İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuvarı Nağmeler Evi

Istanbul Üniversitesi Devlet Konservatuarı

Nağmeler Evi

Fotoğraf: Mustafa SAPMAZ

M u tlu bir rastlantıyla ülkemizin en eski müzik okulu olan bu

konservatuar, yine en eski bilim yuvası olan İstanbul Üniver­

sitesi içinde yer almış, nostaljik bir söyleyişle Darü'l-Elhan

Darülfünun'la buluşmuştur.

Darû'l-Elhan'ın ilk kuruluşundan itibaren kuruma hizmet vermiş ve bir ara icra heyeti şefliği de yapmış olan bestekâr- Tamburi Refik Forsan ve eşi kemençe sanatkârı Fahire Forsan

Darü'l Elhaıı tarafından yayınlanmış olan ve 180 parçadan ibaret klasik eser notalarından bir örnek: Neveser Murab­ ba. Notanın altında şu ifade yer alıyor: "Darui-Elhan’da müteşekkil Heyet i İl­ miye tarafından tedkik ve kabul edilmiş­ tir."

„ i . . V

4"" 'i r töf rf 11,¡'it rtî.-jr öu uf

" '■ ' > ’ 7, • . ! ' 7. ,, J.! !• i , i ,

< ü'rjdîr r E/Kt-f ıf fcit» r r fF■ürf.ÎtiafîiSrörsii 1 • ■ ’ - i !>7.. . ¡'7. , 7 , . .

Î "" tirffrf(Ç id r u iir r d a p ıft ıı': " ' d - j : '

J ' j i , . , ,

4 t tu t f •siÜfatfS» âfeircif erîc-srib’ r-rfair^ i m-. i • J. , . a * • • i: ; ;ı:„ .

! ..7 , : ’ i ' , 7 . • ■ s»

i ¿»ttstia/ei: a s lis ir&rutrun oitîtıtn

M » « • ’ •« , . I ’ , , *, , i * *, , ' ,

4 »‘tû-ffâr -saftefar ¿'ur ■

-... '■ ! « . . . » • 7, ■ 7 ;

; »"-iu u '-Z '■ ¿ » '¿ 'J'to& r

C3

ünümüzde, okulda kompozisyon, nefesli, yaylı, vurmalı

çalgılar; orkestra şefliği, piyano ve şan alt bölümlerinden ku­

rulu müzik bölümlerinden oluşan bir eğitim vermektedir.

• Halil İbrahim ZEYTİN •

T

oplumun kültürel kimliğini belirleyici, bireylerin düşün­ sel gelişimini sağlayıcı şartlar sanatta kurumlaşmayla elde edilir. Ülkemizde bu şansı elde eden, hat­ ta bu alanda ekol olan müzik ve sahne sanatları okullarından biri şu anda İstanbul Üniversitesi bünye­ sinde yer alan, ilk adıyla Darü'l-El- han (Nağmeler Evi), ikinci adıyla İstanbul Belediye Konservatuarı­ dır. Mutlu bir rastlantıyla ülkemi­ zin en eski müzik okulu olan bu konservatuar, yine en eski bilim yuvası olan İstanbul Üniversitesi içinde yer almış, nostaljik bir söyle­ yişle DarüT-Elhan Darülfünunda buluşmuştur.

Kuruluşunu Şehremini Cemil Topuzlu dönemindeki (1914) Da- rülbcdayi'nin müzik bölümüne dek götürebileceğimiz Darü'l-Elhan, 19. yüzyılın sonlarından itibaren mü­ zik ve sanat ortamında oluşan boş­ lukların isabetle teşhis edilmesi so­ nucunda, 1917 yılında kurulmuş­ tur. 1923'te bir sanat ve bilim kuru­ lu olarak çalışmakta olanmusiki encümeni yerini batı tipi bir kon­ servatuar niteliği kazanacak olan ikinci D aru'l-Elhan'a bıraktı. 1926’da Türk Müziği Bölümü kapa­ tılan okul, Avrupa konservatuarla­ rı örnek almarak yeniden örgütlen­ di. 1931'de konservatuar, İstanbul Belediycsi'ne bağlı, katma bütçeli bir kurum haline getirildi. 1931'de İstanbul'a davet edilen AvusturyalI müzikçi Joseph Marx'ın önerileri üzerine konservatuarda yeni dü­ zenlemeler yapıldı. 1943’ten 1948'e değin okulun başında bulunan Hü­ seyin Saadettin Arel, Türk Müziği Bölümü'nü yeniden açtı. Batı Müzi­ ği Bölümü'ne yeni bir yapı kazan­ dırarak başarı ve verim düzeyini yükseltmeye çalıştı. Arel dönemin­ de, Şehir Orkestrası (bugünkü İs­ tanbul Devlet Senfoni Orkestra­ sının çekirdeğini oluşturmuştur), Şehir Korosu ve Türk Musikisi İcra Heyeti adlı topluluklar kuruldu. 1986'da İstanbul Belediyesi'ndcn alınarak İstanbul Üniversitesine bağlanan konservatuarın adı 1. Ü. Devlet konservatuarı'na dönüştü.

Günümüzde, okulda kompozis­ yon, nefesli, yaylı, vurmalı çalgılar; orkestra şefliği, piyano ve şan alt bölümlerinden kurulu müzik bö­ lümlerinden oluşan müzik bölüm­ leri eğitim vermektedir. Öğrenciler ya da öğretmenlerden kurulu top­ lulukların, Türk Musikisi İcra He­ yeti ve Türk Halk Musikisi Toplu- luğu'nun konserleri ile okula bağlı Çağdaş Bale Topluluğu'nun göste­ rileri de konservatuarın etkinlikleri arasındadır.

DarüT-Elhan ve I.Ü. Devlet Konservatuarı hakkında sanatçı-öğ- retim elemanı Gönül Paçacı'yla gö­ rüştük. Sanatçı 1986 yılından itiba­ ren 1. Ü. Devlet konservatuarından intikal etmiş olan müzikolojik do­ kümanın tasnifi için oluşturulan kurulda yer almış. Bu esnada

¡¡ kurulduğu dönemin renkli

izleriyle, Cumhuriyetin coşku­

suyla siyasi etkilenimlerle yol

aldı Daru'l-Elhan. Değişti, de­

ğiştirildi, başkalaştı. Ancak

İstanbul Üniversitesi bünye­

sinde, köklü bir geçmişe sa­

hip olmanın avantajını algıla­

yarak, bu şansı İyiye kullana­

bilme olanağını bulabileceği­

miz bir zemine kavuştuğumu­

zu düşünüyorum.«»

I.Ü.D.K. Türk Musikisi Arşivi'nin yapılandırılması doğrultusunda ça­ lışmış.

— Sayın Paçacı neden DarüT- Elhan?

— Müzik dilimizdeki yapısal ve tarihsel olguların gereken önemde algılanmadığın bir süreç, koşullan ağırlaşarak yaşanıyor. Bu süreç, ku­ şatılmış insan dünyalarına giderek egemen olan kısa vadelilik ve bera­ berinde sloganlarla düşünme-aynı- laşma getiren bir dönüşümü de kapsıyor. İşte tüm bunları aşmak için DarüT-Elhan. Dünya, söylemin "anlam'sızlaştığı, sloganların "dü- şünce"sizleştiği bir küreselleşmeye yönelmişken "toplumsal kimliği koruyarak" farklılaşabilmek için. İnsanlığın kültür evrenine ulusal kültür ve sanat anlayışını ilâve ede­

bilmek, "birey olduğunu hissede­ bilmek" için DarüT-Elhan. Sanatta kurumlaşmanın ve devamlılığın önemini vurgulamak için, bunu en iyi yansıtan örnek olduğu için ve belki de müziğimizde günümüzde­ ki "okullaşma"nın, "ekolleşme"yi sağlayıp sağlayamadığını tartışmak gerektiği için DarüT-Elhan.

— DarüT-EIhan'm kültür-sanat geçmişimizde yeri nedir?

—DarüT-Elhan, kurulduğundan itibaren bünyesinde oluşturulan bi­ limsel kurullar aracılığıyla, günü­ müzün de ilerisinde birçok sanat hareketlerinin gerçekleştirilmesi onurunu taşıyan bir "müessese". Ülkemizdeki sosyal ve siyasal yapı­ lanmanın değişime uğradığı, dün­ ya dengelerinin altüst olduğu ve Cumhuriyet’e doğru oluşan siyasi yönelimin hazırlanışında önemli yeri olan 2. Meşrutiyet döneminde kurulan Darü'l-Elhan'ın, giderek farklılaşan ve çatışmaya başlayan farklı kültür değerlerinin bilimsel bir yaklaşımla ele alınması açısın­ dan özel bir konumu vardır. "Mec- lis-i Vükela'nm kararı (1) ile yet- mişaltı yıl önce başlayan bu serü­ ven yakın müzik tarihimizin önem­ li bir bölümünü kuşatır.

— Darü'l-Elhan İ. Ü. Devlet konservatuarı oluncaya kadar ge­ çen süreçte ne gibi aşamalar geçir­ di, sanalımıza neler kattı?

— Ülkemizin ilk resmi Türk Müziği okulu, DarüT-Elhan, önce İstanbul Belediye konservatuarı ol­ du. Bugün ise 1. Ü. Devlet konser­ vatuarına dönüştü. Dünya müzik bibliyografyasına Türk Müziği adı­ na gurur verici kaynaklar sundu, işte bu boyutuyla "evrenselliği" ya­ kaladı.

— 1985 yılında eski Belediye Başkanı Bedrettin Dalan döne­ minde İstanbul Üniversitesi'ne devredilişini konservatuarın et­ kinliği açısından nasıl değerlendi­ riyorsunuz?

— Aslında bu devir belediyenin konservatuarı "taşınmaz bir yük, kâr getirmeyen yan kuruluş" olarak gördüğü için gerçekleşti. Ama bu devir, müziğin akademik düzeyde ele alınması ve diğer konservatuar­ ların elde ettiği olanaklara bu en

es-GÖNÜL PAÇACI

1960 yılında Sivas'ta d o ğ d u . 1978'de l.U. O rm an Fakültesl'ne, 1979'da İstanbul Belediye Konser­ va tu a rı Türk Musikisi Bölüm ü'ne başladı. 1980'de fakülteden ayrı­ larak D evlet Konservatuarı Türk Musikisi Temel Bilimler Bölümü'ne kaydoldu. 1983 yılında her iki kon­ servatuardan mezun oldu. Aynı yıl. şimdi I.Ü.'ne bağlı olan, Devlet Konservatuarı Türk Musikisi İcra Heyeti sınavını kazanarak kadrolu sanatçı olma hakkını elde etti.

1989'da m asfer tezini t a ­ m a m la ya ra k 'S anatta Yeterlilik' eğitim ine başladı. I.Ü. Devlet kon­ servatuarım da 1989 yılında I.B.K. ve Darü'l-Elhan'dan İntikal elmiş olan müzlkolojlk dokümanın tasnif edilmesiyle görevlendirilen kurul­ d a yer aldı. Bu çalışmalar esna­ sında I.O.D.K. Türk Musikisi arşivinin yeniden yapılandırılması doğ ru l­ tusunda çalıştı. Yine 1989 yılında I.B.K.T.M. Mezun ve Mensupları Derneği kurucu üye ve yönetim kurulu üyesi olarak hizmet verdi.

Halen I.Ü.D.K. Türk Musikisi İc­ ra Heyeti'nde ses sanatçısı ve I, T. Ü. Devlet konservatuarımda solfej nazariyat öğretim görevlisi olarak görev y a p m a k ta olan Gönül Pa­ çacı, aynı zam anda Boğaziçi Üni­ versitesi Türk Müziği Kulübü'nü ç a ­ lıştırmakta ve I.T.U. Devlet Konser­ vatuarı Mezunları D erneği Baş­ kanlığımı sürdürmektedir. Sanatçı­ nın m uhtelif saz ve söz esorl çalış­ maları ve yayımlanmış te b liğ d o ­

nem e ve makaleleri mevcuttur. Kurumun 1943-48 yıllan arasında müdürlüğünü yapmış olan önemli müzik adamı,

Darü'l-Elhan'ın öğretmen kadrosu ve öğrencileri ile birlikte toplu halde günümüze kalmış bir görüntüsü.

ki konservatuarın da kavuşması açısmdan son derece isabetlidir.

— Darü'l-Elhan döneminde gördüğü ilgi, yakınlık ve destek bakımından İ.Ü. Devlet konserva­ tuarıyla karşılaştırıldığında, nasıl bir durum ortaya çıkıyor?

— Kurulduğu renkli dönemin izleriyle, Cumhuriyet'in coşkusuyla ideolojik-siyasi temelli ctkilenim- lcrlc yol aldı Darü'l-Elhan. Değişti, değiştirildi, başkalaştı. Bugünden geriye baktığımızda bu çok boyutlu sanat kurumunun, ülkemizin tek ve gerçek "ulusal konservatuar mo- deli”nin anlam ve önemini daha iyi kavrayabiliyor; yirmibirinci

yiizyı-KONSERVATUAR BİNALARI

Konservatuar 1916 yılında Şehzadebaşı Fevzlye C a d ­

desi Letafet A partm anı'nda başladığı kiracılık yaşantısı­

na, aynı sokaktaki iki ahşap konakta, sonra C ağ aloğ lu

Hlmaye-I Etfal Sokağı'nda kâgı'r bir b in a d a , T epeba-

Şi'nda, Beşiktaş Çırağan Sarayı'nın ahırdan bozm a bir

eklentisinde, M ecidiyeköy, Osmanbey, Çemberlitaş gibi

sem tlerde de vam etti, konservatuar şu a n d a fa a liye t

gösterdiği Kadıköy'deki b in a d a İstanbul Beledlyesi'nln

kiracısı konum undadır. ^Aynı zam and a binanın tahliye

edilmesi sorunuyla karşı karşıyadır.

*l¡ ¡JA a /-¿A-I- í>jt)oVYjj ' ¿*}+y { * «wv • ■ J jij* 'V - 1 J - } ¿ } t i ' ' '- • * * v>-l y¿*j 1 • >*-A ^ ‘ YV“U : iv-f I ,p>' -/-> I ir - 1 C- '1 1 Y l Y ü > * ' O U JU l- «.. ^ »t J y I — • \ -■• - .- k **-**• ^ > ^ ' , | U ••». • -> . > U •*U*.i ,V. • , ,/ .«. U \rrt ü ^ j y i » * y \ r r o j v\ jl v^L_-\íS ^.j<»-j j <*U' ..-d** jlí J'-Vjl yViel ^jU— ILcI «,*/>

^-v> «¿XÜ-VIjIjj Vü

«*<-»^’oUr-l .j<~— _A^ ‘ J y j , y 4.U^-i5"j J«.d

«0Cr_l «*&í j J— J.» ,j\—£ ¿ A l i . r ; i- í f X Z j. » J A li* v â iij\ j i K-* ■ i } : " y J . , J e .* , t : .jU . s ; , • £ i j * i j v.*)í i ' ii—* » 4> 1_{r y J} J i / i j j , x .\i ) j ¡ f ¿ L j ¿ . :_A ,, i . y h L . j X A U , J a - / ' O -Ü J j l J la,. t ,U :. V lA -f • -c-lü - ‘-ü-— • j lÁá ¿ r . # ü d ir i ) ¿ r - i . „ / i .a* ü y - j j ; k r- ^ v-âJll») \ l»- d-l:.-L^ d.lÁl . j ü ' .l ¿¡ '-'jV-ü í ¿•‘ ‘ J . y y. .jé f li- .¿L-t-'i ^Vj' ^ yj J-v-jU • )))i\ —-V- \**J J/. ur'u»'\1-'

«ill’l— -» dA^-^Jil 4İ'^>- ij-O~\¡j ^.Lu ^,.i j o '. #jU Vi' o Vi-i”-1.’ «1 - L ^ r d i l i ¿ I , jaáKV 4)1 J<iJ» ) oleI vi—-^,j <1* Al o j l / U j , jJ ..U Vil <*<--'1 — W ‘ ‘ r^J \ S J,V + ) J*1—-• •-*■'>.'-> '—\ i O ' ^ ' : fU» j j * \ cs"^JVL» ,5 .x _ li*- j> L£İ'jZ¿\jj J İ —ıL -j-. £k-^~y~-* ¿ÜM v-X* J>^'-i* »aI ^ -íüX ^ —• c - \ j • ¿ ) X J «¿t»\~JjJ>"¡ j — y ts» Y • »al» oVj j jJj-a- Jj! ¿^-*í jVlii j-c-L » V___«c\ j- jl ^-U- j, I oV¿ \

. )j£^-^x\ U\ ¡jjj-Á JjS • j -*)» a : .j\j •.KCJJ¿A Zjji - ¿y.J J ^ ^ y j j ^ l * j> í ;i ji* j - : . j VJfct\ jV__r í C.-U-1 U ly . ^ j\ ¿f j—il )\aJÁ • J->jV^tr J ’ l , J 4 ¿ j 3 vllU-Lá o j U - l j b s^U-1-â/.l ¿,*-^' . j_jV,.-^l yJ - U Ule" O İ j > ^ ' l a U r l j . U J.U..L. j / T . ) \ ) y * ^ £jVL> 4İ^-»l ¿ I . . A - ¿ ^ .U .j 1»íy~U I aİ»' ^..^ábTU-\<o" ci”*"-** uf / j y j Ü - V o 'o ¿»VA-Vljb ^ á ^ l-U L J j l J - V l j b j

(J_if j tf'jy- is'j 4^ í ¿y ^.j^y u

. * fij'y

. j.»j*'U j v _ > ,'U» ^íX'áU- íj ljl y . * . „• " -t » J j l j y V \ r \TT 1 v l \. S j M Y-‘

r^-’c ""

\

j

*.} '¿y* *?./■

_jy\ y , JLV *.'U 1 á.u.1, J . r , > 1 á J> .. ,<> v «.. J.-J:' .->'*' c j>vov jr,>Oi> -*yl » tí j T j jb f ~ j j > V ^ b J 'í '--jU yr1 J -"İ* ■* *** *«nUy./*. 4.1 ¿.*\ tXj y.-- J c.*^ J :—y \ : *jV> 4,lXaá< -1

J jm

d.

J

cil)ül

.

jl 1 ^1

Y

^

J.-

y) J-Oj _{J:—yj., £>s} y ‘t'i-»' Af jlW . jJdLe’ jLi jj*y .jj, (jU-V'jlj

o^Jj- !j^y r : Cc , > \ - OL . t - ~ l U Av'JV^jyj

. ¿ ¡ f i slXlixL.■ ó r y —1—-i *á_i») r : .jU j 'A £ _{A - n *} ü jf.' ¡s-\y*> ( - y * ¿ y y j . y *

y r * f i y » vA' x ) j * ■ j r y l/r\ . c — ; 1lj ju.ly J^.* \ , f U . x & V I- ) j .J.T5-' Ü • Ji l . y f y Jl-1 y jA'-L-I y cJVa C - ú b viliV-l '.jUa A’Tj<ilr l r-li O^.

, ,,1,: di— y - y .... ..jU -Y ljü .

J r y' ¿•W..U J.JLI .

.

\. j• s_-’l»-á ■ ' -• • ^l*^Lá jjli* J j l ' l j l _ . l «I *• A-*-U .w-l^í .A-V.» ^.V¡y ^ ^l’ l

O 1-—- < -_' )

hn eşiğinde bu modelin değil aşıl­ mak, nasıl yıpratılıp yok edilmek durumunda kaldığını üzülerek gö­ rüyoruz.

Ancak bugün ülkemizdeki bi­ lim ve sanat kurumlarının genel durumu gözönünc alındığında, böyle köklü bir geçmişe sahip ol­ manın avantajını iyiye kullanabil­ me şansı da kendiliğinden ortaya çıkıyor. İstanbul Üniversitesi bün­ yesinde bu şansı algılayarak iyiye kullanabilme olanağını bulabilece­ ğimiz bir zemine kavuştuğumuzu düşünüyorum. Esasen ulusal kül­

türümüzün daha bilimsel bir yakla­ şımla ele alınması ve gelecek ku­ şaklara nakledilme gereksinimi bu­ gün oldukça net bir şekilde görül­ mekte. Akademik ortam bu gerek­ sinimin düzeyli ve bilimsel çözümü için gereken duyarlılığı sağlayacak ve iyi sonuçlar alınacaktır kanısın­ dayım.

Burada değinmeden geçemeye­ ceğimiz bir konu da konservatuarın şu anda faaliyet gösterdiği İstanbul Bclediyesi’ne ait olan Kadıköy’deki binanın belediyeyle olan sorunu­ dur. Binanın terk edilmesi için

lxıle-Darü l-Elhan’ın kurulduğu yıl

Takvim-i Vekai’de yayım la­

nan kararnamesi:

(Basında ilk defa yer alıyor).

Takvim-i Musuki encüme­ ni Darü'l-Elhan talimatnamesi ile Darü 'l-Elhan programı:

Merbut (tesbit edilmiş) musiki encümeni ve Darü'l-El­ han talimatnamesi ile Darü'l-Elhan programı layihaları mev-kı-i tatbike vaz'ı şura-ı Devlet ve Meclis-i Vukâla kararıyla tensip olunmuştur (uygun bu­ lunmuştur).

Bu seniyenin icrasına maa­ rif nezareti memurdur.

7 Rebiül Evvel 1335, Ka­ nuni Evvel 1332

Mehmet Reşat

- Harbiye Nazır ve Bahriye Nazır vekili Enver

- Şeyhülislam

Hariciye. Nazırı ve Adliye Nazır Vekili Halil

- Dahiliye Nazırı ve Maliye nazır vekili Talat

- Maarif Nazırı ve Posta ve Telgraf Nazır vekili Ahmet Şükri

- Nafıtza Nazırı ve Efkaf-ı Hümayın ve Nazır vekili Abbas

- Ticaret ve Ziraat Nazırı ve Şura-ı Devlet Reis Vekili Ahmet Nesimi.

d iyece konservatuara tahliye dava­ sı sonucunda binanın boşaltılması istemi (2), yaklaşık üç yıldır devam etmektedir. Bu konuda Gönül Pa­ çacı görüşlerini şöyle ifade etmek­ tedir: "konservatuara gösterilecek anlayış yakın tarihe ve sanatımızın gelişimine gösterilecek anlayışla eş­ değerde olacaktır. Bu konuda taraf olma durumunda kalan başta Sayın Sözen olmak üzere hiçbir yerel yö­ neticinin böyle bir özensizlik ve an­ layışsızlığı sahipleneceğine ihtimal vermiyoruz." ¡3

İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi