Bilişim Çağı

BİLİŞİM

ÇAGI

İ. Bülent A YYILDIZ• Yeni çağın şafağı, insanoğluna alışilmışın dışında, düşünme, yaşama ve çalışına yolları vaat ederek pırıl, pırıl parlamaktadır. Günümüz dünyasındaki bilgi birikiminin her altı, yedi yılda bir katlandığı söylenmektedir.1 _İnsanın

bu hıza ayak uydurması mümkün müdür? Bu sorunun cevabı şüphesiz "Evet" tir veya en azından "Evet" olmalıdır. İnsanın bunu başarabilmesi için bilişim sistemlerinin temel bileşenleri olan bilgisayarların, geliştirilen programların ve prosedilrlerin çalışmasını anlamak ve bu araçları kendi amaçları doğrultusunda kontrol etme yeteneğini kazanarak, geliştirmesi gerekmektedir. Sonuç olarak

iletişim araçlarını kullanarak maksimum bilgiyi (knowledge) kazanması gerekir. Bilgi -'oata, Information ve Konowledge

İngilizce information ve knowledge kelimelerinin karşılığı olarak, TUrkçe'de bilgi kelimesi kullanılmaktadır. Halbuki Infoıınation ve knowledge kelimeleri farklı anlam !ara sahip kelimelerdir. Tilrkçe'de bunların karşılığı olan bilgi, bu kelimelerin anlamını v,eremediği gibi, tek kelime olarak da, doğal olarak aralarındaki farkı açıklayamamaktadır.

İngilizce'deki information kelimesinin fiil hali to inform olup; "-den haberdar etmek,

hakkında bilgi vermek, bilgilendirmek"2 anlamlarına gelir. Bu ise verenin veya gönderenin bir fonksiyonudur. Yine İngilizce'deki knowledge kelimesinin fiil hali ise to know olup; "bilmek, tanımak, haberi olmak veya haberdar olmak"3 _{anlamlarına gelir. Dolayısıyla} algılayanın veya alanın bir fonksiyonudur.

Veri (data) çeşitli eylemlerin, olayların., ferçeklerin veya oluşumların her türlü ifadesidir. Bilgi (information) veriden elde edilir. Veri bilginin ham halidir. Veri, işlem sürecinden geçerek bilgiye dönüşilr. Bilgi (information), verinin insan tarafından

manalandırılması veya insanın veriden anlam çıkarması sonucu elde edilir.5 "Data Processing" ismiyle de dilimize mal olan veri işlem insanın veriden bir anlam çıkarması

• Yrd.Doç.Dr. M.Ü. İ.İ.B.F. İngilizce İşletme Bölümü.

1

Capron, H.L., "Computers, Tools For An Information Age", The Benjamin/Cummings Publislıing Company, ine., 1996, California, s. 5.

2

Redhouse Sözlüğü, Sürüm 1.01, 1996.

] ibid 4

Davis, Williaİn S., "An lntroduction To Business lnformation Systems", West publishing Çompany, 1995, Minneapolis/St.Paul, s.46.

48 Bülent A YYILDIZ

faaliyetidir. Veri işlem; verinin toplanması, sıralanarak düzenlenmesi, sınıflanması, üzerinde

çeşitli hesaplamaların yapılması, filtrelenmesi ve özetlenmesi gibi işlemleri içerir.6

Türkçe karşılığı olarak yine bilgi kelimesini kullandığımız knowledge, information'dan elde edilir. Inforınation, knowledge'ın ham halidir.7 Verinin işlenmesi sonucu elde edilen inforınation belirli iken, yani veriyi işleyen kişilere bağlı olarak elde edilen inforıııation genelde değişmez iken, knowledge kişiden kişiye farklılık arz eder. Aynı

infornıation'ı alan ne kadar kişi var ise, o kadar ayrı ve farklı knowlege elde edilmiş demektir.

Veri, inforınation ve kııowledge kavramlarını iletişim olayı çerçevesinde ele alacak olursak, şu şekilde bir değerlendirme yapmak mümkündür. Her tlirlü eylem, olay, gerçek

veya oluşum bir veri kaynağı kimliğindedir. Bu durumda veri, kaynağın bir fonksiyonudur.

Şekil ! 'de görüldüğü gibi, veri, kaynağından bir ınesaj olarak doğar iletişim kanalı ile iletilir. Bunun sonucunda information doğar. Bir başka ifade ile information veri kaynağı ve iletişim kanalının bir fonksiyonudur. lnformation, bir veya daha fazla alıcıya bir mesaj olarak eriştiğinde, alıcılar aynı mesajı farklı, farklı algılarlar. farklı, farklı değerlendirirler ve

farklı knowledge'lar olarak kendilerine mal ederler. Şekil 2'de bu durum açıklanmaktadır.

Kotlayıcı Kot Çözücü

Sinyal Sinyal Mesaj

il

.

+

.

.

ır--

-

~~'

iiiiiiillp

•l

..__,T

+

1

•

...

;

lnformation . knowleclge ;

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~---!~;· ....

Şekil L Data, lnformation ve Knowledge Kavramlarının Farkları

6 _{Bauınann, Susan K., Flynn,} Meredith, "Microcornputers and lnformation Technology", Wesı Publishing Company. 1996, Minneapolis/St.Paul, s.172.

7

Knowledge 1

1 n forınation Knowledge 2

~

Şekil 2. Inforınation ve Knowledge Kavramları Arasındaki Fark (Tüm alıcılar aynı

inforınation'ı alıyor. Fakat farklı knowledge'lara sahip oluyorlar.)

Genel olarak değerlendirildiğinde, information, mesaj kaynakları tarafından yayılan

ve insanın beş duyusu ile algıladığı mesajlardır. lnformation alan kişinin bu mesaj veya

mesajları düşünce süzgecinden geçirerek kendine mal etmesi sonucunda knowledge doğar.

Bu durumda inforı:nation mesaj kaynağının ve mesaj kanalının bir fonksiyonu olurken, knowledge ise mesajı alanın bir fonksiyonu olarak ortaya çıkmaktadır.

Bilişim Sistemi

Bilişim sistemini açıklamadan önce, sistem kavramına bir açıklama getirilmesi gerekir. Çeşitli kaynaklarda sistem kavramı tanım lanm ıŞ ve açıklanın ıştır. Bu tanım lamalar

incelendiğinde birbirlerinden önemli ölçüde farklılıkları olmadığı görülür. Genelde ortak oldukları temel esas, her sistemin gerçekleştirmek için faaliyette bulunduğu bir amacı

olduğudur. Ayrıca sistem, elemanlardan oluşur. Sistem elemanları, birbirleriyle ilişki ve etkileşim içinde sistemin amacı doğrultusunda faaliyette bulunurlar. Özet olarak, sistem belirli bir amacı gerçekleştirmek için faaliyette bulunan ve aynı zamanda birbirleri ile

etkileşim içindeki elemanlar kümesidir, şeklinde tanımlanabilir.

Bir bilişim sistemi; doğru insana, doğru bilgiyi, doğru zamanda temin etmeyi amaçlayan donanım, yazılım, insan ve prosedürler şeklindeki bileşenlerden oluşan bir

sisteındir8_{. Bir bilişim sisteminin amacı, bilgiyi, ihtiyaç duyan ins·ana, ihtiyaç} duyduğu

zamanda ve yerde sağlamaktır. Bilişim sisteminin girdisi veri olurken, çıktısı ise bilgi

(information) dir. Bilişim sistemleri insanlara infornıation'ı sunarken, insanlar da aldıkları

bu infornıation'ı knowledge'a dönüştürerek, alacakları kararlarda belirsizliğin azaltılması

yönünde kullanırlar. Knowledge ile arasındaki farkı saklı tutmak kaydıyla; inforınation,

veriden elde edilen bir değer olarak ele alındığında bilgi diye adlandırılabilir. Eğer

information donanım, yazılım, insan ve prosedürler bütünü olarak bir sistem şeklinde ele

50 Bülent A YYILDIZ

alınırsa Bilişim diye adlandırılır. Daha yaygın bir ifade ile böyle bir bütüne Bilişim Sistemi

adı verilir.

Bilişim Sistemlerinin Bileşenleri

Bir bilişim sisteminin bileşenleri donanım, yazılım, insan ve prosedürlerdir.

Donanım ve yazılımın oluşturduğu bütün, kullanıcı arabirim i olarak da adlandırılabilir.

Donanım

Günümüzde bilgisayar terminalleri, insanın bilişim sistemine erişmek amacıyla

kullandığı araçlardır. Bu terminaller bUyük bir çoğunluğu bir klavye ve ekrana sahiptir.

Otomatik para ödeme makineleri(ATM), marketlerdeki satış noktası terminalleri, herhangi

bir bilgisayarın kendisi bilişim sistemlerine erişmek amacıyla kullanılan donanım

kapsamındadırlar. Yazılım

Donanım gözle görülebilen, elle tutulabilen fiziksel kullanıcı arabirimlerini tanım !ar.

Yazılım ise bir mantıksal kullanıcı arabirimini yaratır. Bu arabirim ekranda bilgiyi

görüntlilerken, aynı zamanda kullanıcının bu bilgi ile etkileşim içinde olmasına olanak sağl_ar. Günümüz mikrobilgisayarlarında kullanıcılar, yazılım arabirimi olarak çoğu kez bir uygulama yazılımı ile çalışmaktadırlar.

İnsan

Bilişim sistem !erinde üçüncü bileşen insan olup, sistem içinde oynadığı role bağlı

olarak üç grup içinde değerlendirilebilir:

• Bilişim sistemini tasarlayan, kuran ve çalıştıran kişiler. • Bilişim sistemini interaktif olarak kullanan kişiler.

• Bilişim sisteminden yararlanan kişiler.

Prosedürler.

Sistemin ana hatları, kurallar ve talimatlar topluluğu olup, kullanıcıya sistem

Ekonomi ve Bilişim Sistemleri

Geleneksel ek on om i derslerinde üretim in temel taşları olarak, doğal kaynak, emek ve sermaye sayılır. Günümüzde bu faktörlere dördüncü temel taşı olarak bilişimi veya bilişim

sistemlerini ekleyebiliriz. Endüstri çağında insanlar çalışma ortamı olarak çiftliklerden

fabrikalara geçerken, günümüz bilgi toplumunda ise insanlar kas gücü gerektiren işlerden,

beyin gücü gerektiren işlere doğru kaymaktadırlar. Bu da bilişim faktörünü üretimin yeni bir

temel taşı olarak ortaya çıkarmaktadır.9

Küresel ekonomik düzende işletmelerin üretim faaliyetleri, bilişim sistem !erin in yaygın kullanımına dayanmak zorundadır. Klasik ekonomi kuramınca bel ~rlenen üretim

faktörlerine ilişkin sınırlama, neo-klasiklerce müteşebbisin eklenmesi ile aşılmış ve

günümüzde müteşebbis faktörünün güçlenmesinin temel desteklerinden belki de birincisi

bi 1 işim sistem !eri olmuştur.

Yönetim ve Bilişim Sistemleri

Üretim in bilişim sistem !erinden bu ölçüde etkilenmesi; üretim in yönetim ini ve

örgütlerin yönetim aygıtını da etkilemiştir. Klasik örgüt kuramınca şekillenen ve günümüze kadar yaygın kabul gören yönetim süreçlerinden planlama ve kontrolü esas alan yönetsel yapılar da bilişim sistemlerinden etkilenerek yeniden şel\jllenıııeye başlamıştır. Özellikle

esnek üretim birimleri veya sistemlerince sürdürülen üretim faaliyetleri, hantallıktan

arınmış, ve yalınlaşmış üretim yapılarını ortaya çıkarmıştır. Üretimden pazarlama fonksiyonlarına kadar tüm işletme fonksiyonları, sürekli değişen talebe göre ve buna bağlı

olarak sürekli yenilenen planlara göre çevreden sağlanan girdilerle sürdürülmektedir. Bilişim teknolojiler, sayesinde ortaya çıkan bu geli.Şme ise planlama ve kontrolü esas alan yönetsel yapılar yerine, iletişim eşzaınanlılık ve uyumu esas alan koordinasyon sürecini öne çıkartan ve işlı;:ınesini sağlayan gelişme olmuştur. Bilişim sistemleri ile iletişim

teknolojilerinin gittikçe birbirinin içine girecek şekilde gelişmesi, işletmelerin, özellikle

küresel işletmelerin faaliyetlerinin koordinasyonu.nda güvenirlilik, hız ve bunların birimler

arasına kitle halinde ulaştırılması olanağını yaratmıştır. Bilişim sistem !eri, yönetim

faaliyetlerinin yerine getirilmesinde temel destekleyici bir işleve sahiptir. Bilişim sistemi,

bir örgütte belli amaçlara yönelik olarak çeşitli bilgilerin elde edilmesi, sınıflandırılması, kullanıma hazır hale getirilmesi ile bu bilgilerin kullanımıı~a ilişkin araçları, bilginin

güvenirliliğini, bilgiye ulaşmadaki hızı, ve bilginin kalitesini içeren sistemin tümü olarak ele

al ınmaktadır.10 Bilişim sistem inin yönetim için temel önemi, karar alma, plan lama,

eşgüdüm, ve denetim faaliyetleri için alternatif çözüm !er üretebilmesi ve sunabilmesidir. Bu niteliği ile yönetim işlevlerinin tümü için temel araçtır.

9

Capron, H.L., op. cit. s. 10

Hagström, Peter, "New lnforınation Systems and Changing Structure of MNCs"· Managing the Global Firm, Routledge, London, 1990, s.164

52 BUlent A YYILDIZ

GilnUmUzde insan özel ve çalışma yaşamında· sUrekli o.tarak karar almak zorundadır.

Bu karar sürecinde insanın, ilk önce seçeneklerden haberdar olması, daha sonra da bu

seçenekler ile ilgili olarak maksimum knowledge'a sahip olması gerekir. Ancak bu şekilde

belirsizlik maksimum ölçüde azaltılarak, daha sağlıklı kararlar almak mUmkUn olacaktır.

insanın alacağı kararlarda maksimum knowledge'ı elde edebilmesi ise gUnUmUz bilişim

sistemlerinin temel bileşenleri olan donanım, yazılım ve prosedürlerin kullanımını ve bµ

ar.açlardan yıi verimli düzeyde yararlarlmayı gerektirmektedir. Bu konuda ortaya çıkah

önemli bir güçlük ise, bu araçların çok hızlı gelişme kaydetmesidir. Hızlı gelişme sonucu

kullanıma arzedilen yeni donanım ve yazılım ürünleri, bu konuda profesyonelce çalışan insanların bile olanaklarını zorlamaktadır. Yine de bilişim çağına ayak uydurmaktan vaz geçmek şansına sahip değiliz. · · ·

REFERANSLAR:

BAUMANN, Susan K., Flynn, Meredith, "Microcomputers and Information Technology", West Publishing Company, Minneapolis/St.Paul, 1996.

CAPRON, H.L., "Computers, Tools For An lnformation Age", The Benjamin/Cummings Publishing Company, Inc., Califomia, 1996,

Redhouse Sözlüğü, Surum 1.01, 1996.

DAVİS, William S., "An lntro.duction To Business lnformatipn Systems", West publishing

Compaı'ıy, Minneapolis/St.Paul, 1995.

HAGSTRÖM, Peter, "New lnformation Systems and Changing Structure ofMNCs"' Managing the Global Firm, Routledge, London, 1990.

MANDELL, Steven, L:, "Microcomputing Today", West Publishing Coı:npany,

Minneapolis/St.Paul, 1997. ·

TRAİNOR, Timothy, Krasnewich, Diane, "Ceimputers", McGraw-Hill, San Francisco, J994.