Osteoporotik Kalça K›r›¤› ile ‹liflkili Risk Faktörlerinin De¤erlendirilmesi
Evaluation of Risk Factors Associated with Osteoporotic Hip Fractures
Amaç: Kalça k›r›klar› osteoporozun en ciddi ve ekonomik olarak en önemli komplikasyonudur. Bu nedenle çal›flmam›zda oste-oporotik kalça k›r›¤› ile iliflkili risk faktörlerini irdeledik.
Gereç ve Yöntemler: Osteoporotik kalça k›r›¤› mevcut 35 hasta (grup 1) ile, 70 yafl ve üzeri, kalça k›r›¤› olmayan 35 hasta (grup 2) karfl›laflt›r›ld›. Hastalar›n yafl ve cinsiyeti kaydedildi. Tüm hastalar›n lomber (L1-L4) ve femur (boyun ve total) bölgelerinden dual enerji X-Ray absorpsiyometri (DXA) tekni¤i ile kemik mineral yo¤unluk ölçümleri (KMY) yap›ld›. Yürüme mesafeleri, daha önce-ki k›r›k varl›¤› ve yeri, yard›mc› cihaz kullan›m›, ek hastal›klar›, laboratuar de¤erleri, kreatinin klirensi (ml/daönce-kika) ile birlikte has-talardaki rekürren düflme varl›¤› kaydedildi.
Bulgular: Her iki grup aras›nda cinsiyet, tüm bölgelerdeki KMY ölçümleri, önceki k›r›k varl›¤›, rekürren düflme ve kreatinin kli-rensi aç›s›ndan anlaml› fark bulunmad› (p>0,05). Grup 1’deki hastalar› yafl ortalamas› daha ileriydi (p<0,05). Yürüme mesafesi grup 2’de daha uzun olmas›na ra¤men fark istatistiksel olarak anlaml› de¤ildi (p>0,05). Yard›mc› cihaz kullan›m› ve ek hastal›k varl›¤› grup 1’de daha s›k gözlendi (p<0,05).
Sonuç: Birçok risk faktörünün kalça k›r›¤› ile iliflkilisi gösterilmifltir. Bu risklerin belirlenmesi ve daha ayr›nt›l› olarak incelenmesi yüksek riskli kiflilerde kalça k›r›¤› ve iliflkili maluliyetleri önlemede oldukça önemlidir. (Osteoporoz Dünyas›ndan 2010;16:31-4) Anahtar kelimeler: Osteoporoz, kalça k›r›¤›, risk faktörleri
Y
Yaazz››flflmmaa AAddrreessii//AAddddrreessss ffoorr CCoorrrreessppoonnddeennccee:: Dr. Beril Do¤u, fiiflli Etfal E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Klini¤i ‹stanbul - Türkiye Gsm: +90 532 622 52 84 E-posta: drberilozcan@hotmail.com GGeelliiflfl TTaarriihhii//RReecceeiivveedd:: 28.09.2009 KKaabbuull TTaarriihhii//AAcccceepptteedd:: 09.12.2009
Beril Do¤u, Raikan Soydemir, Sinem Yamaç, Figen Y›lmaz, Banu Kuran fiiflli Etfal E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Klini¤i, ‹stanbul, Türkiye
Summary
Özet
Orijinal Araflt›rma /
Original Investigation
31
Aim: Hip fractures are the most serious and economically most important complication of osteoporosis. Therefore in our study we examined risk factors associated with osteoporotic hip fractures.
Material and Methods: Patients (Group 1; n=35) with osteoporotic hip fractures were compared with patients aged
≥
70 years without osteoporotic hip fractures (Group 2; n=35). Age and sex distribution of the patients were recorded. From all patients bone mineral density measurements (BMD) of their L1-L4 vertebras and femurs (total and femoral head) were obtained using dual energy X-Ray absorptiometry (DXA) techniques. Their walking distances, presence and location of any previous fracture(s), usage of any assisted device, concomitant disease(s), laboratory values, creatinine clearance (ml/min), and recurrent falling episodes were documented.Results: Any significant difference could not be found as for sex, BMD measurements of relevant regions, presence of any previous fracture(s), history of recurrent falls and creatinine clearance (p >0.05). The mean age of the patients in Group 1 was more advanced (p>0.05). Although walking distances in Group 2 were longer, the difference was not statistically significant (p>0.05).The usage of asisted device and the presence of concomitant disease(s) were more frequently observed in Group 1 (p<0.05).
Conclusion: The association of many risk factors with hip fracture has been demonstrated. Determination of these risk factors and their detailed examination are quite important in the prevention of hip fractures and related disabilities. (From the World
of Osteoporosis 2010;16:31-4)
Key words: Osteoporosis, hip fracture, risk factors
Girifl
Kalça k›r›¤› osteoporozun en ciddi ve ekonomik olarak en önemli komplikasyonudur. Kalça k›r›¤› geçirmifl olan hastalar›n %4’ü henüz hastanede iken, %30’u ise 1 y›l içinde yaflamlar›n› kaybederler (1,2,3). Hayatta kalanla-r›n %10 kadakalanla-r›nda ise k›r›ktan sonraki 1 y›l içinde yata-¤a ba¤›ml›l›k söz konusu olup, ba¤›ms›zl›klar›nda ve ya-flam kalitelerinde azalma görülür (2,4). Bunun yan› s›ra kalça k›r›¤› geçiren 12 kifliden biri 2 y›l içinde ikinci kal-ça k›r›¤›n› geçirebilir. Hatta kalkal-ça k›r›¤› geçirmek verteb-ra, ön kol gibi di¤er osteoporotik k›r›klar için de önem-li risk faktörüdür (5).
Osteoporoz ve k›r›lganl›k yafllanmayla birlikte artmakta-d›r. Hayat boyunca herhangi bir osteoporotik k›r›k gelifl-me riski kad›nlarda %40-50, erkeklerde %13-22 dir (6). Proksimal femur k›r›klar›n›n 1/3’ü erkeklerde olur ve er-keklerdeki mortalite oran› kad›nlara göre 2-3 kat daha fazlad›r (7).
K›r›klar›n %50’sinin normal kemik mineral yo¤unlu¤u-na (KMY) sahip kiflilerde geliflebilece¤i bilinmektedir. Bu nedenle son y›llarda osteoporoz taramas› yaparken KMY’nin yan›nda kiflisel risk de¤erlendirmesi yap›lmas› konusunda gittikçe artan görüfl birli¤i vard›r (8). S›kl›¤›, yaflam kalitesi ve ekonomiye etkisi göz önüne al›nd›¤›nda, yüksek mortalite ve morbiditeye sebep olan osteoporotik kalça k›r›¤›n›n risk faktörlerini tespit etmek önemlidir (4,9). Biz de bu nedenle çal›flmam›zda kalça k›r›¤›na sebep olan risk faktörlerini irdeledik.
G
Ge
erre
eçç v
ve
e Y
Yö
ön
ntte
em
mlle
err
Yap›lan prospektif çal›flmada klini¤imizde osteoporotik kalça k›r›¤› nedeniyle yatarak tedavi gören 35 hasta (Grup 1) ile osteoporoz poliklini¤imizden takipli 70 yafl ve üzeri, kalça k›r›¤› olmayan 35 hasta (Grup 2) karfl›lafl-t›r›ld›. D›fllanma kriterleri aras›nda immobilizasyon, pri-mer kemik hastal›¤›, major travmatik olaylar sonucu ge-liflen k›r›klar ile primer veya metastatik kanserlerin ne-den oldu¤u k›r›klar yer ald›. Hastalar›n yafl ve cinsiyeti kaydedildi. Tüm hastalar›n lomber (L1-L4) ve femur (boyun ve total) bölgelerinden dual enerji X-Ray ab-sorpsiyometri (DXA) tekni¤i (Lunar prodigy advance) ile KMY (gr/cm2) ölçümleri yap›ld›. Dünya Sa¤l›k Örgü-tü’nün belirledi¤i osteoporoz tan› kriterleri do¤rultusunda; T skoru 1’e kadar olan de¤erler normal, 1 ile -2,5 aras›ndaki de¤erler osteopeni, --2,5 ve alt›ndaki de-¤erler osteoporoz olarak kabul edildi. Hastalar›n
fizik-sel aktivite durumlar› günlük yürüme mesafeleri 4 alt grupta s›n›fland›r›larak de¤erlendirildi. 1. ev içi ambu-lasyon, 2. yürüme mesafesi <500 metre, 3. yürüme me-safesi 500 metre-1 kilometre, 4. yürüme meme-safesi > 1 ki-lometre olarak alt gruplara ayr›ld›. Daha önceki k›r›k varl›¤› ve yeri (kalça, vertebra, el bile¤i, di¤er), yard›m-c› cihaz kullan›m›, ek hastal›k, laboratuar de¤erleri, kre-atinin klirensi (ml/dakika) ile birlikte hastalardaki tek-rarlayan düflme varl›¤› kaydedildi. Son bir y›lda 3 veya daha fazla düflmenin olmas› tekrarlayan düflme varl›¤› olarak kabul edildi (10).
‹statistiksel analizlerde SPSS 15.0 paket program› kulla-n›ld›. Ba¤›ms›z gruplar için ortalama karfl›laflt›rmas› efl-leflmemifl t-testi ile, kesikli verilerin analizi ise Ki-kare testi ile yap›ld›. Sonuçlar, anlaml›l›k p<0,05 düzeyinde de¤erlendirildi.
B
Bu
ullg
gu
ulla
arr
Grup 1’de 35 hastan›n 31’i kad›n olup (%88,6) yafl orta-lamas› 80,48±8,68 iken, grup 2’de kad›nlar›n say›s› 25 (%71,4) ve yafl ortalamas› 75,97±4,40 idi. Her iki grup aras›nda cinsiyet aç›s›ndan anlaml› fark bulunmazken (p>0,05), yafl aç›s›ndan istatistiksel olarak anlaml› fark vard› (p<0,05) (Tablo 1). Grup 1’in L1-L4, femur boyun, femur total KMY de¤erleri s›ras›yla 0,81±0,21, 0,67±0,13, 0,67±0,15 ve T skorlar› -2,17±1,80, -2,66±1,02, -2,53±1,15 idi. Grup 2’de ise KMY de¤erleri yine s›ras›yla 0,87±0,13, 0,67±0,10, 0,72±0,12 ve T skorlar› -2,47±1,02, -2,53±0,80, -2,32±0,89 olup, iki grup aras›nda KMY ve T skorlar› aç›-s›ndan istatistiksel olarak anlaml› fark yoktu (p>0,05) (Tablo 2). Yapt›¤›m›z sorgulamada grup 1’de 1 hastada kalça, 4 hastada el bilek k›r›¤›, grup 2’de 1 hastada ver-tebra, 6 hastada el bilek k›r›¤› daha önceden mevcuttu. Önceki k›r›k varl›¤›, tekrarlayan düflme ve kreatinin kli-rensi aç›s›ndan iki grup aras›nda anlaml› fark bulunma-d› (p>0,05) (Tablo 2,3). Yürüme mesafeleri Grup 2’de
Do¤u ve ark.
Osteoporotik Kalça K›r›¤› Risk Faktörleri
Osteoporoz Dünyas›ndan 2010;16:31-4
32
T
Taabblloo 11.. Gruplar aras› demografik özelliklerin karfl›laflt›r›lmas› Grup 1 Grup 2 Ort±SS, n=35 Ort±SS, n=35
Y
Yaaflfl 80,48±8,68* 75,97±4,40 C
Ciinnssiiyyeett
Kad›n 25 31 Erkek 10 4 *: p<0,05 Ort: Ortalama SS: Standart sapma T
Taabblloo 22.. Gruplar aras› KMY ve serum kreatinin klirensi sonuçlar›n›n karfl›laflt›r›lmas› Grup 1 Grup 2 (Ort±SS) (Ort±SS) L1-L4 KMY (gr/cm2) 0,821±0,21 0,87±0,13 L1-L4 T -2,17±1,80 -2,47±1,02 Femur boyun KMY
(gr/cm2) 0,67±0,13 0,67±0,10 Femur boyun T -2,66±1,02 -2,53±0,80 Femur total KMY
(gr/cm2) 0,67±0,15 0,72±0,12 Femur total T -2,53±1,15 -2,31±0,89 Serum kreatinin klirensi
(ml/dakika) 59,82±20,48 61,21±21,03
Ort: Ortalama SS: Standart sapma
KMY: Kemik mineral yo¤unlu¤u gr/cm2: gram/santimetrekare ml/dakika: mililitre/dakika
daha uzun olmas›na ra¤men fark istatistiksel olarak an-laml› de¤ildi (p>0,05). Yard›mc› cihaz kullan›m› ve ek hastal›k varl›¤› grup 1’de daha s›k gözlendi ve fark ista-tistiksel olarak anlaml›yd› (p<0,05) (Tablo 3).
T
Ta
arrtt››flflm
ma
a
Osteoporozun sebep oldu¤u k›r›klar geliflmifl ve gelifl-mekte olan ülkelerde ciddi sosyal ve ekonomik sorunla-ra neden olmaktad›r (6). Günümüzde k›r›kla iliflkili kli-nik risk faktörleri gittikçe artan önem kazanmaktad›r. Biz çal›flmam›zda, kalça k›r›¤› nedeniyle takip etti¤imiz 35 hastay› demografik özellikler (yafl, cinsiyet), sistemik hastal›klar (osteoporoz ve di¤er), kreatinin klirensi, k›-r›k öyküsü, yaflam tarz› (fiziksel aktivite durumu), yar-d›mc› cihaz kullan›m›, tekrarlayan düflme varl›¤› bak›-m›ndan kalça k›r›¤› olmayan 35 hasta ile karfl›laflt›rarak, risk faktörlerini de¤erlendirmeyi amaçlad›k.
‹lerlemifl yafl KMY’den ba¤›ms›z olarak her iki cinste kal-ça k›r›¤› geliflme olas›l›¤›n› artt›r›r (4,11,12,13). Özellikle 40 yafl›ndan sonra endosteal kemik rezorbsiyonunda ar-t›fl sonucu kemik porozitesi artar; bu durum kalça ve el bile¤i k›r›klar›na sebep olur (14). Kad›nlarda kalça k›r›k-lar›n›n %80’i 70 yafl›ndan sonra olurken, erkeklerde %50‘si 70 yafl›ndan sonra olur (4). Bizim çal›flmam›zda da k›r›k geliflen grubun yafl ortalamas› 80,48±8,68 olup, k›r›ks›z grubun yafl ortalamas›na göre daha ileriydi. Her iki cinste 30 yafl›ndan sonra KMY’de azalma bafllar, bu azalma kad›nlarda menapoz sonras› h›zlan›r. Senil dönemde ise bu kay›p h›z› her iki cinste benzerdir (15). Kad›nlarda yaflam sürelerinin uzun olmas› ve düflmeye e¤ilimleri nedeniyle kalça k›r›¤› daha s›k gözlenir (4). Chang ve arkadafllar›n›n 60 yafl üzeri kad›n ve erkekleri 12 y›l süreyle takip ettikleri çal›flmada, geliflen 229 kalça
k›r›¤›n›n 175’nin kad›nlarda görüldü¤ü bildirilmifltir (16). Çal›flmam›zda da kalça k›r›¤› geliflen hastalar›n %71,4’ü kad›nd›.
KMY ölçümü osteoporoz tan› ve takibinde s›kl›kla kul-lan›lan bir yöntemdir. Yap›lan çal›flmalar sonucunda kal-ça ve vertebrada oluflabilecek k›r›klar için, o bölgeden yap›lan KMY’nin major belirleyici oldu¤u bildirilmifltir (11,13,17,18). Rotterdam çal›flmas›nda 55 yafl ve üzeri 7806 kad›n ve erke¤in de¤erlendirilmifl, her iki cinste özellikle kalça k›r›klar› için femur boyun KMY’nin önemli risk faktörü oldu¤u belirtilmifltir (19).
Dünya Sa¤l›k Örgütü taraf›ndan gelifltirilen osteoporo-tik k›r›k riski hesaplamas› (FRAX) algoritmas› ile 10 y›ll›k major osteoporotik k›r›k ihtimali saptanabilir (20). Bu algoritma yafl, cinsiyet, vücut kitle indeksi, parental kal-ça k›r›k öyküsü, sigara tüketimi, glukokortikoid kullan›-m›, romatoid artrit, sekonder osteoporoz nedenleri, al-kol tüketimi ve/veya femur boyun KMY’den oluflan risk faktörlerini de¤erlendirir. Kanis ve arkadafllar›n›n k›r›k riskini de¤erlendirmek için FRAX’› KMY ve KMY olma-dan uygulad›klar› metaanalizde, femoral boyun KMY’si-nin osteoporotik olmas› durumunda, her bir klinik risk faktörü için kalça k›r›¤› ihtimali her iki cinste artmakta-d›r (21).
Buna karfl›l›k KMY’nin k›r›k riski için spesifik fakat sensitif olmad›¤›n›, birçok k›r›¤›n osteoporoz tan›s› olmadan da geliflebilece¤ini bildiren yay›nlar bulunmaktad›r (6,15). Çal›flmam›zda da hem lomber hem de femoral ölçümler-de her iki grup aras›nda anlaml› fark olmay›p (p>0,05), fe-mur boyun ve totalde osteopenik veya normal de¤erlere ra¤men kalça k›r›¤› geliflebilece¤ini gördük.
Düflme öyküsü ise daha önceki çal›flmalarda k›r›k ile ilifl-kilendirilen di¤er önemli bir risk faktörüdür (9,13,22,23). Ancak yafll› insanlarda düflmelerin %1 ka-dar›n›n kalça k›r›¤› ile sonuçland›¤› bildirilmifltir (24). Bu farkl›l›¤› yaratan düflmenin flekli ve enerjisi olabilir. Da-ha önceki k›r›k varl›¤› da kalça k›r›¤› ile iliflkili risk fak-törü olup (2,11,13), Benetos ve arkadafllar›n›n yapt›¤› derlemede önceki vertebral k›r›klar›n kalça k›r›¤› riskini 2 kat, bafllang›çta kalça k›r›¤› varl›¤›nda ise riskin 6 kat artt›¤› belirtilmifltir (4). Bu iki risk faktörü aç›s›ndan iki grup aras›nda anlaml› fark bulamad›k. Çal›flmam›z›n k›-s›tl›l›klar› hastalar›n düflme flekillerini daha detayl› sor-gulamamam›z ve poliklinikten takip etti¤imiz k›r›ks›z gruptaki hastalar›n dorsal ve lomber vertebralar›na yö-nelik X-Ray görüntüleri olmas›na ra¤men kalça k›r›¤› nedeniyle servisimizde takip etti¤imiz hastalardan ver-tebralara yönelik X-Ray çekimi yap›lmamas›d›r. Bu du-rum morfometrik vertebral k›r›klar›n fark edilmemesine neden olabilir.
Hastalar›m›z›n mobilite durumlar›n› yürüme mesafeleri-ni sorgulayarak de¤erlendirdik. K›r›k olmayan grupta yürüme mesafesi daha uzundu, fakat fark istatistiksel olarak anlaml› de¤ildi (p>0,05). Yard›mc› cihaz kullan›-m›n›n k›r›k olan grupta daha s›k olmas› da (p<0,05) bize yürüme mesafelerindeki k›s›tl›l›ktan dolay› oldu¤unu düflündürdü. Yap›lan çal›flmalarda azalm›fl yürüme ka-pasitesi olan hastalar›n daha düflük KMY’ye sahip oldu-¤u (9), düzenli yürüyüflün kalça k›r›¤› riskini azaltt›¤› (13) söylenmifltir. Muayyeri de yapt›¤› derlemede orta-ciddi fiziksel aktivite ile kalça k›r›¤› risk azalmas›n› ka-d›nlarda %38, erkeklerde %45 olarak bildirilmifltir (25). Senil popülasyonda ek hastal›klar ve sonucunda çoklu
Do¤u ve ark. Osteoporotik Kalça K›r›¤› Risk Faktörleri Osteoporoz Dünyas›ndan
2010;16:31-4
33
T
Taabblloo 33.. Gruplar aras› de¤iflkenlerin karfl›laflt›r›lmas› Grup 1 Grup 2 (n=35) (n=35) T Teekkrraarrllaayyaann ddüüflflmmee var 11 6 yok 24 29 D Daahhaa öönncceekkii kk››rr››kk var 5 5 yok 30 30 Y
Yaarrdd››mmcc›› cciihhaazz kkuullllaann››mm››
var 18* 5
yok 17 30
Y
Yüürrüümmee mmeessaaffeessii
ev içi 9 5 <500 mt 21 17 500 mt-1 km 4 5 >1 km 1 8 E Ekk hhaassttaall››kk var 31* 19 yok 4 15 *: p<0,05 mt: metre, km: kilometre
ilaç kullan›m› s›k karfl›lafl›lan bir problemdir. Denge bo-zukluklar›, postüral hipotansiyon, kardiyovasküler yet-mezlik, görme bozukluklar› düflmeye yol açarak k›r›k ris-kini artt›r›rlar (3,9). ‹nme sonras› ayn› yafl grubuna göre kalça k›r›¤› riski 2-4 kat artar (26). Hipertirodi ve Diabe-tes Mellitus (DM) sekonder osteoporoz nedenleri aras›n-da yer al›r. Hipertirodili kad›nlararas›n-da kalça k›r›¤› riskinde 2 kat art›fl oldu¤u bildirilmifl olup, DM tip 1 de genel po-pülasyona göre 12 kat, tip 2 de ise 1,7 kat art›fl oldu¤u söylenmektedir (4,15). Bizim çal›flmam›zda da kalça k›r›-¤› olan grupta ek hastal›k oran› daha fazlayd› (p< 0,05). Ayr›ca yafllanmayla beraber renal fonksiyonlardaki azal-maya sekonder D vitamini metabolizmas›ndaki de¤iflik-likler sonucu kas gücünde azalma ve düflme s›kl›¤›nda art›fl söz konusudur (27). Daha önceki çal›flmalarda kre-atinin klirensinin 65< ml/dakika’n›n alt›nda olmas› düfl-me için ba¤›ms›z risk faktörü olarak tan›mlanarak kad›n ve erkeklerde kalça, vertebra ve elbile¤i k›r›klar› ile ilifl-kili oldu¤u belirtilmifltir (28,29). Bu nedenle hastalar›m›-z›n renal fonksiyonlar›n› kreatinin klirensini hesaplaya-rak de¤erlendirdik. K›r›k olan grupta ortalama 59,82± 20,48, k›r›k olmayan grupta ortalama 61,21± 21,03 bu-larak anlaml› fark saptamad›k (p>0,05).
Kalça k›r›klar› yafll› popülasyonda en önemli mortalite ve morbidite sebebi olup, ülke ekonomisi aç›s›ndan da oldukça yüklü maddi masrafa neden olmaktad›r. Birçok risk faktörünün kalça k›r›¤› ile iliflkilisi gösterilmifltir. Bu risklerin belirlenmesi ve daha ayr›nt›l› olarak incelenme-si yüksek riskli kiflilerde kalça k›r›¤› ve iliflkili özürlülü¤ü önlemede oldukça önemlidir.
K
Ka
ay
yn
na
ak
klla
arr
1. Johal KS, Boulton C, Moran CG. Hip fractures after falls in hospital: A retrospective observational cuhort study. Injury 2009;40:201-04.
2. Lüthje P, Nurmi-Lüthje I, Kaukonen JP, Kuurne S, Naboulsi H, Kataja M. Undertreatment of osteoporosis following hip fracture in elderly. Arch Gerontol Geriatr 2009;49:153-57. 3. Korpelainen R, Korpelainen J, Heikkinen J, Väänänen K,
Ke-inänen -Kiukaanniemi S. Lifelong risk factors for osteoporo-sis and fractures in elderly women with low body mass in-dex-A population-based study. Bone 2006;39:385-91. 4. Benetos IS, Babis GC, Zoubos AB, Benetou V, Soucacos PN.
Factors affecting the risk of hip fractures. Injury 2007;38:735-44.
5. Kirazl› Y. Osteoporotik kalça k›r›kl› hastada medikal teda-vi-e¤itim. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2009;55:46-50.
6. Tanriover MD, Oz SG, Tanr›over A, Kilicarslan A, Turkmen E, Guven GS, Saracbas› O, Tokgozoglu M, Sozen T. Hip fractu-res in a developing country: Osteoporosis frequency, pre-disposing, factors and treatment costs. Arch Gerontol Geri-atr 2009.
7. Briot K, Cortet B, Trémolliéres F, Sutter B, Thomas T, Roux C, Audran M. Male osteoporosis: Diagnosis and fracture risk evaluation. Joint Bone Spine 2009;76:129-33.
8. White SC, Atchison KA, Gornbein JA, Nattiv A, Paganini-Hill A, Service SK. Risk factors for fractures in older men and women: The leisure world cohort study. Gen Med 2006;3:110-23.
9. Morita S, Jinno T, Nakamura H, Kumei Y, Shinomiya K, Ya-mamota H. Bone mineral density and walking ability of el-derly patients with hip fracture: A strategy for prevention of hip fracture. Injury 2005;36:1075-79.
10. Formiga F, Navarro M, Duaso E, Chivite D, Ruiz D, Perez-Castejonf JM et al. Factors associated with hip fracture-re-lated falls among patients with a history of recurrent fal-ling. Bone 2008;43:941-44.
11. van der Klift M, de Laet CD, Pols HA. Assesment of
fractu-re risk: Who should be tfractu-reated for osteoporosis? Best Pract Res Clin Rheumatol 2005;19:937-50.
12. Siris ES, Brenneman SK, Barrett-Connor E, Miller PD, Sajjan S, Berger ML, Chen YT. The effect of age and bone mineral density on the absolute, excess, and relative risk of fractu-re in postmenopausal women aged 50-99: fractu-results from the National Osteoporosis Risk Assessment (NORA). Osteopo-ros Int 2006;17:565-74.
13. Albrand G, Munoz F, Sornay-Rendu E, DuBoeuf F, Delmas PD. Independent predictors of all osteoporosis-related fractures in healthy postmenopausal woman: The OFELY Study. Bone 2003;32:78-85.
14. Günayd›n R, Karatepe AG. Kemi¤in biyomekanik özellikle-ri ve yafl ile iliflkili k›r›klar›n biyomekani¤i-Derleme. Oste-oporoz Dünyas›ndan 2007;13:44-8.
15. Nanes MS, Kalen CB. Clinical assessment of fracture risk and novel theurapeutic strategies to combat osteoporosis. Fertil Steril 2009;92:403-12.
16. Chang KP, Center JR, Nguyen TV, Eisman JA. Incidence of hip and other osteoporotic fractures in elderly men and women: Dubbo Osteoporosis Study. J Bone Miner Res 2004;19:532-36.6.
17. Delmas PD, Marin F, Marcus R, Misurski DA, Mitlak BH. Be-yond hip: Importance of other nonspinal fractures. Am J Med 2007;120:381-87.
18. Jr. Frisoli A, Paula AP, Pinheiro M, Szejnfeld VL, Piovezan RD, Takata E et al. Hip axis lenght as an independent risk factor for hip fracture independently of femoral bone mi-neral density in Caucasian elderly Brazilian women. Bone 2005;37:871-75.
19. Schuit SCE, van der Klift M, Weel AEAM, de Laet CEDH, Burger H, Seman E et al. Fracture incidence and associati-on with bassociati-one mineral density in elderly men and women: the Rotterdam Study. Bone 2004;34:195-202.
20. http://www.shef.ac.uk/FRAX.
21. Kanis JA, Johnell O, Oden A, Johansson H. FRAXTM and the assesment of fracture probability in men and women from the UK. Osteoporos Int 2008;19:385-97.
22. Abolhassani F, Moayyeri A, Naghavi M, Soltani A Larijani B, Shalmani HT. Incidence and characteristics of falls leading to hip fracture in Iranian population. Bone 2006;39:408-13. 23. Formiga F, Lopez-Soto A, Duaso E, Ruiz D, Chivite D, Perez-Castojen JM et al. Differences in the characteristics of el-derly patients suffering from hip fracture due to falls ac-cording to place of residence. J Am Med Dir Assoc 2007;8:533-37.
24. Masud T, Morris RO. Epidemiology of falls. Age ageing 2001;30:3-7.
25. Moayyeri A. The association between physical activity and osteoporotic fractures: A review of incidence and implica-tion for future research. Ann Epidemiol 2008;103:610-13. 26. Boonen S, Dejaeger E, Vanderschueren D, Venken K,
Boa-gerts A, Milisen K. Osteoporosis and osteoporotic fracture occurence and prevention in the elderly: a geriatric perspec-tive. Best Pract Res Clin Endocrinol Metab 2008;2:765-85. 27. Gallagher JC, Rapuri P, Smith L. Falls are associated with
decreased renal function and insufficient calcitriol
produc-tion by the kidney. J Steroid Biochem Mol Biol
2007;103:610-3.
28. Dukas L, Schacht E, Mazor Z, Stahelin HB. Treatment with alfacalcidol in elderly people significantly decreases the high risk of falls associated with a low creatinine clearence of 65< ml/min. Osteoporosis Int 2005;16:198-203.
29. Dukas L, Schacht E, Stahelin HB. In elderly men and women treated for osteoporosis a low creatinine clearence of 65< ml/min is a risk factor for falls and fractures. Osteopo-ros Int 2005;16:1683-90.
Do¤u ve ark.
Osteoporotik Kalça K›r›¤› Risk Faktörleri
Osteoporoz Dünyas›ndan 2010;16:31-4
