B eslenm e ve D iyet D e rg isi / J . N u tr. and D İe t., 17 : 103 - 109, 1983
D İY ET TEDAVİSİNDE F İB E R İN
D İA B E T İK OLAN, OLMAYAN H İPE R L İPİD E M İK , H İPE R K O L E ST E R O L E M İK HASTALARIN SERUM L İPİD VE K O LESTER İN LER İN E
E T K İS İ
Uzm. D yt. M. E m el ALPHAN* / P rof. Dr. A. Sevim DEVRİM**
D oğal y iy e c e k le rd e n s a ğ la n a n y ük sek fib erli d i y e tin , k a n lip id leri ü ze rin e etk isi in cele n m iştir. Ç a lışm a s o n u c u n d a k i b u lg u lar, doğal yiyeceklerle y ü k se ltilm iş d iy e t fib e rin in , trig lise rid h a riç , diğer k a n lip id le rin i d ü şü rm e d e e tk ili o lm ad ığ ın ı gö ster- in e k te d ir. B u n u n la b irlik te , h a s ta la r a u y g u la n a n d ü ş ü k y ağ lı, d ü şü k kolesterollü, yüksek k a rb o n h id r a tl ı d iy e tin , k a n lip id le rin i d ü şü rm ed e etk ili o ld u ğ u n u g ö ste rm e k te d ir.
G İR İŞ
L ip id seviyeleri ve k o ro n e r a rte r h astalık ların ın insidensindeki c o ğ rafi fa rk lılık la r a ra sın d a k i p aralellik ten dolayı plazm a lipidle ri, k o ro n e r k a lp h a sta lık la rın ın risk fak tö rleri arasın a dahil edil m iş le rd ir (1 - 3 ). K o ro n e r kalp h a sta lık la rın ın risk fak tö rleri a r a sın d a k i y ü k sek p lazm a k o lestero lü n ü n düşürülm esinde, diyet Fi b e rin in viskoz tip in in etk ili olduğu, yapılan a ra ştırm a la rd a vu rg u la n m ış tır (1 ,2 ,4 ). B u n a karşılık , A m erika B irleşik D evletleri’nde y a p ıla n b ir a ra ş tır m a d a , d ü şü k ve yüksek fiberli diyet alan n o rm al k işile rin k o le stero l seviyelerinde hiç b ir fark lılık olm adığı açıklan m ış tır (5).
K o n u n u n h enüz çözüm lenem em iş olm asından h arek et ederek, h ip e rlip id e m isi o la n h a s ta la rd a fib erin etk isin i incelem ek am acıyla y ap tığ ım ız b u çalışm ad a, doğal yiyeceklerden sağlanan fiberin, h as ta la rın se ru m lip id le rin i d ü şü rü p düşürm ediği gözlenm ek ve ince len m ek is te n m iştir.
(*) İ s ta n b u l, P T T S a n a to ry u m ve H a sta n e s i D iyet U zm anı. (**) İ s ta n b u l Ü n iv e rsite si R e k tö r Y a rd ım c ısı ve DETAM M üdürü.
ARAŞTIRMA YÖNTEM İ ve ARAÇLARI
D iabetik olan, o lm ay an h ip e rlip id e m ik - h ip erk o lestero lem ik h a s ta la r ü zerin d e y ap ılan b u ç alışm a için, to p la m 37 v ak a alın m ış tır. PTT S a n a to ry u m ve H a sta n e si îç H a sta lık la rı K lin ik le rin d e ya ta n d ia b etik v a k a la rın 20’si ve p o lik lin iğ e b a şv u ra n 17 vaka, b u ça lışm aya a lın m ıştır. H a sta n e d e y a ta n v a k a la r 1 ay sü re ile, po lik li niğe b a şv u ra n v a k a la r 2 ay sü re ile ta k ip ed ilm işle rd ir. B u sü reler içinde h a sta la rd a 15 g ün a ra ile açlık to ta l se ru m k o lestero lü , HDL k o lestero lü , LDL k o lestero lü , VLDL k o lestero lü , to ta l lip id ve trig- liserid d eğ erleri sa p ta n m ış tır. Ç alışm a, iki p e riy o d a ay rılm ış olup, h a s ta la ra ilk p e riy o d d a d ü şü k fib e rli d iy e t (DFD), ik in ci p eriy o d d a yü k sek fib erli diyet (YFD) v e rilm iştir. DFD ve YFD ’deki p a ra m e t re le r k a rş ıla ş tın lm ış tır. A ynca, b aşlan g ıç d eğ erleri ile DFD ve YFD değerleri de, b irb irle riy le k a rşıla ştırılm ış ve so n u çla r, ista tistik i açıd an d eğ erlen d irilm iştir.
D iabetik h ip e rlip id e m ik v a k a la rın açlık k a n şe k e rle ri de, 15 gün a ra ile alın m ış ve b aşlan g ıç d eğ erleri, DFD ve YFD değerleri b irb irle riy le k a rş ıla ş tın lm ış tır.
Y iy e c e k le r: V akalara, YFD’de, k ırm ızı m ercim ek .k u ru tu lm u ş yeşil fasulye, kepekli ek m ek , bezelye, havuç, p ıra s a ve e lm a gibi yiyecekler v erilm iştir. B u yiy ecek lerin içerdiği diyet fib e ri m ik ta rı, o rta la m a o la ra k 5 3 -6 7 g ra m /g ü n d ü r (T a b lo : 1). DF d iy etin içer diği diyet fib eri m ik ta rı, 1 2 -1 5 g ram a ra sın d a d ır.
T üm v ak alara, h e r iki p eriy o d d a u y g u la n an d iy e tle rin , to ta l e n erjiy e göre k a rb o n h id ra t, p ro te in , yağ o r a n la n ve k o le stero l mik- ta r la n , b irb irle rin e y ak ın d eğ erlerd ed ir. U ygulanan d iy e tle rin ko lestero l m ik ta rı d ü şü k tu tu lm u ş tu r (142-214 m g. k o lestero l) (T ab lo : 1).
T ab lo 1 : U y g u la n a n D iy e tle rin B esin Ö ğeleri İç e riğ i
D F D Y F D U y g u la n a n D iyet CHO (% ) P ro te in (% ) Y ağ (% ) F ib e r <g) CHO <%> P ro te in <%) Y ağ <%) F ib e r (g) 1200 k a lo ri 50.3 16.0 33.7 11.9 48.9 16.5 34.6 52.5 1400 k a lo ri 51.5 16.5 32.0 13.2 51.8 17.3 30.9 59.2 1600 k a lo ri 52.4 16.9 30.7 14.6 52.2 17.6 40.2 64.6 1800 k a lo ri 49.2 16.5 34.3 15.3 48.5 17.3 34.2 67.3
FİBER İN SERUM L İP İT VE KO LESTERİNLER İN E ETKİSİ 105 L a b o ra tu v a r T e tk ik le ri : K an şekeri, «God - Perid» (enzim atik) m e to d u ile,
S e ru m to ta l k o le stero lü , «E nzym atique C olor II» m e to d u ile, sen am H D L ve LDL, «R adioim m unoassay» ile te sb it ed ilm iştir.
S e ru m VLDL k o le stero l değerleri, «VLDL = TG/5» fo rm ü lü ile h e s a p la n m ış tır.
S e ru m to ta l lip id , «Sulfofosfovanilin» m eto d u ile, serum trig- lis e rid ise, «T riglenzym e Color» yö n tem i ile ölçülm üşlerdir.
İ s ta tis tik i A nalizler : H a sta la rın , başlangıç, DFD ve YDF'lerde- k i p a ra m e tr e le rin i k a rş ıla ş tırm a k için, «Eşleştirilm iş-t» testi ku l la n ılm ış tır (6).
B U L G U L A R v e T A R T IŞ M A
F ib e rin , lip id m e tab o lizm asın d ak i etk isin i sap tam ak için, de ney h a y v a n la rın d a ve in s a n la r ü zerin d e yap ılan çalışm alar, diyete fib e r ilav esin in , s e ru m k o le stero l k o n sa n tra sy o n la n n d a anlam lı d ü ş ü ş le r sa ğ la d ığ ın ı g ö s te rm iş tir (3 ,4 ,7 ). B uğday kepeği ve selülo zun, s e ru m k o le ste ro lü ü zerin e etk isi az olm asına rağm en (1,8), p e k tin ve g u a r gu m gibi çö zü n eb ilir fib erlerin , hipokolesterolem ik e tk ile ri o ld u ğ u ö n e s ü rü lm ü ş tü r (1,4, 5,8).
Ç alışm a m ız d a k i b u lg u la r, doğal yiyeceklerle sağlanan m ik st d iy e t fib e rin in , D FD ’e göre, v a k ala rın seru m trig liserid leri dışında, d iğ e r s e ru m lip id le ri ü zerin e h erh an g i b ir etk isi olm adığını göste riy o r. H o lle n b e c k ve a rk a d a ş la rı (9), doğal yiyeceklerden sağlanan y ü k s e ltilm iş d iy et fib e rin in , seru m lipidleri üzerine hiç b ir etkisi o lm a d ığ ın ı b u lm u ş la rd ır. B izim bulgularım ız, b u çalışm a ile p a ra le llik g ö s te rm e k te d ir. P o lik lin ik te k o n tro l edilen h a sta la ra , k u ru tu lm u ş y eşil fa su ly e v ereb ilm e olanağı b u lu n am am ıştır. G u ar - gum gibi e tk i g ö s te rd iğ in i d ü şü n d ü ğ ü m ü z k u ru tu lm u ş yeşil fasulye ve rilem e d iğ i için, Y FD 'in e tk isin in , b u v ak aların seru m lipidleri üze rin d e te s b it ed ilem ed iğ i d ü şü n ü leb ilir.
B u ğ d ay kepeği, selüloz ve p ek tin in , seru m k o lestero lü n ü ve trig lis e rid le rin i etk ilem ed iğ i, çeşitli a ra ştırm a la rd a o rtay a k o n m u ş t u r (1 ,3 ,8 , 10). V a k ala rım ıza kepekli ekm ek, elm a (pektin) ve seb z ele rd e n (selüloz) sağladığım ız m ik st diyet fiberini verdiğim ize gö re, iç e rd ik le ri fib e r k o m p o n e n ti nedeniyle, h astalarım ızın k an
lipid-lerin d e benzeri h erh an g i b ir düzelm e o lm am asın ı doğal karşılıyor ve y u k a rd a b e lirtilen a ra ş tırm a so n u çları ile u y u m lu görüyoruz.
A nderson (8), yü k sek fib erle b irlik te , yü k sek k a rb o n h id ra tlı diyetin, açlık ve p o s tp ra n d ia l seru m trig lise rid lerin d e, k o n tro l g ru bu n a göre, önem li d ü şü şle r sağladığını b e lirtm iştir. Bizim çalışm a m ızda YFD'in, yalnızca seru m trig lise rid leri ü zerin d e, istatistik i an lam lı d ü şü şle r sağladığı göz ö n ü n e a lın ırsa (p < 0.05), so n u çları m ızın A nd erso n 'u n çalışm aları ile (8) p a ra le llik g ö sterd iğ i an laşıl m a k ta d ır. A nderson (8), fib e rin trig lise rid le r ü z erin d ek i m ekaniz m asını şöyle a ç ık la m a k ta d ır : F iber, trig lise rid ve yağ asitlerin in in te stin al tu tu lm a sın ı, trig lise ritle rin h e p a tik m etab o lizm asın ı ve serb estleşm esin i veya lip o p ro tein lerin p e rife rik m etabolizm asını d eğ iştirir.
Plazm a k o lestero l düzeyi, d iy ettek i doym uş yağ a sitle rin in ye rine, doym am ış yağ a sitle rin in k o n m ası ve k o le stero ld en zengin yi yeceklerin d iy ette k ısıtla n m a sı ile d ü ş ü rü le b ilir (5). K olesterolden ve doym uş yağ lard an zengin b ir diyetin, seru m k o le stero lü n ü yük selttiğ i görüşü, genellikle p ay laşılm ak la b irlik te (11, 12), bazı a ra ş tırm a la rd a , yü k sek k o lestero llü diyetin se ru m k o le stero lü üzerine hiç b ir etkisi olm adığı d a ileri s ü rü lm ü ş tü r (13).
B u çalışm ad a v akalarım ıza, to tal e n e rjin in % 50'si k a rb o n h id ra tta n gelecek şekilde, d ü şü k doym uş yağ ve d ü şü k k o le stero llü d i y etleri u y g u lam ıştık (Tablo : 1). B u n u n la b irlik te , k a rb o n h id ra t, Yağ, p ro te in ve k o lestero l m ik ta rla rı b irb irin e yak ın o lan DFD ve V FD diyetin d ek i h a sta la rd a , seru m k o lestero l, HDL, LDL, VLDL, to ta l lipid değerleri a ra sın d a , is ta tistik i an lam lılık b u lu n a m a m ıştır (Şekil : 1, 2). Ancak, başlangıç değeri ile DFD ve Y FD 'deki koleste ro l (p < 0.001), BLDL k o lestero l (p < 0.001), to tal lip id (p < 0.01) ve trig lise rid (p < 0,001) d eğ erlerin d e is ta tis tik i a n lam lılık b u lu n m u ştu r.
Ç alışm am ıza a lın a n h ip e rlip id e m ik v a k ala rın % 70.2’si diabe- tik tir. B u v a k ala rın DFD’deki açlık k a n şek erleri, YFD’deki açlık k an şek e rin e o ra n la d a h a y ü k sek tir. İs ta tis tik i değ erlen d irm ed e, DFD ve YFD açlık kan şek erleri a ra sın d a an lam lı fa rk lılık v a rd ır (T ablo : 2),
FİBER İN SERUM L İP İT VE KOLESTERİNLERİN E ETKİSİ 107
i
g 5T Q k. i % S X.I
J £ s ı C-l 15 «I v> c o Ş'» u1
M İ co X. 5 .u wT ab lo 2 : D ia b e tik - H ip erlip id em ik V a k a la rın A çlık K a n Ş ek eri D ağılım ı V aka S ayısı B aşlan g ıç A. K a n Şekeri (m g/100 m İ) DFD A. K a n Ş ekeri (m g/100 m İ) Y FD A. K a n Ş ek eri (m g/100 m İ) İs ta tis tik ! D eğ erlen d irm e
K a d ın 167 ± 45.5 154 ± 42.2 124 ± 28.0 t = 3.366
Cn = 15) p < 0.01
E rk ek 204 ± 83.4 147 ± 31.8 129 ± 40.1 t = 2.439
(n = 9) p < 0.05
SONUÇ
F ib e r m ik ta rı is te r y ü k sek is te r d ü şü k o lsu n , h ip erlip id em ik h a sta la rd a y ü k sek k a rb o n h id ra tlı, d ü şü k doym uş yağlı, d ü şü k ko lestero llü diyetin, seru m lip id le rin i d ü şü rm e d e e tk ili o ld u ğ u n u id d ia edebiliriz.
S U M M A R Y
TH E EFFEC TS OF DİETARY F İB E R ON SERUM L IP ID S AND CHOLESTEROL IN DIA BETICS AND NONDIABETICS
A lphan, E. M., D evrim , A. S. The effects o f th e d ie ta ry fib ers en ric h ed w ith n a tu ra l foods on the m etab o lism o f c a rb o h y d ra te a n d lip id s have been inves- tig a te d on h y p erlip id em ic su b jec ts som e o f w h o m w e re diabetics. In conclusion, an in creased fib e r c o n te n t fro m 1 2 -1 5 g ram s to 33 - 47 gram s w ith n a tu ra l foods w as n o t effective to d ecrease th e se ru m lip id s except triglycerides, b u t low c h o leste ro l d iet vvas effec tive to d ecrease th e seru m lipids.
K A Y N A K L A R
1 ABC of N u tritio n , R e d u c in g t h e R isk of C o ro n ary H e a rt D isease, B ritis h M ed. J„ 291 : 34 - 37, 1985.
2 B eh all, K. M., Lee, K. H., M oser, P. B. : B lood L ipids a n d L ip o p ro tein s in A d u lt M en F e d F o u r R e fin e d F ib e rs, Am. J. C lin. N u tr., 39 : 209 - 214, 1984.
FİBERİN SERUM L İP İT VE KO LESTERİNLER İN E ETKİSİ 109
4 — J e n k in s , D. J. A., Leeds, R. A., N ew ton, C., C um m ings, J. H. : E ffe c t of P e c tin , G u a r G u m a n d W h e a t F ib r t on S eru m C holesterol, T h e L a n c e t, 1116 - 1117, 1975.
5 — G o o d h a rt, S. R., S h ils, M. E. : D iabetes M ellitus, C oro nary H e a rth D isease. M o d ern N u tritio n in H e a lth a n d Disease, P h ila d elp h ia , 1980. 6 — V e lica n g il, S. : B iyoloji, T ıp H ekim liği ve E czacılık B ilim lerin d e
Bi-y o is ta tis tik , İs ta n b u l. 1984.
7 — B rio n es, E. R., S te ig er. D. L„ P alum bo. P. J., H ’F allo n , W. M., Loıı-g w o rth y , A. L., Z im m e rm a n . B. R„ K o ttk e, B. A. : S tero l E xcretion a n d C h o le ste ro l A b so rb tio n in D iab etics a n d N o nd iabetics W ith an d W ith o u t H y p e rlip id e m ia, Am. J. Clin. N utr., 44 : 353 - 361, 1986. 8 — A n d e rso n , J. W., Lin, W. J. : P la n t F iber, C arb o h y d rate a n d Lipid
M etab o lism . Am. J. C lin N utr., 32 : 346 - 363. 1979.
9 — H o llen b eck . C. B„ C oulston, A. M., R eaven, G. M. : To W h a t E x te n t D oes I n c r e a s e d D ie ta ry F ib e r Im p ro v e G lucose a n d Lipid M etab o lism in P a t ie n ts W ith N o n in su lin - D e p en d en t D iabetes M ellitus.
(N ID D M ), Am. J. C lin, N utr.. 43 : 16 - 24, 1986.
10 — D u rr in g to n , P.. W ichs, A. C. B., H eaton , K. W. : E ffe c t of B ra n on B lood L ipids, T h e L a n c e t, 1975.
11 — W illiam s, P. T., K ra u s, R. M., K in d el-Jo y ce, S., D reon, D. M., V ra n i-zon, K. M., W ood, P. D. : R e la tio n s h ip of D ietary F a t, P ro tein, C ho le ste ro l a n d F ib e r I n ta k e to A th ero g en ic L ipo protein s in M en, Am. J. C lin. N u tr., 44 : 788 - 797, 1986.
12 — W illiam s, S. R. : N u tritio n a n d D iet T h e ra p y (F ifth E d itio n ) T im es M irro r / M osby C ollege P u b lish in g , St. Louis. T oronto, S a n tra -C la ra . 1985.
13 — F la im , E., F e rr a ri, L. F., T hye, F. W., Hill, J. E., R itchey, S. I. : P la sm a L ip id a n d L ip o p ro te in C h o lestero l C o n c e n tra tio n s in A dult M ales C o n su m in g N o rm a l a n d H ig h C holesterol D iets U n d er C ontrolled C o n d itio n s, Am. J. Clin. N utr., 3 4 :1 1 0 3 - 1108. 1981.
