
Çizelge 4. Sağlık okuryazarlığı ölçeğindeki her bir alt grupta cinsiyete göre
karĢılaĢtırması ... 27 Çizelge 5. Sağlık okur yazarlığı ölçeğindeki her bir alt grupta medeni duruma göre
karĢılaĢtırması ... 27 Çizelge 6. Sağlık okur yazarlığı ölçeğindeki her bir alt grupta çalıĢma süresine göre
karĢılaĢtırması ... 28 Çizelge 7. Sağlık okur yazarlığı ölçeğindeki her bir alt grupta öğrenim durumuna
göre karĢılaĢtırması ... 29 Çizelge 8. Sağlık okur yazarlığı ölçeğindeki her bir alt grupta sağlık algısına göre
SĠMGELER VE KISALTMALAR
AAP : Amerikan Pediatri Akademisi
ABD : Amerika BirleĢik Devletleri
BGA : Boya Göre Ağırlık
BKĠ : Beden Kütle Ġndeksi
CDC : Hastalık Kontrol Merkezi
CDC : Sağlık Ġstatistikleri Merkezi
DSÖ : Dünya Sağlık Örgütü
HÜNEE : Türkiye Nüfus ve Sağlık AraĢtırması
NCHS : Sağlık Ġstatistikleri Ulusal Merkezi
ODA/BDT : Orta ve Doğu Avrupa ve Bağımsız Devletler Topluluğu
PEM : Protein Enerji Malnutrisyonu
SD : Standart Deviasyon
SOY :Sağlık Okuryazarlığı
TNSA : Türkiye Nüfus ve Sağlık AraĢtırması
TOÇBĠ : Türkiye'de Okul Çağı Çocuklarında Büyümenin Ġzlenmesi
TUĠK : Türkiye Ġstatistik Kurumu
UNĠCEF : BirleĢmiĢ Milletler Avrupa Ekonomik Konseyi
YGA : YaĢa Göre Ağırlık
ÖZET
T.C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ SAĞLIK BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ TIP FAKÜLTESĠNDE ÇALIġAN YARDIMCI SAĞLIK PERSONELĠNĠN SAĞLIK OKURYAZARLIĞI
Fatma ÇALIK Halk Sağlığı Anabilim Dalı
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ / KONYA-2019
KarmaĢık yapıya sahip günümüz modern sağlık sisteminin temel amacı giderek sayısı artan hizmet sunulan bireyin sağlığını korumak, geliĢtirmek ve bozulan sağlığını iyileĢtirmektir. Sağlık hizmetlerinde altın standart hizmetin eĢit, zamanında ve verimli sunulmasıdır. Çağımız modern sağlık sistemi hizmet sunucularının önemli bir ögesi olan yardımcı sağlık personelinin sağlık okuryazarlığı düzeyinin üst seviyelerde olması hizmet sunum kalite ve verimliliği üzerinde önemli role sahiptir. Sağlık personelinin sağlık okuryazarlığı dinleyip anlamayı, çok yönlü değerlendirmeyi, karmaĢık okumayı, anlık ve yerinde karar verebilmeyi ve bu karaları sağlık hizmeti sunulan birey üzerinde anlık uygulabilmeyi kapsayan karmaĢık bir bilinçlilik halidir.
Bu araĢtırmanın temel amacı; Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi‟nde çalıĢan yardımcı sağlık personelinin sağlık okuryazarlığı düzeyini belirlemektir. ÇalıĢma; araĢtırma evrenini oluĢturan Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi‟nde çalıĢan yardımcı sağlık personelini temsilen örnekleme dâhil edilen 14 klinik anabilim dalından rasgele örneklem yöntemi kullanılarak 391 çalıĢanın katılımıyla gerçekleĢtirilmiĢtir. Yardımcı sağlık personelinin sağlık okuryazarlığı düzeylerinin belirlenmesinde kesitsel tipte saha araĢtırması planlanmıĢ olup veri toplama formu olarak Avrupa Birliği (HLS-EU) anketi kullanılmıĢtır. Verilein istatistiksel analizinde SPSS programının 15.0 versiyonu kullanılarak önceden planlanan istatistiksel yöntemler uygulanmıĢtır. Verilerin analizinde One-Way ANOVA, T Testi ve Chi-Square testleri kullanılmıĢtır. Sosyo-Demografik verilerin dağılım frekansları hesaplanmıĢ olup, çalıĢma gruplarını tanımlamada mutlak sayılar, kategorik değerlendirmede ise yüzdeler kullanıldı.
YaĢ ortalaması 27,8±6,2 yıl olarak tespit edilen deneklerin % 66‟sının kadınlardan oluĢmaktadır. % 69,8‟i hemĢire(kadın-erkek) olan deneklerin % 43.7‟si üniversite mezunu olarak bulundu. ÇalıĢmaya katılan deneklerin sağlık okuryazarlığı düzeyinin; hizmet sunumunda karĢılaĢabilecekleri sorunlarla baĢa çıkma kategorisinde % 72,2, sağlık hizmeti sunumu kategorisinde % 75, hastalıklardan korunma kategorisinde % 60, sağlığın iyileĢtirilmesi kategorisinde % 70, kendi sağlıklarını gözetme kategorisinde ise % 37,4 oranında olduğu tespit edildi.
Genel olarak sağlık okuryazarlık düzeyinin % 70‟lerin üzerinde bulunduğu çalıĢma populasyonunda bu kabiliyetin yaĢtan bağımsız olduğu fakat eğitim, mesleğe ilgi, sosyo ekonomik düzey ve sosyal çevre gibi birçok etken ile doğrudan iliĢkili olduğu gösterilmiĢtir. Yardımcı sağlık persdonelinde sağlık okuryazarlığı düzeyini artıracak eğitim, motivasyon ve hizmet içi uygulamalar gibi her türlü olumlu faaaliyetin toplum sağlığını koruma, geliĢtirme ve rehabilete etmede önemli katkı sağlayacağı değerlendirilmiĢtir. Yardımcı sağlık personelinin sağlık okuryazarlık düzeyi ile verilen sağlık hizmeti kalite ve verimliliği arasında önemli bir bağın olduğu değerlendirilmiĢtir.
Anahtar Sözcükler: Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi, Sağlık Okuryazarlığı, Yardımcı
SUMMARY
T. C.
SELCUK UNIVERSITY
HEALTH SCIENCES INSTITUTE
SELÇUK UNIVERSITY MEDICAL FACULTY ASSISTANT HEALTH PERSONNEL HEALTH LITERACY
Fatma ÇALIK
Department of Public Health MASTER'S THESIS / KONYA-2019
The main purpose of today's modern health system with complex structure increasing the number of services offered to protect the health of the individual, improve and is to improve the deteriorating health. The gold standard in health care is equal to is timely and efficient submission. Modern health system service of our time literacy of ancillary health personnel, an important element of level of service is important on the quality and efficiency of service delivery has a role. Health staff's ability to listen and understand health literacy evaluation, complex reading, instant and on-site decision making and decisions covering the instant application on the individual it is a complex state of consciousness. The main purpose of this research is; Selçuk University Faculty of Medicine to determine the health literacy level of ancillary health personnel. Work; research assistant at Selcuk University Faculty of Medicine out of 14 clinical departments included in the sample to represent health personnel.The study was conducted with the participation of 391 employees using random sampling method. In determining the health literacy levels of auxiliary health personnel cross-sectional field survey is planned and data collection form Union (HLS-EU) questionnaire was used. SPSS in statistical analysis of data pre-planned statistical methods using version 15.0 It was applied. One-Way ANOVA, T Test and Chi-Square tests were used. Distribution frequencies of socio-demographic data were calculated.Absolute numbers in defining the working groups and categorical evaluation percentages were used.
The mean age was 27.8 ± 6.2 years. women. 69.8% of the subjects were nurses(woman-man), 43.7% were university students. as a graduate. Health literacy of the subjects who participated in the study The level; coping with problems in service delivery category, 72.2%, health services 60% in protection category, 70% in health promotion category, and 37.4% in health care category. In general, health literacy level is over 70% In the study population, this ability is independent of age, but education, profession interest, socio-economic level and social environment. has been shown to be.
The level of health literacy in ancillary health staff training, motivation and in-service practices. important contribution of activity to protection, development and rehabilitation of public health It was evaluated. Health literacy of ancillary health personnel level of health service quality and efficiency. It was evaluated.
Keywords: Selcuk University Faculty of Medicine, Health Literacy, Assistant Health Service
1. GĠRĠġ
KiĢilerin diğer bireylerle bağlantıya geçmesi için gerekli düzeyde yazabilme, okuyabilme yeteneğinin bulunması okuryazarlık olarak adlandırılır (Balçık ve ark 2014). Diğer bir tanımla kiĢinin okuma, bilgiyi elde etme, yazma ve sayıları kullanma, düĢüncelerini belirtme ile problem çözebilmesi ve bu konuda karar verebilmesine okur-yazarlık denir. KurĢun ve Dinçer 2016‟da yaptıkları bir çalıĢmada; kiĢilerin bulundukları topluma uyumlarını kolaylaĢtırmalarını, kaynaklarını ve yeteneklerini iyileĢtirerek bireysel amaçlarına ulaĢmayı sağlamalarını okur-yazarlık olarak tanımlamaktadır. Bu durumun devamlı kesintisiz öğrenmeyi gerektirdiğini ve okuryazarlığın okuma-yazma yeteneğine ek olarak okuduğunu anlama, uygulama ve yaĢama geçirme kabiliyeti olduğunu da ifade etmektedir. Diğer taraftan UNESCO verilerine göre; çeĢitli kaynakları, basılı ve görsel bilgileri yorumlayarak anlama, ,iletiĢim kurma, oluĢturma ve iĢleme kaabilyeti okuryazarlık yetisi ile bağdaĢtırılmıĢtır.
Sağlık okuryazarlığı (SOY) esasında hastaları medikal konularda bilgilendirmek için, kiĢinin verilen medikal bilgiyi anlaması, yorumlaması ve anladığını davranıĢa dönüĢtürmesidir. Sağlık okuryazarlığı, yalnızca bu kavramla ilgili kaynakları okuduğunu anlamaktan öte, bireyin kendi sağlığını tanımlaması, hastalığı hakkında bilgi sahibi olması, sağlığıyla alakalı geçerli kararlar vermesi, sağlık sisteminden hangi durumlarda ve zamanlarda yararlanmasını bilmesidir (Çiftçi 2017). KarmaĢık yapıya sahip günümüz modern sağlık sisteminin temel amacı hizmet sunulan giderek kalabalıklaĢan bireyin sağlığını korumak, geliĢtirmek ve bozulan sağlığını iyileĢtirmektir. Sağlık hizmetinin eĢit, zamanında ve verimli sunulması esastır. Çağımız modern sağlık sistemi hizmet sunucularının önemli bir ögesi olan yardımcı sağlık personelinin sağlık okuryazarlığı düzeyinin üst seviyelerde olması hizmet sunum kalite ve verimliliği üzerinde önemli role sahiptir. Ayrıca, her geçen gün kaynakların daha da kıymetli hale geldiği çağımızda sağlık okuryazarlığı sağlık kaynaklarının tasarruflu tüketilmesinde önemli etkiye sahiptir. Sağlık personelinin sağlık okuryazarlığı dinleyip anlamayı, çok yönlü değerlendirmeyi, karmaĢık okumayı, anlık ve yerinde karar verebilmeyi ve bu karaları sağlık hizmeti sunulan birey üzerinde anlık uygulabilmeyi kapsayan karmaĢık bir bilinçlilik halidir.
Sağlık okuryazarlığının bireysel eğitim, iletiĢim teknikleri ve toplumsal yaĢam tarzı ile yakın iliĢkisi vardır. Bu nedenle sağlık çalıĢanlarını da kapsayan toplum kesimlerinin tamamını ilgilendiren bir konudur (Health Literacy. Report of the Council on Scientific Affairs, 1999, Baker DW. 2006). Durmaz ve arkadaĢları tarafından 2016 yılında Türkiye‟nin değiĢik sağlık kuruluĢlarında 514 sağlık çalıĢanı ile yapılan bir çalıĢmada sağlık okuryazarlığının, bireylerin sağlık bilgi ve durumlarını okuma, anlama ve değerlendirme yeteneği olduğu bildirilmiĢtir. Aynı çalıĢmada sağlık okuryazarlığı bir baĢka ifade ile sağlık profesyonelleri haricindeki bireylerin sağlık terminolojisine, sağlık sistemi uygulamalarına ve kendi tedavi süreçlerine katkı sağlayabilme yetisi olarak tanımlanmaktadır. Sağlık hizmeti sunucuları ve alıcılarının karĢılıklı iletiĢiminde her iki tarafın da hızlı ve etkin bağ ve karĢılıklı empati kurması için sağlık okuryazarlığının büyük önem arz ettiğinin ifade edildiği çalıĢmada sağlık çalıĢanlarının sağlık okuryazarlığı konusun farkındalığının güçlendirilmesi gerekliliği vurgulanmıĢtır. Ayrıca, sunulan sağlık hizmeti kalitesinin arttırılması, kronik hastalıkların takip ve tedavilerinin kolaylaĢtırılması, sağlık hizmetine eriĢimin kolaylaĢtırılması, koruyucu ve rehabilite edici sağlık hizmetleri kalitesinin yükseltilmesi ve ulusal sağlık harcamalarının azaltılmasının toplumda sağlık okuryazarlığı bilincinin arttırılmasıyla mümkün olacağı gösterilmiĢtir.
Giderek karmaĢık bir hal alan modern çağın sağlık sistemi uygulamalarında gerek sağlık hizmeti alıcıları gerekse sunucuları etkin, verimli ve eĢit sağlık hizmeti etkileĢimi yapabilmeleri için üst düzeyde sağlık okuryazarlığı bilincine sahip olmalıdır. Çünkü gerek zaman gerekse kaynaklar tüm zamanlarda olmadığı kadar kıymetli hale gelmiĢtir. Sağlık hizmetinin merkezinde „insan‟ değerinin var olması ve kaynakların kısıtlılığından dolayı hem hizmet sunumu hem de hizmet alımı verimli ve bilince dayalı olmak zorundadır. Bu durumda sağlık hizmeti sunumunda en büyük rol sağlık profesyonellerine düĢmektedir. Literatürde az rastlanılan yardımcı sağlık çalıĢanlarının sağlık okuryazarlık düzeylerini arttırmaya yönelik çalıĢmalar yapılmalıdır ki sunulan sağlık hizmetleri ekonomik, verimli ve bilinçli olsun.
Bu nedenle öncelikle insan sağlığının korunması, geliĢtirilmesi ve bozulan sağlığın rehabilte edilebilmesi amacına hizmet edecek her türlü „toplum sağlığı‟ faaliyetini kapsayan bir kavram olan sağlık okuryazarlığı bilincinin her geçen gün daha da önem kazandığı bir çağda yaĢamaktayız. Sağlık personelini daha az
kapsayan birçok çalıĢmada sağlığa olumlu etkileri bulunmuĢ olan sağlık okuryazarlığı bilincinin arttırılması daha sağlıklı bireyler ve dolayısıyla daha sağlıklı toplumlar oluĢturacaktır.
Toplum sağlığına verimlilik, tasarruf ve etkinlik açısından önemli katkılar sağlayacağını düĢündüğümüz bu çalıĢmada temel amaç olarak Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi‟nde çalıĢan 391 yardımcı sağlık personelinin sağlık okuryazarlığı düzeylerinin belirlenerek sağlık okuryazarlığı bilincinin arttıtılmasını amaçladık. GENEL BĠLGĠLER
1.1. Sağlık Okuryazarlığı
1.1.1. Tanımı ve Kapsamı
Sağlık okuryazarlığı: Bireylerin kendileri ile ilgili sağlığı, toplumun sağlığını iyileĢtirmeyi amaçlayan, hayat tarzı ve Ģartlarını değiĢtirmek için yeterli bilgi, yetenek, kendine olan özgüvene sahip olmasıdır.
Sağlık okuryazarlığı temel okuryazarlık yeteneğinin dıĢında sağlıkla ilgili bilgi edinmeyi amaçlar. Mesela, beslenme etiketlerini anlamak, kan Ģekeri, kolesterol düzeylerini ölçmek, ilaç alımını öğrenmek gibi temel yetenekleri kapsar.
Kısıtlı sağlık okuryazarlığı olan bireyler, vücutlarına ait bilgi sahibi olmadıklarından ve hastalıklarla ilgili temel bilgilere sahip olmayabilirler. Doğru bilgiye eriĢmeden, fiziksel egzersiz ve sağlıklı beslenme gibi etkenlerin muhtelif sağlık sonuçlarıyla ilgili iliĢki açıklanamayabilir. Tıp bilimi geliĢme gösterirken, kiĢilerin eğitim dönemlerinde sağlıkla ilgili öğrendikleri çoğunlukla kullanılmayan veya unutulan bilgiler olarak hafızada kalır.
Sağlık okuryazarlığı tanımı zaman içerisinde bireylerin yanı sıra toplumu da içine alacak Ģekilde halk sağlığı sağlık okuryazarlığı (HSOY) bireysel soyu tamamlamaktadır. Freedman ve arkadaĢlarının 2009 yılında yapmıĢ olduğu bir çalıĢmaya göre; HSOY‟u kiĢilerin toplum sağlığı bilgisine ulaĢma, değerlendirme, uygulamaya geçebilme halk sağlığı probleminin çözümü Ģeklinde tanımlanmakatadır. Aynı çalıĢmada ilgili birey ve topluma eriĢebilme bilgisi önderlik, sivil katılım ve iletiĢim yoluyla toplum sağlığı sorunlarının çözümlenmesi,
halk sağlığına yönelik zararlı ve faydalı müdahalelerin tanınması ve değerlendirme becerisi de HSOY‟ı tanımı içine yerleĢtrilimiĢtir.
Dünya Sağlık Örgütü‟ne göre SOY, “bireyin olumlu sağlıklılığının devam ettirilmesi ve geliĢtirilmesi açısından bilgiye ulaĢabilme, bilgiyi anlayabilme, kullanabilme yeteneği‟dir (Smith 2012).
SOY kelimesinin ilk kez 1974 yılında S.K. Simonds tarafından Health
Education as Social Policy adlı kitapta adı geçmiĢtir (Ratzan, 2001). KiĢilerin sağlığı
üzerinde etkisinin çok olacağı düĢünülmüĢ ve bu terim baĢtan açıklanmaya ve tartıĢılmaya baĢlandığı tarih 1990‟lardır; bu tarihten sonra 2000‟lerde sağlık okuryazarlığıyla ilgili yapılan araĢtırmalar ve uygulamaya geçirilmesi artıĢ göstermiĢtir.
Bireysel kapasitenin arttırılması ile ilgili tanımlamalarının haricinde sağlıkla ilgili bilgiye eriĢmek de sağlık okuryazarlığının kapsamına girer. (Cameron, K.A, Wolf, 2011).
Sağlık okuryazarlığı ayrıca; temel okuryazarlık medeni ve bilimsel kültürel okuryazarlık alanlarının ve bu alanlara iliĢkin yetilerin karĢılıklı etkileĢimini ifade etmektedir. (Zarcadoclas C, Pleasant A, 2008).
HLS- EU Konsorsiyumunun‟a göre sağlık okuryazarlığı yaĢam süresince hayat kalitesini arttırmak ve geliĢtirmek adına, hastalığın önlenmesi ve sağlığın iyileĢtirilmesi, sağlık hizmetlerinden gerektiğinde faydalanılması için sağlıkla ilgili bilgiye ulaĢma, ulaĢılan bilginin anlaĢılması ve değerlendirilmesi bunun uygulanmasında kiĢilerin yeterli motivasyonunun ve becerilerinin olmasını gerektiren bir tanımdır (HLS- EU consortium, 2012).
Bu açıdan bakıldığında sağlık okuryazarlığı kiĢinin sağlığını korumak ve geliĢtirmek adına kaybettiği sağlığı iyileĢtirme yönünde temel sağlık bilgisine ve sağlıkla ilgili hizmetlere ulaĢabilmesidir
1.1.2 Tarihçesi
1950‟lerde sağlık okuryazarlığı ile ilgili ilk çalıĢmalar yapılmıĢtır. Bunlar Ģöyledir;
1950- 1970: 1. Dünya ülkelerinde bilgisizlik, hamile eğitimi, halk sağlığını etkileyen konu. Global perspektif.
1970-1980: Sosyo-ekonomik sağlık seviyesi çalıĢmaları, eğitim seviyesinin sağlığa etkisi.
1980-1990: RWS Roundation sağlık sonuçlarının sağlık okuryazarlığı ile ilgili yapılan çalıĢmalar
1990- SOY seviyesinin çıkan fiziksel zihinsel ruhsal durumu ile bağlantısının ehemmiyeti, AMA Raporu, IOM raporu, DSÖ raporu.
Yapılan çalıĢmalar sonucunda farklı uluslararası kurumlar sağlık okuryazarlığı hakkında yayınlar çıkardılar. Bu kurumlar içinde WHO 2001, AMA 2003, EU 2005, Amerikan Sağlık Bakanlığı Ġngiliz tüketici konseyi 2004. Bu çalıĢmalarda IOM Raporları sağlık okuryazarlığı konusunda çok önemlidir.
Ülkemizde ise bu konuda Prizer ve 2005 yılında TTG vakfı tarafından sağlık çalıĢması içinde gençlerin ve kiĢilerin sağlıklarıyla ilgili bilgilerinin geliĢtirilmesini amaçlayan öğretim faaliyetleri baĢlamıĢtır (http://www.prizer.com.tr. UlaĢım tarihi; 22.10.2011). Sağlık Bakanlığı ise 2019 tarihinde yurt genelinde sağlık okuryazarlığının tespiti için çalıĢmaya baĢlamıĢtır. Sağlık araĢtırma genel müdürlüğü 26 Aralık 2012 yılında SOY çalıĢması yapıldı (Erdal A, 2012).
Sağlık okuryazarlığı tanımının 1974 yılında ilk defa sağlık eğitimi alanında adı geçti, fakat 1990‟lı yıllardan önce çok kullanılmamıĢtır. Yalnızca kiĢinin sağlık bilgilerini okuduğunu anlama ve verilen talimatlara uyma kabiliyeti bu dönemde tanımlanmıĢtır. Sonraki yıllarda 1990‟larda sağlık okuryazarlığı ile ilgili daha geniĢ çalıĢmalar ve tanımlamalar yapılmıĢtır.
1.1.3. Önemi
Sağlık okuryazarlığı kavramı bireylerin sağlık hakkında düzgün karar alabilmeleri amacıyla ihtiyaç duyulan sağlık bilgi düzeyleri ve sağlıkta sunulan hizmetleri algılama kapasitesinin değerlendirmesi olarak ele alınabilir. Bireyin kapasitesi ne kadar etkin ve fazla ise birey olumlu sağlık davranıĢ değiĢikliği gösterir. Böylece koruyucu sağlık hizmetleri öne çıkar, tedavi süreci kısalır, bireyin
hayat kalitesinde artıĢ olur. Bu durumda devletin sağlık hizmeti maliyetleri azalır ve ülke ekonomisine katkıda bulunulur.
Sağlık enformasyonunun verimliliği doğru, güvenilir, ulaĢılabilir ve pratikte kullanılabiliyor olabilmesiyle doğru orantılıdır. Bu sayede sağlık hizmetleri kavramları bireyin yaĢamına olumlu olarak yansıyacak ve kiĢilerde sağlık okuryazarlığı sonucu hastalık veya sağlıkla ilgili doğru bilgiler oluĢacaktır (www.canaktar.org/reformsağlık, EriĢim Tarihi; 2000).
Bireylerin okuryazarlık düzeyleri ile doğrudan bağlantılı olsada, sağlık hizmetine sunulan tıbbi terimler karmaĢık sağlık sistemi, değiĢen sağlık problemleri kiĢilerin sağlık okuryazarlığını negatif yönde etki oluĢturmaktadır.
Sağlık okurayazarlığı kapasitesinin yetersiz olması kiĢilerde farklı medikal sorunlarına neden olur. Sağlık okuryazarlığı yetersiz kiĢilerin tedavi yöntemlerini anlamaları, tedaviye katkıların azalması iyileĢme süresinin uzaması oluĢacak riskleri anlama ve kendisine söylenen yöntemleri uygulamada güçlük çektikleri tanımlanmaktadır (U.S Department of Health on Humon Servıces, 2007).
Paasche Orlow ve Wolf‟ un sağlık okuryazalığına iliĢkin demografik hafıza, kültürel yaĢ ve görsel gibi biliĢsel, fiziksel etkenlerin sağlık okuryazarlığı konusunda önemi büyüktür (Paasche Orlow ve Wolf, 2007).
DSÖ‟ NÜN tahminlerine göre geliĢmemiĢ ülkelerde ölümlerin %80 sinin 3. Dünya ülkelerindeki ölümlerin %40-%50 sinin sebebi hayat tarzlarıyla iliĢkili olan hastalıklardır. Bundan dolayı sağlığın iyileĢtirilmesinde temel etmen kiĢilerin sağlıklı hayat tarzını etkileyen yetenekler kazanmasıdır (Eric, 2009).
Hayat tarzının böyle olması yalnızca hastalıklardan korunması değil, kiĢinin hayatı süresince sağlığı konusunda iyileĢtirici davranıĢlar geliĢtirmesidir. Sağlıklı bir hayat için sunulan sağlık hizmetlerinden hangi durumlarda faydalanılacağını, sağlığını korumak için bilgiyi öğrenme, idrak etme ve kullanması gerektiğini bilmesidir.
Günümüzde SOY ve sağlık kaynaklarına ulaĢım eski dönemlere nazaran fazla önemli olmuĢtur. Diğer taraftan sağlığımızla alakalı bu kaynakları karĢı tarafa ulaĢtırmak ise günümüzde daha zorlaĢmıĢtır. Bu duruma;
● Okuryazarlık düzeyinin sınırlı olması,
● Tanı koyma sürecinin karmaĢık bir hal alması
● Sayısı giderek artan ve sürekli güncellenen araĢtırma verileri ● Kültürel farklılıklar
● YaĢa bağlı değiĢiklik gösteren fiziksel ve biliĢsel beceriler
● Duygusal durum farklılığı ve buna bağlı olarak dinleme, öğrenme, hatırlama becerilerin etkilenmesi gibi sebepler neden olarak gösterilebilir.
Sağlıklı insan 2020 hedeflerinde her ülkenin kiĢilerinin sağlığını daha iyiye götürmek için sağlık okuryazarlığının artması amaçlanmıĢtır (http://www.heathpe ople.gov.tr. EriĢim Tarihi; 2011).
Son zamanlarda koruyucu sağlık hizmetlerinin önem kazanması, bireysel baz da sağlık hizmetinin önemsenmesi, genel olarak SOY düzeyinin düĢük olması, sağlıkla ilgili bilgilerin topluma yeterince aksettirilmemesi ve sağlık harcamalarındaki artıĢ gibi sebepler SOY‟un önemini artırmıĢtır (Kanj ve Mitic, 2009).
Yeterli SOY, sağlık kalitesini, sağlıklı geçirilen yaĢam yılını, kaliteli sağlık hizmetini artırır. Bireylerin doğru hizmete ulaĢma becerilerini ve aldığı sağlık hizmetini doğru okuyarak anlamasını sağlar. SOY eğitim süresine ya da okuma alıĢkanlığına bağlı bir kavram değildir. Hastalar genellikle sağlıkla ilgili bilgiyi değerlendirme, kar zarar oranı hesaplama, tetkikleri anlamlandırma, ilaç dozlarını hesaplama, sağlıkla ilgili bilgiye ne Ģekilde ulaĢabilecekleri gibi karmaĢık bir durumla karĢı karĢıyadır (Nielsen-Bohlman ve Panzer, 2004).
ABD‟de 2003-2006 yılları arasındaki sağlık harcamalarının 106 milyar dolardan 206 milyar dolara yükselmesi sebebiyle sağlık harcamalarının düĢürülmesi için yapılan bir çalıĢmada SOY‟un yükseltilmesinin, alınan önlemlerden biri olduğu belirtilmiĢtir (Parker ve ark, 2008).
ABD kiĢilerin sağlık okuryazarlığını iyileĢtirmek amacıyla uygun ders programlarında sağlık okuryazarlığını iyileĢtirecek derslerin yer alması, sağlık
okuryazarlığını tespiti amacıyla ölçüm araçlarının geliĢtirmesi gibi tedbirler almıĢtır (Kickbuch, 2011).
T.C SB Sağlık AraĢtırma Genel Müdürlüğü‟nün 2012‟ de düzenlediği çalıĢtayda modern sağlık sistemi hizmetinden faydalanacak kiĢiler için son derece kompleks yapı olan sağlık sisteminde iyileĢtirme, kiĢilerin sağlık problemleri, verilen hizmetin sonucunda bilgi edinme, sorumluluk ve de kendi haklarını bilmeleri, sağlıkla alakalı doğru karar alabilmeleri için gerekli önlemler alınmıĢtır. Bu çalıĢmalara istinaden kiĢilerin sağlık okuryazarlığını geliĢtirme imkânı olmalıdır, kiĢilerin güvenilir bilgiye, daha kolay ulaĢma imkânı olmalıdır. Bilim ve sağlık konuları temel eğitim sisteminin bir parçası olmalıdır, Hastalar sağlık çalıĢanına rahat soru sormalıdır.
Ülkemizde sağlık okuryazarlığı ile ilgi çalıĢma çok azdır. 2011 tarihinde UNP analizine göre Türkiye‟de birey baĢına eğitim öğretim süresi 6.8 yıldır. SOY‟un, temel eğitimden 3-4 sene az olduğu düĢünüldüğünde toplumumuzda sağlık okuryazarlığı seviyesi en fazla 4. Sınıf seviyesinde olabilir. Daha fazla araĢtırmaya ihtiyaç vardır. Yeni sağlık sistemi ebraberinde birçok değiĢiklik ve yenilik getirmiĢtir. Bu yenilik ve değiĢiklikler hem sağlık çalıĢanını hemde toplumun tüm bireylerini etkilemektedir.
Bu değiĢklikler:
-Hastaların kendi sağlığını kronik hastalıklarda yönetmesi
-Hasta güvenliği ve hizmet kalitesi
-Hizmete ulaĢım
-Halk sağlığı hizmetleri
-Sağlıkta çalıĢanlarının zaman problemi
-Sağlıkta harcanan masraflar
Bu alandaki araĢtırmalar sonucunda sağlık okuryazarlığı düĢük olanların acil servisleri daha çok ziyaret ettiğini, hastahaneye fazla yattıklarını, önemli hastalıklarda mortalite oranının daha fazla olduğu tespit edilmiĢtir. Sağlık okuryazarlığı düzeyinin yetersiz olması sağlıksız hayatta, süreğen hastalıklarda bilgi noksanlığı ve verilen tedaviyi uygulamada güçlük, sağlık harcamalarında artmaya sebep olur.
Sağlık okuryazarlığı üzerinde tün toplum çalıĢmalıdır. Kısa sürede kiĢilerin ve toplumun sağlık okuryazarlığı konusunda en üst seviyeye ulaĢması Ģarttır. Bunun için sağlık çalıĢanlarının ve eriĢkin eğitmenlerinde sağlık okuryazarlığı farkındalık eğitim, bilgisini, yeteneklerini geliĢtirmek, kısıtlı olan okurayazar gruplarında sağlık okuryazarlığı durumunu iyileĢtirmek ilk hedef olmalıdır (Akalın HE, 2012).
KiĢilerin sağlık hizmetinden verimli olacak Ģekilde yararlanabilmesi için kendilerinde oluĢan hastalık belirtilerini doğru ifade etmeleri gerekir hasta kiĢilerden beklenen verilen tedavi içeriğine ve tıbbi uygulamasını anlayabilmesidir. SOY düzeyi düĢük bireylerde, sağlığı ile ilgili belirtileri anlatma ve medikal olarak kendisine söylenenleri anlama sağlık hizmetine eriĢim, bilgiyi değerlendirme gibi sağlıkla ilgili önemli olan durumlarda baĢarısız oldukları görülmüĢtür. Bu durum SOY‟u düĢük olan bireylerin sağlık alanında ekonomik olarak daha fazla harcama ve gereksiz insan gücü kullanımına neden olmaktadır.
Sağlık okuryazarlığında halk sağlığı yaklaĢımı için sağlık sorununun toplumda bir grubun mortalite, morbite, sağlığın kalitesini ve bazı risk gruplarının etkilenmesi sorunla ilgili önlem alınarak sorunun ortadan kaldırılması için gerekenin yapılmasıdır.
KiĢilerin sağlık okuryazarlığı durumunu belirlemede ekonomik, etnik, eğitim, cinsiyet, coğrafi Ģartlar etkendir (Weiss BD ve ark., 2005).
Bireyin sağlık durumunu belirlemede okuryazarlığın; ekonomik durum, çalıĢma eğitim durumu, ırk veya etnik kökenden daha güçlü bir belirteç olduğu gösterilmektedir. Nutbeam 2008 yılında yapmıĢ olduğu bir çalıĢma ile sağlık okuryazarlığını tanımladığı modelde iki farklı yaklaĢım önermiĢtir. Birincisi “klinik risk” yaklaĢımı, diğeri ise toplum sağlığı bakıĢ açısıyla geliĢtirilmiĢ “bireysel yarar” yaklaĢımıdır. Bireysel yarar yaklaĢımında kiĢilerin kendi sağlıkları üzerinde söz
sahibi olmayı kolaylaĢtıran sağlık eğitiminin önemi belirtilir. BaĢlangıcını halk sağlığı, sağlığın teĢviki ve geliĢtirilmesi, yetiĢkin eğitimi ve iletiĢim kavramlarından alan bu yaklaĢım, insanların sağlık bilgisine ulaĢmasını kolaylaĢtırarak ve bu bilgiyi etkin kullanma potansiyelini artırarak sağlık okuryazarlığını güçlendirmeyi amaçlamıĢtır.
1.1.4. Ġlgili Kavramalar
Tones (2002), SOY “eski ĢiĢede yeni Ģarap” olarak betimleyip, SOY‟u, bireyi geliĢtiren yaklaĢımını ve sağlık eğitimini belirten bir terim olarak değerlendirmiĢtir.
Dünya Sağlık Örgütü‟nün sağlığı geliĢtirme sözlüğünde bu kavramlar farklı Ģekillerde incelenmiĢtir. SOY ile benzer olduğu düĢünülen bazı kavramlar Ģunlardır; 1.1.5.Sağlık Eğitimi (Health Education);
Sağlık okuryazarlığını geliĢtirmek amacıyla, birey ve toplumun sağlık bilgisinin artırılması ve yaĢam becerilerinin geliĢtirilmesi gibi öğrenmeye yönelik yapılandırılmıĢ fırsatlardan oluĢur. Sağlık eğitimi; sağlığı etkileyen çevre, ekonomik, sosyal Ģartlarla alakalı bilgi paylaĢımının yanı sıra kiĢisel risk faktörlerine ve riskli eylemlere ve sağlık sistemi hizmetlerinin kullanımına yönelik bilginin paylaĢılmasıdır. Bu kavram sadece bilgi paylaĢımı ile sınırlı olmayıp bunun yanında sağlığı iyileĢtirmek için beceri, özgüven, motivasyonun teĢvik edilmesi gibi durumları da kapsar. Sağlık eğitimi daha önceden sosyal destek ve seferberlik içeren büyük alanda davranıĢları içerecek Ģekildedir. Fakat bu yöntemler sağlığın desteklenmesi ve iyileĢtirilmesi kavramında yer aldığı için sağlık eğitimi ile arasındaki farkı öne çıkarmak için sağlık eğitiminin küçük çaplı bir kavramının olması gerektiği önerilmiĢtir (Akın ve Güler, 2006).
Sağlığın TeĢvik Edilmesi/GeliĢtirilmesi (Health Promotion);
KiĢilerin sağlıklarını geliĢtirme ve kendi sağlığı konusunda gözden geçirmelerini kolaylaĢtırma süreci” olarak ifade edilir. Bu kavram, kapsamlı bir politik, sosyal süreçtir. KiĢilerin bilgi, beceri ve kapasitelerini artırmaya yönelik eylemlerin yanında, çevresel, sosyal, ekonomik Ģartları iyileĢtirmeyi amaçlayan faaliyetleri kapsar. Sağlığın geliĢtirilmesi ve teĢviki, bireylerin sağlık etmenleri
üstündeki kontrollerini sağlayarak sağlıklarını iyileĢtirmeleridir (Akın ve Güler, 2006).
Sağlık ĠletiĢimi (Health Communication);
Sağlık iletiĢimi, toplumu sağlıkla ilgili sorunlar konusunda bilgi sahibi yapmaktır. Önem arzeden sağlıkla ilgili konuları toplumun gündeminde tutmaktır. Topluma faydalı sağlık bilgisinin yayılmasını sağlamak amacıyla toplu iletiĢim, medya kaynaklarının ve baĢka teknik geliĢmelerin kullanılması, kiĢisel, halk sağlığının temel kavramları, sağlığın iyileĢtirilmesinin önemini belirtir. Sağlık iletiĢimi, kiĢilerin sağlıklı olmasını sağlamayı amaçlar. Sağlık iletiĢimi, eğlenceli eğitim (entereducation) ve eğitici eğlenme (edutainment) ve kiĢilerin birbirleri ile iletiĢimi, sağlık gazeteciliği, basın desteği, kurumlar arası etkileĢim, risk faktörü iletiĢimi, toplumsal alanda iletiĢim, sosyal pazarlamayı içerir (WHO, 1998).
Sosyal Pazarlama (Social Marketing);
Sosyal pazarlama teorisi ile ticari pazarlamada yer alan pazar analizi, planlama ve kontrol tekniklerindeki baĢarılı ve etkin deneyimlerin sosyal olaylara da baĢarılı bir Ģekilde uygulanabileceği bir yaklaĢım planlanır. Sosyal pazarlamada esas olarak geleneksel pazarlama yöntemleri kullanılarak topluma faydalı olan ve toplumun gerçek ihtiyaçlarına yönelik hizmet sunmak hedeflenir. Günümüzde sağlık eğitimi ve sağlığı geliĢtirme programlarının planlanması nedeniyle sosyal pazarlama araĢtırması gerekli bir hal almıĢtır. Sosyal pazarlama yöntemleri birçok ülkede beslenme eğitimi, aile planlaması, aĢı kampanyaları ve diğer sağlık eğitim kampanyalarında uygulanmaktadır (Akın ve Güler, 2006).
1.2. Sağlık Okuryazarlığının Düzeyleri
1.2.1. Temel Sağlık Okuryazarlığı
Etkin yazma ve okuma becerisinin olmasıdır. Temel olarak kiĢilerin sağlık konusunda yazma okuma beceri durumunudur. Bireyin sağlık sistemini nerede ve ne amaçla hangi durumlarda kullanacağını, temel sağlıkla ilgili görsel ve yazılı eğitim materyallerini okuma kabiliyeti buna örnek olarak gösterilebilir Bu basamakta birey, kendisini ilgilendiren temel kaynaklara ulaĢmada ve kendi durumunu değerlendirme
noktasında sağlık hizmetlerini ne Ģekilde kullanacağını anlamakta zorluk yaĢayabilir (Smith 2010).
1.2.2. Ġnteraktif Sağlık Okuryazarlığı
Sosyal ve biliĢsel becerilerin olması ve bu beceriler ile bilgi edinip, farklı iletiĢim türlerinden anlam çıkarıp, günlük hayatta yer edinebilme becerisinin olmasıdır. Destekleyici bir ortamda kiĢisel becerilerin geliĢtirilmesine odaklanmıĢtır. Bu basamak bireyin okuryazarlık, sosyal ve geliĢmiĢ biliĢsel yeteneklerini içerir. Sağlık aktivitelerine katılma, sağlıkla ilgili mesajları anlama, sağlık enformasyonunu uygulama örnek olarak gösterilebilir. Birey bu basamakta aktiftir (Smith 2010). 1.2.3. EleĢtirel Sağlık Okuryazarlığı
Sağlıkla iliĢkili olan bilgiyi yorumlayıp analiz edip eleĢtirel bir süzgeçten geçirdikten sonra sağlık kararlarında kullanmayı sağlayacak daha geliĢmiĢ becerilerdir. Bu basamakta bireyin biliĢsel, sosyal ve eleĢtirel becerilerinin olması gerekmektedir. Birey bu beceriler ile sağlık bilgilerini analiz edebilmekte, kendisinin ve toplumun kapasitesini artırabilmekte, sağlığın ekonomik, sosyal alandaki kurallarına göre hareket edebilmekte, sağlığın ekonomik, politik yönlerini kavrayabilmekte ve yorumlayabilmektedir. Birey bu basamakta proaktiftir (Smith 2010).
1.3. Sağlık Okuryazarlığının Değerlendirilmesi
1.3.1. TOFLA (Test of Functional Health Literacy) AMAÇ:
Hastaların fonksiyonel sağlık okuryazarlıklarını ölçmek için geçerli ve güvenilir bir araç geliĢtirmek. TOFHLA iĢlevsel sağlık okuryazarlığını ölçmek için 1995‟te Ruth Parker ve arkadaĢları tarafından geliĢtirilen ilk araçtır. TOFHLA, hastaların “okuma ve hesaplama becerileri gerektiren sağlıkla ilgili görevleri yapma kabiliyetini” ölçer. Sağlık hizmetlerinde okuryazarlık ile ilgili daha önce yayınlanmıĢ çalıĢmalar, hasta listesi kelimelerini doğru bir Ģekilde telaffuz etmeye odaklanmıĢtır. Bu çalıĢmalar, yaygın olarak kullanılan birçok eğitim materyalinin ve bilgilendirilmiĢ onamların birçok hastanın okuryazarlık yeteneklerinin üstünde hazırlanmıĢ olduğunu ortaya koymaktadır. Hâlbuki iĢlevsel sağlık okuryazarlığını
ölçmek için uygun araç, hastanelerimizdeki veya kliniklerimizdeki gerçek ve ilgili tıbbi metinleri kullanmalıdır. Öğrenme yeteneklerini ölçmenin yanı sıra, iĢlevsel sağlık okuryazarlığının vazgeçilmez bir bileĢeni olan sayısallaĢtırma becerilerini de ölçmelidir (Baker ve ark., 2002).
TASARIM:
YetiĢkinlerde Fonksiyonel Sağlık Okuryazarlığı Testi (TOFHLA) gerçek hastane materyalleri kullanılarak geliĢtirilmiĢtir. TOFHLA elli maddelik bir anlayarak okuma ve 17 maddelik matematiksel yetenek test sorularından oluĢur. KarĢılaĢtırma için TOFHLA, GeniĢ Kapsamlı BaĢarı Testi - Gözden GeçirilmiĢ (WRAT-R) ve YetiĢkinlerde Okuryazarlığın Hızlı Tahmini (REALM) uygulanmıĢtır. Bir Ġspanyol versiyonu da geliĢtirilmiĢtir (TOFHLA-S).
TOFHLA‟nın geliĢtirilme sürecinde bir okuryazarlık uzmanı, hasta eğitim materyalleri, tanı testleri için talimatlar, reçete ĢiĢesi etiketleri ve talimatları ve hasta kayıt formları da dâhil olmak üzere, yaygın olarak kullanılan hastane metinlerinden 30'dan fazla örneği gözden geçirdi. TOFHLA, yaygın olarak kullanılan ve çeĢitli zorluklara sahip olduğuna inanılan bu maddelerin bir örneğinden geliĢtirildi.
TOFHLA iki bölümden oluĢur:
● Okuma Anlama ve Sayısal. Okuduğunu Anlama bölümü, 50 maddelik bir testtir. Okuyucu, biri doğru olan ve üçü birbirine benzer ancak gramer açısından veya içeriğe dayalı olarak yanlıĢ olan dört olası seçenekten birini seçer. GeçiĢler, endoskopi hazırlık talimatlarından, bir Medicaid baĢvuru formunun hasta hakları ve sorumlulukları bölümünden ve standart bir hastaneye ait bilgilendirilmiĢ onam formu arasından seçilmiĢtir.
● Sayısal bölümü, gerçek hastane formlarını ve reçeteli flakon etiketini kullanan 17 maddelik bir testtir. Bir hastanın ilaçlarını almak, kan glikozunu izlemek, klinik randevuları tutmak ve maddi yardımda bulunmak için gerekli talimatları kavrayabilmesi için bir test gerçekleĢtirir. Hastalara ipucu kartları veya etiketli reçeteli ĢiĢeler sunulur ve kartlar veya ĢiĢeler hakkında yöneltilen sözlü sorulara yanıt vermeleri istenir.
ÖRNEK:
Ġki devlet hastanesinde yatan hastalar: HASTALAR:
256 Ġngilizce ve 249 Ġspanyolca konuĢan hastaya yaklaĢıldı. Ġngilizce konuĢanların% 78'i ve Ġspanyolca konuĢan hastaların % 82'si bilgilendirilmiĢ onam verdi, demografik bir anket yaptı ve TOFHLA veya TOFHLA-S aldı.
SONUÇLAR:
TOFHLA, WRAT-R ve REALM ile iyi korelasyon gösterdi (sırasıyla korelasyon katsayıları 0.74 ve 0.84). Ġngilizce konuĢanların sadece % 52'si soruların % 80'inden fazlasını doğru Ģekilde tamamladı. Hastaların% 15'i reçeteli bir ĢiĢeyi günde dört kez bir hap alarak talimatlarla birlikte okuyamadı ve yorumlayamadı,% 37'si boĢ mideye ilaç almak için talimatları anlamadı ve % 48'i uygun olup olmadıklarını belirleyemedi ücretsiz bakım için.
SONUÇLAR:
TOFHLA, sağlıkla ilgili materyalleri okuma konusunda hastanın yetenekli ve güvenilir bir göstergesidir. Veriler, hastaların yüksek bir kısmının temel okuma görevlerini yerine getiremediğini göstermektedir. ĠĢlevsel sağlık okuryazarlığının yaygınlığını ve bunun sağlık hizmeti deneyimi üzerindeki etkisini belirlemek için ek çalıĢmalara ihtiyaç vardır.
1.3.2. REALM (Rapid Estimate Adult Literacy in Medicine)
REALM-R, zayıf okuma yazma becerileri açısından risk altındaki kiĢileri belirlemek için kullanılan 11 maddeden oluĢan bir kelime tanıma testidir (Bass ve ark., 2003).
Bu testteki kelimeler:
● Flu Allergic Fatigue Constipation ● Fat Osteoporosis Anemia Colitis
● Pill Jaundice Directed
“Yağ, Grip ve Hap” kelimeleri puanlanmaz ve test kaygısını azaltmak ve güven arttırmak için REALM-R baĢında yer alır. Cevaplamaya teĢebbüs edilmeyen veya yanlıĢ telaffuz edilen herhangi bir kelime bir hata olarak sayılır. KiĢinin doğru telaffuz ettiği her kelimenin yanında bir onay iĢareti (“√”) ve kiĢinin denemediği ya da yanlıĢ telaffuz ettiği her kelimenin yanına bir “X” iĢareti koyulur. 6 ya da daha az puan alanlar kötü sağlık okuryazarlığı riski altında sayılır (Bass ve ark., 2003).
Tıpta YetiĢkin Okuryazarlığının Hızlı Tahmini (REALM), yetiĢkin bir hastanın genel tıbbi kelimeleri okuma ve vücut parçaları ve hastalıklar için terim koyma yeteneğini değerlendiren bir tarama aracıdır. Bir hastanın okuryazarlık seviyesini tahmin etmede tıp uzmanlarını değerlendirmek üzere tasarlanmıĢtır, böylece uygun seviyede hasta eğitimi materyalleri veya sözlü talimatlar kullanılabilir. Testin uygulanması ve puanlanması iki ila üç dakika sürer.
1.3.3. NWS (Newest Vital Sign)
HASTA BAKIMI VE ARAġTIRMA ĠÇĠN SAĞLIK EDEBĠYAT DEĞERLENDĠRME ARACI
Yeni YaĢamsal Ġmza (NVS), düĢük sağlık okuryazarlığı riski taĢıyan hastaları belirleyen Ġngilizce ve Ġspanyolca dillerinde geçerli ve güvenilir bir tarama aracıdır. Sadece üç dakika gerektiren, kolay ve hızlı bir Ģekilde uygulanır. Klinik ortamlarda, test sağlayıcıların iletiĢim uygulamalarını hastanın sağlık okuryazarlığı seviyesine uygun Ģekilde adapte etmelerini sağlar. AraĢtırmacılar aracı sağlık okuryazarlığını ölçmek ve düĢük sağlık okuryazarlığının çeĢitli sağlık sonuçları üzerindeki etkisini değerlendirmek için kullandılar.
Orijinal adı “Newest Vital Sign” olan En Yeni YaĢamsal Bulgu anketi (NVS), düĢük sağlık okuryazarlığı riski altındaki hastaları tanımlayan, Ġngilizce ve Ġspanyolca olarak geliĢtirilmiĢ geçerli ve güvenilir bir tarama aracıdır. Yönetilmesi kolay, sadece üç dakika gerektiren bir testtir. Klinik ortamlarda, iletiĢim uygulamalarını hastanın sağlık okuryazarlık seviyesine uygun bir Ģekilde uyarlamaya izin verir. AraĢtırmacılar bu testi sağlık okuryazarlığını ölçmek ve düĢük sağlık
okuryazarlığının çeĢitli sağlık sonuçları üzerindeki etkisini değerlendirmek için kullanmaktadır (Weiss ve ark., 2005).
Yeni Vital Sign, sağlık okuryazarlığı hareketine Pfizer Inc.‟in en önemli katkılarından biridir ve sağlık okuryazarlığı uzmanları tarafından yoğun olarak araĢtırılmıĢtır. Yeni bir sistematik derlemede1, NVS sınırlı okuryazarlığı olan hastaların tespitinde orta derecede iyi performans göstermiĢtir.
SAHĠPLER HASTALIK ANLAYIġINI GELĠġTĠRMEK ĠÇĠN NE YAPABĠLĠR?
En Yeni YaĢamsal Belirti sonuçları, hastanın sağlık okuryazarlığı becerilerinin sınırlı olduğunu gösterirse, sağlayıcılar hastaların tıbbi sorunlarını daha iyi anlamalarına ve talimatları takip etmelerine yardımcı olmak için açık sağlık iletiĢimi tekniklerini kullanabilirler. Bu teknikler ve ilaç güvenliğindeki rolleri hakkında ek kaynaklar mevcuttur.
ARAġTIRMA EN YENĠ VĠTAL ĠġARETĠ NEDĠR?
En Yeni YaĢamsal Belirti, Aile Hekimliği Annals'da (Aralık 2005) yayınlandığından beri, 25'ten fazla hakemli çalıĢmada ortaya çıkmıĢtır. NVS, küçük çocukların ebeveynlerinden yaĢlı yetiĢkinlere, ırksal / etnik azınlıklar arasında değiĢen populasyonlardaki sağlık okuryazarlığını değerlendirmek için kullanılmıĢ ve çok çeĢitli sağlık koĢullarına uygulanmıĢtır.
En Yeni YaĢamsal Bulgu Anketi, bir dondurma kabından alınan bir beslenme etiketine dayanmaktadır. Hastalara etiket verilir ve ardından bu konuda altı soru sorulur. Hastalar sorulara cevap verirken etikete baĢvurabilir veya baĢvurmaları gerekir. Sorular sözlü olarak sorulur ve yanıtlar bir sağlık uzmanı veya araĢtırmacı tarafından doğru cevapları içeren özel bir not defterine kaydedilir. Soruların her bir doğrusu bir puan olarak değerlendirilir. 4 ve daha üzeri doğru yanıt yeterli sağlık okuryazarlığını, 2- 3 doğru yanıt sınırlı sağlık okuryazarlığı, 0-1 doğru yanıt çok sınırlı sağlık okuryazarlığı ifade eder. 3 dakika uygulama süresidir (Aycilek 2017).
2. GEREÇ VE YÖNTEM
2.1. AraĢtırmanın Yeri
AraĢtırma Konya Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde yapıldı. AraĢtırma 934 yatak kapasitesi ile tam olarak 17 Aralık 2010 tarihinde faaliyete baĢlamıĢ olan hastahanenin cerrahi, dahili, temel bilimler olmak üzere tüm ana bilim dallarında çalıĢan yardımcı sağlık personelini kapsamaktadır.
2.2. AraĢtırma Evreni ve Örneklemi
AraĢtırmada Konya Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi‟nde çalıĢan yeter sayıda yardımcı sağlık personeli örnek ile çalıĢılması hedeflenmiĢtir. 24 Ekim 2001 tarih ve 2001/3216 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile kurulan ve Mayıs 2008‟ de faaliyete baĢlayan araĢtırma evreni Konya Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi çalıĢanı toplam 1673 kiĢiden bunların yardımcı sağlık personeli olarak çalıĢan toplam 823 kiĢinin rasgele örneklem yöntemiyle seçilmiĢ 391 gönüllü çalıĢmaya dâhil edilmiĢtir.
Gönüllüler cinsiyet gözetmeksizin hemĢire, sağlık memuru, röntgen teknisyeni, laboratuar teknisyeni, acil tıp teknisyeni, ebe, paramedik ve sağlık teknikeri gibi lise ve üzeri eğitime sahip hekim dıĢı yardımcı sağlık personeli meslek gruplarını kapsamaktadır. gönüllülerin dahili, cerrahi ve laboratuar bilimlerini de kapsayan aktif olarak hasta hizmetinde görev yapıyor olmaları esas alındı. AraĢtırmaya katılanların seçiminde Türkiye Ġstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırılması 1 (ĠBBS-1) esas alındı. ĠBBS-1 özelinde hız hesaplaması amaçlanmamıĢ fakat Konya Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi‟nde çalıĢan yardımcı sağlık personelinden rastgele seçilmiĢ kiĢilerin kültürel, sosyo-demografik özellikleri ve sağlık hizmetlerinin sunumu bununla birlikte sağlık okuryazarlığı seviyesi yönünden birbirlerinden değiĢik olduğu düĢünüldü. Bölge kapsamında ise sağlık okuryazarlığı seviyesinin birbirine benzer olduğu varsayıldı.
2.3. AraĢtırmanın Tipi
Kesitsel araĢtırma herhangi bir amaçla oluĢturulmuĢ örneklem grup hakkında anlık bilgiyi elde etmek için yapılır. Farklı zaman dilimlerinde farklı örneklemlerin araĢtırıldığı çalıĢmalara kesitsel çalıĢma denir. Seçilen deneklerin araĢtırma evrenini
birebir temsil edebilmesi, örneklemden elde edilen sonuçların araĢtırma populasyonunda genellenebilmesi ve deneklerin kiĢisel yaĢam özelliklerinin araĢtırmaya tam olarak yansıtılabilmesi için araĢtırma kesitsel tipte yapılmıĢtır. Böylece sonuçların ucuz, yararlı, kısa sürede elde edilebilen, kolay ulaĢılabilir ve evreni birebir yansıtır olması planlanmıĢtır.
2.4. Veri Toplama Formu
AraĢtırmada veri toplamak için Avrupa Birliği tarafından 2011 yılında finanse edilmiĢ ve sekiz Avrupa Birliği ülkesinde baĢarıyla uygulanarak sonuçları 2012 yılında yayınlanmıĢ, güvenilirliği ve geçerliliği kanıtlanmıĢ, Avrupa Sağlık Okuryazarlığı araĢtırması için geliĢtirilmiĢ olan Sağlık Okuryazarlığı AraĢtırması-Avrupa Birliği HLS-EU anket ölçeğinin 47 sorudan oluĢan bire bir Türkçe versiyonu olan Sağlık Okuryazarlığı Anketi-Avrupa Birliği (SOYA-AB) kullanılmıĢtır. (HLS-EU Concortıum, 2012). Anket sağlık süreçlerinden sağlık hizmet sunumu, hastalıktan korunma ve sağlığın iyileĢtirilmesi ile bilgiyi iĢleme süreçlerinden bilgiye eriĢim, anlama, değerlendirme ve uygulama becerilerini ölçen bir ölçektir (Sorensan K ve Ark. 2013). SOYA-AB anketindeki 47 sorunun her biri 1 ile 4 arasında puanlanan bir ölçek sistemi ile (1=çok zor, 2=zor, 3= kolay, 4= çok kolay) değerlendirilmiĢtir. Ankete verilen cevaplar genel indeks ve bu alt indeksler kapsamında değerlendirilerek hesaplamalar yapılmıĢtır. Bu test ile deneklerin sağlık okuryazarlığı ile ilgili durumları okuyabilme, anlayabilme ve değerlendirebilme kabiliyetlerinin değerlendirilmesi amaçlanmıĢtır. Türkiye‟nin sağlık sistemine özel verilerin ve araĢtırmaya katılanların sağlık okuryazarlığının tam ve etkin değerlendirilmesinde sosyo-demografik özellikleri önemi bilindiğinden deneklerin karıĢılığa neden olabilecek bireysel bazı özellikleri ile Türkiye Sağlık Sistemine özgü bazı verilerin tespiti için çalıĢma ekibi tarafından araĢtırmaya özel geliĢtirilen 5 sorudan SOYA-TR-DEMOGRAFĠK anketi de kullanıldı.
2.5. AraĢtırmanın Uygulanması
AraĢtırmada veriler Konya Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesinde 2018 yılı ġubat-Mayıs ayları arasında yüz yüze görüĢme tekniği ile toplandı. Anketler profesyonel bir anketör tarafından araĢtırmaya katılanlara kâğıt üzerinden okunarak
uygun formatta dolduruldu.Anket 24 saat zaman dilimi içerisinde gece ve gündüz nöbet tutan personel içerisinde yapılmıĢtır.
Verilerin Analizi :
Verilerin istatiksel analizleri SPSS programının 15.0 versiyonu ile One-Way ANOVA, T Testi ve Chi-Square testleri kullanılarak yapılmıĢtır. Yüzyüze görüĢme tekniğiyle 391 kiĢi üzerinde anket yapılarak elde edilen verilerden deneklerin eğitim durumları (lise, yüksekokul, üniversite ve lisansüstü), cinsiyeti, çalıĢma süreleri, medeni durumları ve bulundukları ünvana göre (hemĢire, ATT, paramedik, ebe, sağlık teknikeri, röntgen teknisyeni ve laborant) göre dağılım frekansları hesaplanmıĢtır.
Denekleri tanımlamaya yönelik tablolarda sayılar ve yüzdeler kullanılmıĢtır. Yardımcı sağlık personeline ait sağlık okuryazarlığı prevalans değerlerinin ve ilgili risk faktörlerinin belirlenmesinde istatistiksel analizlerin özellikli yapılması sebebiyle, salt sayılar ve özelliksiz yüzde değerler kıyaslamalar için uygun değildir. Bu nedenle, ilgili tablolarda verilerin toplandığı kiĢi sayılarına ait mutlak sayılar tablo baĢlıklarında sunulmuĢ, değerlendirmek için kullanılacak değerler tablolarda ağırlıklı yüzdeler olarak verilmiĢtir. Örneklem seçiminde kullanılan çok aĢamalı tabakalı (14 ana bilim dalı) küme örneklem tasarımı ve araĢtırma sonrası kalibrasyona uygun olarak standart sapma (SS) ve % 95 güven aralığı değerlerinin hesaplanması SPSS programı 15.0 versiyonunda „Complex Samples‟ modülü kullanılarak yapıldı.
SOYA-AB anketindeki 47 sorunun her biri 1 ile 4 arasında puanlanan bir ölçekte (1= çok zor, 2= zor, 3= kolay, 4= çok kolay) belirlenmiĢtir. Mevcut değerlendirme, her bir soruda belirtilen davranıĢın ne kadar “kolay” ya da “zor” olduğunun bireyin kendi anlama kabiliyetine göre değerlendirilmesi ilkesine dayandırılmıĢtır. SOYA-AB formatı çerçevesinde yardımcı sağlık personeli sağlık okuryazarlığı ögelerinin ortalama değerlerine dayanan alt indeksler oluĢturulmuĢtur. .
Orijinal yöntem gereği, bir sorunun indeks hesaplamalarında kullanılabilmesi için o soruya katılımcının en az % 80 oranında cevap vermiĢ olması Ģartı aranmıĢtır. Ġndeksler 0 ila 50 arasında bir ölçekte 0 en düĢük sağlık Konya Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi evreninde çalıĢan yardımcı sağlık personelinin 50 en yüksek sağlık okuryazarlığını gösterecek Ģekilde aĢağıdaki formülde belirtildiği Ģekilde standardize edildi.
Ġndeks Formülü=(ortalama-1) x (50/3)
Ġndeks: Hesaplanan kiĢiye özel indeks ortalama: Her birey için cevaplandırılan her maddenin ortalaması 1: Ortalamanın en düĢük olası değeri (indeksin en düĢük 0 olmasına sebep olur) 3: Ortalamanın Aralığı 50: Yeni ölçüt için seçilen en yüksek değer.
Yardımcı sağlık personeli sağlık okuryazarlığı düzeyi (Avrupa araĢtırması ile karĢılaĢtırılabilir olması hedefiyle) elde edilen indeks değerlere göre dört kategoride değerlendirilmiĢtir: (0-25) puan yetersiz, (>25-33) sorunlu–sınırlı sağlık okuryazarlığı (>33-42) yeterli sağlık okuryazarlığı (>42-50) mükemmel sağlık okuryazarlığı. Sürekli değiĢkenlerin incelenmesinde ortalama ve SS, kategorik değiĢkenlerin tanımlanmasında ise sayı ve yüzde dağılımları kullanılmıĢtır. Deneklere ait indeks puanlarının karĢılaĢtırılmasında iki gruplu karĢılaĢtırmalarda t testi, üç ve daha fazla grup içeren karĢılaĢtırmalarda ANOVA (F) testi uygulanmıĢtır. Deneklerin sosyo ekonomik durumlarını belirleyen 3 sorudan, regresyon faktör puanları elde edilerek bir mali fakirlik indeks değeri bulunmuĢtur. Puanlar, ortalaması 0 ve standart sapması 1 olan z değerleridir.
Yardımcı sağlık personeline uygulanan 47 soruluk anketin tüm değiĢkenlerini kapsayan genel sağlık okuryazarlığı indeksi de hesaplanarak kaydedilmiĢtir
2.6. AraĢtırmanın Ġnsan Gücü ve Etik Konular
Yüz yüze görüĢme tekniğiyle profesyonel bir anketör tarafından yapılarak veri toplama uygulamasında deneklere herhangi bir yönlendirme ve zorlama uygulanmamıĢtır.
Amaç kiĢilere açıklanmıĢ, katılımın gönüllülük esasına dayandığına ve anket yapmak istemeyenlere bir zorlama yapılmayacağı belirtildi.
2.7. AraĢtırma Ġzinleri
AraĢtırma için, Konya Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi GiriĢimsel Olmayan Klinik AraĢtrımalar Etik Kurul‟undan (21.02.2018 tarihli ve 2018/04 numaralı karar) yazılı izin alındı.
3. BULGULAR
AraĢtırmaya katılan sağlık çalıĢanlarının yaĢ ortalaması 27,8 ± 6,2, ortalama çalıĢma süresi 6,5 ± 5,1 olup, % 66.0‟sı kadınlardan oluĢmaktaydı. ÇalıĢmaya katılanların % 47,6‟sı lise mezunu, % 69,8‟i hemĢire (erkek ve kadın) idi. „Diğer‟ sekmesinde ifade edilen kısım hemĢire dıĢındaki yardımcı sağlık personellerinden ATT, paramedik, ebe, sağlık teknikeri, laborant ve röntgen teknisyenlerini kapsamaktadır. (Çizelge 1).
Çizelge 1. Sağlık çalıĢanlarının sosyo demografik özelliklerini gösterir çizelge
% Cinsiyet Kadın 66.0 Erkek 44.0 Medeni durum Evli 49.4 Bekâr 50.6 Öğrenim durumu Lise 47.6 Üniversite 43.7 Lisansüstü 8.7 Meslek HemĢire (erkek-kadın) 69.8
Diğer (ATT, paramedik, ebe, sağlık teknikeri,
laborant, röntgen teknisyeni) 30.2 ÇalıĢma süresi 1 yıla kadar 7.4 1-9 yıl 71.4 10 yıl ve üzeri 21.2
Katılımcıların sağlık okuryazarlığı sağlık hizmeti, hastalıktan korunma ve sağlığın iyileĢtirilmesi ölçeğindeki her bir soruya verdikleri “çok zor ve zor” cevaplarının yüzdesi Çizelge 2‟de verilmiĢtir.
Çizelge 2. Sağlık okuryazarlığı ölçeğindeki sorulara verilen cevapların yüzdesi
Matriks
Çok kolaydan çok zora uzanan bir ölçekte aĢağıdakilerin ne kadar kolay olduğunu
söylersiniz? Çok zor % Z or % Kol ay % Çok k olay % Sa ğlı k h izm eti
S1.1. Sizi ilgilendiren hastalıkların belirtileri
hakkında bilgi bulmak 0,8 5,4 57,7 36,1
S1.2. Sizi ilgilendiren hastalıkların tedavileri
hakkında bilgi bulmak 0,0 8,2 57,7 34,0
S1.3. Tıbbi bir acil durum sırasında ne
yapılacağı bilgisine ulaĢmak 0,5 6,2 54,8 38,4
S1.4. Hasta olduğunuzda nereden profesyonel yardım alacağınız bilgisine ulaĢmak
(yönlendirme: doktor, eczacı, psikolog gibi)
0,8 5,7 40,9 52,6
S1.5. Doktorunuzun size ne söylediğini anlamak 0,5 6,5 51,4 41,6 S1.6. Ġlacınızla birlikte gelen prospektüsleri
anlamak 1,8 9,9 50,3 38,0
S1.7. Tıbbi bir acil durumda ne yapacağınızı
anlamak 0,5 7,3 52,3 39,9
S1.8. Reçete edilen bir ilacın nasıl
kullanılacağına dair doktor ya da eczacınızın tarifini anlamak
0,5 4,7 42,3 52,5
S1.9. Doktorunuzdan gelen bilgiyi nasıl
uygulayacağınızı değerlendirmek 1,0 4,7 54,5 39,8
S1.10. DeğiĢik tedavi Ģekillerinin avantaj ve
dezavantajlarını değerlendirmek 2,3 17,9 50,1 29,6 S1.11. Ġkinci bir doktordan fikir almanın ne
zaman gerekebileceğini değerlendirmek 1,6 18,0 50,8 29,7 S1.12. Medyada hastalık hakkındaki bilginin
güvenilirliğini değerlendirmek (Yönlendirme: TV, internet veya diğer medya organları)
5,0 28,5 38,4 28,2
S1.13. Doktorunuzun verdiği bilgileri
hastalığınız hakkında karar vermede kullanmak 0,8 15,2 55,3 28,7 S1.14. Ġlaç üzerindeki talimatları uygulamak 0,0 2,8 47,8 49,4 S1.15. Acil durumda ambulans çağırmak 0,8 4,7 35,9 58,9 S1.16. Doktor ya da eczacınızın talimatlarını
yerine getirmek 0,3 1,5 44,1 54,1 Ha stalık tan koru nma
S1.17. Sigara içmek, düĢük fiziksel aktivite ve aĢırı alkol almak gibi sağlıksız davranıĢlarla
nasıl baĢa çıkılabileceği konusunda bilgi bulmak 1,5 8,0 44,7 45,8 S1.18. Stres ve depresyon gibi akıl sağlığı
sorunlarının tedavisi konusunda bilgi bulmak 1,8 14,1 48,3 35,8 S1.19. Sizin için yapılması gereken aĢılama ve 2,1 9,5 50,5 37,9
tarama testleri konusunda bilgi bulmak (Yönlendirme: meme muayenesi, kan Ģekeri testi,tansiyon)
S1.20. Fazla kilolu olmak, yüksek tansiyon ve yüksek kolesterol seviyeleri gibi durumlardan korunma ve bunların tedavisi konusunda bilgi bulmak
1,0 6,4 53,6 39,0
S1.21. Sigara içmek, düĢük fiziksel aktivite ve aĢırı alkol almak gibi davranıĢlar konusundaki sağlık uyarılarını anlamak
0,5 3,6 49,1 46,8
S1.22. AĢılara neden ihtiyacınız olduğunu
anlamak 0,3 6,2 47,0 46,5
S1.23. Neden sağlık taramalarına ihtiyacınız olduğunu anlamak (Yönlendirme: meme muayenesi, kan Ģekeri testi, tansiyon)
0,5 4,6 46,4 48,5
S1.24. Sigara içmek, düĢük fiziksel aktivite ve aĢırı alkol almak gibi davranıĢlar konusundaki sağlık uyarılarının güvenilirliğini
değerlendirmek
0,8 8,5 49,6 41,1
S1.25. Doktora genel bir kontrol muayenesi için
ne zaman gitmeniz gerektiğini değerlendirmek 1,0 13,5 50,5 35,0 S1.26. Hangi aĢılara ihtiyacınız olduğunu
değerlendirmek 2,6 21,9 43,0 32,5
S1.27. Hangi tarama testlerine ihtiyacınız olduğunu değerlendirmek (Yönlendirme: meme muayenesi, kan Ģekeri testi, tansiyon)
2,6 16,9 49,2 31,3
S1.28. Medyada sağlık riskleri konusundaki bilgilerin güvenilirliğini değerlendirmek (Yönlendirme: TV, Grip aĢısı olmanız gerekip gerekmediğine karar vermek internet veya diğer medya organları)
3,1 24,7 45,1 27,0
S1.29. Grip aĢısı olmanız gerekip gerekmediğine
karar vermek 5,2 18,5 42,6 33,7
S1.30. Aile ya da arkadaĢlarınızdan aldığınız tavsiyeler doğrultusunda hastalıklardan kendinizi nasıl koruyabileceğinize kararvermek
2,3 12,9 51,3 33,5
S1.31. Medyadaki bilgiler doğrultusunda
hastalıklardan kendinizi nasıl koruyabileceğinize karar vermek (Yönlendirme: gazeteler,
broĢürler, internet veya diğer medya organları)
2,1 17,1 52,7 28,2 S ağlı ğın iyi leĢtiril mesi
S1.32. Egzersiz, sağlıklı gıda ve beslenme gibi
sağlıklı davranıĢlar konusunda bilgi bulmak 0,5 7,2 49,4 42,9 S1.33. Akıl sağlığınız için iyi olan aktiviteler
konusunda bilgiye ulaĢmak (Yönlendirme:
egzersiz, yürüyüĢ, pilates, vb) 0,8 8,5 52,1 38,7
hakkında bilgi bulmak (Yönlendirme: gürültü ve kirliliğin azaltılması, yeĢil alanlar yaratmak, boĢ zaman aktiviteleri)
S1.35. Sağlığı etkileyebilecek politik değiĢiklikler konusunda bilgiye ulaĢmak (Yönlendirme: yönetmelik, yeni sağlık tarama programları, hükümet değiĢikliği, sağlık hizmetlerinin yeniden yapılandırılması)
2,3 13,2 51,8 32,6
S1.36. ĠĢinizde sağlığınızı iyileĢtirecek çabalar
konusunda bilgiye ulaĢmak 1,8 14,8 51,3 32,1
S1.37. Ailenizin ya da arkadaĢlarınızın sağlık
konusundaki tavsiyelerini anlamak 1,5 5,7 55,3 37,5 S1.38. Gıda paketlerinin üzerindeki bilgileri
anlamak 4,4 18,4 42,2 35,0
S1.39. Medyada daha sağlıklı olmak üzerine verilen bilgileri anlamak (Yönlendirme: internet, gazeteler, dergiler)
2,4 12,6 51,3 33,8
S1.40 . Zihninizi nasıl daha sağlıklı
tutabileceğiniz üzerine verilen bilgileri anlamak 0,3 11,9 53,5 34,4 S1.41. Nerede yaĢadığınızın sağlığınız ve iyi
halinizi nasıl etkilediğini değerlendirmek (Yönlendirme: içinde bulunduğunuz topluluk, yaĢadığınız çevre)
0,8 8,0 55,4 35,8
S1.42. Ev koĢullarınızın sağlıklı kalmanıza nasıl
yardımcı olduğunu değerlendirmek 1,0 4,9 56,0 38,1 S1.43. Hangi düzenli günlük davranıĢınızın
sağlığınızla ilgili olduğunu değerlendirmek (Yönlendirme: yeme ve içme alıĢkanlıkları, egzersiz, vb)
0,8 8,3 49,6 41,3
S1.44. Sağlığınızı iyileĢtirecek kararlar vermek 2,6 8,3 47,5 41,6 S1.45. Ġstediğinizde bir spor kulübü ya da
egzersiz grubuna/sınıfına katılmak 4,7 18,2 40,4 36,7 S1.46. Sağlık ve iyiliğinize etki eden yaĢam
koĢullarınızı değiĢtirmek (Yönlendirme: yeme ve içme alıĢkanlıkları, egzersiz, vb)
3,9 18,5 43,6 33,9
S1.47. Ait olduğunuz toplulukta sağlığı
iyileĢtirici aktivitelerekatılmak 1,8 22,2 42,3 33,7 Katılmcıların „sağlık hizmeti sunumu‟ okuryazarlığının değerlendirildiği „Hasta olduğunuzda nereden profesyonel yardım alacağınız bilgisine ulaĢmak (yönlendirme: doktor, eczacı, psikolog gibi‟ sorusuna % 52,6 ile „çok kolay‟ olarak en yüksek düzeyde farkındalıkla cevap verirken, „Ġkinci bir doktordan fikir almanın ne zaman gerekebileceğini değerlendirmek‟ sorusuna en hafif düzeyden % 1,6 ile „çok zor‟ Ģeklinde cevap verdiği tespit edildi.
Diğer taraftan katılımcıların „hastalıktan korunma‟ okuryazarlığının değerlenmdirilmesi amacıyla sorulan „Sigara içmek, düĢük fiziksel aktivite ve aĢırı alkol almak gibi davranıĢlar konusundaki sağlık uyarılarının güvenilirliğini değerlendirmek‟ sorusuna yüksek oranda % 46,8 „ çok kolay‟ cevabını verirken, „AĢılara neden ihtiyacınız olduğunu anlamak‟ sorusuna en düĢük oranda % 0,3 „çok zor‟ cevabını verdiği tespit edilmiĢtir.
Yardımcı sağlık personelinin sağlık okuryazarlığın düzeyinin değerlendirilmesinde farklı bir ölçek olan „sağlığın iyileĢtirilmesi‟ konusuyla ilgile sorulara verilen cevaplardan „Egzersiz, sağlıklı gıda ve beslenme gibi sağlıklı davranıĢlar konusunda bilgi bulmak‟ sorusuna % 42,9 oranında en yüksek „çok kolay‟ cevabı verilirken, „Zihninizi nasıl daha sağlıklı tutabileceğiniz üzerine verilen bilgileri anlamak‟ sorusuna % 0,3 olarak en düĢük oranda „çok zor‟ Ģeklinde cevap verilmiĢtir.
Katılımcıların sağlık okuryazarlığı ölçeğindeki her bir alt grubun ortalama ve standart sapmaları çizelge 3‟te verilmiĢtir (Çizelge 3).
Çizelge 3. Katılımcıların sağlık okuryazarlığı ölçeğindeki her bir alt gruba göre ortalama ve standart sapmaları
Ortalama Standart sapma
Genel Toplam 36.7 7.6
Sağlık hizmeti Toplam 36.1 8.8
Hastalıktan korunma Toplam 36.4 8.4
Sağlığın iyileĢtirilmesi Toplam 36.1 8.4
Sağlık hizmeti baĢlığı altında yöneltilen 17 soruya verilen cevaplar cinsiyeti açısından değerlendirildiğinde 391 katılımcının 258‟nin kadın (% 66) ve 173‟nün erkek (% 44) olduğu tespit edilmiĢtir. Kadın katılımcıların 194‟nün (% 75), erkek katılımcılardan ise yine 130‟nun (% 75) olumlu cevap verdiği ancak aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olmadığı tespit edilmiĢtir. (Çizelge 4), (P>0.05).
Çizelge 4. Sağlık okuryazarlığı ölçeğindeki her bir alt grupta cinsiyete göre karĢılaĢtırması Kadın Ort ± SS Erkek Ort ± SS P Genel Toplam 36.8±7.6 36.4±7.7 0.596
Sağlık hizmeti Toplam 37.5±7.6 37.5±7.8 0.973
Hastalıktan korunma Toplam 36.8±8.5 35.6±8.1 0.181
Sağlığın iyileĢtirilmesi Toplam 36.2±8.8 36.0±8.9 0.899
Okuryazarlık ölçeği medeni gruba göre değerlendirildiğinde evli olanlar ile bekâr olanlar arasında ölçek toplam puanı ve alt grup puanlarında istatistiksel olarak anlamlı fark tespit edilmediği gözlenmiĢtir. (Çizelge 5) (P>0.05).
Çizelge 5. Sağlık okuryazarlığı ölçeğindeki her bir alt grupta medeni duruma göre karĢılaĢtırması Evli Ort ± SS Bekar Ort ± SS P Genel Toplam 36.3±7.7 37.1±7.6 0.261
Sağlık hizmeti Toplam 35.7±8.9 36.6±8.8 0.094
Hastalıktan korunma Toplam 36.2±8.5 36.6±8.4 0.650
