T.C.
GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
KIRŞEHİR İLİ MERKEZ İLÇEDE BUĞDAY YETİŞTİRİCİLİĞİ
YAPAN TARIM İŞLETMELERİNİN EKONOMİK ANALİZİ
Rabia ERDEM YILMAZ
TOKAT 2010
Prof, Dr. YuSur AKQAY danrgmanhfmda, Rabie, ERDEM YILMAZ tarafindan hazrlanan bu galrgma .3Q./04/2010 tarihinde agalrdaki jtiri tarafindan oy birlili/oyaoklugr ile Tanm EkonomisiAnabilim Dah'nda Yiiksek Lisans tezi olarak kabul edilmistir.
Bagkan:
Prof. Dr. Yagar
AKQAY
Uy"
: Dog Dr. Murat SAYILI
Uy"
: Yrd. Dog.Dr. Riigtti YAYAR
Yukandaki sonucu onaylarrm
Prof. Dr. Metin YILDIRIM Enstitii Mtidiirii
. . . . / . . . / 2 0 t 0 m
TEZ BEYANI
Tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, tezin içerdiği yenilik ve sonuçların başka bir yerden alınmadığını, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya başka bir üniversitedeki başka bir tez çalışması olarak sunulmadığını beyan ederim.
i ÖZET Yüksek Lisans Tezi
KIRŞEHİR İLİ MERKEZ İLÇEDE BUĞDAY YETİŞTİRİCİLİĞİ YAPAN TARIM İŞLETMELERİNİN EKONOMİK ANALİZİ
Rabia ERDEM YILMAZ
Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı
Danışman: Prof. Dr. Yaşar AKÇAY
Bu araştırma Kırşehir ili Merkez ilçede buğday yetiştiriciliği yapan tarım işletmelerini kapsamaktadır. Araştırmada işletmelerin yapısal özelliklerinin belirlenmesi ve işletmelerin ekonomik analiz sonuçlarının ortaya konulması amaçlanmıştır. İncelenecek işletmeler Neyman yöntemi ile belirlenmiş ve veriler 116 işletmeden direkt mülakat yöntemi ile elde edilmiştir. Anketler 2007-2008 üretim dönemi verilerini içermektedir. İncelenen işletmelerde; Buğday da verim 196,88 kg/da, üretim maliyeti 84,56 TL/da, brüt üretim değeri 109,51 TL/da ve net hasıla 6,40 TL/da, olarak bulunmuştur. Buğdayın maliyeti 0,429 TL/kg olarak belirlenmiş olup satış fiyatı ise 0,500 TL/kg olarak gerçekleşmiştir. Bu durumda, buğday üretiminde yapılan 1 TL’lik harcamaya karşılık 1,166 TL oransal kar elde edilmiştir. Anketlerde, üreticiler pazarlama sorunları başta olmak üzere kuraklığı önemli bir sorun olarak beyan etmişlerdir. Normallere göre kurak bir yıl olarak geçen 2008 yılında, dekara verim düşük gerçekleşmiştir.
2010- 86 sayfa
ii ABSTRACT
Ms Thesis
ECONOMIC ANALYSIS OF WHEAT PRODUCING FARMS IN CENTRAL DISTRICT OF KIRSEHIR PROVINCE
Rabia ERDEM YILMAZ
Gaziosmanpaşa University
Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Agricultural Economics
Supervisor: Prof. Dr. Yaşar AKÇAY
This research includes economic analysis of wheat producing farms in central county of Kırşehir province. It is aimed to determine structural properties of enterprises and to present the results of economic analysis. Agricultural enterprises were chosen by Neyman Method and data were obtained from 116 establishments by personal interviews. Obtained data are related to 2007-2008 production period. In inspected enterprises, the mean yield of enterprises was found 196,88 kg/daa, wheat production cost and GPV were calculated 84,56 TL/daa, 109,51 TL/daa respectively and sharp incomes were determined 6,40 TL/daa. The production cost of per kg of wheat was calculated 0,429 TL/kg and 0,500 TL/kg output price was realized. In surveys, farmers pronounced drought as an important problem with marketing problems. When compared to normal, 2007-2008 production period had passed droughty. And as a result of low yield, very low profit was obtained. Farmers must be supported with a special model that would be developed according to frequency of droughts to perform production activities and to sustain their production. And also, it is seen as an obligation that farmers must be encouraged to perform sustainable agricultural methods.
2010- 85 pages
iii ÖNSÖZ
Kırşehir’de, bu çalışmadan önce tahıl üretimi yapan çiftçilerin sosyo ekonomik yapısına ışık tutmaya çalışan, üretimle ilgili sorunlarını irdeleyen ve işletmelerin ekonomik analizine yönelik bir araştırma yapılmamıştır. Yüzölçümünün % 68 gibi büyük bir bölümü işlemeye elverişli tarım arazisi olan Kırşehir, İç Anadolu’da, yarı kurak iklimin hüküm sürdüğü, önemli miktarda tahılın üretildiği bir ildir. Bölge çiftçileri hükümetlerin uyguladığı tahıl politikalarından ve yağış rejimindeki dalgalanmalardan kaynaklanan kuraklıktan direk olarak etkilenmektedirler. Üreticilerin gelirlerinde ciddi dalgalanmalara yol açan ürün fiyatlarındaki değişimler, destekleme politikalarındaki eksiklikler, finansman yetersizlikleri ve kuraklık riski sosyolojik açıdan da önem arz etmektedir. Gelirleri azalan üreticiler, gelirlerini artırmak amacıyla tarım dışı alanlara yönelmekte ya da başkent Ankara başta olmak üzere büyük şehirlere göç etmektedirler. Ayrıca bölge üreticilerinin, sürdürülebilir tarımsal üretim teknikleri konusunda ciddi anlamda bilinçlendirilmeye ihtiyaçları vardır.
Bu tarz araştırmaların kolay olmadığını ve veri elde etmede anket tekniğinin zorluklarını yaşayarak öğrenmiş bulunuyorum. Bununla birlikte, gerçek bilgilere ulaşmanın da ancak araziye çıkarak ve çaba sarf ederek elde edilebileceğini anlamış bulunuyorum. Çalışmanın ortaya çıkarılmasında, danışmanlığı ve verdiği güven, moral desteği için hocam Prof. Dr. Yaşar AKÇAY’a (Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü) teşekkürü bir borç bilirim. Çalışmamda önemli katkıları olan Doç.Dr. Meral UZUNÖZ’e (Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü) özellikle teşekkür ederim. Asistan arkadaşlarıma, bölüm personeline, anket aşamasındaki yardımlarından dolayı eşim Sebahattin YILMAZ’a, Kırşehir Tarım İl Müdürlüğü çalışanlarına, gösterdiği misafirperverlik ve yardımseverlikten dolayı emektar Kırşehir çiftçilerine minnettarlığımı ifade etmek isterim. Yoğun bir emek sonucu elde edilen araştırma sonuçlarının bölge üreticisini daha yakından tanımak isteyenlere ve uzmanlara faydalı bilgiler sağlayacağını umuyorum.
Rabia ERDEM YILMAZ Nisan 2010
iv İÇİNDEKİLER ÖZET ... i ABSTRACT... ii ÖNSÖZ... iii İÇİNDEKİLER ... iv ÇİZELGELER LİSTESİ... vi SİMGE VE KISALTMALAR DİZİNİ ... ix
ARAŞTIRMA BÖLGESİ HARİTASI ...x
1.GİRİŞ...1 1.1. Konunun Önemi ...1 1.2. Araştırmanın Önemi ...3 1.3. Araştırmanın Amacı...4 1.4. Araştırmanın Kapsamı ...5 2. KAYNAK ÖZETLERİ...6 3. MATERYAL VE YÖNTEM ...10 3.1. Materyal ...10
3.1.1. Araştırma Bölgesinin Coğrafi Konumu ...10
3.1.2. Araştırma Bölgesinin İklim ve Toprak Özellikleri ...11
3.1.3. Araştırma Bölgesinin Sosyo Ekonomik Özellikleri...13
3.1.3.1. Nüfus ...13
3.1.3.2. Ulaşım Durumu...13
3.1.3.3. Eğitim Durumu ...15
3.1.3.4. Arazi Varlığı ...15
3.1.3.5. Bitkisel ve Hayvansal Üretim...17
3.1.3.6. Tarımsal Mekanizasyon ...20
3.1.5.7. Tarıma Dayalı Sanayinin Durumu ...22
3.1.5.8. Tarımsal Üretici Organizasyonları...22
3.2. Yöntem...22
3.2.1. Örneğe Giren İşletmelerin Seçiminde Uygulanan Yöntem...22
3.2.2. Anket Aşamasında Uygulanan Yöntem ...24
3.2.3. Analiz Aşamasında Uygulanan Yöntem ...25
3.2.4. İncelenen İşletmelerin Sosyo-Ekonomik Yapısının Belirlenmesinde Uygulanan Yöntem...26
4. BULGULAR VE TARTIŞMA ...33
4.1. İncelenen İşletmelerin Sosyal ve Ekonomik Durumu ...33
4.1.1. Nüfus ve İşgücü Durumu ...33
4.1.1.1. Nüfus ve Eğitim Durumu ...33
4.1.1.2. İşletme Yöneticisinin Yaşı ve Öğrenim Durumu ...35
4.1.1.3. İşgücü Mevcudu ve Kullanım Durumu...36
4.1.2. Sermaye Miktarı ve Bileşimi...38
4.1.2.1. Aktif Sermaye ...39
4.1.2.2. Pasif Sermaye ...40
4.1.3. İncelenen İşletmelerde Arazi Mevcudu ...41
4.1.3.1. İşletmelerin Arazi Varlığı, Tasarruf Şekli ve Arazinin Parçalılık Durumu42 4.1.3.2. İşletmelerin Arazi Nev’ileri ve Dağılımı...43
v
4.1.4. İncelenen İşletmelerde Bitkisel ve Hayvansal Ürünlerin Üretim, Verim
Durumu ve Kullanılış Şekli...44
4.1.4.1. Bitkisel Üretim Dallarının Üretim ve Verim Durumu ile Ürünlerin Kullanılış Şekli...45
4.1.4.1.1. Tarla Ürünleri Üretim Dallarının Üretim ve Verim Durumu ile Ürünlerin Kullanılış Şekli...45
4.1.4.1.2. Meyve Üretimi, Verim Durumu ve Kullanılış Şekli...46
4.1.4.1.3. Hayvansal Ürünler Üretim ve Verim Durumu ile Kullanılış Şekli...49
4.1.5. İncelenen İşletmelerde Yıllık Faaliyet Sonuçları ...50
4.1.5.1. Üretim Dalları İtibariyle Faaliyet Sonuçları...50
4.1.5.1.1. Bitkisel Üretim Dallarının Brüt Üretim Değerleri, Değişen Masrafları ve Brüt Marjları...51
4.1.5.2. İşletmelerdeki Brüt Üretim Değeri Değişken Masraflar ve Brüt Marjın Toplu Olarak İncelenmesi...55
4.1.5.2.1. Brüt Hasıla (Gayrisafi Hasıla) ...55
4.1.5.2.2. İşletme Masrafları ...57
4.1.5.2.3. Gerçek Masraflar...60
4.1.5.2.4. Net Hasıla ...61
4.1.5.2.5. Net Çiftlik Geliri (Tarımsal Gelir) ...62
4.1.5.2.6. Toplam Aile Geliri ...65
4.1.5.3. Buğday Üretim Faaliyetlerinin Maliyet Durumu...67
4.1.5.3.1. Buğday Üretim Maliyetleri ve Gelir Durumu...67
4.2. İncelenen İşletmelerde Buğday Üretiminde Karşılaşılan Üretim ve Pazarlama Sorunları...69
4.2.1.Üretim Sorunları ...69
4.2.1.1.Tohumluk Seçimi...71
4.2.1.2.Gübreleme ...72
4.2.1.3.İşletmelerin Zirai Mücadele, İlaç Temini ve İlaçlamada Karşılaştıkları Zorluklar ...72
4.2.1.4.İşletmelerin Krediye İhtiyaç Durumları ve Kullanma Durumları ...74
4.2.2.Pazarlama Sorunları ...74
4.2.2.1.İşletmelerin Ürünlerini Pazarlama Kanalları...75
5. SONUÇ...76
KAYNAKLAR ...81
vi
ÇİZELGELER LİSTESİ
Çizelge 3.1. Kırşehir merkez ilçe uzun yıllar aylık yağış ve sıcaklık ortalamaları...11
AYLAR ...11
Çizelge 3.2. Kırşehir il nüfusun şehir ve köylere göre dağılımı ...14
Çizelge 3.3. Kırşehir il genelinde 2008–2009 öğretim yılı okul, öğrenci ve öğretmen durumu (Adet)...15
Çizelge.3.4. Kırşehir ilinde arazilerin nitelik durumuna göre dağılımı...16
Çizelge 3.5. Kırşehir merkez ilçe arazisinin kullanım amaçlarına göre dağılımı...17
Çizelge 3.6. Kırşehir ili tarım işletme büyüklükleri, bitkisel ve hayvansal üretim durumu ...18
Çizelge 3.7. Kırşehir ilinde 2007 Yılı itibariyle tarımsal alet-makine varlığı (Adet) ...20
Çizelge 3.7. Kırşehir ilinde 2007 Yılı itibariyle tarımsal alet-makine varlığı (Adet) devam ...21
Çizelge 3.8. Popülasyonu oluşturan işletmelerin tabakalandırma bilgileri ve örnek hacminin tabakalara dağılımı...24
Çizelge 3.9. Erkek işgücü biriminin hesaplanmasında kullanılan emsaller ...26
Çizelge 3.10. Sermayenin fonksiyonlarına göre sınıflandırılması...27
Çizelge 4.1. İncelenen işletmelerde nüfusun yaş grupları ve cinsiyete göre dağılımı (Ortalama ve %) ...34
Çizelge 4.2. İncelenen işletmelerde nüfusun cinsiyete göre dağılımı (Ortalama ve %) ve faal nüfus oranı (%)...34
Çizelge 4.3. İncelenen işletmelerde işletme yöneticilerinin yaşı ve öğrenim süresi (Yıl) ...35
Çizelge 4.4. İncelenen işletmelerde işgücü mevcudu ve kullanım durumu (EİG) ...36
Çizelge 4.6. İncelenen işletmelerde işletme başına düşen aktif sermaye (TL) ve dağılımı (%) ...40
Çizelge 4.7. İncelenen işletmelerde işletme başına düşen pasif sermaye (TL) ve dağılımı (%) ...41
Çizelge 4.8. İncelenen işletmelerde ortalama arazi mevcudu ve tasarruf şekli (da ve %) ...42
Çizelge 4.9. İncelenen işletmelerde işletme arazisinin parçalılık durumu (da) ...43
Çizelge 4.10. İncelenen işletmelerde arazi nev’ileri (da) ve işletme arazisi içerisindeki dağılımı (%) ...43
Çizelge 4.11. İncelenen işletmelerde tarla arazisinin kullanılış şekli (da ve %) ...44
Çizelge 4.12. İncelenen işletmelerde tarla ürünlerinin ürün grupları itibarı ile ortalama ekiliş alanları (da ve %)...44
Çizelge 4.13. İncelenen işletmelerde tarla ürünleri üretim miktarları (kg) ...45
Çizelge 4.14. İncelenen işletmelerde tarla ürünlerinin dekara verimleri (kg/da) ...45
Çizelge 4.15. İncelenen işletmelerde tarla ürünlerinin kullanılış şekli (TL ve %) ...46
Çizelge 4.16. İncelenen işletmelerde meyve üretim miktarları (kg)...47
Çizelge 4.17. İncelenen işletmelerde yetiştirilen meyvelerin ortalama ağaç sayıları (adet), ağaç yaşları (yıl) ve verim durumu (kg/da) ...48
vii
Çizelge 4.18. İncelenen işletmelerde meyvelerin kullanılış şekli (TL ve %)...48 Çizelge 4.19. İncelenen işletmelerde ortalama hayvan sayısı (adet)...49 Çizelge 4.20. İncelenen işletmelerde hayvansal ürünlerin kullanılış şekli (TL ve %)....50 Çizelge 4.21. İncelenen işletmelerde işletme başına düşen bitkisel üretim brüt üretim değerleri (TL/işletme)...52 Çizelge 4.22. İncelenen işletmelerde tarla ürünlerinin ekiliş alanları dekarına düşen....52 brüt üretim değerleri (TL/da)...52 Çizelge 4.23. İncelenen işletmelerde işletme başına düşen tarla ürünleri ve meyveler değişen masrafları (TL/işletme) ...53 Çizelge 4.24. İncelenen işletmelerde tarla ürünlerinin ekiliş alanlarında dekara düşen değişen masrafları (TL/da) ...53 Çizelge 4.25. İncelenen işletmelerde işletme başına düşen tarla ürünleri ve meyveler brüt marjı (TL/işletme) ...54 Çizelge 4.26. İncelenen işletmelerde tarla ürünlerinin ekiliş alanında dekara düşen brüt marjı (TL/da)...54 Çizelge 4.27. İncelenen işletmelerde yetiştirilen meyvelerin ağaç başına düşen brüt marjı (TL/ağaç) ...54 Çizelge 4.28. İncelenen işletmelerde brüt hasıla (TL/işletme) ve oransal dağılımı (%) .55 Çizelge 4.29. İncelenen işletmelerde brüt hasılayı oluşturan unsurların işletme arazisi dekarına düşen değerleri (TL/da) ve aktif sermayeye oranı(%) ...57 Çizelge 4.30. İncelenen işletmelerde işletme masrafları (TL/işletme) ve oransal dağılımı (%) ...58 Çizelge 4.31. İncelenen işletmelerde işletme masraflarını oluşturan unsurların işletme arazisi dekarına düşen değerleri (TL/da) ...59 Çizelge 4.32. İncelenen işletmelerde gerçek masraflar (TL/işletme ve %)...60 Çizelge 4.33. İncelenen işletmelerde gerçek masrafların farklı birimlere düşen miktarları (TL/da) ve aktif sermayeye oranı (%) ...60 Çizelge 4.34. İncelenen işletmelerde net hasıla ve net hasılanın farklı birimlere düşen miktarları (TL) ve aktif sermayeye oranı (%)...61 Çizelge 4.35. İncelenen işletmelerde tarımsal gelir ve tarımsal gelirin farklı birimlere düşen miktarları (TL) ...63 Çizelge 4.36. İncelenen işletmelerde tarımsal gelirin yeterlilik durumu (TL) ...63 Çizelge 4.37. İncelenen işletmelerde harcanabilir tarımsal gelir (TL ve %) ve işletme arazisi dekarına düşen harcanabilir tarımsal gelir (TL/da) ...65 Çizelge 4.38. İncelenen işletmelerde toplam aile geliri (TL ve % ) ve kişi başına düşen aile geliri (TL)...66 Çizelge 4.39. İncelenen işletmelerde buğday üretim faaliyetine ilişkin masraflar (TL/da) ...67 Çizelge 4.40. İncelenen işletmelerin buğday üretme nedenleri (Adet, %)...69 Çizelge 4.41. İncelenen işletmelerde tarla ürünleri ile birlikte yürütülen diğer üretim faaliyetleri (Adet, %)...69 Çizelge 4.42. İncelenen işletmelerde buğday üretimi ile ilgili karşılaşılan zorluklar (Adet, %)...70 Çizelge 4.43. İncelenen işletmelerde üreticilerin sorunların çözümünde yararlandığı kaynaklar (Adet, %) ...70 Çizelge 4.44. İncelenen işletmelerin tohumluk seçimleri (Adet, %) ...71
viii
Çizelge 4.45. İncelenen işletmelerin tohumluk seçiminde önem verdikleri özellikler (Adet, %)...71 Çizelge 4.46. İncelenen işletmelerin gübre cinsi ve miktarını uygulamada
yararlandıkları kaynaklar (Adet, %)...72 Çizelge 4.47. İncelenen işletmelerin zirai mücadele yapma durumları (Adet, %) ...73 Çizelge 4.48. İncelenen işletmelerin zirai mücadele konusunda yararlanılan kaynaklar (Adet, %)...73 Çizelge 4.49. İncelenen işletmelerde zirai mücadelede yaşanan sıkıntılar (Adet, %) ....73 Çizelge 4.50. İncelenen işletmelerin krediye ihtiyaç duyup duymadıkları ve kredi kullanım durumları (Adet, %)...74 Çizelge 4.51. İncelenen işletmelerin buğday pazarlama kanalları (Adet, %)...75
ix SİMGE VE KISALTMALAR DİZİNİ Simge Açıklama cm Santimetre da Dekar ha Hektar gr Gram kg Kilogram lt Litre m Metre ml Mililitre mm Milimetre km2 Kilometre kare km Kilometre ºC Santigrat sn Saniye m2 Metrekare Kısaltma Açıklama
LSD En küçük önemli fark (Least Significant Difference) T.C. Türkiye Cumhuriyeti
TKK Tarım Kredi Kooperatifi TMO Toprak Mahsulleri Ofisi TL Türk Lirası
EİB Erkek İşgücü Birimi BBHB Büyükbaş Hayvan Birimi
SHÇEK Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu YİBO Yatılı İlköğretim Bölge Okulu
EKKY En Küçük Kareler Yöntemi
x
1 1.GİRİŞ
1.1. Konunun Önemi
Tarım sektörü; milli gelir, istihdam, dış ticaret, tarıma bağlı ve tarıma dayalı sanayi, destekleme ve tüketim harcamalarındaki payı ile insanların zorunlu gereksinim maddelerini üreten bir sektör olarak ekonomilerde oldukça önemli bir yere sahiptir. Günümüzde tarım sektörünün boyutları ülkelerin gelişmişlik düzeyine göre farklılık göstermektedir. Gelişmiş ülkeler ticari tarım olgusuna ulaşmış olmalarına rağmen, az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerde tarımsal faaliyetler öz tüketime yönelik olarak yapılmakta ya da ticari tarımın başlangıç aşamasındadır.
Türkiye tarımsal anlamda yüksek potansiyele sahip bir ülkedir. Çoğu üründe olduğu gibi tahıl üretiminde de dünyada önemli bir üretici konumundadır. Buğday, tek yıllık bir bitki olup, her türlü iklim ve toprak koşullarında yetişebilecek çok sayıda çeşitlere sahip olması nedeniyle, dünyanın hemen her tarafında yetiştirilmektedir. Buğday, dünyada ve Türkiye’de en fazla üretilen tarım ürünüdür. Türkiye’de buğday üretimi makro düzeyde incelendiğinde üretimin büyük bir kısmının belirli büyüklükteki kamu ve özel tarım işletmeleri tarafından yapıldığı görülmektedir. Bununla birlikte, çok sayıda küçük işletme parçalı arazileri ile buğday üretimi yapmakta ve üretimin önemli bir kısmını gerçekleştirmektedir. Küçük işletmeler ekonomik şartlar, özellikle artan girdi fiyatları nedeni ile çok düşük düzeyde karlar elde ederek, başka bir deyişle tam anlamıyla ekonomik hesap yapmadan üretime devam etmektedirler. Bu işletmeler üretime katkılarından ziyade sosyal anlamda işgüçleri, istihdama olan katkıları ve ilgilendirdiği kitlenin büyüklüğü bakımından önem arz etmektedirler.
Hububat ve buğday ürünleri; bu işlerden geçimini sağlayan üretici kitlesi, hammadde sağladığı tarımsal sanayi ve tüketimlerinin tüm ülkeyi ilgilendirmesi bakımından Türkiye tarımının en önemli ürün gruplarından birisidir (Anonim, 2010). Dünyanın ve Türkiye’nin neredeyse her bölgesinde üretimi yapılan buğday, insanların temel gıdası olan ekmeğin hammaddesini oluşturması bakımından oldukça önemli bir tarımsal üründür.
2
Buğday, üretim açısından yaklaşık 4 milyon işletmeyi başka bir ifade ile 15 milyon civarında insanı, tüketim açısından ise tüm Türkiye nüfusunu ilgilendirmektedir. Uzun yıllardan bu yana, dünya buğday üretimindeki gelişmeler yakından izlenmekte ve Türkiye’ye adapte edilmeye çalışılmaktadır. Ancak, Türkiye’de çok sayıda buğday çeşidi olmasına rağmen, uygun çeşit standardı sağlanamamış, halen verim ve kalite sorunları tam anlamıyla çözülememiştir. Üretiminin çok geniş alana yayılmış olması, kuru koşullarda ve marjinal alanlarda üretimin yapılması, birim alandan elde edilen üretim miktarını düşürmektedir (Kızılaslan, 2004).
Hızla artan Türkiye nüfusunun beslenme sorunlarının çözümünde, sınırlı olan tarım alanlarındaki bitkisel üretimin verimliliğini artırmak büyük önem taşımaktadır. Şüphesiz ülke insanının beslenmesinde en ön sırada gelen bitkilerden birisi buğdaydır. Buğday ürününden elde edilen un, bulgur, makarna, nişasta insan beslenmesinde, bitkinin sapları ise kâğıt-karton sanayinde ve hayvan beslenmesinde kullanılmaktadır. Türkiye’de ve dünyada buğday üretiminde herhangi bir nedenle azalma olduğunda, gerek ekmek ve gerekse undan yapılan gıda maddelerinin fiyatları yükselerek doğrudan tüm tüketicileri etkilemektedir. Bu nedenle her ülke için buğday üretimi açısından yeterli olmak ve stoklarında yeterince buğday ürünü bulundurmak stratejik bir önem arz etmektedir (Süzer, 2006).
Dünya toplam hububat üretimi 2 252 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Bu üretimin % 27,90’ını buğday, % 28,40’ını çeltik, % 29,20’sini mısır, % 6,80’ini arpa, % 7,70’ini de diğer ürünlerin üretimi oluşturmaktadır. Dünya toplam hububat üretiminde Türkiye’nin payı % 1,20 ve buğday üretiminde ise % 2,90’dır. Türkiye buğday üretimi bakımından dünyada 8. sırada bulunmaktadır (Anonim, 2010).
Kırşehir ili ekonomisini canlı tutan sektörlerin başında tarım gelmektedir. Kırşehir’de hububat üretim faaliyetleri yoğun olarak gerçekleştirilmektedir. Kırşehir ili Türkiye hububat talebini önemli oranlarda karşılayan illerden biridir. İldeki toplam 251 892 ha alanın 220 040 ha’ında tahıl üretimi yapılmaktadır. Bu alanın 119 488 ha’ı buğday üretimi için kullanılmaktadır. İlin toplam buğday üretimi 261 800 tondur ve üretimin toplam değeri 99 843 809 TL’dir (Anonim,2008c).
3
Hububat üreticisine üretim maliyetlerinin düşürülmesi amacı ile düşük faizli girdi desteği, gübre ve mazot destekleri yapılmakta, yine üreticinin piyasa koşullarında ürününü zararına satmaması için ve aynı ürün yılında fiyat istikrarının sağlanması için TMO tarafından destekleme alımları yapılmaktadır (Anonim, 2010). Girdi ve ürün fiyatlarındaki önemli değişiklikler üreticilerin yaşam şartlarına direkt etkilerde bulunmaktadır. Yapısal anlamda birçok sorunu olan hububat üreticilerinin içinde bulunduğu şartların iyileştirilmesi, üreticilerin yaşam standartlarının yükseltilmesi, üretimin sürdürülebilirliği, hububat sektörünün uluslararası rekabet gücünün artırılmasına yönelik politikaların başarılı olabilmesi her şeyden önce bu sektörü oluşturan tarım işletmelerinin yapısal özelliklerinin iyi bilinmesine bağlıdır. Üretimin yapı taşlarını oluşturan tarım işletmelerinin incelenmesi, uygun üretim ve pazarlama planlarının ortaya konulması yoluyla makro anlamda hububat politikasının doğru olarak saptanmasına olanak sağlayacaktır. Bu çalışma ile Kırşehir ili Merkez ilçesindeki buğday üreten tarım işletmeleri büyüklükleri ve üretim miktarları irdelenecek ve temel veriler elde edilecektir.
1.2. Araştırmanın Önemi
Günümüzde, dünyanın birçok ülkesinde çok sayıda insan açlık ve kıtlık içerisinde yaşamaktadır. Bunun yanında, dünya nüfusunun hızlı artış göstermesi ve yeni tarım alanları açılamaması, birim alandan daha çok ürün almayı zorunlu kılmaktadır. Verimi artırmanın bilinen belli başlı yöntemleri vardır. Bu yöntemler kısaca; fiziki girdi kullanımını artırmak, mekanizasyonu geliştirmek, ıslah metoduyla uygun tohumlar geliştirmek şeklinde sıralanabilir. Bu teknik gelişmelerin yanı sıra işletmelerin sosyo- ekonomik yapısının ortaya konulması, gerçekleştirilen üretimin karlılığının ve kullanılan girdi miktarlarının üretime katkısının belirlenmesi verimi artıran diğer faktörler olarak ortaya çıkmaktadır.
Türkiye tarımında birim alandan sağlanan ürün miktarının büyük ölçüde doğal şartlara bağlı olması ve ürünlerin fiyatlarındaki dalgalanmalar üretici gelirini belirsiz kılmaktadır. Bu yüzden, tarım sektörü hem teknik ve hem de işletmecilik anlamında
4
gelişme göstermelidir. Aksi takdirde, ülke ekonomisine yaptığı katkılar azalmakta veya etkin olamamaktadır (Açıl ve Demirci, 1984).
Bu araştırmada, aynı düşünceyle yola çıkılmış ve yüksek buğday üretim potansiyeline sahip Kırşehir-Merkez İlçe işletmelerinde planlama çalışmalarına ilişkin önemli bulgular (Brüt Marj, Değişken Masraflar, v.b.) elde edilmiş olacaktır. Araştırmadan elde edilecek bulgularla birlikte bu konu üzerinde yapılan çalışmalar ve gösterilecek çabaların yoğunluğuna bağlı olarak, üreticilerin gelirlerinde artış sağlanabileceği ve mevcut kaynakların daha ekonomik şekilde kullanılabileceği söylenebilir. Araştırma bulgularının, Kırşehir’deki tarım işletmeleri ve araştırma kuruluşları tarafından değerlendirilip sorunların çözümüne yönelik girişim ve düzenlemelerde kullanılması, yörede yapılacak çalışmaların gerçekçilik ve etkinlik kazanmasına imkân sağlayabilecektir. Bu çalışmadan elde edilen veri, sonuç ve önerilerin; Kırşehir ve İç Anadolu’da benzer şartlarda buğday üretimi yapan işletmelerin sorunlarının çözümüne katkı sağlayacağı söylenebilir.
1.3. Araştırmanın Amacı
Geniş bir hububat üretim potansiyeline sahip olan Türkiye’de, buğday üretiminde üretim ve pazarlama aşamalarında bazı ekonomik ve teknik sorunlar yaşanmaktadır. Bu araştırmanın genel amacı, büyük tahıl üretim potansiyeline sahip İç Anadolu Bölgesi’nin önemli üretim merkezlerinden birisi olan Kırşehir ilinde buğday üretimi yapan tarım işletmelerinin yıllık faaliyet sonuçlarının belirlenmesi ve mevcut durumun ortaya konulmasıdır. İşletme bazında üretim miktarlarının belirlenmesi ve bunun sonucunda ortaya çıkan veriler, ekonomik anlamda üretim yapma kapasitesinde olmayan işletmelerin belirlenmesini sağlayacaktır. Belirli işletmelere ait üretim miktarı ve üretim deseninin ortaya çıkartılması sayesinde, işletmeler için yeni üretim modellerinin önerilebilmesine imkân sağlanacaktır.
Kırşehir ili Merkez ilçe ve bağlı köylerde buğday üreten işletmeler üzerinde yürütülen bu çalışma ile; işletmelerin yapısal özellikleri, nüfus, işgücü ve eğitim durumu, sermaye bileşimi, arazi kullanım durumu, bitkisel ve hayvansal üretim durumu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Buğday yetiştiren işletmelerde, üretim dalları itibariyle yıllık faaliyet
5
sonuçları ortaya çıkarılmış, işletmelerin bir bütün olarak yıllık faaliyet sonuçlarından brüt hasıla, işletme masrafları, net hasıla, tarımsal gelir, harcanabilir tarımsal gelir ve toplam aile geliri hesaplanmıştır. Buğday üretim faaliyetinin tam maliyet analizinin yapılması, buğday üreticilerinin sosyo-ekonomik ve yapısal özelliklerinin belirlenmesi sayesinde sorunların giderilmesine yönelik daha rasyonel çözümlerin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.
1.4. Araştırmanın Kapsamı
Bu çalışma konu ve alan yönlerinden sınırlandırılarak ʺKırşehir ili Merkez ilçede Buğday Üretimi Yapan Tarım İşletmelerinin Ekonomik Analiziʺ biçiminde saptanmıştır.
Araştırma kapsam bakımından altı bölümden oluşmaktadır:
— Giriş başlığını taşıyan ilk bölümde sırası ile konunun önemi, araştırmanın önemi, amacı ve kapsamı ile ilgili genel bilgiler yer almıştır.
— İkinci bölümde, çeşitli bölgelerde yapılmış konu ile ilgili araştırmaların bir kısmına değinilmiş ve kaynak özetleri verilmiştir.
— Üçüncü bölümde, araştırmada kullanılan materyal ve kullanılan yöntemler ayrıntılarıyla verilmiştir. Bu bölümde, araştırma bölgesi hakkında derlenen bilgiler genel olarak verilmiş, yörenin doğal, ekonomik ve sosyal nitelikleri özetlenmiştir. — Dördüncü bölümde, araştırma bulguları yer almaktadır. Bu bağlamda, incelenen işletmelerin yapısal özellikleri ve yıllık faaliyet sonuçları, buğday üretim ve pazarlama sorunlarına ilişkin bilgiler yer almıştır. Bu bölümde araştırma sonuçları ve daha önceki çalışmalarda bulunan sonuçlar karşılaştırılarak tartışılmıştır.
— Beşinci ve son bölümde ise araştırma bulgularının genel bir değerlendirmesi ve önerilerin bulunduğu sonuç ve öneriler kısmı yer almaktadır.
6 2. KAYNAK ÖZETLERİ
Talim ve Aras (1964), Menemen sulama şebekesi dahilindeki sulu ziraat işletmeleri ile ilgili yaptıkları bir çalışmada, işletmelerin sosyal ve ekonomik yapılarını ortaya koyduktan sonra brüt hasıla ile işletme sermayesi, teçhizat sermayesi ve işgücü arasında; ayrıca net hasıla ile işletme genişliği, işgücü, müstecir sermayesi ve teçhizat sermayesi arasında; ve tarımsal gelir ile işletme genişliği arasındaki ilişkileri basit regresyon analizi yaparak ortaya koymuşlar ve yorumlamışlardır.
Talim (1968), Kemalpaşa yöresinde yaptığı bir çalışmada çekirdeksiz kuru üzüm yetiştiren bağ işletmelerinin ekonomik analizini yaparak, işletmelerin sosyo-ekonomik özelliklerini ortaya koymuştur. Ayrıca materyal anket yöntemi ile toplanmış ve yatay kesit verileri kullanılmıştır.
Işıklı (1970), Çivril ilçesi ova köylerindeki tarım işletmelerine ilişkin yaptığı bir çalışmada bu işletmelerin ekonomik yapısını belirleyerek faaliyet sonuçlarını analiz etmiştir. Bu çalışmada üretim faktörleri ile işletme (faaliyet) sonuçları arasındaki ilişkiler araştırılırken korelasyon ve regresyon analiz tekniği kullanılmıştır.
Çakır (1971), Ödemiş ova köylerinde sulu ziraat yapan işletmelerin ele aldığı bir araştırmada tarım işletmelerinin gruplar itibariyle ekonomik yapısı ve faaliyet sonuçları incelenmiştir. Brüt marj yönteminin kullanıldığı bu araştırmada ayrıca başarı dereceleri ve işletme tipleri bakımından işletme analizleri yapılarak bölgede yeterli işletme büyüklüğü ortaya konulmuştur.
Dilmen (1976), Gaziantep merkez yöresinde yaptığı bir çalışmada, antepfıstığı tarımının hakim olduğu 136 köyden tesadüfi örnekleme ile belirlediği 23 köyde, tarımsal gelirinin %57’sini ve daha fazlasını fıstık üretiminden sağlayan 93 örnek işletmeden anket yoluyla topladığı verileri değerlendirmiştir. Bu işletmelerin sosyo-ekonomik yapılarını ortaya koymuştur. Ayrıca çalışmada antepfıstığı üretiminin fonksiyonel bir yaklaşımla analizi yapılmış ve Cobb-Douglas modeli üretim denklemleri elde edilerek yorumlanmıştır.
7
Karalar (1976), Aydın ilinde yaptığı bir çalışmada, incir yetiştiren işletmelerin ekonomik analizini yaparak mevcut problemleri irdelemiştir. Ayrıca incir ile bölgedeki diğer ürünler arasındaki masraf-gelir ilişkilerini ortaya koyarak üretim dallarını birbiri ile karşılaştırmıştır.
Bülbül (1979), Bafra ilçesinde tütün işletmeleri ile yaptığı bir çalışmada tütün işletmelerinin ekonomik analizini yaptıktan sonra, işletmelerin gelirleri ile yatırım ve cari harcamaları arasındaki ilişkileri korelasyon ve regresyon yöntemini kullanarak irdelemiştir. Çoklu regresyon eşitliklerindeki parametreleri EKKY ile tahmin etmiş ve bu değerleri ekonomik açıdan yorumlamıştır.
Karacan (1980), İzmir yöresinde yaptığı bir çalışmada satsuma mandarini yetiştiren işletmelerin ekonomik analizini yapmış ve yıllık faaliyet sonuçlarını ortaya koymuştur. Ayrıca çalışmada satsuma mandarininin pazarlama ve dış satım sorunları irdelenmiş, çözüm önerileri ortaya konulmuştur.
Karabulut (1988) tarafından yapılan araştırmada, Beypazarı İlçesinde tarım işletmelerinin üretim dönemi faaliyet sonuçlarına yer vermiş ve kredi kullanma durumlarını ortaya koymuştur.
Bütün (1990), yapmış olduğu araştırmada, Söke Ovasındaki tarım işletmelerinde uygulanan sulama metotları incelenmiş, tarım işletmelerinin ekonomik analizi yapılmış ve yıllık faaliyet sonuçları ortaya konulmuştur.
Esengün (1990), Tokat ilinde meyve yetiştiriciliği yapan tarım işletmelerinin yapısal özelliklerini belirlemiş, işletme sonuçlarını ortaya koyarak bu sonuçları etkileyen faktörleri ekonomik yaklaşımlarla değerlendirmiştir. Çalışmada elde edilen bulgular neticesinde; işletmelerde verimliliğin artırılmasına yönelik çalışmalarla işletme gelirlerinin artırılabileceği ve planlamaya önem verilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
8
Sivaslıgil (1990), Tokat ili Kazova yöresinde bulunan tarım işletmelerini konu alan araştırmada, işletmelerin yapısal özelliklerini belirlemiş, işletme sonuçları ortaya konularak doğrusal programlama yöntemi ile optimum ürün bileşimini saptamıştır.
Çeliker (1993), sulamanın tarım işletmelerinin yapısında meydana getirdiği değişikliklerin saptanması amacıyla yaptığı çalışmada; işletmeleri sulu ve kuru tarım yapan işletmeler olmak üzere iki gruba ayırarak incelemiş ve bu çerçevede ekonomik analiz yapmıştır. Araştırmada girdi kullanım düzeyleri belirlenerek, girdi kullanım miktarı ile verimlilik arasındaki ilişkiler Cobb-Douglas tipi üretim fonksiyonu kullanılarak irdelenmiştir.
Gündoğmuş (1993) tarafından yapılan araştırmada Ankara İli Çubuk İlçesinde yerli ırk ve kültür ırkı melezi hayvanlarla sığır besiciliği yapan işletmelerin karşılaştırmalı ekonomik analizine yer vermiştir. Araştırma sonuçlarına göre; kültür ırkı ve melez sığır besiciliği işletmelerinde saf hasıla, tarımsal gelir ve rantabilite oranları yerli ırk sığır besiciliği işletmelerinden daha yüksek bulunmuştur.
Şenol (1994), Amasya Suluova Sulama Kapsamındaki tarım işletmelerinin ekonomik analizini yapmış, işletme sonuçları değerlendirmiş ve üretim girdileri kullanım seviyesinin verim üzerine etkilerini tahmin edebilmek için elde edilen verileri Cobb-Douglas üretim fonksiyonu ile analiz etmiştir.
Yıldız (1994), Çubuk Ovasındaki tarım işletmelerinin ekonomik analizini yapmış ve yıllık faaliyet sonuçlarını ortaya koymuştur. Ayrıca işletmelerin tarımsal gelirleri tasarruf olanakları incelenmiştir.
Akay (1996), Tokat ili Niksar ovasında yaptığı çalışmasında, işletmelerin yapısal özelliklerini belirlemiş, işletme sonuçlarını ortaya koymuş ve araştırma bölgesi koşullarına uygun optimum üretim planlarını tespit etmiştir.
Gündoğmuş (1996), Ankara İli Akyurt İlçesi Tarım işletmelerinde ekmeklik buğday üretim maliyeti ve karlılıklarını belirlemeye çalışmıştır.
9
Orhan (1996) tarafından Balıkesir ili merkez ilçede yapılan çalışmada, tarım işletmelerinin ekonomik yapısı belirlenerek yıllık faaliyet sonuçları analiz edilmiştir. Ayrıca tarım işletmelerinde girdi kullanım seviyeleri belirlenmiş ve Cobb-Douglas tipi üretim fonksiyonu kullanılarak girdi kullanımı ile verim arasındaki ilişkiler ortaya konulmuştur.
Esengün ve Akay (1998) yaptıkları çalışmalarında Tokat İli Artova Bölgesi tarım işletmelerinin yapısal özelliklerini belirlemiş ve yıllık faaliyet sonuçları ortaya koymuşlardır.
Gündüz ve Akay (2003), tarafından yapılan çalışmada, Malatya İli Merkez İlçede kayısı yetiştiriciliği yapan tarım işletmelerinin yapısal özellikleri belirlenmiş ve işletme sonuçları ortaya konulmuştur. Ayrıca araştırma bölgesinde gerek üretim ve gerekse pazarlama aşamalarında üreticilerin karşılaştıkları teknik ve ekonomik sorunlar ortaya konularak bunların çözümüne yönelik öneriler getirilmiştir.
Kızılaslan (2004), Türkiye ile dünya buğday üretimini üretim ve politikalar açısından karşılaştırmalı olarak incelemiş ve değerlendirmeler yapmıştır.
Anaç (2005), Balıkesir İli Edremit İlçesi yağlık zeytin üreten işletmelerin yapısal özelliklerini belirlemiş ve yıllık faaliyet sonuçlarını ortaya koymuştur.
Gürel ve Akay (2008) tarafından yapılan çalışmada, Sinop ili Merkez ilçe tarım işletmelerinin sosyo-ekonomik yapısı, arazi ve gelir dağılımı ile gelire etki eden faktörler incelenmiştir.
10 3. MATERYAL VE YÖNTEM
3.1. Materyal
Kırşehir ili Merkez ilçede buğday üretiminin yapıldığı 48 köyden gayeli örnekleme ile yöreyi temsil edebilecek 24 köyde faaliyet gösteren tarım işletmeleri araştırmanın popülasyonunu oluşturmuştur. Bu popülasyondan Neyman Yöntemi ile belirlenen 116 adet tarım işletmesinden anket yoluyla sağlanan bilgiler ise araştırmada analiz edilen ana materyali meydana getirmiştir. Bu materyalin yanı sıra, araştırmanın yorumu ve yazımı aşamasında Türkiye’nin değişik yörelerinde yapılmış araştırma ve incelemelerin sonuçları ile istatistikî verilerden yararlanılmıştır.
Araştırma bölgesinde tarım işletmelerinin muhasebe kayıtlarının olmayışı sebebi ile çiftçilerin beyanına dayalı bilgiler önceden geliştirilmiş anket formlarına işlenmiştir. Anket formlarının hazırlanmasında daha önceden yapılmış çalışmalarda geliştirilmiş anket formları esas alınmıştır. Bu anket formlarında amaca uygun bilgilerin toplanabilmesi için bazı değişiklikler yapılmıştır.
Araştırma bölgesine ait genel bilgiler, Kırşehir Valiliği, İl Nüfus Müdürlüğü, İl Tarım Müdürlüğü ve Meteoroloji Bölge Müdürlüğünün kayıt, rapor ve yayınları temin edilmiş ve araştırmada yararlanılmıştır. Anketler bizzat araştırıcı tarafından yapılmış olup, 2007–2008 üretim yılı verilerini içermektedir.
3.1.1. Araştırma Bölgesinin Coğrafi Konumu
Kırşehir, İç Anadolu Bölgesi'nin Orta Kızılırmak bölümünde yer alır. Yüzölçümü 6 665 km² olup, il toprakları ülke topraklarının % 0,8'ini, İç Anadolu Bölgesi topraklarının ise % 2,9’unu oluşturmaktadır. Yüzölçümü bakımından bakımından 53’üncü büyük ilimizdir. Coğrafi anlamda 38°50'-39°50' kuzey enlemleri ve 33°30'-34°50' doğu boylamları arasındadır. İlin güneydeki en uç noktası merkeze bağlı Ulupınar kasabası, kuzeydeki en uç noktası ise Çiçekdağı'nın Konurkale köyüdür. Batı uç noktası Kaman Büğüz köyü, Doğu uç noktası ise Mucur Kılıçlı köyüdür. İl merkezinin denizden
11
yüksekliği 985 m’dir. İl iz düşümü mesafe olarak, güneyde Akdeniz'de Anamur Burnu'na 362 km, kuzeyde Karadeniz'de Sinop'a 334 km uzaklıktadır. (Anonim 2008a).
3.1.2. Araştırma Bölgesinin İklim ve Toprak Özellikleri
Thornthwait’ın iklim sınıflandırmasına göre, Kırşehir ili Yarı Kurak iklim özelliğindedir. Sıcaklık bakımından ‘Orta Kuşak Kara Tesirli Sıcaklık Rejimi’ özellikleri gösterir. Kırşehir genelinde, kışların soğuk ve kar yağışlı, yazların ise sıcak ve kurak geçtiği karasal iklim görülür. Kırşehir'de karasal iklim özelliğine bağlı olarak gece ve gündüz sıcaklık değerleri arasında oldukça belirgin bir fark vardır. İlin yıllık sıcaklık ortalaması 11,3 °C olup, ortalama yıllık toplam yağış miktarları ise 400 mm’nin altında kalmaktadır. İl merkezindeki meteoroloji istasyonunun 62 yıllık kayıtlarına göre, metrekareye düşen yıllık ortalama yağış miktarı 378,1 kilogramdır. Ocak ayı ortalama sıcaklığı -0,3 °C, Temmuz ayı ortalama sıcaklığı ise 22,8 °C’dir. İldeki dağlık ve ovalık alanlar arasında yıllık ortalama sıcaklık farkı fazla değildir. İlçelerin ortalama sıcaklıkları arasındaki fark 1 °C civarındadır. Çevredeki illerin ortalama sıcaklıkları ile ilin ortalama sıcaklığı arasındaki fark da yine 1 °C civarındadır.
Çizelge 3.1. Kırşehir merkez ilçe uzun yıllar aylık yağış ve sıcaklık ortalamaları AYLAR
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Yağış
(mm) 49,6 37,6 39,0 40,0 45,4 34,1 6,0 4,0 11,4 24,2 36,1 50,4 Ortalama Sıcaklık
(°C) 0,3 1,0 5,1 10,6 15,2 19,5 23,0 22,9 18,3 12,5 6,0 1,6 Kaynak: Anonim, 2009a, Kırşehir Meteoroloji Bölge Müdürlüğü kayıtları.
Çizelge 3.1’den de görülebileceği üzere, yağışlar en çok Aralık, Ocak, Nisan ve Mayıs aylarında olmaktadır. En az yağış Temmuz ve Ağustos aylarında görülmekte olup, bu aylardaki yağış miktarı 4–6 mm arasında gerçekleşmektedir. Kırşehir'in yağış rejimi yaz aylarında yağış miktarının çok az, kış ve ilkbahar aylarında yüksek olmasından dolayı
12
makro anlamda ‘Akdeniz Yağış Rejim Tipi’ özelliklerini göstermektedir. Ancak yağış değerleri Akdeniz Tipi'ne göre çok düşüktür.
Kırşehir'de 62 yıllık ölçümlere göre; yıllık en düşük yağış 202 mm ile 1932 yılında, en fazla yağış ise 483 mm ile 1966 yılında kaydedilmiştir. Yine 62 yıl içinde günlük en fazla yağış miktarı 66,0 mm ile Haziran ayında kaydedilmiştir. Uzun yıllar ortalamalarına göre yıllık ortalama yağışlı gün sayısı 92 olup, yıllara göre 37 ile 113 gün arasında değişiklik göstermektedir. Yıllık ortalama karla örtülü gün sayısı 25'tir. Yıllık ortalama donlu gün sayısı 96,8 iken, kırağılı gün sayısı 54, ortalama nem oranı % 63 olarak hesaplanmıştır. Güneşli günler sayısı yıllık 76–174 gün arasında değişir. Yıllık ortalama 6,5 gün sisli, 2 gün ise dolulu geçmektedir (Anonim, 2009a).
Kırşehir genellikle kuzey ve güney yönlü rüzgârların etkisinde olup, yıllık ortalama rüzgâr hızı 2,0 m/sn’dir. 42 yıl içerisinde yıllık ortalama kuzey yönlü rüzgâr sayısı 202 olarak kaydedilmiştir. Fırtınalı gün sayısı ise yıl içinde ortalama 3–4 gündür (Anonim,2009a).
Kurak ve tektonik bir bölgede yer alan Kırşehir'de, toprak özellikleri, iklim ve ana maddeye bağlı olarak değişiklikler göstermektedir. İl alanının büyük bir bölümü kahverengi topraklarla kaplıdır. Pekişmemiş kireçtaşları üzerinde bulunan kahverengi topraklar, kurak Orta Anadolu kuşağının yaygın toprak türüdür. Seyfe gölünün kuzeyi, batısı ve güneyi ile Kırşehir Kılıçözü ve Delice ırmak vadileri, alüvyon topraklarla kaplıdır. Bu topraklar, akarsuların çevreden getirdiği ve organik madde bakımından zengin, koyu renkli topraklardır. Ayrıca, vadi tabanlarında az da olsa alüvyon topraklarla geçişli kolüvyal topraklar da vardır. Bu topraklar her tür bitkinin yetişmesine elverişlidir. Kırşehir'de bu ana toprak grupları dışında, Merkez ilçe ve Kaman arasını dolduran Baran dağının yüksek kesimlerinde çıplak kayalıklar ve Seyfe gölünün çevresinde tuzluluğa bağlı olarak ortaya çıkan çorak topraklar vardır. Bu tür toprakların tarımsal bir değeri yoktur.
Arazi kullanım durumuna göre il alanı değerlendirilirse; ekili, dikili alanların il alanının % 60,77’sini oluşturduğu, bunun % 56,97'sinin tarla ürünlerine ait ekim alanları, %
13
2,14’ünün bağ, bahçe alanları olduğu ve % 0,45’inin de tarıma elverişli olan fakat kullanılmayan arazilerden oluştuğu görülür. Çayır ve meralar il alanının % 20,16’sını, orman alanları % 3,7’sini ve tarıma elverişli olmayan alanlar ise % 6,92’sini teşkil etmektedir (Anonim, 2008c).
3.1.3. Araştırma Bölgesinin Sosyo Ekonomik Özellikleri 3.1.3.1. Nüfus
Kırşehir ilinde 1927 yılında köy nüfusu şehir nüfusunun 5 katı iken, 2000 yılı nüfus sayımında şehir nüfusu artış göstermiş ve köy nüfusunun 1,4 katına çıkmıştır. Bu dönem içinde köyden kente göç artmıştır. 1927 yılında nüfusun % 16,6’sı şehirde yaşarken, 1945 yılından sonra şehir nüfusu sürekli bir artış göstermiştir. Şehir nüfusu 2000 yılında il nüfusunun % 58,2’sine, 2007 yılında ise 65,90’una yükselmiştir. Aynı dönemde Türkiye’de nüfusun % 24,2’si şehirlerde yaşarken, 2000 yılında bu oran % 64,9’a yükselmiştir. İlin şehirde yaşayan nüfusun oranı, ülke ortalamasına göre daha yavaş bir artış göstermiştir. Kırşehir’de km2’ye düşen kişi sayısı 1927 yılında yaklaşık 14 kişi iken, ülke ortalaması km²'de 18 kişi idi. 2007 yılına gelindiğinde ise Kırşehir'in nüfus yoğunluğu km²'de 35 kişiye yükselirken ülke ortalaması km²'de 92 kişiye ulaşmıştır. Nüfus yoğunluğu bakımından 81 il içinde 64. sırada yer almaktadır. Kırşehir’de nüfus yoğunluğu il merkezinde 73 iken, ilçelerde 11 ila 38 arasında değişmektedir. İl, nüfus yoğunluğu açısından, ülke geneli ve İç Anadolu Bölgesi ortalamasının altındadır (Anonim, 2008 e).
3.1.3.2. Ulaşım Durumu
Kırşehir’de tek ulaşım seçeneği karayolu olmakla birlikte demiryolu ulaşım ihtiyacı il merkezine 73 km uzaklıktaki Yozgat-Yerköy’deki demiryolu istasyonundan ve 88 km uzaklıktaki Kayseri-Himmetdede demiryolundan karşılanmaktadır. Hava ulaşımı ise Nevşehir-Tuzköy (84 km), Kayseri (130 km) ve Ankara’daki Esenboğa Havalimanlarından (199 km) karşılanmaktadır. İl yüzölçümü 6.570 km2 olan
14
Kırşehir’in il sınırları içerisinde 535 km’lik yol ağı vardır. Kırsal yerleşmelerde asfalt yol oranı % 62’dir.
Kırşehir ili sınırları içerisinde bulunan 535 km yolun 132 km’si (%24,67) bölünmüş yoldur. İlden geçen Kayseri–Ankara Devlet yolu ülkenin doğu–batı bağlantısını sağlayan, Kapadokya bölgesinin girişini oluşturan önemli arterlerden birisidir. Kırşehir İli 1 932 km köy yolunun niteliklerine göre dağılımı şöyledir; toplam yol 1 932 km bunun 1 194 km’si asfalt yol, 567 km’si stabilize ve 171 km’si tesviyeli yoldur (Anonim, 2008 a).
Çizelge 3.2. Kırşehir il nüfusun şehir ve köylere göre dağılımı
GENEL ŞEHİR KÖY
YILI Toplam (Adet) Nüfus (Adet) Oran (%) Nüfus (Adet) Oran % 1927 127 067 21 130 16,63 105 937 83,87 1935 145 932 22 855 15,66 123 077 84,34 1940 149 518 22 210 14,85 127 308 85,15 1945 157 565 27 044 17,16 130 521 82,84 1950 181 899 31 862 17,52 150 037 82,48 1955 160 761 29 940 18,62 130 821 81,38 1960 175 749 36 558 20,8 139 191 79,20 1965 196 836 42 000 21,34 154 836 78,66 1970 214 932 54 669 25,44 160 263 74,56 1975 232 853 70 532 30,29 162 321 69,71 1980 240 497 83 965 34,91 156 532 65,09 1985 260 156 103 483 39,78 156 673 60,22 1990 256 862 126 406 49,21 130 456 50,79 2000 253 239 147 412 58,21 105 827 41,79 2007 223 170 147 073 65,90 76 097 34,10
Kaynak: Anonim, 2008b. Kırşehir İli Nüfusun Şehir-Köy Dağılımı. http://www.kirsehir. gov.tr/ (01.01.2010)
15 3.1.3.3. Eğitim Durumu
İl genelindeki eğitim öğretim alt yapısına ilişkin fiziksel imkanlar Çizelge 3.3’te ayrıntılı olarak sunulmuştur. İl genelinde ilköğretimlerde derslik başına 21 öğrenci, ortaöğretimde ise 26 öğrenci düşmektedir.
Çizelge 3.3. Kırşehir il genelinde 2008–2009 öğretim yılı okul, öğrenci ve öğretmen durumu (Adet) Okul Türü Okul Sayısı Derslik Sayısı Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı Anaokulu 7 34 918 52 27 Anasınıfı 97 105 1 814 123 17 SHÇEK 2 5 75 5 15
Okul Öncesi Eğitim Toplamı 7 144 2 807 180 19
Özel Eğitim Okulları 2 19 52 32 3
Özel İlköğretim Okulu 2 36 465 27 13
YİBO 1 23 441 27 19
İlköğretim Okulu (Köy) 60 522 6 497 513 12 İlköğretim Okulu (Şehir) 54 760 20 925 1 233 28 İlköğretim Okulu Toplam 119 1 360 28 380 1 832 21
Genel Liseler 19 289 7 665 501 27
Mesleki ve Teknik Lise 15 183 4 736 382 26 Orta Öğretim Okulu Toplamı 34 472 12 401 883 26
Genel Toplam 160 1 976 43 588 2 895 22
Kaynak: Anonim, 2008b. 2008–2009 Öğretim Yılı Okul-Öğrenci-Öğretmen Durumu. http://www.kirsehir.gov.tr/ (01.01.2010)
3.1.3.4. Arazi Varlığı
Kırşehir ilinin başlıca geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Nüfusunun yaklaşık % 41,79’u kırsal alanda yaşamaktadır. İl genelinde istihdam edilen nüfusun ise % 65,1’i
16
tarım ve hayvancılık sektöründedir. İl gayrisafi hasılasının % 25,2’si tarım sektöründen sağlanmaktadır. Kırşehir’de mevcut 36.243 adet tarım işletmesinin %60’ında (21.746 adet) bitkisel üretim, %38’inde (13.772 adet) bitkisel ve hayvansal üretim, %2’sinde (725 adet ) yalnızca hayvansal üretim yapılmaktadır.
Kırşehir’in 657.209 ha’lık arazi yapısının 454.718 ha’ı (% 69,21) tarıma elverişli arazi, 132.454 ha’ı (%20,16) çayır-mera, 24.572 ha’rı (% 3,74) ormanlık ve fidanlık, 45.465 ha’ı (6,92) tarıma elverişsiz alanları kapsamaktadır. 78.355.700 ha’lık Türkiye topraklarının 26.968.000 ha’ı (% 34,4 ) tarımı elverişli arazi iken, Kırşehir’de bu oran % 69,14’tür. Orta Anadolu Bölgesine bakıldığında 9.157.987 ha’lık toplam arazi yapısının 4.502.886 ha alanı (% 49,17) tarıma elverişlidir.
İlin tarıma elverişli arazileri Türkiye’nin tarıma elverişli arazisinin % 1,69’unu, Orta Anadolu Bölgesi tarıma elverişli arazisinin % 10,1’ini teşkil etmektedir. Türkiye tarım alanlarının % 5’inde meyve, % 3’ünde sebze tarımı yapılırken, Kırşehir tarım alanlarının % 0,58’inde meyve, % 0, 72’ sinde sebze tarımı yapılmaktadır. Bağ alanları ise % 1,56’dır (Anonim, 2008c).
Çizelge.3.4. Kırşehir ilinde arazilerin nitelik durumuna göre dağılımı Arazinin Nitelik Durumu Alan (ha) Oran (%)
Kültür Arazisi Varlığı 454 718 69,21
Tarla Ürünleri Ekim Alanı 374 299 56,97
Bağ Alanı 10 249 1,56
Meyve Bahçesi Alanı 3 810 0,58
Sebze Ekim Alanı 4 730 0,72
Kavaklık Alanı 6 176 0,94
Tarıma Elverişli Kullanılmayan Alan 2 957 0,45
Diğer 52 495 7,99
Çayır Mera Alanı 132 454 20,16
Orman ve Fidanlık Alanı 24 572 3,74
Tarıma Elverişsiz Alan 45 465 6,92
Toplam 657 209 100,03
17
Çizelge 3.5. Kırşehir merkez ilçe arazisinin kullanım amaçlarına göre dağılımı
Tarım Arazisi Çayır-Mera Orman-Fidan Diğer Arazi Toplam Alan (ha) Oran (%) Alan (ha) Oran (%) Alan (ha) Oran (%) Alan (ha) Oran (%) Alan (ha) Oran (%) 114 255 25,11 29 120 21,99 4 500 18,95 8 572 18,95 156 447 23,80 Kaynak: Anonim, 2008d
2001 Genel Tarım Sayımı sonuçlarına göre ilde tarımsal işletme sayısı 18.181 adet olup, toplam işledikleri alan miktarı ise 2.556.
757 da’dır. İlde, 100–199 da arazi büyüklüğüne sahip işletmelerin oranı % 31,6 ile en büyük paya sahiptir. İkinci sırada 50–59 da arazi genişliğine sahip işletmeler gelmektedir. Türkiye geneline bakıldığında ilk sırada % 23,8 payla 100–199 da arazi büyüklüğüne sahip işletmeler, ikinci sırada 22,8 paya sahip 200–499 da arazi büyüklüğüne sahip işletmeler gelmektedir. Kırşehir tarımsal işletme yapısı ülke, ortalamalarına benzer durum sergilemektedir (Anonim, 2007 a).
3.1.3.5. Bitkisel ve Hayvansal Üretim
Kırşehir’de mevcut 18.231 adet tarım işletmesinin 7.668 adedinde bitkisel üretim, 10. 515 adetinde bitkisel ve hayvansal üretim, 50 adetinde ise yalnızca hayvansal üretim yapılmaktadır. Bitkisel üretim değerinin yapısı incelendiğinde, gerek ülke geneli gerekse Orta Anadolu Bölgesi yapısına benzer özellikler görülmektedir. Üretim bakımından ilk sırada tarla ürünleri, ikinci sırada meyve ürünleri, üçüncü sırada da sebze ürünleri üretimi gelmektedir (Anonim, 2007 a).
İlde üretilen tarla ürünleri miktarlarına bakıldığında, ilk sırada 180.864 ton ile şeker pancarı, ikinci sırada 176.413 ton ile arpa, üçüncü sırada ise 171.790 ton ile buğday
18
Çizelge 3.6. Kırşehir ili tarım işletme büyüklükleri, bitkisel ve hayvansal üretim durumu Toplam Bitkisel ve Hayvansal Üretim Yapan Yalnız Bitkisel Üretim Yapan Yalnız Hayvansal Üretim Yapan Hayvan Sayısı (Adet) Arazi Büyüklüğü (da) İşletme Sayısı (Adet) Arazi Miktarı (da) İşletme Sayısı (Adet) Arazi Miktarı (da) İşletme Sayısı (Adet) Arazi Miktarı (da) İşletme Sayısı (Adet) Arazi Miktarı (da)
Küçükbaş Büyük baş
Arazisi Olmayan 50 - - - 50 - - 424 <5 40 59 30 30 10 29 - - 0 137 5–9 212 1 634 109 843 103 790 - - 251 168 10–19 645 8 749 341 4 895 304 3 855 - - 3 410 1 569 20–49 3 328 119 366 1 991 70 898 1 337 48 468 - - 9 590 27 541 50–99 5 560 385 265 2 851 190 441 2 709 194 824 - - 25 735 11 897 100–199 5 750 806 938 3 347 471 570 2 403 335 369 - - 76 614 12 223 200–499 2 348 650 098 1 689 460 190 660 189 908 - - 20 153 16 529 500–999 156 129 210 53 39 209 103 90 002 - - 352 461 1000–2499 140 221 491 103 138 446 38 83 045 - - - 1 452 2500–4999 - - - - 5000< 2 233 947 1 217 888 1 16 059 - - 5 763 855 Toplam 18 231 2 556 757 10 515 1 594 410 7 668 962 349 50 - 14 868 73 256 Kaynak: Anonim, 2007 a. Tarım İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/AltKategori.do?ust_id=13 , (01.01.2010)
19
üretimi gelmektedir. Kırşehir’de arpa ve buğday üretimi tüm ilçelerde yapılmakta olup, şekerpancarı üretimi yoğun olarak Mucur ve Merkez ilçelerinde yapılmaktadır. Kırşehir’de tarla ürünleri üretiminde ilk sırada tahıllar, ikinci sırada baklagiller, üçüncü sırada endüstri bitkileri, dördüncü sırada yumru bitkiler ve beşinci sırada yağlı tohumlular gelmektedir. Kırşehir ülke tarla ürünleri üretiminin % 1,05’ini, Orta Anadolu Bölgesi tarla ürünleri üretiminin % 2,94’ünü, ülke tahıl üretiminin % 1,16’sını, Orta Anadolu Bölgesi tahıl üretiminin ise % 3,86’sını gerçekleştirmektedir. Tarla ürünleri üretiminde verimlilik esas alındığında, şekerpancarı üretiminde verimliliğin ülke ortalamasının üstünde, bölge ortalamalarına yakın olduğu görülmekte olup, diğer üretim birimlerinde ise verimliliğin düşük olduğu görülmektedir (Anonim, 2007 a). Kırşehir hayvan varlığı açısından; koyunda bölgenin % 2,62’sine, Türkiye’nin % 0,48’ine, sığır varlığında ise, bölge sığır mevcudunun % 3,46’sına, Türkiye sığır varlığının %0,59’una sahiptir. İl hayvansal ürünler üretiminde, süt üretimi ile Orta Anadolu Bölgesi toplam üretiminin % 3,25’ini, ülke toplam üretiminin de % 0,59’unu gerçekleştirmektedir. Et üretiminde ise bölge toplam üretiminin % 3,08’ini, ülke üretiminin ise süt üretiminde olduğu gibi yalnızca % 0,59’unu gerçekleştirmektedir (Anonim, 2008 a).
Kırşehir’de, büyük ve küçükbaş hayvan sayısı, çevre illere göre önemli bir fazlalık göstermesine rağmen birim başına üretim yeterli düzeyde değildir. Bunun başlıca nedenleri mevcut hayvan popülasyonunun büyük kısmının genetik yapı bakımından düşük verimli yerli ırklardan oluşması ile çevre faktörleri ve bakım, besleme koşullarının yeterli düzeyde olmamasıdır. İlde uzun yıllardır yapılan ıslah çalışmaları ve uygulamaya konulan teşvik tedbirleri sonucu, bir taraftan yüksek verimli ırklar ile bunların melezlerinin mevcut hayvan popülasyonlarındaki oranının artırılması, diğer taraftan da bakım ve beslenme koşullarının iyileştirilmesi suretiyle verimde önemli artışlar sağlanmıştır. Fakat henüz istenilen düzeye ulaşılamamış ve böylece hayvansal ürünlerin arz ve talebi arasında bir denge kurulamamıştır. Kırşehir’de hayvancılığının geliştirilmesi bakımından mevcut meraların üzerindeki baskıyı azaltarak onların daha verimli hale gelmesine yönelik önlemlerin alınması gerekmektedir. Hayvancılık işletmelerine ve yem bitkileri yetiştiriciliğine önem verilmesi, bu arada hayvan
20
popülasyonlarında yüksek verimli ırkların beslenmesi ve bunların melezlerinin giderek artırılması, hastalıklarla mücadele edilmesi gerekmektedir. (Anonim, 2008 a).
3.1.3.6. Tarımsal Mekanizasyon
Kırşehir ilinde tarımsal alet ve makine varlığı Çizelge 3.7’de verilmiştir. Çizelgeden de görüleceği üzere, yörede makineleşme oranı oldukça yüksektir.
Çizelge 3.7. Kırşehir ilinde 2007 Yılı itibariyle tarımsal alet-makine varlığı (Adet)
TARIMSAL ALET VE MAKİNALAR
M E R K E Z A K Ç A K E N T A K P IN A R B O Z T E P E Ç İÇ E K D A Ğ I K A M A N M U C U R T O P L A M
TOPLAM TRAKTÖR SAYISI 1 770 400 740 858 685 1 100 1 231 6 784
BİÇERDÖVER 134 15 63 65 125 34 141 577
KULAKLI TRAKTÖR PULLUĞU 1 300 470 620 900 680 1 250 1 175 6 395
ARK AÇMA PULLUĞU 20 0 50 20 110 6 22 228
DİSKLİ TRAKTÖR PULLUĞU 360 5 70 15 30 60 135 675 DİSKLİ ANIZ PULLUĞU (VANVEY) 5 185 70 15 24 30 185 514
KULAKLI ANIZ PULLUĞU 5 25 15 0 0 0 2 47
TOPRAK FREZESİ (ROTOVATÖR) 10 10 5 10 5 11 10 61
KÜLTÜVATÖR 1 900 2 500 75 600 1 100 930 5 107
MERDANE 40 5 20 40 50 14 1 170
DİSKLİ TIRMIK (DİSKAROLAR) 480 120 40 50 100 81 8 879
DİŞLİ TIRMIK 250 5 50 15 350 192 900 1 762
KOMBIKÜRÜM (KARMA TIRMIK) 50 5 15 0 65 0 0 135
OT TIRMIĞI 15 0 5 100 30 7 0 157
TRAKTÖRLE ÇEKİLEN HUB. EKİM MAKİNASI 125 0 0 100 0 80 0 305 KOMBİNE HUBUBAT EKİM MAKİNASI 810 270 450 450 600 800 1 205 4 585 KİMYEVİ GÜBRE DAĞITMA MAKİNASI 1 200 165 200 450 550 1 039 1 200 4 804
ORAK MAKİNASI 5 15 2 0 10 0 0 32
BALYA MAKİNASI 50 0 10 20 3 4 20 107
TINAZ MAKİNASI 110 0 0 5 0 0 0 115
PATATES SÖKME MAKİNASI 5 7 0 0 0 0 0 12
PANCAR SÖKME MAKİNASI 10 0 2 15 10 8 35 80
TRAKTÖRLE ÇEKİLEN ÇAYIR BİÇME MAKİNASI 10 1 2 48 30 13 2 106
OT SLAJ MAKİNASI 26 0 2 20 0 0 2 50
MISIR SLAJ MAKİNASI 20 0 1 5 2 0 2 30
SELEKTÖR (SABİT VEYA SEYYAR) 25 0 5 7 8 16 21 82
YEM HAZIRLAMA MAKİNASI 20 12 0 0 10 15 5 62
SAP PARÇALAMA MAKİNASI 5 0 0 0 0 0 0 5
SIRT PULVERİZATÖRÜ 500 25 68 375 30 330 250 1 578 SEDYELİ-MOTORLU PULV.TOZLAYICI
21
Çizelge 3.7. Kırşehir ilinde 2007 Yılı itibariyle tarımsal alet-makine varlığı (Adet) devam
KUYRUK MİLİNDEN HAREKETLİ
PULVERİZATÖR 600 100 250 270 450 1 016 990 3 676 MOTORLU PULVERİZATÖR 300 0 1 500 5 10 0 816 TOZLAYICI 40 0 2 5 0 5 0 52 ATOMİZÖR 5 0 2 5 0 20 0 32 SANTRİFÜJ POMPA 60 50 5 140 60 370 21 706 ELEKTROPOMP 420 0 10 20 3 60 37 550 MOTOPOMP (TERMİK) 400 0 140 70 0 50 980 1 640
DERİN KUYU POMPA 50 1 5 15 5 90 32 198
YAĞMURLAMA TESİSİ 700 0 70 70 170 140 980 2 130
KREMA MAKİNASI 1 500 80 130 750 200 165 0 2 825
SÜT SAĞIM TESİSİ 2 0 0 0 5 0 0 7
SEYYAR SÜT SAĞIM MAKİNASI 20 2 10 20 20 223 31 326 TARIM ARABASI 1 800 380 750 850 900 1 180 1 453 7 313 SU TANKERİ (TARIMDA KULLLANILAN) 120 30 70 15 30 320 110 695
DİP KAZAN (SUBSOILER) 15 0 15 1 5 2 3 41
ROTOTİLLER 5 0 0 5 5 5 20
TOPRAK BURGUSU 15 0 2 0 3 6 3 29
HAYV. ve TRKTRL. ÇEK. ARA ÇAPA MAKİNASI 50 25 2 0 50 7 134
PNÖMATİK EKİM MAKİNASI 140 1 5 10 5 20 2 183
ÜNİVERSAL EKİM MAKİNASI 5 0 0 10 2 5 2 24
SAP DÖVER VE HARMAN MAKİNASI 30 80 5 0 25 200 28 368 SAP TOPLAMALI SAMAN YAPMA MAKİNASI 20 10 50 5 35 21 4 145 SAMAN AKTARMA BOŞALTMA MAKİNASI 5 0 0 10 10 0 0 25
ÜRÜN KURUTMA MAKİNASI 1 0 0 0 0 1 0 2
DAMLA SULAMA TESİSİ 5 0 0 0 5 37 5 52
YAYIK 10 0 50 0 300 0 1 400 1 760
KEPÇE (TARIMDA KULLANILAN) 15 0 5 0 20 140 2 182
KARASABAN 0 0 1 0 0 0 0 1
HAYAN PULLUĞU 0 0 2 0 0 0 3 5
BİÇER BAĞLAR MAKİNASI 0 0 2 0 0 0 0 2
ÇİFTLİK GÜBRE DAĞITMA MAKİNASI 0 0 0 8 0 0 1 9
DÖVEN 0 0 0 0 10 0 0 10
KOMBİNE PANCAR HASAT MAKİNASI 0 0 0 0 5 0 18 23
MISIR DANELEME MAKİNASI 0 0 0 0 2 0 0 2
KULUÇKA MAKİNASI 0 0 0 0 2 3 2 7
TOPRAK TESVİYE MAKİNASI 0 0 0 0 20 5 4 29
CİVCİV MAKİNASI 0 0 0 0 0 3 0 3
TAŞ TOPLAMA MAKİNASI 0 0 0 0 0 0 1 1
Kaynak: Anonim, 2007 b. Kırşehir İli Tarım Alet ve Makine Sayıları. http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=49&ust_id=13 , (01.01.2010)
22 3.1.5.7. Tarıma Dayalı Sanayinin Durumu
Kırşehir ilindeki tek devlet yatırımı olan Şeker Fabrikasının temeli 1970 yılında atılmış 2001 yılı kampanya döneminde üretime geçmiştir. 1.131.443 m2 açık, 29.564 m2 kapalı alanda üretim faaliyetlerini yürütmekte olup, 3.000 ton/gün üretim kapasitesi bulunmaktadır. Kırşehir Şeker Fabrikası’nda 500 civarında çalışan bulunmaktadır. Kırşehir ili ile birlikte çevre illere bağlı 203 köyde toplam 91.653 ha alanda pancar üretimi yapılarak, bu bölgede 4 yılda toplam 154.799.673,53 TL ödeme yapılmıştır (Anonim, 2008a).
Ayrıca ilde, faaliyetlerini sürdüren 2 adet et ürünleri, 1 adet süt mamulleri, 9 adet un ve unlu mamulleri, 2 adet yem sanayi, 1 adet yağ, 1adet gıda, 1 adet şarap, 1 adet bakliyat, 3 adet tarımsal makine üreten tarıma dayalı sanayi tesisi mevcuttur (Anonim, 2009b). 3.1.5.8. Tarımsal Üretici Organizasyonları
Araştırma yöresinde 5 adet Tarım Kredi Kooperatifi, 1 adet Pancar Ekicileri İstihsal Kooperatifi, 5 adet Sulama Kooperatifi ve 1 adet Su Ürünleri Kooperatifi mevcuttur (Anonim, 2009 b).
3.2. Yöntem
3.2.1. Örneğe Giren İşletmelerin Seçiminde Uygulanan Yöntem
Bu aşamada birinci basamağı Kırşehir ili Merkez ilçede yer alan köylerin tespiti oluşturmuştur. Bu köyler içerisinde buğday üretiminin yoğun olarak yapıldığı köyler Tarım İl Müdürlüğü aracılığıyla Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ÇKS üzerinden belirlenmiştir.
Örneğe çıkan tüm köyler ziyaret edilerek köylerdeki işletmeler ile bunların arazi büyüklükleri saptanmıştır. Örnekleme çevresinde yer alan işletmelerin arazi varlıkları dikkate alınarak varyasyon katsayısı hesaplanmıştır. Varyasyon katsayısı % 84,921
23
bulunmuştur. Varyasyon katsayısı bir popülasyon ve örneğe ait birimlerin, değerlerin homojen veya heterojen olup olmadığını göstermesi bakımından önemlidir. Varyasyon katsayısı % 75’den büyük olduğu için tabakalı örnekleme yöntemi kullanılmıştır (Çiçek ve Erkan, 1996). Buna göre % 95 güven aralığı ve ortalamadan % 5 sapma ile (t tablo değeri= 1,96), yapılması gereken anket sayısı belirlenmiştir. Örneklemede Neyman yöntemi kullanılmış ve örnek hacmi şu formülle hesaplanmıştır:
n = ∑ (Nh*Sh)² D = x*0,01 N²D² + ∑ Nh(Sh)² t Formülde;
n: örnek hacmini,
Nh: h’ ıncı tabakaya örnekleme çevresindeki işletme sayısını, Sh: h’ ıncı tabakadaki verilerin standart sapmasını,
N: örnekleme çevresindeki toplam işletme sayısını, x: verilerin aritmetik ortalamasını,
t: güven aralığı için tablo değerini,
D: ortalamadan % 1 oranında sapmayı (d/t) ifade etmektedir.
Belirlenen örnek hacminin tabakalara dağıtılmasında aşağıdaki formül kullanılmıştır.
ni = Nh*Sh*n ∑ Nh*Sh
Popülasyonu oluşturan işletmelerin tabakalara göre dağılımı ve her tabakadan örneğe seçilen işletme sayısı Çizelge 3.8’de verilmiştir. Çizelgeden de anlaşılacağı üzere merkez ilçede 116 adet işletme ile çalışılması uygun bulunmuştur. Yapılacak toplam anket sayısı ve her bir tabakadaki anket sayıları belirlendikten sonra, anketler bu tabakadaki köyler arasında dağıtılmıştır.
24
Çizelge 3.8. Popülasyonu oluşturan işletmelerin tabakalandırma bilgileri ve örnek hacminin tabakalara dağılımı
Tabaka No Tabaka Sınırı (da) Örnek Ortalaması (da) Tabakadaki İşletme Sayısı (Nh) Standart Sapma (Sh) (Nh*Sh) (Nh*Sh)² Nh*Sh² n 1 1–46 26,24 485 11,632 5 641,52 31 826 747,91 65 622,16 33 2 46–109 71,00 416 17,918 7 453,89 55 560 446,32 133 558,77 43 3 110> 166,27 150 46,54 6 981,00 48 734 361,00 324 895,74 40 Toplam - - 1 051 - 20 076,41 136 121 555,23 524 076,67 116
3.2.2. Anket Aşamasında Uygulanan Yöntem
Tarım işletmeciliği alanında araştırma yapılırken materyalin toplanması aşamasında uygulanabilecek çeşitli yöntemler mevcuttur. Bunlar; muhasebe kayıtlarından yararlanma, direkt mülakat yöntemi ve posta surveyi olarak özetlenebilir (Çiçek ve Erkan, 1996). Tarım işletmelerinde muhasebe kayıtlarının mevcut olmadığı hallerde anket yolu ile toplanan verilerden yararlanılabilmektedir (Yang, 1964). Bu çalışmada anket aşamasında yüz yüze görüşme yöntemi kullanılmıştır.
Üreticilerle karşılıklı görüşme esnasında daha önceden hazırlanmış anket formları kullanılmıştır. Anket formlarında tekrarlı kontrollü sorulara yer verilerek üretici beyanlarının doğruluğu sağlanmaya çalışılmıştır. Tarımsal üretimin kendine has özelliği dikkate alındığında, bir üretim dönemine ait faaliyet sonuçları yanıltıcı olabilmektedir. Bu itibarla araştırma sonuçları değerlendirilirken bir yıllık faaliyet dönemini kapsadığı göz önüne alınmalıdır.
Anket aşamasında envantere dâhil unsurların kıymet takdirinde aşağıda belirtilen yöntemler kullanılmıştır.
—Toprak varlığının kıymet takdirinde; araştırma bölgesinde geçerli alım satım değeri ortalaması esas alınmıştır.
