Değerler Eğitimi Yaklaşımlarına Göre Geliştirilen Etkinliklerin Demokratik Algı ve Davranışlar Üzerine Etkisi

Değerler Eğitimi Yaklaşımlarına Göre Geliştirilen

Etkinliklerin Demokratik Algı ve Davranışlar

Üzerine Etkisi

Mustafa TAHİROĞLU

Vedat AKTEPE

Özet- Bu araştırmada, değerler eğitimi yaklaşımlarına göre geliştirilen

rasi eğitimi etkinliklerinin, 6. sınıf Sosyal Bilgiler dersinde öğrencilerin demok-ratik değerlerinin geliştirilmesine ve demokrasi algılarına etkisinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla, hoşgörü, saygı, eşitlik, temel hak ve özgürlükler gibi demokratik değerlere yönelik etkinlikler geliştirilerek uygulanmaya çalışıl-mıştır. Çalışmada nitel ve nicel araştırma desenlerinin bir arada kullanılması sonucu oluşan “paralel karma yöntem” kullanılmıştır. Deney gurubu 27, kont-rol gurubu ise 29 öğrenciden oluşmuştur. Araştırma verileri; Demokrasi Algısı

Ölçeği ve görüşme kayıtlarından elde edilmiştir. Nicel verilerin analizinde

iliş-kisiz örneklemler t-testinden, nitel verilerin analizinde ise betimsel analiz yön-teminden yararlanılmıştır. Analiz sonucunda deney ve kontrol grubunun ölçüm sonuçları incelendiğinde deney grubu lehine anlamlı bir farklılık olduğu

görül-*Yrd. Doç. Dr., Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı

E- posta: mtahiroglu@nevsehir.edu.tr

** _{Yrd. Doç. Dr., Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sınıf}

Öğretmenliği Anabilim Dalı

E- posta: vedataktepe@nevsehir.edu.tr

müştür [t(54)=8.568, p<.05]. Nitel verilerin analizi sonucunda ise değer eğitimi yaklaşımlarına göre geliştirilen demokrasi eğitimi etkinliklerinin (öğrenci ve öğretmen görüşlerine göre) saygı, hoşgörü, eşitlik ve diğer demokratik değerle-rin geliştirilmesine olumlu katkı sağladığı ayrıca demokrasiye yönelik olumlu davranışları artırdığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler- Demokrasi, Değerler, Demokratik değerler, Demokrasi

eğitimi, Değerler eğitimi, Demokrasi algısı, Saygı, Hoşgörü, Eşitlik, Adalet

Giriş

Hızla gelişen dünyamızda ortaya çıkan yeni durumlar ve olaylar demokrasi ve insan haklarına olan ihtiyacı vazgeçilmez kılmaktadır. Bu açıdan bakıldığın-da demokrasi ve insan haklarının toplumun her kesiminde öğrenilmesi, bilgi-lerin ve davranışların güncellenmesi önem arz etmektedir (Tanırlı, 2007). Bu yüzden, demokratik bilgi, beceri ve tutumlar, çağımız eğitim kurumlarının ve öğretmenlerin, öğrencilerinde geliştirebilecekleri unsurların başında gelmekte-dir (Göregenli ve Gürşimşek, 2004). Bu bağlamda, ülkemizde özellikle Hayat bilgisi ve Sosyal bilgiler dersinde, demokratik bir toplum oluşturabilmek için öğrencilerin, demokratik topluma uygun tutumlara ve değerlere sahip birer va-tandaş olarak yetişmelerini sağlamak amaçlanmaktadır. Ancak, günümüzde bile demokrasi ile ilgili farklı görüş ve düşünceler mevcuttur.

Özellikle, demokrasinin ne anlama geldiği ve tanımının ne olduğu konusunda henüz tam bir görüş birliğine varıldığını söylemek de pek mümkün değildir. Ancak, demokrasi, bütün hakları ve güçleri halkın kullandığı yönetim sistemi olan ve her yurttaşın oy verme yoluyla halkın çıkarlarına hizmet edecek bir hükümet kurma hakkına sahip olduğu, herkesin medeni, siyasi ve ekonomik hürriyetinin güvenlik altında bulunduğu bir rejim olarak değerlendirmek mümkündür. Bunun yanında demokrasi, yalnızca vatandaşların oy kullanarak yönetime katıldığı bir siyasal sistem veya bir yönetim biçimi değil, ayrıca toplum yaşamını düzenleyen bir anlayış tarzı ve bir yaşam biçimidir (Kenez, 1993; Genç, 2006; Aron, 2011).

Diğer yandan, demokrasi tarih boyunca toplumların ulaşmaya çalıştığı en ide-al yönetim biçimi olmuştur. Her geçen gün değişen dünya düzeni ve beraberin-de yeni toplumsal ilişkileri ortaya çıkarmıştır. Bu yeni toplumsal ilişkiler insan-ların bir arada özgürce yaşaminsan-larını gerekli kılan bir zorunluluk oluşturmuştur. Bunun için de demokratik davranışlara sahip bireylere ihtiyaç vardır.

Demok-ratik davranışların bireylere kazandırılması yasal bir zorunluluk olmasının öte-sinde değişen dünya değerleri açısından da tarihsel bir zorunluluktur. Ancak, yinede bir toplumda iyi bir demokrasinin var olabilmesi için kuşkusuz yasal düzenlemeler gereklidir. Ancak demokratik bir toplum olabilmek için sadece yasal düzenlemeler yeterli değildir. Bir toplum demokratik, çağdaş bir anaya-sa oluşturabilir; bunu yürürlüğe koyabilir; ancak uygulamada iyi bir demok-rasinin gereklerini yerine getirememiş olabilir. Çünkü demokrasi, demokratik değerlere sahip, demokratik yollarla düşünen, demokratik davranış biçimlerini benimsemiş insanlar da istemektedir. Bu açıdan bakıldığında bir ülkenin insan-larının tutuminsan-larının demokratiklik düzeyi ile ülkedeki demokrasinin uygulanma düzeyi arasında sıkı bir ilişki olduğu görülmektedir. Bu yüzden demokratik bir toplumu oluşturan bireylerin; insan haklarına saygılı, uzlaşmacı, hoşgörülü, bi-limsel, açık görüşlü, eleştirel ve sorgulayıcı; sevgi, saygı, güven gibi değerlere sahip olan ve sorumluluk bilinci içerisinde hareket eden katılımcı bireyler ol-ması gerekir. Belirtilen bireysel özellikler, hem demokrasinin varlığını devam ettirebilmesi, hem de toplumun huzurlu olabilmesi için gereklidir. Ancak, bu gerekliliği hayata geçirebilmek içinse demokratik yaşam biçiminin bütün bo-yutları ile bireylere öğretilmesi gerekmektedir. Bu amacın gerçekleştirilebilme-si için bireylere demokragerçekleştirilebilme-si eğitimi verilmegerçekleştirilebilme-si kaçınılmaz bir önceliktir (Bülbül, 1989; Yeşil, 2002; Diker, 2012).

Günümüz modern ülkelerinin eğitim sistemleri incelendiğinde, mevcut top-lumsal sisteme uygun demokrasiyi içselleştirmiş bireyler yetiştirmeyi hedefle-dikleri ve bu bağlamda eğitim programlarında demokrasi eğitimine geniş yer verdikleri görülmektedir. Ancak demokrasi eğitimine yönelik bazı araştırma-lar incelendiğinde (Yağcı, 1997; Uslu, 2003; Balake ve diğerleri, 2003; Yeşil, 2004) verilen eğitimin demokrasiye yönelik pek çok kazanımın elde edilme-sinde etkili olduğu (demokrasiye yönelik teorik bilgi, beceri, kavrama ve diğer erişi düzeylerinde) fakat bu kazanımları davranışa dönüştürmede yeterli olun-madığı vurgulanmıştır. Bu yüzden demokrasi eğitiminde hedeflenen amaçlara ulaşmak için öğrencilere öncelikle demokrasinin kavratılması ve daha sonrada demokratik değerlerin kazandırılması gerekmektedir. Çünkü değerler insanların yaşamlarını yönlendiren yegâne unsurlardır. Eğer insan bir şeye değer vermi-yorsa onu bilmesi, önemini anlaması ve kavraması bunun davranışa dönüştürü-leceği anlamına gelmemektedir. Bu yüzden çocuklara erken yaşlardan itibaren demokratik değerler kazandırmanın demokratik bir toplum oluşturabilmek için çok önemli bir yere sahip olduğunu söylemek mümkündür.

Demokratik değerler denilince; eşitlik, yaşama saygı, özgürlük, adalet, dü-rüstlük, iyiyi arayış, işbirliği, özgüven, hoşgörü, duyarlılık ve sorumluluk gibi değerler akla gelmektedir (Kıncal ve Işık, 2003). Okullarda bu demokratik de-ğerlere yeteri kadar sahip olmayan çocuklar, arkadaşlık kurma ve başkalarıyla demokratik uyum içerisinde bir arada yaşama becerilerini gösterememekte ve genellikle farkında olmadan diğer çocuklar üzerinde olumsuz etkiler yapmak-tadırlar (Walker ve Golly, 1999). Lister’in (1982) de belirttiği gibi hoşgörü, sorumluluk, dayanışma, hak bilinci, uzlaşma, katılım gibi demokratik ilke ve kuralların öğrenilmesinin, davranışlarla gösterilmesinin en iyi yolu uygulama-dan geçmektedir. Ona göre bireylere kazandırılmak istenen bu tutum ve dav-ranışlar, öncelikle bireylere birer değer olarak kazandırılırsa onların davranış-larında gözlenip, sonra da kendilerine uygulama imkânı verilerek öğretilebilir (Aktaran: Yeşil, 2004).

Kirschenbaum (2000), Bolay (2007), Hökelekli ve Gündüz’e (2007) göre değerlerin iyi benimsenmesi ve yaşanabilmesi için bilhassa çocuklara kazan-dırılması esastır. Bunun için aile içi eğitim, okul ve çevre çok büyük rol oynar. Okullar, ailede kazanılan değerlerin daha da pekiştirileceği ve yeni bazı değer-lerin kazanılacağı ortamlardır. Ailede olduğu gibi okulda da değerler eğitiminin yaşantıların bir parçası haline getirilerek verilmesi en uygun olan yoldur. Bu yol; öğretmeyi, model olmayı, toplum değerlerini ve ortak geleceğimizin bağlı olduğu sorumlulukla kendini yönlendirmeyi kapsar.

Günümüz eğitim programlarında birtakım nesnelere, olgulara, ilkelere, fi-kirlere vb. durumlara karşı olumlu veya olumsuz duyguların kazandırılması, toplum ve tabiî ki devlet tarafından istenilen değerlerin nesillere aktarılması hedeflenir. Ancak modern eğitim sisteminin bilgi ve becerilere aşırı önem ver-mesi değerlerin ve görüşlerin ihmaline yol açmıştır. Bu eğitim sisteminin ürü-nü, olgun ve duygusal olarak dengeli olamayabilen ama zeki ve bilgili olan bir bireydir. Her zaman dürüst ve sorumluluk sahibi olmayan ama işini iyi yapan becerikli bir bireydir. Oysa sosyal yetkinliğin gelişimi, iş etiği, teknolojik ve gi-rişimcilik becerilerinin yanı sıra sorumluluklarını bilen vatandaşlar yetiştirmek için insanî değerleri ve standartları vermek de çok önemlidir (Bacanlı, 2006; Ekşi, 2003; UNESCO, 2005). Bu doğrultuda Tanrıverdi’nin (2009) yaptığı bir araştırmada da özellikle ilköğretim programlarında yer alan kazanımların ço-ğunlukla bilgi ve tutum geliştirmeye yönelik kazanımlar olduğu, ancak beceri, anlayış ve değer geliştirmede yetersiz olduğu belirtilmiştir.

Son yıllarda uzmanlar, öğrencilerin karakterlerinin şekillendirilmesinde de-ğerler eğitimine ilişkin çalışmalar yapılması gerektiği üzerinde hemfikirdirler.

Ancak çoğunlukla kullanılan kaynak ve materyaller öğrencilerin düzeyinde ol-mamakta ya da öğretilen bilgiler öğrencilerin düşünce sistemine uyol-mamaktadır. Oysa yeni ilkeler ve hareketler çocuğun anlayışı ve yapısıyla tutarlı olduğu za-man gelişme daha hızlı olur. Eğer tutarsızlık varsa güvensizlik oluşur ve ilerle-me kaydedileilerle-mez (Davis, 2006; Sims, 2003). Bu yüzden öncelikle, öğrencile-rin bir değeöğrencile-rin niçin kazanılması gerektiğini anlamaları gerekir. Ancak sadece değerler bilgisinin öğretilmesi, sürekliliği sağlamada esas olan eylemlerin de kabulünün teminatını veremez. Burada, kavram ve metotların öğretilebileceği ancak değerlerin yemek pişirme sanatı gibi yalnız metinlerle ve derslerle öğre-tilemediği, pratiğe ve sunuma gereksinim duyduğu savunulmaktadır (Hossain ve Marinova, 2004).

Günümüzde değerlerin tutarlı bir şekilde nasıl kazandırılması gerektiği ile ilgili birçok eğitim yaklaşımlarından söz edilmektedir. Bu yaklaşımlardan en sık kullanılanları; değer aktarma (değerlerin doğrudan öğretimi) yaklaşımı, de-ğer açıklama (dede-ğer belirginleştirme) yaklaşımı, dede-ğer analizi yaklaşımı, ahla-ki muhakeme (ahlaahla-ki iahla-kilem/ahlaahla-ki gelişim) yaklaşımı ve bütüncül yaklaşım: Kolhberg’in adil topluluk okulları yaklaşımı, eylem ve gözlem yoluyla değer eğitimi yaklaşımıdır (Kim Suh ve Traiger, 1999; Huitt, 2004; Lovat, 2006; Do-ğanay, 2007).

Bu çalışmada yukarıdaki açıklamalara da dayanılarak, demokrasiye yönelik teorik bilgi ve beceri kazandırılmasının yanı sıra demokratik değerlerin de ka-zandırılmasının çok önemli olduğu düşünülmüştür. İlgili kazanımların verile-bilmesi için de değerler eğitimi yaklaşımlarından yararlanılmak istenmiştir. Bu bağlamda, değerler eğitiminin öğrencilerin demokratik değerlere yönelik olum-lu tutum ve davranış geliştirmelerine yardımcı olacağı varsayılmış ve “değerler eğitimi yaklaşımlarına göre geliştirilen etkinliklerin öğrencilerin demokrasi al-gılarına ve demokratik davranışlarına etkisi” araştırılmak istenmiştir.

Amaç

Bu çalışmada, değerler eğitimi yaklaşımlarına göre geliştirilen demokrasi eği-timi etkinliklerinin, 6. sınıf Sosyal Bilgiler dersinde öğrencilerin demokratik değerlerinin (hoşgörü, saygı, eşitlik, temel hak ve özgürlükler gibi) geliştirilme-sine ve demokrasi algılarına etkisinin belirlenmesi amaçlanmıştır.

Bu amaç doğrultusunda şu sorulara cevap aranmıştır:

• 6. Sınıf Sosyal Bilgiler dersinde değer eğitimi yaklaşımlarına göre gelişti-rilen demokrasi eğitimi etkinliklerinin uygulandığı deney grubu öğrencileri

ile bu etkinliklerin uygulanmadığı kontrol grubu öğrencilerinin demokrasi algıları arasında deney grubu lehine anlamlı bir fark var mıdır?

• 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde değerler eğitimi etkinliklerinin uygulandı-ğı deney grubu öğrencilerinin ve bu öğrencilerin derslerine giren bazı öğ-retmenlerin demokratik değerlerin geliştirilmesine etkisine ilişkin görüşleri nelerdir?

Yöntem Araştırmanın Deseni (Modeli)

Bu araştırma, eş zamanlı olarak hem nitel hem de nicel verileri toplamak, bu verileri birleştirmek ve araştırma problemini anlamak için çıkan sonuçları kul-lanmak amacıyla paralel karma yöntem tekniklerine uygun olarak tasarlanmaya çalışılmıştır. Araştırmada ön-test son-test kontrol gruplu deneme modeli kulla-nılmıştır. Bu modelde, değerler yaklaşımlarına göre geliştirilen demokrasi eği-timi etkinlikleri sadece deney grubunda uygulanmıştır. Kontrol grubuna ise bu süre içerisinde yürürlükte olan 6. sınıf Sosyal Bilgiler dersi öğretmen kılavuz kitabındaki etkinlikler dışında değerler eğitimiyle ilgili herhangi bir işlem uy-gulanmamıştır.

Araştırmanın nicel boyutu; demokrasi değerinin kazandırılmasına yönelik ha-zırlanan etkinliklerin uygulanması için yapılan oturumlara katılan öğrencilerle bu oturumlara katılmayan öğrencilerin algıları arasındaki farkı ortaya koymak amacıyla ön-test son-test, kontrol gruplu deneme modeline göre gerçekleşti-rilmiştir. Ön-test son-test kontrol gruplu modelde biri deney, diğeri de kont-rol grubu olmak üzere yansız atama yöntemiyle iki grup oluşturulmuş ve bu gruplara deney öncesi ve deney sonrası ölçümler yapılmıştır. Araştırmanın nitel boyutunu ise öğrenci ve öğretmen görüşleri oluşturmaktadır.

Çalışma Grubu

Araştırma, 2012–2013 öğretim yılının ikinci döneminde Nevşehir İl Milli Eğitim Müdürlüğüne bağlı bir ortaokulda öğrenim görmekte olan 6/B sınıfı öğrencileri (29 öğrenci: 16 kız, 13 erkek), 6/D sınıfı öğrencileri (27 öğrenci: 15 kız, 12 er-kek), deney grubu öğrencilerinin derslerine giren ve görüşmeye gönüllü olarak katılan 5 öğretmen (2 bayan, 3 erkek) üzerinde yapılmıştır. Bu sınıflardan 6/D sınıfı deney, 6/B sınıfı ise kontrol grubu olmak üzere yansız atama yöntemiyle

iki grup oluşturulmuştur. Grupların denklikleri Demokrasi Algısı Ölçeği ön-test sonuçlarına göre belirlenmiştir. Ayrıca okul kayıtlarından, öğrencilerin, başarı düzeyleri, ekonomik düzeyleri, anne-baba eğitim bilgileri, anne-baba meslek bilgileri, anne-babanın medeni hali, kardeş sayıları vb. bilgileri de incelenmiş ve grupların bu açılardan da birbirlerine çok yakın oldukları görülmüştür.

Uygulama Süreci (Deneysel süreç)

1. Deney ve kontrol gruplarına Demokrasi Algısı Ölçeği ön-test olarak eş

zamanlı uygulanmıştır.

2. Deney grubuna, değer eğitimi yaklaşımlarına göre geliştirilen demokrasi eğitimi etkinlikleri uygulanmıştır. Bu etkinlikler, 6. sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı’ndaki Demokrasinin Serüveni adlı ünite dikkate alınarak ha-zırlanmıştır. Etkinlikler genelde, demokrasi anlayışını özelde ise hoşgörü, saygı, özgürlük, eşitlik, adalet ve sorumluluk gibi demokrasinin vazgeçil-mez değerlerini kazandırmaya yönelik olarak geliştirilmeye çalışılmıştır. Bu süreçte öncelikle demokrasinin önemini, gerekliliğini, insani yaşam üzerindeki etkisini kısacası demokrasinin insan yaşamı için ne kadar değerli olduğunu vurgulayan bir etkinlik hazırlanmış, daha sonra hoşgörü, saygı, özgürlük, eşitlik, adalet ve sorumluluk değerlerine yönelik etkinlikler ge-liştirilmiştir.

Etkinliklerin her biri bilmek, anlamak ve ilişkilendirmek (bilişsel süreç), değer verme (duyuşsal süreç), hareket (devinişsel süreç) olmak üzere 3 aşa-madan oluşmaktadır. Etkinliklerin bilişsel sürecinde Demokrasinin Serü-veni adlı ünite konuları, demokrasi, demokrasinin önemi vb. konular ile ilgili temel kavramlar sunulmuştur. Değer verme (duyuşsal süreç) sürecinde, öğrenenlerin kendi değerlerini doğru bir şekilde seçmelerine ve bu değerleri davranışa dönüştürmelerine yardımcı olmak amacıyla değerler eğitimi ile ilgili yaklaşımlardan “Değerlerin Açıklanması”, “Değer Analizi”, “Ahlaki Muha-keme” , Eylem ve Gözlem Yoluyla Öğrenme” gibi yöntemlerden, hazırlanan etkinliklerin içeriğine uygun bir şekilde ayrı ayrı veya birleştirilerek faydalanıl-mıştır. Bu bölümde ayrıca drama, müzik, empati kurma ve çeşitli oyunlardan da faydalanılmıştır. Değerlendirme süreci ise değerler eğitim yaklaşımlarına göre hazırlanmış birtakım sorulardan oluşmaktadır.

1. Uygulama süreci, 5 haftada 15 saat (üniteye ayrılan süre) sürmüştür. Bu sü-reçte her hafta bir etkinlik uygulanmıştır. Uygulama sürecinde öncelikle 6.

sınıf Sosyal Bilgiler programında yer alan konular kılavuz kitapta yer alan etkinlikler doğrultusunda işlenmiş, daha sonra değer kazandırma sürecinde ise ek olarak geliştirdiğimiz etkinlikler uygulanmıştır. Ek-1’de araştırmanın deneysel sürecinde uygulanan bir etkinlik örneği sunulmuştur.

2. Kontrol grubuna araştırmacılar tarafından geliştirilen etkinliklerle ilgili

her-hangi bir uygulama yapılmamış, demokrasinin serüveni adlı üniteyle ilgili etkinlikler Sosyal Bilgiler öğretmenleri tarafından normal program akışı içerisinde uygulanmıştır.

3. Deney ve kontrol gruplarına Demokrasi Algısı Ölçeği son-test olarak eş

za-manlı uygulanmıştır.

4. Deney gurubun derslerine giren bazı gönüllü öğretmenlerle, etkinliklerden

sonra öğrencilerde demokratik değerlere yönelik davranış değişikliği olup olmadığı ile ilgili görüşme yapılmıştır.

Veri Toplama Aracı

Bu araştırmada, öğrencilerin demokratik algılarını belirlemede Kuş (2012), tarafından geliştirilen Demokrasi Algısı Ölçeği kullanılmıştır. Demokrasi

Al-gısı Ölçeği 5 faktörde toplam 36 madde ile ölçülmektedir. Ölçekteki

madde-ler “demokrasi için çok kötü”, “demokrasi için biraz kötü”, “demokrasi için iyi”, “demokrasi için çok iyi” ve “fikrim yok” şeklinde bir dereceleme ile ifade edilmiştir. Araştırmacı, ölçeğin geliştirilmesi aşamasında 476 öğrenciden elde edilen verilerle geçerlilik ve güvenilirlik analizlerinin gerçekleştirildiğini be-lirtmektedir. Ölçekte yapı geçerliliği için faktör analizi yapılmış ve bu işlem sonucunda 4 faktörlü bir çözüme ulaşılmıştır. Bu faktörler sırasıyla “Eşitlik (11 madde), İnsan hakları (8 madde), Milli egemenlik (9 madde) ve Özgürlük (8 madde)” şeklinde isimlendirilmiştir. Ölçeğin güvenirlik çalışması için ise iç tu-tarlılık katsayıları (Cronbach Alpha)’nın hesaplandığı belirtilmiştir. Bu süreçte ölçekteki 4 faktör ayrı ayrı analize tabii tutulmuştur. Sonuç olarak 36 maddelik tüm ölçeğin iç tutarlılık katsayısı alfa 0.89 bulunmuştur. Ayrıca ölçeğin iki ya-rım güvenirliği (split-half) ise 0.85 olarak hesaplamıştır.

Yapılan uygulama sonucunda öğrencilerin demokratik değerlere yönelik dav-ranışlarının ve görüşlerinin belirlenmesi amacıyla öğrenci ve öğretmen görüşme formları geliştirilmiştir. Bu formlarda yer alan sorular doğrultusunda yapılan görüşmeler okulun sessiz bir yerinde (rehberlik odasında) tek tek yapılmıştır. Görüşmeye başlamadan önce amaç açıklanmış, öğrenci ve öğretmen isimlerinin

kesinlikle deşifre edilmeyeceği belirtilmiş ve ardından da sorulara geçilmiştir. Veriler ise ses kayıt cihazına kaydedilerek toplanmıştır.

Öğrenci Görüşme Formu:

• Yaptığımız bu etkinliklerden sonra demokrasiye yönelik düşüncelerin de-ğişti mi? Nedenini açıklayabilir misin?” Bu yaptığın değerlendirmeleri de göz önünde bulundurarak “Demokrasi senin yaşamına uygun mu? Senin için gerçekten değerli mi? Nedenini açıklayabilir misin?”

• Bu yaptığımız uygulamadan sonra “Sınıf arkadaşlarının sana karşı davra-nışlarında (saygı, hoşgörü, eşitlik vb.) ne gibi değişiklikler oldu? Bu sonuç senin için değerli mi? Seni mutlu etti mi?”

• Bu yaptığımız uygulamadan sonra “Senin, çevrendeki insanlara davranış-larında (saygı, hoşgörü, eşitlik vb.) ne gibi değişiklikler oldu? Bu sonuçlar senin istediğin sonuçlar mı? Bu davranışlarını yaşamının ilerleyen süreçle-rinde de devam ettirmeyi düşünüyor musun? Bu davranışlarınla ilgili öğret-menlerin ve ailen ne düşünür?

• Demokratik hakların engellendiğinde neler hissedersin? Bununla ilgili bir şeyler yapmayı düşünür müsün? Eğer sen, demokrasiye uygun bir şekilde davranmadığında veya herhangi bir sebeple demokratik kurallara uyamadı-ğında neler hissedersin? Bu durumda neler yapardın?

Öğretmen Görüşme Formu:

• Yaptığımız uygulamadan sonra öğrencilerin demokrasiye bakışları hakkın-da ne gibi değişiklikler gözlemlediniz?

• Yaptığımız uygulamadan sonra “Öğrencilerin saygı gösterme, hoşgörülü olma, eşit davranma ve kendisini eşit görme gibi davranışlara yönelik ne gibi değişiklikler gözlemlediniz?”, “Bunların dışında öğrencilerin demok-ratik davranışlarında ne gibi değişiklikler gözlemlediniz?”

Verilerin Analizi

Nicel Verilerin Analizi: Deney ve kontrol gruplarının ön-test ve son-test

puan-ları elde edildikten sonra gruplar arası karşılaştırmalarda ilişkisiz örneklemler t-testinden (Independent Samples t-test) yararlanılmış ve anlamlılık düzeyi ola-rak 0.05 güven düzeyi benimsenmiştir. T-testinin uygunluğu için ise “Kolmo-gorov-Smirnov” testi ile “Varyansların Homojenliği” testinden de

yararlanıl-mıştır. Verilerin sayısal olarak bilgisayara geçilmesi amacıyla Microsoft Excel programı kullanılmış ve daha sonra SPSS veri girişine aktarılmıştır. Demokrasi

Algısı Ölçeği’nde yer alan olumlu maddelerin girilmesinde “demokrasi için çok

kötü” 1, “demokrasi için biraz kötü” 2, “demokrasi için iyi” 3, “demokrasi için çok iyi” 4 ve “fikrim yok” 0 olarak girilmiştir. Olumsuz maddelerde ise ters kodlama yapılmıştır.

Nitel Verilerin Analizi: Araştırmanın nitel verilerinin analizinde betimsel

analiz yöntemi kullanılmıştır. Bu süreçte, nitel veri analizi tekniğinin temel ilke ve kuralları çerçevesinde hareket edilmeye çalışılmıştır. Verilerin analizi; deney grubu öğrencileri (25 öğrenci katıldı, 3 öğrenci gelmedi, 1 öğrenci ise katılmak istemedi) ve öğrencilerin derslerine giren bazı öğretmenler ile yapılan görüşme-lerden elde edilen verigörüşme-lerden faydalanılarak gerçekleştirilmiştir. Bu aşamada, elde edilen veriler incelenerek bir çerçeve oluşturulmuştur. Çerçeve oluşturma sürecinde verilerin hangi temalar altında düzenleneceği belirlenmiştir. Bu iş-lemden sonra oluşturulan çerçeveye göre elde edilen veriler okunmuş ve düzen-lenmiştir. Bu işlem tamamlandıktan sonra bulguların tanımlanması aşamasına geçilmiştir. Bu aşamada, düzenlenen veriler tanımlanarak daha anlaşılır ve ko-lay okunabilir bir duruma getirilmiştir. Ayrıca bu süreçte gerekli görülen yerler-de elyerler-de edilen verileryerler-den doğrudan alıntılar yapılmıştır. Alıntılarda, öğrenci ve öğretmen görüşleri ile gözlemlerden elde edilen verilerin tamamının burada çok yer kaplayacağı düşüncesiyle bazı bölümler kesilerek önemli görülen bölümler aktarılmıştır. Kesilen bölümler üç nokta (…) ile ifade edilmiştir. Aktarılan bö-lümler ise hiçbir değişiklik yapılmadan direk (öğrenci ve öğretmen görüşleri ile gözlemlerden elde edilen veriler) sunulmuştur. Doğrudan yapılan alıntılarda katılımcıların gerçek adları yerine kodlama yöntemi kullanılmıştır. Kodlama yöntemi; Katılımcı 1 (K1), Katılımcı 2 (K2)… şeklinde yazılarak yapılmıştır.

Bulgular

Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin Demokrasi Algılarına İliş-kin Bulgular

“6. sınıf Sosyal Bilgiler dersinde değer eğitimi yaklaşımlarına göre geliştiri-len demokrasi eğitimi etkinliklerinin uygulandığı deney grubu öğrencileri ile bu etkinliklerin uygulanmadığı kontrol grubu öğrencilerinin demokrasi algıları arasında deney grubu lehine anlamlı bir fark var mıdır?” sorusuna cevap

deneysel işlem öncesi ve sonrasında ön-test ve son-test olarak uygulanmıştır. Bu uygulamalardan elde edilen verilerin gruplar arası farklılıkların belirlen-mesinde “t-testi (ilişkisiz örneklemler için) analiz yöntemi”nin kullanılmasına karar verilmiştir. Ancak, t-testinin uygulanabilirliği için deneklerin ön testten aldığı puanların normal dağılıma uygun olup olmadığını ortaya koymak ama-cıyla normallik testleri yapılmıştır. Yapılan bu testlerden biri “Kolmogorov-Smirnov”, diğeri ise “Shapiro-Wilk” testidir. Büyüköztürk’e (2010, s. 42) göre “Grup büyüklüğünün 50’den küçük olması durumunda “Shapiro-Wilk, büyük olması durumunda Kolmogorov-Smirnov testi, puanların normalliğe uygunlu-ğunu incelemede kullanılan iki testtir.” Test sonuçları incelendiğinde Kolmo-gorov-Smirnov ve Shapiro-Wilk testlerinin her ikisinin de “Sig. (p)” değerleri 0.05’ ten büyük olduğundan tüm gruplar için “% 95 güvenle veriler normal dağılımlıdır.” denilebilir.

T-testinin uygulanabilirliği için yapılan diğer bir çalışma ise deneklerin ön testten aldığı puanların homojen dağılım gösterip göstermediğini ortaya koy-mayı amaçlayan varyansların homojenliği testidir. Bu testteki “Levene” tablosu incelendiğinde “Sig. (p)” değeri 0.279 (p>0,05) olarak tespit edilmiştir. Bu so-nuç, değişkenlere ilişkin varyansların homojen olduğunu göstermektedir.

Yapılan normallik testleri ve homojenlik test sonuçları göz önünde bulundu-rularak araştırmada ilişkisiz örneklemler t-testi uygulanmıştır. Uygulanan test sonuçlarına göre deney ve kontrol gruplarının ön-test puanlarıyla ilgili bulgular Tablo 1’de gösterilmiştir.

Tablo 1: Deney ve Kontrol Gruplarının Demokrasi Algısı Ölçeğinden Aldıkları Ön-test Puanlarına

İlişkin Bulgular Grup N Χ S Sd t p Deney 27 2.02 .416 54 .630 .532 Kontrol 29 2.11 .590 p>0.05

Tablo 1’den anlaşılacağı üzere, deneysel işlem öncesi deney ve kontrol gru-bunda yer alan öğrencilerin Demokrasi Algısı Ölçeğinin ön-testinden elde ettik-leri ortalama puanlar arasında kontrol grubu lehine 0.9 puanlık bir fark vardır. Bu farkın anlamlı olup olmadığı 0.05 anlamlılık düzeyinde t testi ile test edildi-ğinde, t değeri 0.630 [t(54)= 0.630, p>0.05] bulunmuştur. Bu sonuç, her iki

gru-bun aritmetik ortalamaları arasındaki farkın anlamlı olmadığını göstermektedir. Başka bir deyişle deney ve kontrol grubunda yer alan öğrencilerin, deneysel işlem öncesi demokrasi algıları arasında anlamlı bir fark yoktur.

Bu ön test sonuçlarından sonra deneysel işlemin öğrencilerin demokrasi algı-ları üzerine etkililiğini test etmek amacıyla her iki grupta yer alan deneklerin, ön-test ve son-test puanları ayrı ayrı karşılaştırılmış ve son olarak da deney ve kontrol grubu öğrencilerinin son-test puanları arasında anlamlı bir fark olup olmadığına bakılmıştır. Bu analizlere ilişkin bulgular Tablo 2, Tablo 3 ve Tablo 4’te sunulmuştur.

Tablo 2: Deney Grubu Öğrencilerinin Demokrasi Algısı Ölçeğinden Aldıkları Ön-test ve Son-test

Puanlarının Karşılaştırılmasına İlişkin Bulgular

Grup N Χ S Sd t p

Öntest 27 2.02 .416

52 18.286 .000

Sontest 27 3.56 .139

p<0.05

Tablo 2’den anlaşılacağı üzere, deney grubundaki öğrencilerin Demokrasi

Algısı Ölçeğinin ön-test ve son-testinden elde ettikleri ortalama puanlar

ara-sında son-test lehine 1.54 puanlık bir fark vardır. Bu farkın anlamlı olup ol-madığı 0.05 anlamlılık düzeyinde t testi ile test edildiğinde, t değeri 18.286 [t(52)=18.286, p<0.05] bulunmuştur. Bu sonuç, değer eğitimi yaklaşımlarına göre geliştirilen demokrasi eğitimi etkinliklerinin uygulandığı deney grubu öğ-rencilerinin ön-test ve son-test puanları arasında son-test lehine anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir. Diğer bir ifadeyle, değer eğitimi yaklaşımlarına göre geliştirilen demokrasi eğitimi etkinliklerinin öğrencilerin puanlarını anlamlı bir şekilde yükselttiği söylenebilir.

Tablo 3: Kontrol Grubu Öğrencilerinin Demokrasi Algısı Ölçeğinden Aldıkları Ön-test ve Son-test

Puanlarının Karşılaştırılmasına İlişkin Bulgular

Grup N Χ S Sd t p

Öntest 29 2.11 .590

56 5.035 .000

Sontest 29 2.80 .444

Tablo 3’ten anlaşılacağı üzere, kontrol grubundaki öğrencilerin Demokrasi

Algısı Ölçeğinin ön-test ve son-testinden elde ettikleri ortalama puanlar

arasın-da son-test lehine 0.69 puanlık bir fark vardır. Bu farkın anlamlı olup olmadığı 0.05 anlamlılık düzeyinde t testi ile test edildiğinde, t değeri 5.035 [t(56)=5.035, p<0.05] bulunmuştur. Bu sonuç, 6. sınıf Sosyal Bilgiler Dersi müfredat prog-ramında yer alan demokrasi eğitimi etkinliklerinin uygulandığı kontrol grubu öğrencilerinin ön-test ve son-test puanları arasında son-test lehine anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir. Diğer bir ifadeyle, 6. sınıf Sosyal Bilgiler Dersi müfredat programında yer alan demokrasiye yönelik etkinliklerin öğrencilerin puanlarını anlamlı bir şekilde yükselttiği söylenebilir.

Tablo 4: Deney ve Kontrol Gruplarının Demokrasi Algısı Ölçeğinden Aldıkları Son-test Puanlarına

İlişkin Bulgular Grup N Χ S Sd t p Deney 27 3.56 .139 54 8.568 .000 Kontrol 29 2.80 .444 p<0.05

Tablo 4’ten anlaşılacağı üzere, deney grubundaki öğrencilerle kontrol gru-bundaki öğrencilerin Demokrasi Algısı Ölçeğinin son-testinden elde ettikleri ortalama puanlar arasında deney grubu lehine 0.76 puanlık bir fark vardır. Bu farkın anlamlı olup olmadığı 0.05 anlamlılık düzeyinde t testi ile test edildiğin-de, t değeri 8.568 [t(54)=8.568, p<0.05] bulunmuştur. Bu sonuç, değer eğitimi yaklaşımlarına göre geliştirilen demokrasi eğitimi etkinliklerinin uygulandığı deney grubu ile yürürlükteki 6. sınıf sosyal bilgiler dersi programının uygu-landığı kontrol grubu öğrencilerinin demokrasi algıları arasında deney grubu lehine anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir.

Yukarıdaki tablolarda verilen bulgular incelendiğinde, deneysel işlem önce-si yapılan ölçümlerde çalışma gruplarında yer alan öğrencilerin demokraönce-si al-gılarının birbirine benzerlik gösterdiği görülmektedir. Deneysel işlem sonrası yapılan ölçümlerde ise hem deney grubunun hem de kontrol grubunun demok-rasiye yönelik algılarında anlamlı bir gelişme olduğu görülmektedir. Bu durum, değer eğitimi yaklaşımlarına göre geliştirilen demokrasi eğitimi etkinliklerinin de yürürlükteki 6. sınıf Sosyal Bilgiler dersi programında yer alan demokra-si eğitimine yönelik etkinliklerin de (6. sınıf sosyal bilgiler derdemokra-si ‘demokrademokra-si- ‘demokrasi-nin serüveni’ adlı ünite etkinlikleri) öğrencilerin demokrasi algıları üzerinde

(Demokrasi Algısı Ölçeğindeki kriterlere göre) olumlu bir etkiye sahip olduğu

şeklinde yorumlanabilir. Ancak, deney ve kontrol gruplarının son-test puanları karşılaştırıldığında deney grubu lehine anlamlı bir fark olduğu görülmektedir. Bu durum ise, demokrasi eğitiminde saygı, hoşgörü, adalet, temel hak ve öz-gürlükler ve diğer demokratik değerlerin doğrudan kazandırılmasına yönelik olan etkinliklerin daha olumlu sonuçlar ortaya koyacağını destekler niteliktedir.

Deney Grubu Öğrencilerinin Demokratik Değerlere Yönelik Görüş-lerine İlişkin Bulgular

“6. sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde değerler eğitimi etkinliklerinin uygulandığı

deney grubu öğrencilerinin ve bu öğrencilerin derslerine giren öğretmenlerin demokratik değerlerin geliştirilmesine etkisine ilişkin görüşleri nelerdir?” sorusuna cevap aramak amacıyla deney grubu öğrencileri ve bu öğrencilerin derslerine giren öğretmenlerle yapılan görüşmelerle ilgili bulgular aşağıda su-nulmuştur.

Uygulama Sonrası Öğrencilere Yöneltilen Görüşme Sorularına İlişkin Bulgular

1. Bu etkinliklerden sonra demokrasiye yönelik düşüncelerin değişti mi? Ne-denini açıklayabilir misin? Sorularına, araştırmaya katılan öğrencilerin

tamamı demokrasiye yönelik düşüncelerinin değiştiğini bunun nedeninin ise demokratik bir yaşamın öneminin farkına varmaları olduğunu belirten ifadeler kullanmışlardır. Aşağıda bazı öğrencilerin bu sorulara yönelik ce-vaplarının önemli görülen bölümleri doğrudan sunulmuştur.

• K9: “Evet değişti…. Demokrasi olmayan yerlerde insanlar özgür değil ama bizde var. Biz özgürüz. Ama olmasaydı özgür olmazdık, istediğimi-zi yapamazdık, ama her istediğimiistediğimi-zi mesela başkalarının haklarına saygı duymalıyız. O zaman onlarda bizim haklarımıza saygı duyar. Böylece her-kes saygı duyar. O zaman herher-kes iyi yaşar. Böyle düşününce nedeni bence bu….vardı ama bu şekilde şimdi daha çok düşünüyorum.”

• K17: “Evet. Bence nedeni demokrasinin önemi. Çünkü demokrasinin

öne-mini daha iyi anladık, birbirimize saygı göstermenin öneöne-mini anladık….”

2. Demokrasi senin yaşamına uygun mu? Senin için gerçekten değerli mi? Nedenini açıklayabilir misin? sorularına, araştırmaya katılan öğrencilerin

demok-rasinin gerçekten değerli olduğunu belirtmişlerdir. Bunun nedeni olarak; istediklerini yaşam tarzlarını özgürce yaşayabilmelerinin, insanların eşit ol-masının vb. pek çok demokratik yaşam tarzlarının ve demokratik hakların kendileri için önemli olduğunu ifade etmişlerdir. Aşağıda bazı öğrencilerin bu sorulara yönelik cevaplarının önemli görülen bölümleri doğrudan sunulmuştur.

• K5: “Uygun. Çok değerli. Demokrasi olmayan bir yerde yaşamak istemem. Çünkü orda istediğim gibi yaşayamam, başkalarının istediği gibi yaşarız. Bunun için yaşamak istemem. Çünkü ben istediğim gibi yaşamak isterim. Yoksa, güçlü olan istediğini yapar, kimse eşit olmaz. O zaman belki

istedi-ğim gibi yaşayamam, istediistedi-ğim okulda okuyamam, isteistedi-ğim mesleği yapa-mam ama demokrasi olursa eşit oluruz. İstediğimiz gibi oluruz.

• K13: “Evet uygun, başka bir şey uygun değil. Değerli, gerçekten değerli. Evet. Çünkü istediğim gibi giyinmek isterim. İstediğim gibi gezmek iste-rim…. Demokrasi olmazsa istediğimizi yapamayız. Başkalarının istediğini yaparız…. Başbakanı seçemeyiz,… eşit olmayız…

3. Sınıf arkadaşlarının sana karşı davranışlarında (saygı, hoşgörü, adalet vb.) ne gibi değişiklikler oldu? Bu sonuç senin için değerli mi? Seni mutlu etti mi?” sorularına, katılımcıların tamamı arkadaşlarının kendisine karşı

dav-ranışlarının olumlu yönde değiştiğini belirten ifadeler kullanmışlardır. An-cak, 1 öğrenci bazı arkadaşlarının kendisine yönelik saygısız ve hoşgörüsüz davranışlarının devam ettiğini belirten ifadeler kullanmıştır. Genel olarak katılımcılar, arkadaşlarının daha saygılı davranmaya çalıştıklarını; bazı öğ-renciler cinsiyet, sosyo-ekonomik durumlardan kaynaklanan eşitlikle ilgili olumsuz davranışlarda azalma olduğunu belirten ifadeler kullanmışlardır. Katılımcıların tamamı bu sonuçların kendileri için değerli olduğunu ve bu durumdan mutlu olduklarını belirtmişlerdir. Ancak katılımcılardan bazıları (2 öğrenci) ise bu durumun değerli ama yetersiz olduğunu belirtmişlerdir. Aşağıda bazı öğrencilerin bu sorulara yönelik cevaplarının önemli görülen bölümleri doğrudan sunulmuştur.

• K2: Bazı değişiklikler oldu, bazıları benle dalga geçiyordu, erkekler benle uğraşıyorlardı, şimdi fazla uğraşmaz oldular. Onlar şimdi saygı gösteri-yorlar. Bende onlara gösteriyorum…. Çünkü biz hepimiz eşitiz.

Birbiri-mizi üzmemeliyiz. Yoksa mutsuz olabiliriz. … A… ve S… önceden benle konuşmuyorlardı… şimdi konuşuyorlar. Benim için bu sonuç değerli…evet

çok mutlu ediyor. Keşke, her zaman böyle olsa diyorum. Çünkü arkadaşla-rımla iyi geçinmek istiyorum.

• K5: Oldu, daha iyi davranıyorlar, çünkü saygılı oluyorlar, hoşgörülü olu-yorlar, artık arkadaşlarımıza bir şey olduğu zaman onlara gülmüyoruz, hoşgörü gösteriyoruz…. Bence herkes eşit,… İyi giyinmiyorlar diye onlar-la da konuşmalıyız, arkadaş olmalıyız…. Önceden kızonlar-lar ve erkekler çok konuşmuyorlardı, bazen kavga ediyorduk, şimdi etmiyoruz…. Değerli,… mutlu oluyorum.

• K21: Bazılarının davranışlarında oldu, bazılarında olmadı…. S…, ile M… benle uğraşıyor, onlarla bazen kavga ediyoruz. Öğretmen kızınca beni teh-dit ettiler, her zaman saygısız davranıyorlar …. Başka herkesle iyi anla-şıyoruz… bu durum benim için değerli tabiî ki, … herkes böyle olsa daha değerli olurdu… Evet, mutlu etti.

4. Senin, çevrendeki insanlara davranışlarında (saygı, hoşgörü, eşitlik, ada-letli vb.) ne gibi değişiklikler oldu? Bu sonuçlar senin istediğin sonuçlar mı? Bu davranışlarını yaşamının ilerleyen süreçlerinde de devam ettirmeyi düşünüyor musun? Bu davranışlarınla ilgili öğretmenlerin ve ailen ne dü-şünür? ” sorularına, araştırmaya katılan öğrencilerin tamamı çevrelerindeki

insanlara daha saygılı, hoşgörülü ve eşit bir şekilde davranmaya çalıştıkla-rını belirtirken 1 öğrenci buna ek olarak çevrelerinde olumsuz davranışlara maruz kalan veya haksızlığa uğrayan arkadaşlarını savunduklarını ifade et-miştir. Katılımcıların tamamı bu sonuçların kendileri için istendik bir sonuç olduğunu ve yaşamlarının ilerleyen süreçlerinde de bu tür davranışlarını devam ettirmek istediklerini belirtmişlerdir. Katılımcıların tamamı, aileleri-nin ve öğretmenleriaileleri-nin bu durumdan mutluluk duyacaklarını, memnun ola-caklarını belirtirken bazı öğrenciler (4 öğrenci) buna ek olarak kendilerinin takdir edileceklerini belirtmişlerdir. Aşağıda bazı öğrencilerin bu sorulara yönelik cevaplarının önemli görülen bölümleri doğrudan sunulmuştur.

• K8: Onlara daha saygılı davranıyorum, bazen kızınca hoşgörü aklıma ge-liyor, yaptığının yanlış olduğunu söylüyorum. Mesela onlara eşit olduğu-muzu söylüyorum… çünkü birbirimize saygılı olursak onlarda bize olur, kimseyle kötü olmayız, mutlu oluruz… İstediğim sonuçlar. Düşünüyorum. Biz saygılı olursak, hoşgörülü olursak bir sorun yaşamayız. Öğretmenle-rim bence çok mutlu olur, ailemde çok sevinir… öğretmenleÖğretmenle-rimiz aferin derler…

• K13: Benim arkadaşlarıma davranışlarımda değişiklikler oldu. Saygılı ve hoşgörülü olmanın önemi anladım. Bu yüzden arkadaşlarıma ve herkese saygılı ve hoşgörülü davranıyorum… Çünkü hepimiz eşitiz. Demokrasi

olunca bence herkes eşit olmalı, bu yüzden herkese eşit davranmalıyız. Ben bunları anladım. Hem saygılı olursak herkes bize saygılı olur, mutlu ve huzurlu oluruz, bence bunun önemini kavramamız iyi olur… ben bazen görüyorum bazı arkadaşlarımız küçüklere hoşgörüsüz ve saygısız davranı-yorlar, onlarda bizimle eşitler, onların küçük olması fark etmez, ben görün-ce arkadaşlarıma böyle davranmamaları gerektiğini söylüyorum, onların haklarını söylüyorum… bu sonuçlar istediğim sonuçlar olabilir, ama ba-zıları değil, yani kötü davranışlar değil… evet, her zaman düşünüyorum. Bence mutlu olurlar, bize her zaman saygılı olmamızı söylüyorlar, bunun için bence sevinirler.

5. Demokratik hakların engellendiğinde neler hissedersin? Bununla ilgili bir şeyler yapmayı düşünür müsün? sorularına, araştırmaya katılan

öğrenci-lerin tamamı demokratik haklarının engellendiğinde kendiöğrenci-lerini kötü his-sedeceklerini ve bu haklarını korumayı düşündüklerini belirten ifadeler kullanmışlardır. Aşağıda bazı öğrencilerin bu sorulara yönelik cevaplarının önemli görülen bölümleri doğrudan sunulmuştur.

• K16: Bence hiç iyi olmaz, iyi şeyler hissetmem… demokratik haklarımı sa-vunurum, bu haklarımı korumayı düşünürüm, onları korumak için çalışırım. 6. Eğer sen, demokrasiye uygun bir şekilde davranmadığında veya herhangi

bir sebeple demokratik kurallara uyamadığında neler hissedersin? Bu du-rumda neler yapardın? sorularına, araştırmaya katılan öğrencilerin

tamamı-na yakını eğer kendileri demokrasiye uygun bir şekilde davranmadıklarında ve herhangi bir şekilde uymadıklarında bu duruma üzüleceklerini ve aynı yanlışı tekrar yapmamaya dikkat edeceklerini belirtirken, 2 öğrenci kötü hissedeceğini, üzüleceğini ve gidip olumsuz davrandığı insanlardan özür dileyeceğini belirten ifadeler kullanmışlardır. Aşağıda bazı öğrencilerin bu sorulara yönelik cevaplarının önemli görülen bölümleri doğrudan sunul-muştur.

• K13: Ben bunu yapmamayı düşünürüm, eğer yaptıysam üzülürüm, tekrar yapmamaya çalışırım, kurallara her zaman uymaya çalışırım…

• K24: …uyamadığımda, kendimi kötü hissederim, çok üzülürüm,… tekrar yapmamayı düşünürüm…. insanlardan özür dilerim.

Öğrenci görüşleri dikkate alındığında; yaptığımız çalışmanın öğrencilerin

demokrasiye yönelik düşüncelerini olumlu yönde etkilediğini, demokrasinin öneminin farkına varmalarına yardımcı olduğunu, demokratik değerlerin

ka-zandırılması konusunda olumlu olduğunu, saygılı, hoşgörülü ve eşitlikçi dav-ranışlarına katkı sağladığını söylemek mümkündür. Ayrıca bu çalışmanın öğ-rencilerin demokrasiyi ve demokratik haklarını koruma bilincinin gelişmesine katkı sağladığı da söylenebilir.

Uygulama Sonrası Öğretmenlere Yöneltilen Görüşme Sorularına İlişkin Bulgular

1. Öğrencilerin demokrasiye bakışları hakkında ne gibi değişiklikler gözlemlediniz? Sorusuna araştırmaya katılan öğretmenler; öğrencilerin

de-mokratik davranışlarında ve demokrasiye bakışlarında olumlu değişiklikler olduğunu gösteren ifadeler kullandıkları görülmüştür. Aşağıda bir öğretme-nin bu sorulara yönelik cevaplarının önemli görülen bölümleri doğrudan sunulmuştur.

• K1: Bazı olumlu değişiklikler olduğunu söyleyebilirim. Örneğin, demokra-si nedir? sorusuna öğrencilerimizin çoğundan demokrademokra-sinin ne olduğuna

yönelik doğru yanıtlar aldık, bunun yanında birçok öğrencinin demokratik haklarının farkında olduklarını gösteren yanıtlar… Ancak bu durum genelde demokrasi konusu işlendiği zamanlarda böyledir. Sizin uygulamanızın etkisinin ne kadar süreceği konusunda bir fikrim yok. Yalnız şunu söyleyebilirim, uygulama sürecinde değer eğitimi yöntemlerini devreye sokmanızın kalıcılık açısından ve davranışa dönüştürülmesi açısından etkili olmasını umut ediyorum…

• 2. Öğrencilerin saygı gösterme, hoşgörülü olma, eşit davranma ve

kendisini eşit görme gibi davranışlara yönelik ne gibi değişiklikler göz-lemlediniz? sorusuna görüşmeye katılan öğretmenlerin; öğrencilerinin,

birbirlerine saygılı (birbirinin sözünü kesmeme, birbirinin haklarına saygı gösterme, kendilerinden küçüklere daha saygılı davranma vb.), hoşgörülü (birbirlerinin hatalarına ve eleştirilere karşı) davranışlarında olumlu yönde değişiklikler gözlemlediklerini belirten ifadeler kullandıkları görülmüştür. Ancak eşit davranma ve kendisini eşit görme gibi davranışlara yönelik herhangi bir yorum alınamamıştır. Aşağıda bazı öğretmenlerin bu sorulara yönelik cevaplarının önemli görülen bölümleri doğrudan sunulmuştur.

• K2: Benimde sürekli üzerinde durduğum konulardan biridir. Özellikle bir-birlerinin sözlerini kesmeleri, bu durumlarda sürekli saygı vurgusu yapa-rım. Bu süreçte birbirlerinin sözünü kesme konusunda bir azalma oldu,

bunun devam etmesini umuyorum…. Bu yaş gruplarının olumsuz özellik-lerinden biri arkadaşları tarafından eleştirilere tahammülleri yok. Şimdi, sanki biraz daha hoşgörülü davranışlar var gibi. Ayrıca, birbirlerinin ha-talarına biraz daha töleranslılar…

• K4: Sayın hocam, öğrenci yeter ki iyi yetiştirilsin, saygı da gösterir, hoş-görülüde olur, bizim eksiğimiz bunları ikinci plana atıp birinci planda bilgi yüklemek ve akademik başarıyı artırmak… Bu yüzden işin çok önemli olan davranış boyutunu gözden kaçırıyoruz, tabi burada ailenin de katkısı çok önemli …. İşte, sizin yaptığınız çalışma zannedersem bu yönde bir çalışma,

elbette çalışmanızın etkisi olmuştur. Bunu görebiliyoruz… Tabi bunun kalıcı olması için tekrarlanması ve çocukların teşvik edilmesi gerekir….

3. Bunların dışında öğrencilerin demokratik davranışlarında ne gibi değişik-likler gözlemlediniz? sorusuna görüşmeye katılan 1 öğretmen öğrencilerin

demokrasiyi algılamalarında ve demokratik hakları konusunda bilgi sahibi olmalarında olumlu gelişmeler olduğunu, diğer öğretmenler ise pek bir de-ğişiklik gözlemleyemediklerini ifade etmiştir. Aşağıda bazı öğretmenlerin bu sorulara yönelik cevaplarının önemli görülen bölümleri doğrudan sunul-muştur.

• K1: Demokrasiyi algılamalarında ve demokratik hakları konusunda bilgi sahibi olduklarını söyleyebilirim. Ancak söylediğim gibi bu duruma sizin etkinliğiniz mi etkili oldu? Yoksa normal ders sürecinde de farklı bir durum olur muydu? …

• K3: …işin açıkçası ben başka… pek bir değişiklik gözlemlediğimi söyleye-meyeceğim…

Öğretmen görüşleri dikkate alındığında; yaptığımız çalışmanın öğrencilerin demokrasiye yönelik bakış açılarını olumlu yönde etkilediğini destekler görüş-ler olduğu görülmektedir. Bu durum, yaptığımız çalışmanın öğrencigörüş-lerde de-mokrasi bilincinin gelişmesine katkı sağlamasının yanında saygılı, hoşgörülü ve adaletçi davranışlar üzerinde de olumlu olduğu şeklinde yorumlanabilir.

Tartışma ve Sonuç

Araştırmanın nicel bulguları incelendiğinde, Sosyal Bilgiler dersinde değer eği-timi yaklaşımlarına göre geliştirilen demokrasi eğieği-timi etkinliklerinin ve yürür-lükteki 6. sınıf Sosyal Bilgiler dersi programında yer alan demokrasi eğitimine yönelik etkinliklerin öğrencilerin demokrasi algıları üzerinde (Demokrasi

Al-gısı Ölçeğindeki kriterlere göre) olumlu bir etkiye sahip olduğu görülmüştür. Ancak, deney ve kontrol gruplarının son-test puanları karşılaştırıldığında deney grubu lehine anlamlı bir fark olduğu görülmektedir. Bu durum, demokrasi eği-timinde saygı, hoşgörü, adalet ve diğer demokratik değerlerin doğrudan kazan-dırılmasına yönelik olan etkinliklerin daha olumlu sonuçlar ortaya koyacağını destekler niteliktedir.

Araştırmanın nitel bulguları incelendiğinde, Sosyal Bilgiler dersinde değer eğitimi yaklaşımlarına göre geliştirilen demokrasi eğitimi etkinliklerinin öğ-renci ve öğretmen görüşlerine göre saygı, hoşgörü, adalet ve diğer demokratik değerlerin geliştirilmesine olumlu katkı sağladığı; ayrıca demokrasiye yönelik olumlu davranışları artırdığı görülmüştür.

Alanda demokrasi eğitimine yönelik pek çok çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmalardan Yağcı (1997), Çalık (2002), Uslu (2003), Balake ve diğerleri (2003), Yeşil (2004), Baysal (2009), Gömleksiz, Kan ve Cüro (2010) tarafından yapılan araştırmaların bulguları incelendiğinde demokrasi eğitimlerinin; öğren-cilerin demokrasiyle ilgili bilgi, kavrama, erişi düzeylerinin, karar verme süreç-lerinin, tutum, algı ve değer düzeylerinin ve davranış düzeylerinin geliştirilme-sinde etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ancak bu ve benzeri çalışmalardan bazılarında, demokrasi ilkelerinin bilinmesine rağmen bunların gerçek yaşamda uygulanmaması, öğrencilerin ve öğretmenlerin demokrasi ve demokratik dav-ranışlar yönünde teorik bilgi ve becerilere yönelik benzer görüşlerde oldukları ancak okul ve sınıflarda demokratik davranışlar sergileme konusunda çeşit-li eksikçeşit-liklerinin olduğu bulgularına da ulaşılmıştır. Ayrıca bu çalışmalardan, demokratik kazanımların sadece verilen eğitime bağlı olmadığı, bireylerin ya-şadıkları çevreye, ailenin eğitim durumuna, ailenin eğitim durumuna, ailenin mesleğine, ekonomik düzeye vb. bazı etkenlere göre de değişiklik gösterdiği sonuçlarına da ulaşılmıştır.

Yukarıda belirtilen çalışmaların ve benzer çalışmaların bulguları incelendi-ğinde, demokrasi eğitimlerinin öğrencilerin demokrasiye yönelik pek çok kaza-nım elde etmelerinde etkili olduğu ancak bu kazakaza-nımları davranışa dönüştürme konusunda yeterli olunmadığı söylenebilir. Oysa Quisumbing’e (2001) göre bir şeyleri bilmek ve anlamak, onun kesinlikle özümseneceğini ve benimsene-ceğini garanti etmez. Bu nedenle kişinin öğrenilen kavramları, deneyimleriyle ve düşünceleriyle birleştirilmesini ve sonra duygusal boyutta doğrulanmasını gerektirir. Bu durum hem kişinin kendisinin hem de diğer insanların değer sis-temlerine karşı beğeni, kabullenme ve saygı geliştirmesini gerektirir. Bu süreçte

de değer kavramları harekete geçer. Değer kavramları, öğrenilen bilgilerin ve düşüncelerin öğrenene kişisel olarak bir anlam ifade edip etmediği üzerine yo-ğunlaşır (Aktaran: UNESCO, 2005). Yeşil (2004) ve Kuş’un (2012) yaptıkları çalışmalarda da demokrasi eğitiminde, bilgi boyutu önemli olmakla birlikte, tutum, değer ve davranış boyutunun daha öncelikli olduğu çünkü bilmenin, ya-şantıya aktarılmadığı sürece çok fazla anlamının olmadığı, özellikle çocuklara demokratik değerlerin kazandırılmasının ve sahip olunan bilgilerin davranışa dönüştürülmesinin çok önemli olduğu vurgulanmıştır.

Yaptığımız çalışmada öğrencilerde bazı demokratik değerlerin (hoşgörü, say-gı, adalet, temel hak ve özgürlükler) geliştirilmesi hedeflenmiştir. Çünkü değer-ler, Özensel (2003) ve UNESCO’ya (2005) göre bilinçli veya bilinçsiz olarak hayatımızın her yönünü etkilerler. İyi ve kötünün belirlenmesi, ideal düşünme ve davranma yollarının tamamı değerler tarafından oluşturulur. Onlar atılacak adımları, verilecek kararları ve karşı çıkılan bir şeye verilen tepkilerin niteliğini bile belirlerler. Demirhan İşcan’a (2007) göre de “Değerler, davranışı yönlenren tutumlar için genel bir çerçeveyi biçimlendirir ve bu çerçevede bireyin di-ğerlerine karşı davranışlarını yönlendirir.” Bu açıklamalar dikkate alınarak de-ğerlerin insan yaşamındaki etkisi düşünüldüğünde, demokrasi eğitimi sürecinde öncelikle demokratik değerlerin kazandırılmasının önemi daha da artmaktadır.

Alanda, değerler eğitimine yönelik uygulanan etkinliklerin öğrencilerin ilgili konuya yönelik tutumlarını ve davranışlarını olumlu yönde etkilediğini destek-leyen çalışmalar bulunmaktadır (Tahiroğlu, 2013; Samur, 2011; Cheung ve Lee, 2010; Aladağ, 2009; Balcı, 2009; Demirtaş, 2009; Taylor, 2007 ve Viadero, 2003). Bu çalışmaların bulguları incelendiğinde, değerler eğitimine yönelik olarak geliştirilen bazı etkinliklerin ve programların öğrencilerin ilgili değer ya da değerlere yönelik olumlu tutum ve davranış geliştirmelerinde etkili oldu-ğunu görmek mümkündür. Yaptığımız bu araştırmanın bulguları ve yukarıdaki değerler eğitimi ile ilgili çalışmaların sonuçları incelendiğinde değer eğitimi yöntemlerinin, öğrencilerin demokratik algılarının ve demokratik davranışları-nın olumlu yönde geliştirilmesi için etkili bir şekilde kullanılması düşünülebilir.

Sonuç olarak, Sosyal Bilgiler dersinde değer eğitimi yaklaşımlarına göre ge-liştirilen demokrasi eğitimi etkinliklerinin saygı, hoşgörü, eşitlik ve diğer de-mokratik değerlerin geliştirilmesine, demokrasiye yönelik olumlu davranışların artırılmasına ve öğrencilerin demokrasi algılarının geliştirilmesine katkı sağla-dığı görülmüştür. Ancak bu sonuç, öğrenci kazanımlarının kalıcılığını garanti etmemektedir. Bu yüzden değerler eğitimi yaklaşımları kullanılarak demokratik

değerlerin kazandırılmasına yönelik çalışmaların yapılması ve bu çalışmalarda eğer varsa öğrenci kazanımlarının kalıcılığının incelenmesi önerilir. Benzer ça-lışmalar farklı yaş gruplarına da uygulanarak etkinliklerin farklı seviyelerdeki öğrenci grupları üzerindeki etkileri incelenebilir. Özellikle küçük yaşlarda ka-zanılan davranışların daha kalıcı olduğu düşünüldüğünde benzer çalışmaların yaş seviyesi daha küçük gruplara yapılması önerilir.

Kaynakça

Aladağ, S. (2009). İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretiminde Değer Eğitimi

Yaklaşım-larının Öğrencilerin Sorumluluk Değerini Kazanma Düzeyine Etkisi.

Dokto-ra tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, AnkaDokto-ra.

Aron, R. (2011). Demokrasi ve Totalitarizm (V. Hatay Çev.). Ankara: Kadim Yayınları. Bacanlı, H. (2006). Duyuşsal Davranış Eğitimi. (3. basım). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Balake, S., Barady, T. ve Sanchez, S. (2003). Enculturation of democratic principles in the young: A vision of equity education in public schools. Educational

Research Quarterly, 28(1), 48-59.

Balcı, E. Ç. (2009). İlköğretim 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Adil Olma

Değeri-nin Öğretiminde, Çoklu Zekâ Kuramının Uygulanması. Yüksek Lisans Tezi,

Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Baysal, N. Z. (2009). Demokrasi Eğitimi İçin Karar Verme Modelinin Kullanılması: İlköğretim Üçüncü Sınıf Hayat Bilgisi Dersi Örneklemesi. Kuram ve

Uygu-lamada Eğitim Bilimleri, 9(1), 53-84.

Bolay, S. H. (2007). Değerlerimiz ve Günlük Hayat. Değerler Eğitimi Merkezi

Der-gisi, 1(1), 12-19.

Bülbül, S. (1989). Demokrasi Eğitiminde Öneriler. Demokrasi İçin Eğitim (Panel). Ankara: TED Yayınları.

Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı (11. basım). Ankara: Pegam A Akademi.

Cheung, C. K. ve Lee, T. Y. (2010). Improving social competence through character education. Evaluation and program planning, 33, 255–263.

Çalık, D. (2002). İlköğretim Okullarında Demokrasi Eğitimi Üzerine Bir Araştırma. Yüksek lisans tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa. Davis, H. D. (2006). Character education in America’s public schools. Journal of

Church and State. Retrieved December 19, 2009 from http://www.redorbit.

Demirhan İşcan, C. (2007). İlköğretim Düzeyinde Değerler Eğitimi Programının

Etkililiği. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,

Ankara.

Demirtaş, S. (2009). Çocuk Yuvasında Kalan Korunmaya Muhtaç Çocukların De-ğer Eğitiminde Yaratıcı Dramanın Etkililiği. Doktora tezi, Hacettepe Üni-versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

Diker, Z. (2012). Demokrasi Eğitimi ve Lise Öğrencilerinin Demokratik Davranışları Üzerine Bir Araştırma. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 1(3), 229-238. Doğanay, A. (2007). Değerler Eğitimi. C. Öztürk (Ed.). Hayat Bilgisi ve Sosyal

Bilgiler Öğretimi Yapılandırmacı Bir Yaklaşım. (3.basım). Ankara: Pegem-A

Yayıncılık, 255-286.

Ekşi, H. (2003). Temel İnsani Değerlerin Kazandırılmasında Bir Yaklaşım: Karak-ter Eğitimi Programları. Değerler Eğitimi Dergisi, 1(1), 79-96.

Genç, S. Z. (2006). Demokratik Kazanımların Gerçekleştirilmesinde İlköğre-tim Öğretmenlerinin Etkinliğinin Değerlendirilmesi. Millî Eğiİlköğre-tim Dergisi,

35(171), 43-54.

Gömleksiz, M. N., Kan, Ü. A. ve Cüro, E. (2010). İlköğretimde Demokrasi Eğiti-mine Bir Örnek: Okul Öğrenci Meclisleri (Elazığ İli Örneği). Ondokuz

Ma-yıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(2), 123-146.

Göregenli, M., ve Gürşimşek, L. (2004). Öğretmen adayları ve öğretmenlerde de-mokratik tutumlar, değerler ve demokrasiye ilişkin inançlar. Uluslar Arası Demokrasi Eğitimi Sempozyumu. Çanakkale Üniversitesi, 20- 21 Mayıs. Hossain, A, ve Marinova, D. (2004). Values education: A foundation for

sustaina-bility. In Seeking Educational Excellence. Proceedings of the 13th Annual Teaching Learning Forum, 9-10 February, Perth: Murdoch University. Retri-eved August 08, 2009 from http://lsn.curtin.edu.au/ tlf/tlf2004/hossain.html. Hökelekli, H. ve Gündüz, G. (2007). Üstün yetenekli çocukların değer yönelimleri ve eğitimleri. R. Kaymakcan, S. Kenan, H. Hökelekli, Ş. Arslan ve M. Zen-gin (Ed.). Değerler ve Eğitimi Uluslararası Sempozyumu. İstanbul: DEM Yayınları, 371-396.

Huitt, W. (2004). Values Educational Psychology Interactive. Valdosta State Uni-versity. Web: http://chiron.valdosta.edu/whuitt/col/affsys/values.html. adre-sinden 13 Eylül 2011’de alınmıştır.

Kenez, N. (1993). İnsan Haklarından Yararlanmada Yükseköğrenimin Etkisi. Yük-sek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Kıncal, R. Y. ve Işik, H. (2003). Demokratik Eğitim ve Demokratik Değerler.

Kim Suh, B. ve Traiger, J. (1999). Teaching values through elementary socıal studi-es and literature curricula. Education. 119 (4), Retrieved July 21, 2009 from http://www.questia.com. (The Online Library of Books and Journals) Kirschenbaum, H. (2000). From values clarification to character education: A

per-sonal journey. Journal of Humanistic Counseling, Education and

Develop-ment, 39 (1, September), 4-20 (ERIC Document Reproduction Service No:

EJ617563).

Kuş, Z. (2012). İlköğretim Öğrencilerinin Demokrasi Algılarının Çeşitli

Değişken-ler Açısından İncelenmesi. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim BilimDeğişken-leri

Enstitüsü, Ankara.

Lovat, T. (2006). Values education and ‘doing well’ in school. Address to the Aust-ralian Council of State School Organizations (ACCSO), Melbourne, 26 Oc-tober. Retrieved July 19, 2008 from www.valuesineducation. org.aupdflo-vat061026.pdf.

Özensel, E. (2003). Sosyolojik Bir Olgu Olarak Değer. Değerler Eğitimi Dergisi, 1(3), 217-239.

Samur, A. Ö. (2011). Değerler Eğitimi Programının 6 Yaş Çocuklarının Sosyal ve

Duygusal Gelişimlerine Etkisi. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal

Bi-limler Enstitüsü, Konya.

Sims, M. (2003). Value-based education for pre-service students in children and family studies. Journal of Educational Enquiry, 4 (1). 68-79. Retrieved July 04, 2008 from http://www.literacy.unisa.edu.au/jee/Papers/JEEVol4No1/ Paper%205.pdf.

Tanırlı, H. (2007). Demokrasi ve İnsan Hakları Eğitimi İle İlgili Konuların

İlköğ-retim Kurumlarında Okutulmakta Olan Ders Kitapları İçerisindeki Yerinin İncelenmesi. Yüksek lisans tezi, Kahraman Maraş Sütçü İmam Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.

Tanrıverdi, B. (2009). Sürdürülebilir Çevre Eğitimi Açısından İlköğretim Program-larının Değerlendirilmesi. Eğitim ve Bilim, 34(151), 89-103.

Tahiroğlu, M. (2013). Performance task application concerning the promotion of the value of helpfulness in social studies course for primary schools.

Educa-tional Sciences: Theory & Practice, 13(3), 1843-1862

Taylor, H. J. (2007). A comparison of charecter trait scores for afjrotc students

versus non- afjrotc students. Unpublished doctoral dissertation, Wilmington

College, Ohio.

UNESCO. (2005). Learning to do: Values for learning and working together in

a globalized world (Eds., L. R. Quisumbing & J. Leo). Bonn, Germany:

UNESCO-UNEVOC. Retrieved January 06, 2009 from http://www.unevoc. unesco.org/fileadmin/ userupload/pubs/Learning ToDo.pdf.

Uslu, M. (2003). İlköğretim 2. Kademede Demokrasi Eğitimi Öğretmen ve

Öğren-cilerin Demokratik Davranışlar Sergileme Düzeyleri. Yüksek Lisans Tezi,

Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.

Viadero, D. (2003). Nice work, education week, 22(33), 38-42. Retrieved March 13, 2014 from https://email. responsiveclassroom.org/sites/default/files/pdf_fi-les/nicework.

Walker, H. ve Golly, A. M. (1999). Developing behavioral alternative for antisocial children at the point of school entry. The Clearing House, 73(2), 104-106. Yağcı, E. (1997). Sınıf İçi Demokratik Öğretimin Öğrenci Erişisi ve Akademik

Ben-lik Etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi: Ankara.

Yeşil, R. (2004). İnsan Hakları Eğitiminde Yöntem. G.Ü. Kırşehir Eğitim Fakültesi

Dergisi, 5(1), 35-41.

Yeşil, R. (2002). Okul ve Ailede İnsan Hakları ve Demokrasi Eğitimi. Ankara: No-bel Yayınevi.

Ekler

EK-1 Etkinlik Örneği Demokratik Bir Yaşam Değer: Demokratik değerler

Yaklaşık Süre: 40+40+40=120 dakika Seviye: Altıncı Sınıf

Kazandırılacak Vasıflar: Demokrasiye değer verme. Demokratik bir yaşam

şeklini benimseme

Materyaller: Görsel-işitsel kayıt (vcd, dvd vb.), çalışma kâğıtları, bilgisayar,

projeksiyon ve resimler.

Hazırlık: Derste izletilecek kayıtlar hazırlanır, kayıtın izletileceği materyaller

(bilgisyar, vcd oynatıcı) hazırlanır ve ön deneme yapılır.

İşleniş:

1. Öğretmen, öğrencilerin ön bilgilerini harekete geçirmek amacıyla “sınıfta yapılan demokratik uygulamalar nelerdir? Okulda yapılan demokratik uy-gulamalar nelerdir? ülkemizdeki demokratik uyuy-gulamalar nelerdir? Sizce bu demokratik uygulamalar nasıl olmalıdır? vb.” sorularını yöneltir.

2. Bu süreçte ortaokul 6. sınıf Sosyal Bilgiler kitabında yer alan “Yönetim

Şekilleri ve Demokrasi Bilinci” konuları öğretmen kılavuz kitabındaki et-kinlikler doğrultusunda işlenir. Bu sürecin sonunda, demokratik olmayan yönetimle demokratik yönetimler açıklanır. Örneğin demokratik olmayan yönetimlerde halkın söz sahibi olmadığı, yönetim hakkının belli kişilerde olduğu, onların yaptıkları kanunlara ve kurallara uyulması gerektiği, bu durumda bazı kişilerin seçkin olabileceği, eşitlik ve adalet kavramlarının bu kişilerin inisiyatiflerine bırakıldığı (burada kast sistemleri ve derebeylik rejimleri örnek olarak verilir) hatta bazı yönetimlerde halkın yaşayışına, inançlarına, giyimlerine müdahale edildiği ve kendi istekleri doğrultusunda şekillendirilmeye çalışıldığı gibi pek çok duruma vurgu yapılır. Demokra-tik yönetimlerde ise demokraDemokra-tik hakların olduğu (temel hak ve özgürlükler, eşitlik, adalet, seçme ve seçilme hakkı vb.), bu hakların başkalarına zarar vermeden özgürce kullanılabileceği, istemedikleri şeylere demokrasi kural-ları içinde karşı çıkabilecekleri vb. pek çok şey vurgulanır.

3. Bu süreçte demokrasi öncesi dönemlerdeki uygulamalardan bazı örnekler

sunulur (video ve slayt gösterileri eşliğinde). Daha sonra benzer konular-da demokratik uygulamaları gösteren bazı örnekler sunulur (yine video ve slayt eşliğinde). Bu işlemden sonra aşağıdaki sorular yöneltilir ve öğrenci-lerin cevaplarını özgürce ve demokratik bir şekilde açıklamalarına imkân sağlanır.

• Demokratik uygulamalarla demokratik olmayan uygulamalar arasında na-sıl bir fark var? Düşüncelerinizi açıklayınız.

• Siz hangi uygulamaları tercih edersiniz? (Bu uygulamalardan hangisi sizin yaşam tarzınıza uyuyor?) Nedenini açıklayınız lütfen.

• Bu durum sizin için değerli mi? Diğer alternatifleri düşündünüz mü? Bu soru üzerine düşünmeleri istenir ve belli bir süre sonra bir sonraki sürece geçilir.

4. Şimdi, gözlerinizi kapatınız ve ilk sunumda anlattığımız demokratik

uygu-lamaların olmadığı yerde yaşadığınızı düşününüz… bir süre sonra “Neler hissediyorsunuz?” sorusu yöneltildikten sonra cevaplarını aşağıdaki hisset-tiklerimiz formuna açıklamaları istenir.

Not: Bu formu doldururken gerçekten hissettiklerinizi yazmanız çok

önem-lidir. Çünkü bu form sizin kendinizi değerlendirmeniz için hazırlanmıştır. İs-terseniz yazdıklarınız kimseyle paylaşmayabilirsiniz.

HİSSETTİKLERİM

1………

………

2………

………

Not: Uygulama sürecinde bu form A4 kağıdı boyutundadır.

5. Şimdi, gözlerinizi tekrar kapatınız ve ikinci sunumda anlattığımız demok-ratik uygulamaların olduğu yerde yaşadığınızı düşününüz… bir süre sonra “Neler hissediyorsunuz?” sorusu yöneltildikten sonra cevaplarını yukarıda-ki hissettiklerimiz formu tekrar dağıtılarak açıklamaları istenir.

6. Hissettiklerimiz formları doldurulduktan sonra “sizce hangi durum daha

de-ğerli” bu sizin için ne kadar önemli? Açıklayınız lütfen. Daha sonra öğrenci-lerin değeröğrenci-lerini pekiştirmek için “Bu tercihi yaptığın için memnun musun?

Bu tercihin nesi iyi? Bu seçimine çevrendekiler ne derdi? Onların böyle dü-şünmesi senin için önemli mi? Herkes senin gibi mi davranmalı? Herkesin böyle davranması seni mutlu eder mi?” gibi sorular yöneltilebilir.

Değerlendirme:

1. Bu süreçte, aşağıdaki sorular öğrencilere yöneltilir. Onların cevaplarını

özgürce ve objektif bir şekilde açıklamaları için çalışma kâğıtları dağıtılır ve bu kâğıtlara “istedikleri cevapları özgürce yazabilecekleri, isterlerse bu cevapları kimseyle paylaşmak zorunda olmadıkları, ama yazdıkları üzerine düşünmeleri” söylenir.

• Sınıfımızdaki demokratik uygulamaların eksikleri sence nelerdir? Okulu-muzdaki demokratik uygulamaların eksikleri sence nelerdir? İlimizdeki demokratik uygulamaların eksikleri sence nelerdir?

• Bu eksikler senin için ne gibi sorunlar oluşturuyor? Sence ne gibi demokra-tik uygulamalar olmalı? Bu isteklerin gerçekleştiği takdirde yaşamın sence nasıl olabilir?

• Bu düşündüklerinin olması durumunda, sen ve çevrelerinde yaşayan insan-lar için ne gibi olumlu ve olumsuz sonuçinsan-lar olabilir?

2. Bu süreçten sonra öğretmen ve öğrenciler birlikte sınıfta uygulanması

ge-reken demokratik kuralları beraberce belirler ve sonunda öğretmen demok-ratik kurallara uymayı eşit ve adil davranmayı taahhüt eder. Model olmak açısından demokratik ve adil davranmaya özen gösterir.

3. Yukarıdaki süreçler tamamlandıktan sonra “Demokratik bir yaşam için

yö-netimin, kanunların vb. şeylerin yeterli olmadığı bunun yanında öncelikle toplumda yaşayan bireylerin demokratik bir şekilde yaşayabilmeleri için; insan haklarına saygılı, uzlaşmacı, hoşgörülü, bilimsel, açık görüşlü, eleş-tirel ve sorgulayıcı; sevgi, saygı, güven gibi değerlere sahip olan ve sorum-luluk bilinci içerisinde hareket eden katılımcı bireyler olması gerektiği…” vurgulanarak ders sonlandırılır.

The Effect of Activities Developed Appropriately to

the Values Education Methods Upon Democratic

Perception and Behaviors

Mustafa TAHİROĞLU

Vedat AKTEPE

Introduction

In our rapidly developing world, the situations and events that have recently emerged make the needs related to democracy and human rights essential (Ta-nırlı, 2007). Unfortunately, still, a consensus hasn’t been reached about what democracy means and how it is defined. However, democracy can be evaluated as a regime with a government system where all rights and forces are used by people in which each citizen, by the means of voting, has the right to constitute a government which serves the public interest, and everybody’s civil, political, and economic freedoms are secured. In addition, democracy is not a political system or a regime in which citizens participate in governing only by the means of voting but also a lifestyle and an approach which regulates social life (Kenez, 1993; Genç, 2006; Aron, 2011). For this reason, democratic knowledge, skills,

* _{Asst. Prof. Dr., Nevşehir University Faculty of Education, Department of Primary Education}

Address for correspondance:Nevşehir Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü Nevşehir Üniversitesi Yerleşkesi 50300, Nevşehir, Türkiye

E-mail: mtahiroğlu@nevsehir.edu.tr

** _{Asst. Prof. Dr., Nevşehir University Faculty of Education, Department of Primary Education}

E-mail: vedataktepe@nevsehir.edu.tr Vol. 12, No. 30, 309-345, December 2015