Minyatür ve çağdaş resim sanatı

Çınarcık.

R

esim lerd e k i T ü rk - Islâm m in y a tü rle rin in etkisi b elirg in o la ra k g ö rü lm eğ e başlay ın ca, bazı şa- n atçı a rk a d a şla rım , m in y a tü rü n ölü b ir san a t o ld u ğ u n u , d ev rin i a s ırla r önce k ap a d ığ ın ı ve m ü z e le rd e k i y erin i ald ığ ın ı söylediler.

M in y a tü rd e n çağdaş resim e b ir çıkış olacağına in a n m ı­ y o rlard ı. Oysa m in y a tü rü n yani Islâm resim sa n a tın ın ve çağdaş resim sa n a tın ın çıkış n o k ta la rın a ve fe lse felerin e b ir göz a ta rs a k , b ir tak ım y a k ın lık la r b u lm am ak olası değildir.

1 ü rk - Islâm san a tç ısın ı b ü y ü k ölçüde e tk ile y e n Islâm felsefesi, I <lâm d ü n y a görüşü, san a tç ıy ı bu felsefeyle u y u m lu b ir sitilizasy o n a (S tilisa tio n ), b ir so y u tlam ay a g ö tü rm e m işm id ir? Bu d ü n y a g ö rü şü n ü S u u t K em al Y etkin şöyle aç ık lıy o r :

«M ü slü m an lar için h e r şey b ir h ay a ld e n ib a re ttir ve ge­ lip geçicidir. B aşlangıçsız ve sonsuz olan tek b ir A llah v ard ır. Bu d ü n y ad a in sa n la ra d üşen görev, M ADDEYE İT İB A R ETM EM EK , ONDAN A R IN M A Ğ A Ç A L IŞ ­ M AKTIR.» (S a n a t D ünyam ız Sayı 7 M ayıs 76 11)

Islâm resim sanatçısı, m ad d ed en arın a b ilm ek , m ad d e­ nin önem sizliğini a n la tm a k için, bir stilizasyona, b ir so­ y u tla m a y a gid iy o r ve hacm i, p e rsp e k tifi olm ayan y ü ­ zeysel, çizgisel b ir biçim dili y a ra ta ra k , y a p ıtla rın d a d ü n y a n ın gelip geçici ve h erşey in b ir h a y a ld e n ib are t olduğu in an cın ı y an atıyor.

P au l K lee’nin 1922 B A U H A U S d e rsle rin d e n alın an şu sözler Islâm m in y a tü r san a tç ısın ın ü stü n sezgisini, y a­ ra tıc ı gücünü, yüzeysel, çizgisel b ir biçim d ilin e y ö n el­ m esinin n ed e n le rin i açık lam ağ a y ard ım cı olabilir. «S anat g öreneni y an sıtm az, g ö rü n ü r k ılar. G rafik , özü gereği k o lay lık la io y u tla m a y a g ö tü rü r. Ç ünki çizginin (g e rçe k te n uzak) sim gesel k a ra k te ri şem a niteliğ i ta şır ve m asalsı y an ı şaşm az b ir k esin lik le b elirg in leşir. G ra ­ fik ne denli a rık sa , y an i g ra fiğ in tem elin d e y a ta n biçim öğ elerin e ne denli a ğ ırlık verilm işse, g ö rü n e n şey lerin gerçekçi b ir gözle tasv irin d e n o ölçüde uzaklaşm ış olur.»

(S a n a tta devrim . N azan - M azhar Ip şiroğlu)

Islâm m in y a tü r sanatçısı, yüzeysel resm e geniş b ir gö­ rüş açı ı sağlam ış, b ir objeyi veya değişik o b jeleri ayni resm in uzayı içinde değişik y ö n lerd e n gö reb ilm iştir.

Balık ve deniz 1. The fish and the Sea I.

Ö rneğin, b ir m asay ı k a rşıd a n ve ü s tte n b irlik te , b ir in ­ san ın b ir ay a ğ ın ı ü s tte n b ir ay a ğ ın ı ta b a n ın d a n v eya b ir kaç o b jen in h e rb irin i a y rı y ö n lerd e n g ö stere b ilm iş­ tir.

Işık gölgeye hiç g erek duym am ış, tem el re n k le ri doğa­ d an bağım sız o la ra k özgürce k u lla n m ıştır. B e lirtm e k is­ ted iğ i o b jen in b o y u tla rın ı b ü y ü tm ü ş v ey a kü çü ltm ü ş, b ir resim d e b ir k a rın c a y la b ir in san başın ı ay n i b ü y ü k ­ lü k te çizm ek ten k aç ın m a m ıştır. B öylece geniş b ir a n la ­ tım ö zg ü rlü ğ ü elde etm iş re sim le rin e hiciv, esp iri ve felsefe k a tm ıştır. Ç ağ ın ın d iğ er sa n a t v e rile rin i de r e ­ sim le rin d e k u llan m ış; halı, kilim , çini d ese n le rin i h a t ve tesh ip sa n a tın ı değişik y ö n te m le rle re sm in e a la ra k özgün b ir e s te tik o lu ştu rm u ştu r. Çoğu zam an resim çe r­ çev en in dışın a ç ık a ra k sonsuzluğa yö n elm iştir.

Bu so y u tlam ad a dinsel y a sa k la rın e tk ili olm ası da do­ ğaldır.

G erçi çağdaş Soyut san at, çağdaş felsefeyle u y u m lu ola­ ra k d u y u sa l g e rç e k lik te n kaçıp soyuta, v a rlığ ın özüne y ö n eliy o r ve b u ra d a so y u tlam a b ir öz ara m a çabasına d ay a n ıy o r, am a so y u t sa n a tç ıla r da, ö rn e ğ in P ie t M

ond-rian , K a zim ir M aleviç, W assily K an d in sk y , P a u l K lee, ev ren selliğ e aç ıla b ilm ek için doğaya bağlı olan d ü n y a g ö rü şle rin in y ık ılm ası g e re k tiğ in e in a n ıy o rla r ve so y u t­ lam ay a hacm i, p e rsp e k tifi y ık a ra k üç b o y u tlu m adde- selliği re d d e d e re k n esn e le ri b ire r yüzey b içim ine g e tir­ m ek le b aşlıy o rlar.

P ie t M on d rian bu k o n u d a d ü şü n c e le rin i şu sözlerle aç ık lıy o r :

«Yeni biçim v erm e d e (soyut biçim v e rm e d e) resim gö­ rü n e b ilir olan ve doğal e tk iy e g ö tü re n m ad d ese llik le k en d in i dile getirm ez. T ersin e y üzey için d e biçim v e re ­ re k . k en d in i yüzeysel o la ra k ifade eder. R esim , üç bo­ y u tlu m addeselliği y ü zeyselliğe in d irm ek le, sa lt b ir b i­ çim sel ilgiyi ifade etm iş olur.» (N. U y g u r E. H u sse rl’de b aşk a sın ın b e n ’i P ro b le m i 1st. 1958 P ie t M o ndrian) G ene P ie t M ondrian, çağdaş resim d e re n k ü zerin e d ü ­ şü n ce le rin i şöyle b e lirtiy o r :

«Doğada biçim ve re n k ö zellik lerin in öznel d u y g u la r u y a n d ıra ra k , salt re a lite y e gölge d ü ş ü rd ü ğ ü n ü b u lg u la- yın cay a değin çok zam an geçti.»

Ve salt re a lite y e v arab ilm e k için, doğadaki biçim ve re n k le rd en tem el y ö n lere ve re n k le re (m avi, kırm ızı, sarı) gidiyor.

(S a n a tta D evrim . Nazan, M azhar İpşiroğlu)

T ü rk - Islâm ve Islâm m in y a tü r sanatçısı da kendi d ü n ­ ya görünüşü, re sim lerin e bu u y g u lam alarla y a n sıtm a ­ m ış ın d ır?

P aul Klee, W assily K andinsky, P ie t M ondrian. M atisse, H ans H artung, V an D oesburg gibi san a tç ıla rın Islâm m in y a tü rle rin e h a y ra n lık la rın ı biliyoruz.

Sonuç olarak. T ü rk - Islâm ve İslâm m in y a tü r sanatçısı, çağım ızın soyut san atçısın a ışık tu ta b ile n özgün bir so­ y u tlam a örneği v erm iştir.

işte ben bu n ed e n le rle klasik T ü rk - Islâm m in y a tü rle ­ rin d en k ay n a k la n an , u lu sal ta d ’la r içeren, b ilinçli özgün b ir yolun evrenselliğe ulaşabileceğine inanıyorum . B enim hen ü z bir a ray ış içinde olan y a p ıtla rım böyle bir yolun başında say ılab ilirin i, b ilm iyorum , am a am a­ cım böyle bir yol bulm ak.