P A T 1,1 A A L Î Y E
Hanımın son y ı l l a r ı
ArdtC
ti
—
Yazan : TAHA TOROS
Devrinde g a ze te c ile rin hocası olarak tanınan,ömrü boyunca duraklamayan kalemiyle her konuyu işley en ,AKL1BT MİTHAT EPEHDÎ'nin PATLA AHİYE KAÎTILI’ la i l g i l i ya zı s e r is i (Hayat )ın geçen sayısında sona ermiş bulunuyor.
AHLET MİTHAT EPEîIDl 1912 y ılın d a öldüğüne göre, PATI A AHİYE HANIM'ın hayatında,bu ta rih i izleyen,daha 24 y ı l ı vard ır, Elimizde,çağdaşlarından veya b ir sonraki jenerasyondan,.PATİA AHİYE iç in yazılan fa z la b ir şey yok. Ancak,RATMA AHİYİ hanım 1912 yılından sonra,biraz da köşesine çekilmiş,ka - lemini - eskisine kıyasla - seyrek k u lla n m ıştır.İlk kadın romancımız, ç e v ir meniniz, gazetecim iz, e le ş t ir ic in iz sayılan PATLA AHİYE,iki eşru tiyet arasın da şöhretinin doruğuna çilm iş t ı r . Sonraki y ı l l a r da, basın alanının o rta la rın dan kenarlarına doğru çekilmesinin bâzı dış ve iç nedenleri v a rd ır.B ir ker- rekendisinden sonraki nesilden yetişen b ir genç kadın,bu alanın parlayan b ir y ı l d ı z ı olmuştur.Bu yeni kal em, Hürriyet İ l a n ı ’nın y a r a tıc ıs ı sayılan siyasî p a rti mensuplarının des tek led iği,H A İjlIjE EDİP * t i r . PATLA AHİYE, ünlü y e rin i âdeta bu yeni y ıld ız a terkeden b ir dış etk i i l e , g e rile re çekilmiş g ib id ir ,
iğ e r yönden iç etgis in in burukluğu da^değerli edibim izi hasta edecek kadar,üzücüdür.İyi yetiştirm eğe çaba harcadığı üç kızından b i r i , gurbet « i i ısr- e l l e r ¿e, de j enere olarak,anasından,yurdundan,milliyetinden ve dininden kop - muştur.
x
X X
.¿ATkA AHİYE ile tanışma
PAHA AHİYE hanımı, 1934 y ılın d a yayınladığım, (TÜRE KADİR ŞA-lElEpLİ)adlı kitabın h a z ır lık la r ı sırasında tanıdım .İlk bakışta s i n i r l i b ir havası vardı. Ancak e ğ i t i c i b ir yönü b e lir g in d i, in ve ö z e llik le Osmanlı ta r ih iy le derin i l g i s i olan b i l g i s i , p ı r ı l p ı r ı l b ir kök kubbe g ib i ı ş ık lıy d ı. lu yönüyle, ünlü tarihçim iz Cevdet Paşa*nın k ı z ı olduğu ve ondan miras olarak a ld ığ ı b ilg ile r in iç ir iş in d e olgu n laştığı b e s b e lliy d i.
PATLA AİÎYB , tarihimizde gerileme dönemi olarak n ite le n d irile n devre deki ulusumuzun fe la k e ti erini,m eslekten yetişmiş b ir tarih uzmanı g ib i b i - l i r d i .
PATLA AHİYE hanım,daJıa sonraki Mac ziyaretlerim in birinde,bana, va k tiy l e (KADI1IHAEA IAHSUS GAZETE), (TERCÜLAITI HAKİKAT) j ( ÎKDALI), (SAJBAE) gazetelerinde yayınlanan bâzı makalelerinin kupürlerini armağan etm işti, unlar arasında ilg in ç konular vardı.İstanbul*da 7 y ı l yaşayan b ir Transız yazarının ü lk esi ne dönünce ya yın la d ığı ( DOĞU îADIIIHARI ÎHE BATI KADIÎILABI ) a d lı kitap,
Türk kadınları hakkıniımcda ipe sapa gelmz ve tümüyle hayal mahsulü konula r ı kapsıyordu.PATLA AlîYE,bu eserin yazarı Ekti JUHYAR*a b ir açık mektup yayınlam ıştı.- a t ı l ı l a r ı n y a ş a m ın ı,ta rih in i,d ilin i,b ir b a t ı l ı yazar kadar b ilen PATLA AHÎYE’ nin bu uzun eleştirisi-k en d isin d en dinlediğime göre- Pransızcaya çoyffjj .çarkl* y o lı nlpnma-ytii .
7
(ILl x(
2 )İLK KADIII HATİBİMİZ
İ lk kadın romancımız, düşünürümüz, çevirmenimiz»araştırmacımız olan FATMA ALÎYE hanım aynı zamanda HATİP’t i de.. 1897 y ılın d a Türk-Yunan savası dolajrısiyle, askerlere ve asker a ile le r in e yardımı amaçlayan
(CEMİYET-î IMBABÎYE)yi o kurmuştur.Bu v e s ile y le y a p tığ ı konuşmalar,yardı mın saklanmasında etken olmuştur.
İlm î ve i â l l î konularda y a p tığ ı konuşmaların b i r i de Istanbulun
Türklker tarafından zabtının y ı l dömümianÎe ra s tla r.B irin c i dünya savaşının b e lir d iğ i günlere rastlayan bu konuşma,Harbice K â z ın ENVER PAŞA’ nın
himayesinde ,î i l l e t Tiyatrosunda tertiplen en b ir müsamerede y a p ılm ış tır. FA MA ALİYE’ nin bu ta r ih î hitabesi,güçlü ve göğüs k a b a rtıc ıd ır.0 y ılla r ın gazetelerinde yayınlanan bu hitabe,bugünkü jenerasyonun anlayabileceği d il sadeliğinden u zak tır. Aslında FATMA ALIYE’ nin bütün yazıların da yaşadığı devrin gereği olarak ^ a p ç a ve farsça kelim elere fa z la yer v e r ilm iş tir .
x
' X X
ULuL TAİİHİKBE YAPILAN HATALAR
Fatma A liye hanımla i l g i l i olarak görebildiğim iz yayınlarda,üzüntü duyduğumuz b ir konuya değinmek istiy o ru z.
Bütün Ansiklopediler ,büyük kadın yazarımız FATMA ALİYE’ nin ölüm ta rih in i yanlış yazmışlardır.Kimi,onu,I924 te,çoğunluğu 1926 da öldümüş- le r d ir i Oysa FATMA ALİYE hanım-cenaze töreninde bulunduğum ve kendisi hakkında o günlerde b ir makale yazdığım için ,k esin olarak belirtmek
isterim ki-I936 y ılın ın temmuzunda v e fa t etm iştir. ( ı )
Ölümü üzerine M.TURHAN i l e benden başka,yazı yazan pek olmadı.Bası nımız ûa ölümünü haberler arasında v e r d ile r .
Gerçek böyle olmasına rağmen,hiç b ir araştırma zahmetine katianmak- s ız ın ,xj^j^k'^0y?^' ölümünün 50.yılıym ışçasına bâzı y a z ıla r yayınlanması üzücü b ir olaydır.j&böc Bu ünlü Türk kadın ını, gerçek ölümünden 10 y ı l önce öldürmeye kimsenin hakkı yoktur.Bu olay,yurdumuzda,yakın tarihimizde b ile , araştırma zahmetine katlanılm adığını k a n ıtla m a k ta d ır.B ileğ im iz,b ilg ili ilg ilile r in ,b ü y ü k kadın edibimia PATLA ALÎ YE* y i , ölümünün 50. yıldönümü olan 1986 temmuzunda anmalarıdır.münevver Türk kadınlarının bu saygı d e ğ e r liliğ i göstereceklerine yürekten inanıyoruz.
( I ) Fatma A liye hanım ta rih ç i CEVDET PAŞA’ nın ik in c i çocuğu ve i l k k ız ıy d ı. Ağabeyi ALİ SEBAT,Sultan Abdulhamit devrinde , ömürleri uzun olmayan,bâ z ı gazeteler yayınlamıştı.Bendeki şecere kopyasına gö re,1857 y ılın d a doğmuştur.Fatma A liy e 1864 y ılın d a doğdu, 1936 y ılın d a 72 yaşında öldü. Kendisinden 4 yaş küçük olan kızkardeşi EMİNE SEKİYE hanım da ilk kadın g a ze te c lle rim izd e n d i.^ a irliğ i de vardır.Avrupada uzun, y ı l l a r eğitim görmüş, g g iz li x±±±ks± Osmanlı İt tih a t ve Terakki fır k a e iy le i l i ş k i kurmuş olan i l k kadındır. Aynı zamanda K ız ıla y teşk ilatın d a fa h ri hem - ş ir e lik yapan i l k kadınlarımızdan s a y ılır . Cumhuriyet döneminde bâzı okullarda Edbiyat öğretmenliği yapm ıştır.
PATLA ALİYE^nin üç kızından b ir i , yuvasından kopup yurd dışında k a ld ı, ünlü kadınımız Fatma isliye *nin son y ılla rd a k i asabî h â li ve çevresinden uzak yaşamı b elk i de bu yüzdendir, Fatma A liy e hanımın,bir kızından
torunları va rd ır. Sanırım bunlardan b i r i , tanınmış b ir sanatkârımızın e ş id ir .
Taha foros Arşivi
