ÂMEDÎ GALİB EFENDiNİN MURAHHASLIĞI ve PARİS'TEN GÖNDERDİĞİ SİFRELİ MEKTUPLAR

A.' MEDI' GALIB EFENDiN~N MURAHHASLI~I

ve

PARIS'TEN GÖNDERDI~I SIFRELI MEKTUPLAR

~. Hakk~~ Uzun çar~~l~o~lu

Bal~kesir Saylam

On sekizinci as~r sonlar~nda siyasi hayata at~larak Türkiyede yeti~en Devlet Adamlar~~ aras~nda iyi görü~ü ve dü~ünü~ü, cerbeze ve ihatas~, ecnebi mehafilde yapt~~~~ sempati ile yüksek bir mevki sahibi olan Mehmed Said Galib Efendi [Pa~a] nin hayat ve icra-at~m burada uzun uzad~ya yazacak de~ilim; kendisinin oldukca etrafl~~ surette tercüme! halini 1925 te (Karesi Me~ahiri) isimli ese-rimin ikinci cildinde ne~retmi~tim; bu makale~nde Galib Efendi'nin nas~l yeti~ti~ini k~saca anlatt~ ktan sonra an~n Paris murahhasl~~~na âit ~imdiye kadar ne~redilmemi~~ olan baz~~ mühim vesikalar~~ ne~-rediyorum ; Bu vesikalar, hazinei evrak dosyalar~~ aras~nda bulunup Galib Efendinin Fransa siyasetiyle Frans~z siyasilerine, Hariciye Naz~r~~ Taleyran'a ve ozaman ba~~ konsül olan Bonapart'a ve an~nia görü~melerine dair mühim malümat~~ ihtiva etmektedir. Galib Efendinin ~ifreli tahriratlar~, Fransan~n ~arkta ve bilhassa Osman-l~lar üzerinde yapt~~i tesiri, Fransan~n oynad~~~~ rolü ve Taleyran~n karars~zl~giyle âilakl~~~n~, Bonapart~n vaziyetini ve hülâsa o zamanki Frans~z siyasetini dikkate ~ayan bir ~ekilde izah etmektedir. Galib Efendinin ~ifreli yaz~lar~n~n ekserisi eski kulland~~~miz rakam iledir ki son zamana kadar mevcut idi; ~ifrelerin bir k~sm~~ da hu-rufu cifriye ile yaz~lm~~~ olup an~n da bir foto~raf~~ makalenin sonuna konulmu~tur.

Galib Efendinin gönderdi~i bu ~ifreler hükümet merkezinde aç~l~p yaz~ya çevrilerek Sadrazam taraf~ndan hükilmdar Selim III, e arz ve takdim edilmi~~ ve icabedenlerinin üzeride hatt~~ hümayun ile i~aret olunup direktif verilerek yine geldi~i yere yani Sadaret vas~tasile Divan~~ Hümayun Kalemine iade olunmu~tur.

358 _{~ . Hakk~~ Uzunçar~~ l~ oklu}

Mehmed Said Galib Efendi, Sadaret [Ba~vekâlet] Mektubi Kalemi Ba~halifesi iken 1774 te vefat eden Ahmed Efendinin o ~lu-dur. Babas~~ öldü~ü zaman on ya~~nda idi; k~ymetli devlet adam-lar~ndan olup Reisülkitap, Sadaret Kethüdal~~~~ gibi mühim Devlet hizmetlerinde bulunmu~~ olan Abdullah Berri' Efendi taraf~ndan himaye olunarak tahsil ettirilip babas~n~ n kalemine devam~~ temin olundu ; Galib Efendi daha sonralar~~ terakki ederek 1798 de Âmetçi oldu; ordunun M~s~ r seferine hareketi üzerine Galib Efendi Ametçi vekili yani Rikab~hümayun Ametçisi olarak ~stan-bulda kald~~ ve be~~ sene kadar Âmetçilik yapt~.

Galib Efendi bu hizmette iken makalemize esas olan Fransa ile Türkiye aras~nda Muahede aktetmek üzere Paris'e gönderildi [1802 Nisan] . bu Muahedeyi imzalad~ktan sonra ~stanbula avdet edince büyük tezkereci ve Vas~f Efendinin yerine 1806 da Rei-sülküttab oldu; bu hizmeti devletin buhranl~~ zaman~na tesadilf etmi~ti; Ruslar ile mükâlemeye memur edildi; Selim III. ün _~ slaha-t~na taraftar oldu~undan bu hükümdar~n saltanattan ~skat~~ üzerine Alemdar Mustafa Pa~an~n himayesi sayesinde mürteciler taraf_{~ ndan} öldürülmekten kurtuldu; 1808 de ikinci defa Reisülkitab olup daha sonra Sadrazam Kethüdal~~~na tayin edildi ve 1812 de Bükre~~ Mu-ahedesini imzalad~ ; 1814 iptidas~nda üçüncü defa Reis oldu: Daha sonra kendisini istirkap eden me~hur Halet Efendinin darbesiyle azl ve nefyedildi ve aras~~ biraz geçince ~stanbula gelmemesi için vezirlikle vali tayin olundu.

Mehmed Said Galib Pa~a: devam etmekte olan Mora isyan_{~ n~n,} askerin intizams~zl~~~~ yüzünden uzun müddet bast_{~ r~lamamas~~ üzerine} Sadrazam tayin olunarak Mora i~inin halledilmesi kendisine havale olundu ; Avrupadaki siyasi cereyanlara vak_{~ f olan Galib Pa~a} Dev-letlerin bir müdahale kap~s~~ açmalar~n~n önünü almak için bu i_~i M~s~r Valisi Mehmed Ali Pa~an~n ba~~na dolad~~ ; M~s~ r valisinin Avrupa talimi görmü~~ olan muntazam Cihadiye Askeri vard_{~ ; bu} sayede Mora i~i bir müdahaleden evvel halledildi; bu ise Yunanl_{~ lar~~} te~vik ve tahrik eden devletlerin i_{~lerine gelmedi. Maskeyi atmalar~~} üzerine tarihte me~hur olan Navarin vak'as~~ meydana geldi.

Galib Pa~a 1824 Sonunda sadrazaml_{~ ktan azledildi ve son} ola-rak Erzurum vali ve saraskerliginde bulunup Rusya harbi sebebiyle 1828 de Hükümeti ikaz yollu yazd_{~~~~ mütalealar ho~~} görülmedi~in-den azlolunup vezirligi de ref'olunarak Bal_{~ kesire nefyedildi. Galib} Pa~a buraya geldikten az sonra 1829 senesinde altm_{~~~ be~~ ya~~nda} vefat etti.

Amedi Galib Efendinin ~nurahhasl~ g~~ 359

Galib Pa~a, k~sa boylu, güler yüzlü, terbiyeli, halim ve müdekkik olup kalemi ve idaresi güzeldi. Memuriyet hayat~n~~ pek temiz ve le-kesiz olarak geçirmi~tir, en kar~~~k siyasi meselelerde bile kat'iyyen telâ~~ göstermiyerek vak~fâne ve vakurâne hareket ederdi, devletçe yap~lan ~slahat yüzünden iki defa ölüm tehlikesi geçirmi~tir.

Galib Pa~a Türkiyede yar~m as~rdan fazla süren Mustafa Re~id Pa~a Siyasi mektebinin banisidir. Galib Pa~a, Dahiliye Na-z~r~~ me~hur Pertev Pa~ay~~ ve o da Mustafa Re~id Pa~ay~~ yeti~tir-mi~tir ki Ali ve Fuad Pa~alar bu mektebin zaman~na göre en müm-taz iki siyasisidir.

Galib Pa~a uzun uzad~ya söz söylemez fakat söyledi~ini ve-ciz söylerdi ; hatta bir mükâleme meclisinde Rusya ve Avusturya murahhaslar~n~n iki, üç sahifeyi ihtiva eden sözlerine muciz ve mukni müdafaalar yaparak on be~~ kelime ile bu murahhas- lar~~ ilzam edivermi~tir ki bu, ihata ve zekâs~na delâlet eder.

Son Osmanl~~ Sadrazamlarmdan küçük Said Pa~a merhum Av-rupaya murahhasl~k veya sefaretle giden devlet adamlar~~ içinde en ziyade Galib Efendiyi be~enip sefaretnamesinin müdekkikane yaz~ld~~~n~~ ve kendisinin siyasi ve edebi tarihimizde mümtaz bir mevki sahibi oldu~unu söylemektedir. [1]

Kalemine, zekâ ve iktidar~na ma~rur ve adam bei",renmekte pek mü~külpesent olan Said Pa~an~n, Galib Pa~a hakk~nda takdiri tam ye-rinde olup tarihi vak'alar, siyasi hâdiselerde bunu teyit etmektedtr.

Osmanl~~ Hükümeti, Avrupa cemiyeti düveliyesine (4,~,3 gir- meden evvel zaman zaman Avrupaya fevkalade sefirler göndermi~~ tir. Bunlar~n mecmuu on sekiz olup on dördü sefaretname yazm~~t~r. Bu sefaretnamelerin içinde en k~ymetlisi ve vâk~fane yaz~lm~~! Galib Efendinin sefaretnamesi ise de maalesef noksand~r. Henüz tam bir nüsha elde edilmemi~~ veyahut merhum Galib Pa~a retnamesini tamamlama~a muvaffak olamam~~t~r. Bu noksan sefa-retname (Sefasefa-retnamei Amedi Galib Efendi) ba~l~~iyle Edebiyat~~ Umumiye Mecmuas~nda ne~redilmi~tir. Benim hazinei evrak ka-y~tlar~ndan ç~kard~~~m ~ifreli vesikalar~n siyasi olmay~p s~rf Parise kadar olan seyahate teallük eden noktalar~~ Galib efendinin nok-san kalan sefaretnamesini ikmal edebilir.

* *

~imdi Galib Efendinin murahhasl~ kla Parise gönderilmesinin sebebine gelelim:

Malüm oldu~u üzere 1798 de Bonapart ani olarak M~s~r~~ i~gal

360 t. Hakk~~ Uzunçar~~l~c~klu

etmi~~ ve daha sonra Suriyeye yürüyüp Akkâ önünde muvaffak olam~yarak Kahireye avdet etmi~ti; Osmanl~~ Devleti M~s~r~~ geri almak için kara ve denizden kuvvet sevketti~i s~rada Frans~zlar~n hasm~~ olan ~ngiliz ve Ruslarla da ittifak etmi~~ ve Neticede Frans~ z-lar M~s~r~~ tahliyeye mecbur kalm~~z-lard~.

Frans~zlar~n M~s~r~~ i~gali ~ngiliz Frans~z muharebesi icab~~ idi. M~s~r~n Frans~zlar taraf~ndan tahliyesinden sonra yorgun dü-~en ve biribirlerine galebe çalmaktan limitlerini kesen her iki Dev-let müsalâhaya yana~t~lar. Maamafih Bonapart, iberik ve ~talya ya-r~madalar~ndaki muvaffakiyetleri dolay~siyle Avrupa muvazenesinde galip mevkiinde bulunmakta idi ; nihayet Londrada iki Devlet ara-s~nda sulh akdi esaslar~~ kat'i surette takarrür ettikten sonra mad-delere ait teferruat~n sonra ayr~ca ba~ka bir yerde tesbiti karar-la~t~r~lm~~t~.

~~te bu suretle 1801 te~rinievvel ba~lar~ nda Londra'da muahe-denin esas~~ imza edilmi~ti. Bu esas maddelerden birisi de M~s~r~n Osmanl~lara terki ve Türkiye arazisinin harpten evvelki halde kalmas~~ idi [1] bundan sonra teferruata ait k~s~ mlar~n da (Amyen) ~ehrinde toplanacak mükâleme meclisinde görü~ülmesi tensip edilmi~ti.

Ahitnamenin (Amyen ) de müzakeresi esnas~nda ~ngilizler, Türkiyenin de murahasl~~~n~~ yapmak i~tedilersede Türkiye bu-na muvafakat etmedi ve murahasl~~a dört, be~~ seneden beri Pariste Sefir bulunan ve M~s~r meselesi üzerine ~stanbulda tevkif edilen Fransa elçisine mukabil göz hapsine al~nan Esseyyid Ali Efendiyi tayin etti.

Halbuki Türkleri ~ngilizlerden ay~rmak istiyen Bonapart, Londra sulh maddeleri görü~ülmeden evvel Esseyid Ali Efendiye yine eskisi gibi Sefir muamelesi yapm~~~ ve hattâ 1801 senesi Te~rini-evvelinin dokuzunda yani Londra esas~n~n takarrurundan bir hafta sonra Ali Efendi ile Fransa Hariciye Nami Taleyran aras~nda Londra esas~ndan ayr~~ olarak Pariste mustakil bir muahedenâme imza-lanm~~t~.

[1] ~ngiliz Sefiri taraf~ndan Londra esaslar~n~~ havi ~artname Bab~âllye takdim edildi~i zaman Sefir, takririnde Osmanl~lar~~ minnettar birakmak maksadiyle güya ~ngiliz K~ral~n~n hay~rhah (o-) Müttefiki olan Türkiyenin mülki mesalihini iltizam ve M~s~r~n tahliyesi için sair yerlerde zaptetti~i memleketleri bile it~deye muvafakat eyledi~ini beyan etmi~ti [Hazinei Evrak dolap~~ sand~k 40] halbuki Ingil-izlerin ~imdilik Bonaparta kat'l galebeden ümitlerini kestikleri için muahede

akteyledikleri malümdur. ~ngilizler bu muahede ile Fransa Ispanya ve Fele-menk'ten ald~klar~~ yerleri iade ve Maltay~~ da ~övalyelere terketmekte idiler.

Amedi Galib Efendinin murahhash~t 361 Bu yeni Muahede mucibince M~s~r k~t'as~~ tamamen Osmanl~~ Devletine iade olunacak ve Türkiye arazisi harpten evvelki hal-de bulunacak, Devletialiyye her hangi bir hal-devlet hakk~nda müsaa-dekârl~kta bulunursa Fransa hakk~nda da ayni müsaadekârl~~~~

yapacak, yediada (Cezairi Seb'a ;1.?.) Cümhuriyetinin mevcu-

diyeti Fransa taraf~ndan tasdik olunarak bunun nizam~n~n muhafa-zas~n~~ Fransa tekeffül edecek ve Garp ocaklar~n~n Fransa Tüccar gemilerine taarruz etmemeleri için bu ocaklarla Fransa aras~nda mukavele imza edilecekti.

~ngilizler, Türk davas~n~ n kendileri taraf~ndan deruhte edilme-sinin reddi ve Paris ~ehrinde Türkiye sefiriyle Taleyran aras~nda imzalanan münferit muahedeye itiraz ile M~s~r Cezair ve Yediada i~inin zaten Londra Ahitnamesinde mevcut oldu~unu söyliyerek ay-r~ca bir murahhas tayinini ileri sürdüklerinden yukarda yazd~~~m~z gibi Amyen Mükâlemesine Paris Sefiri Ali Efendi memur edilmi~ti. Bonapart, Türklerle ~ngilizleri birle~tirmemekte israr ile Ali Efendinin murahasl~~~n~~ kat'iyyen tan~mad~~~~ gibi an~n (Amyen) e gitmesine bile mümaneat etmi~ti, hatta. Taleyran~n Reisülküttab'a gönderdi~i mektupta, Fransa Cümhuriyetinin Devletialiyye ile ba~-kas~n~n tavassutu olmaks~z~n musaleha talebinde olmas~na mebni münferit Paris Muahedesinin tasdik~~ isteniyor ve hükümet tehdit ediliyordu[1]. ~ngilizler ise Londra karar~n~n esas tutulmas~nda israr eyliyorlard~~ [2].

Türkiye hem müttefiki olan ~ngilizlerle Ruslar~~ gücendirme-mek — Çünkü ~skenderiyye henüz Ingilizlerin elinde ve yediada-

[1] Taleyfan Reisülküttab'a gönderdi~i bu mektupta (Elhaletühazihi Konsolosu mü~arünileyh[Bonapart] Ali Elendiyi Amyen meclisinde kabul eyle-memesi mücerret devleteyn beyninde tam ve halis bir musalehan~n akdi matlubu olup mademki emrimusaleha Devletialiyye ile bizzat ve ecnebi bir devletin nüfuzu dahil olm~yarak tanzim olunmaga tam ve halis addolunmad~g~ndand~r) demi~~ ve bundan ba~ka Bonapart~n a~z~ndan da e~er münferit muahede yap~lmazsaFransan~n Sicilzeteyn memleketindeki Askerinin Bo~az~~ geçip Rumeliyi veyahut Türkiyenin ahar taraf~n~~ zaptedebilece~ini söyliyerek Devleti tehdit eylemi~ti (Hazinei ev-rak vesikalar~) hatta Sefir Ali Efendi 15 Eylül 1216 11802 Mart iptidas~] tarihli tahrirat~nda Bonapart ile yapt~~~~ bir mükalemede Amyen'e var~p orada müttefik-lerin rey ve imzalariyle i~e ba~lamak laz~m geldi~ini söyledi~i zaman Bonapart : (Sizin Amyen'e gitmenize hacet yoktur; biz Devletialiyyenin ~an~n~n ala ol-du~unu isteriz musalehan~n müstak~llen müzakere ve tanzimi bu tarafta olmal~d~r) demi~. Ali Efendi ise (benim usulü memuriyetim müttefikler marifetleriyle Amyen-de musalehay~~ tanzim etmektir) diye israr eylemi~~ ve nihayet bu i~~ Galib Efen-diye havale olunmustur (lIazinei evrak vesikalar~~ dolap 2 sand~k) 35.

362 ~. Hakk~~ Uzunçara~llogl u

da Ruslarlarda idi — ve hem de Avrupada siyasi mevki ve nüfuzu artan ve ~talyadaki kuvvetleriyle Rumeliye taarruz etmesinden kor kulan Fransay~~ elden kaç~rmamak istiyordu. Padi~ah, Askeri isifihat için bilhassa Frans~zlara mütemayildi. Bundan dolay~~ hükümetçe her iki taraf~~ memnun b~rakacak surette birmuahede akdi için i~gü-zar bir devlet adam~n~n murahhas olarak gönderilmesi lâz~m geldi ve bunun için de o tarihte Rikâb~~ Hümayun Âmetçisi [1] bulunan

Galib Efendi bizzat _{Selim III. taraf~ndan Murahhas tayin edildi [2]}

bundan bir iki gün sonra Hükümdar Bab~âliye gelip harici siyaset hakk~nda tekrar görü~üldükten sonra Galib Efendi'ye huzurunda h~l'at giydirmi~ti [3].

Galib Efendi (Zilkade 27 Sene 1216) da yani 1802 Mart ay~n~ n sonunda kara tarikiyle ~stanbuldan hareketetmi~tir ; Galib Efendi Istanbuldan itibaren Pe~teye kadar yollardaki haller, görü~tükleri Amedi, veya Ametçi; Divan~~ Humayundan hükümdara arzedilecek tahri-rat~~ Sadr~azam veya vekilinin mühürile mühürledikten sonra Saraya gönderme~e memurdur. Emri alt~nda Amedi kalemi vard~. Ametçi devlet esrar~na vakit olup Sadr~azam sefere memur olsa Ametçi de beraber gider ve yerine R~kab~~ Hiima-yun Ametçisi denilen bir vekil tayin edilirdi. Galib Efendi, Murabhas tayin edil-di~i zaman vekil idi; ordunun M~s~r seferinden avdeti ve ~stanbula yakla~mas~~ üzerine asaleten Ametçi oldu. Amedi kalemi devletin gizli tahrirat~n~~ sakla-d~~~ndan Selim III. ün koydu~u nizam üzerine buraya memur edileceklerin tayinleri bizzat hükümdarua müsaadesine mütevakk~ft~.

Edebiyat~~ umamiye meemuas~~ N. 8 S. 145

~ngiliz Elçisi Paris Sefiri Ali Efendinin Pariste imzalad~~~~ münferit mua-hedeyi tan~m~yarak Londra esas~na göre muahede akdini istiyor ve Bab~aliyi tehdit eyliyordu ; hatta Elçi bir gün Bab~aliye gelip bir takrir vermi~~ ve bunda: ( E~er De vletialiyye Paris esas~ m tasdik ederse; ~ngiltere Kral~~ kendisini ukud~~ 3, ittifaktan azadebileee~ini ve kendisi dahi müttefik Elçili~i suretinden istifa edece~ini) bildirmi~ti. Bunun üzerine Sadaret Kaymakam~n~n riyasetinde [Sadrazam M~s~r seferinde idi] Bu mesele uzun uzad~ya görü~ülerek her iki taraf~~ tatmin için müstakil bir murahhas~n gönderilmesi kararla~t~r~lm~~~ ve bu müzakere neticesi hükümdara arzolunmu~tur. Selim IIL bu arz tezkeresinin üstüne ~unu yazm~~t~r:

(Kaymakam Pa~a; vak~a Li~.3) adam gitmekten gayri tedbir yoktur; geçen gün At~f Efendinin [Sab~k Reisülküttab] gitmesini lisana alm~~t~m, sonradan mülahaza eyledim münasip görmedim uymaz; imdi Amedi Efendi [Galip Efendi] asl~ndan mükâlemelerde bulundu ve hala maslahat içindedir, dirayetli Ademdir, gayet mü-nasiptir murahhas tayin eyledim; münasip paye ve harcirah verilüp üç günedek

azimet eylesün, Hakteala, tevfik versin; maddenin ne kadar cesim [Ehem-

miyetli] oldu~unu ve nezaketini kendi bilür, göreyim an~ ; ~ngilterelu, biz var~nea ~nusalihalar~~ tekmil ederler ise mülahazasiyle tasdikname ve rt~ l~ satwme misillu iktiza eder zannolunur senedat var ise hafiyyen Galib'e yenilse iktiza eder ise ibraz eder idi. ) [Hazinei evrak dolap 1 sand~k 40 hat numaras~~ 24].

Amedt Galib Efendinin murahhasl~~~~ 363 kimseler ve gezüp gördü~ü yerler ve seyretti~i Tiyatrolar hakk~nda noksan kalan Sefaretnamesinde pek veciz malümat veriyor. Galib Efendi'nin hükümet merkezine gönderdi~i ilk mektuplar~n - Siyasi k~ sm~~ hariç - bir çok yeri seyahatinden bahs etmekte olup Sefa-retnamesindeki noksanl~~~~ doldurabilir..

Ne~retti~imiz mektuplarda gerek Türkiye ve gerek Avrupa ahvaline ve o zamanki Fransa siyasetine dair çok ~ayan~~ dikkat ~eyler yaz~lm~~~ oldu~undan bunlar hakk~ na ayr~ ca izahat vererek mektup mündericat~m tekrar etmek istemiyorum.

MEKTUPLAR

Türkiyenin Nemçe hududundan Peste, Beç [Viyana] tari-klyle Istrazburga hareket:

Kâ~~d~n üstünde sol tarafta Sadrazam~n k~rm~z~~ mürekkeple derkenar~~ :

[Pariste olan Amedi Efendi kullar~n~n "Beç„ e ve andan Parise vürudunu mü.~'ir mukaddem tahrir edüp bu defa gönderdi~i huruf~~ mahude ile [~ifre] kaimenin [tahrirat] mealidir emir ve ferman menlehülemir hazretlerinindir] .

Müsteinen billâhitealâ Asitaneden Z»<i hareketimden beru sahar~~ ve feyafide devan olarak ~ehri Zilhic- cetü~~erifenin yirmi dördüncü günü [1802 Nisan sonuna do~ru] Nemçe Devleti hududuna vüsul ve ferdas~(Sebin) kasabas~na duhul ile acâleten azimet için menzil bargirleri tedariki esbab~n~n istih-saline sarf~~ makderet olunmu~~ ise dahi postalarda bargir gayet kalil ve kariyelerden cem'i murad olunsa her bir postada iki~er, üçer saat tavakkufa muhtaç olaca~~~ ve baz~~ mahalde arabalara öküz ko~ulmak dahi icap edüp teenni iktiza edece~i Sebin Cenaral~~ taraf~ndan ihbar olunmaktan nâ~i mebali~i külliye ile kira araba ve bargirleri isticânna mecbur oldu~uma binen buna dahi Ceneral ve gayri ki~nesne müdahale edemeyüp r~za L:, pazar~~ oldu~undan iki günden evvel tedarik ve tehiyyesi bir veçhile mümkün olmad~~~~ ve bu suretle Sebin'den dahi hareket olundu~u mukaddemce tahrir ve i~'ar olunmu~tu. I~bu Sebin kirac~lar= hayvanlar~~ indlerinde nefislerinden muhterem oldu~undan çok s~kmamak ve günde bir kaç kerre ~a'ir ve kiyah .~~~ vermek ve h~lâf~~ mutadyem üzerine yolda su bulunan yerlerde durup sulamak misillû teahhuru mucip harekatlar~ndan ve cebir ve tehdit elden g.elmeyüp dile-dikleri gibi hareket ve yem ve su mahalleri buldu~u gibi bilâ suâl dilhahlar~~ üzre tevkif e mübaderetlerinden alimallahüteala

Âmedi Galib Efendinin murahhaslik~~ 365

,4,,r4tys. çekti~im azab~~ derün ve hezar tekellüfat z),J.,,„ut. ile

iki kona~~~ bir edince vaki olan mihenLyi güna gün derecei tariften birun olma~~n Sebinde al~nan defteri muteber mucebince yüz otuz saatlik mahal olup alt~~ bargirli Hinto ile bazen seri gidilmek mümkün oldukça on saatlik mesafesi alt~~ saatte al~nmak kabil

olan ve eksen i saati saatine mukabil gelen rehirast ile (Pe~te)

kasabas~na ledelvürut Sebin kirac~lar~~ andan ileri gitmeyüp

mukavele ol mahalle kadar oldu~undan Pe~teden (Beç) e kadar yine posta bargirleri bulunmamak cihetiyle kira araba ve bargirlerinin ol tarafta dahi tebdil ve tedariki, zaruri bir az vakte muhtaç olup Sebin kirac~lar~~ gibi yolda eza ve tehir olmamak için eyyam~~ azimetin mukavelesine ikdam olundukta Hinto[Araba]saati olmak üzere

Pe~te-den Beçe kadar otuz alt~~ saatlik mahalli dört günPe~te-den evvel katede-

memekte posta kirac~lar~~ ~srar eyledi~inden naçar olveçh ile tan-

zime ibtidar ve Beçte, bu madde icin Sebin ve bu Pe~te'den ziyade tevakkuf iktiza edece~i haber al~nmak hasebiyle Beçte olan mas-lahatgüzar~~ devletiâliyye Tibalto'ya ileri ka~~t tisyar ve ne veçhile olur ise, Beçten hududa menzil ile azimetimiz suretini istihsal ve menzil bargirleri ol taraflarda dahi bulunmak mümkün olmad~~~~ halde naçar kira ile tanzim idüp lakin gayet çabuk götürmek üzere kirac~lar~~ itma ile mi olur gayri güne mi olur Beçe vuru-dumuza kadar tehiyye hususuna sâyi bihümal eylemesi tahrir ve i~'ar olunmu~~ ise dahi tanzime muktedir olamad~~~ndan çakerleri Beçe ledelvürut menzil hususuna ihtimam edip Beçden sonra dahi her postada bargir bulunm~yaca~~~ haber al~nd~~~ndan ldildç yine kiraya mecburiyet has~l olundukta Beç kirac~lar~, Beçten Fransa hududu olan istrazburg'a on alt~~ günden evvel götüremiyeceklerini kat'i ifade etmeleriyle çakerleri ise Amyen Musalahas~n~n hitam~~ takribiyle bir dakika evvel Parise vusule mümkünü olsa Tayeran;)1LsI. etmek derecesinde kemali acele üzere oldu~undan Beçte Umur~~ Hariciye Naz~r~~ Kopenzel marifetiyle sürati azimete vesile bulmak suretine te~ebbüs olunup postalarda bargir cem ettirilmek üzere hududa kadar tenbih olunmak maddesini kemali iltizam ile iltimas~~ havi Tibalto taraf~ndan mahsus takrir ita ve Asitaneye sefaretle me-

mur olan istermer'e, p5,...odahi mahsus haber isra olundu~u esnada

mersum ~stermer mülakat için canibi çakeriye gelmekle Beçe vusulü bendegiden bir kaç gün [evvel] Nemçe imparatoru Brazburg cemi-yetine gitmi~~ oldu~undan mezbur Kopenzel, çakerlerinin Beçe du-hulüm hilâlinde ol tarafa gitmi~~ olmak hasebile baz~~ ~nültemesat~m olur ise tanzim etmesini mersum ~stermere sipari~~ etmi~~ oldu~unu

3 66 _{~. Hakk~~ Uzunçar~~~ l~o~lu}

ledelbeyan çakerleri dahi menzil bargiri maddesini ifade ile bun-dan gayri iltimas~m olmay~p bunun tanzimi mucibi memnuniyet olaca~~n~~ beyan etti~ine mebni mersum istermer sai edece~ini inha ve bizim devletimizde baz~~ mahallerde geçit resmi adeti var-d~r ve gümrükçüler e~yaya müdahale eder; galiba size yolda bun-lar zahmet vermi~lerdir bundan ileride böyle nesne olmamas_~~ da-hi tenbih olunacakt~r deyu inba etmekle hele güçle posta bar-girlerile gidilmesine karar verilip laz~m olan arabalar taraf~~ oake-riden i~tira ve bunlar için Beçte iki günden ziyade kalmay_~p mu-harremin on yedinci günü hareket olundu.

Çakerlerinin Beçe vusulüm günü Fransalunun celbi hat_~r~na mu-kaddime olmak üzere Beçte mukim Fransa elçisi ~ampani ile mülakat~~ ihtiyar edip beynessüfera, kaidei ikramiyeden oldu_~u veçhile iptida maiyyeti çakeride olan katip kullar~~ taraf~~ Devleti-aliyyeden maslahat~~ hayriyye için Parise memuriyetimizi ihbar ze-miniyle resmen elçii mesfura tisyar ve kendisile mülakata hahi_~imiz izhar olunup badehu elçii mersum dahi resmen serkatibini taraf_~m~za irsal ile ferdas~~ hanesinde team etmek yahut kahve ve dondurma tenavül eylemek üzere azimetimizi iltimas etmekten na_{~i teamdan} itizar bine ertesi gün mersumun hanesine var_{~ ld~kta kahve ve} dondurma ve gf~nagün ~ekerleme ve meyva çakerleri için mahsus tehiyye etmi~~ oldu~undan kemali mahzuziyetle vafir ikram ve sizin memuriyetinizi havi tahrirat ile Parise giden terceman Aleksa-n~n Parise bugünlerde vüruduna binaen sizin zuhurunuza müte-rakkip olduklar~~ cümhur taraf~ndan bana yaz~lm~~t~r :bir an akdem vusulünüzden mahzuz olurlar diyerek dostlu~a dair biraz kelimat bast ve ifham itmekle çakerleri dahi acaleten azimete niyetimizi ve beyneddevleteyn zuhür eden münafese bürudetten madut olmayip ar~zai cüz'iyye kabilinden olmak hasebiyle saffeti canibeyn mukteza

s~~

Amedi Galib Efendinin murahhaaliti 367 du~um Lostariya'ya gelüp icrai resmi mukabele etmek cihetiyle kendusinin taraf~~ çakeriye tekellüf üzre ikram~na filcümle mu-kabele olmak üzere Asitanede carl olan resim gibi mevcut olan mücevher hokka ve zarflar ile tatl~~ ve kahve ve ~erbet ve buhur resmi (ile) yolcunun ikram~~ bu miktarla olabilür deyu itizar ile icra ve Beçten hareket üzre oldu~umdan kendusile veda olunma~la Elçii mersum çakerlerinin muamelemden memnun oldu~undan hareketi bende~i hilalinde dahi tekidi ikram içün ~kinci S~r Katibini taraf~~ çakeriye gönderüp tekrar istifsari hat~r ve Fransa Cümheriyetinin mevalat~na dair bir az kelimat beyan etmekle canibi acizanem-den dahi iktizas~na göre ecvibei layika ile iade olunduktan sonra yine mukabele z~mn~nda maiyyeti çakeride olan Fransa terceman~~ Frankini vesatatile Elçii Mersumun bu güne ikram~ndan kemali mahzuziyet haberi kenduye tesyir k~l~nd~~ ; ve Beçte oldukça rü-kflb için Hintu laz~md~r deyu Elçi! Mersum mahsus kendu Hintu y~n~~ [Hintos~n~] taraf~~ çakeriye tayin edüp Beçten harekete kadar

an~nla ke~tügüzar ve badeh~~~ hanesine iade olundu.

Fransa Elçisi Mersum ile hasbeliktiza mülakata mebni müttefik devletler olan Rusya ve ~ngiltere devletlerinin Beçte olan Elçile-rile dahi mülakat husus' mesfur Tibaltonun Beç kaidesini bilmesi cihetile kendusile müzakere olundukta bu taraf~n kaidesi mukte-zas~nca an~n ile mülakat yahut haber irsaline mecbur de~ilsiniz zira siz Beçe memur olmayup mahalli ahara gitmek üzre buradan mürur edecek oldu~unuzdan iktiza etmez; Françe Elçisile müla-kat~n~z Françe Cümhuruna memuriyetinize mebni laz~md~r; bu hususta bir güna kal ve k~y~~ olmaz, olur ise ben mes'ul olay~m deyu Tibalto söylemi~~ ise dahi müttefik Elçileri oldu~undan hariç ez

resim tatyip için mülakata karar verilüp kendulere var~laca~~~

beyaniyle Rusya ve ~ngiltere Elçilerine haber gönderildikte ikisi dahi hanelerinde bulunmayup Beç haricinde birer mahalde ziya-fette olduklar~~ haberi varid oldukta ~ngiltere Elçisi hanesine vürud ile agah oldukta canib çakeriye badelas~r.t--11J-I ademini gönderüp çakerlerinden haber verudunda hanesinde bulunmad~~~~ itizar~n-dan sonra kendusu oldu~um mahalle gelmek üzere ertesi gün bir vakit tahsis olunmas~n~~ iltimas etmekle tayin olunan vakitte gelüp mülakat olundukta mersum, bu bendeleri Asitanede iken Beçte olan ~ngiltere Elçisi müstakar olmayup an~n avdetiyle yerine gelmi~~ olan Paze nam Elçi oldu~u [iki kelimelik yer aç~k] ve zat~nda sadedil kimesne idügi hasebiyle nezdi bendegiye gelüp oturdu~u gibi suali hat~r etmeksizin ve kahve içup

368 ~. Hakk~~ Uzunçar~~l~c~klu

meclis tahliye olunmaks~z~n heman del'aten Amyen Muahe-desini ifadeye ba~layup ~ngiltere Devleti Devletialiyye masla-hat~n~~ terk etmiyerek Amyen ~urutunda ~öyle yazm~~t~r. Françaluya böyle demi~tir diyerek etba ty.» müvacehesinde alenen beyana ba~lad~kta maiyyeti çakeranemde olan Françe ter-cemam Frankini dahi Elçii mersumun vürudunde nezdi bende~ide bulunmu~~ oldu~undan Elçii mersumun ademi mülâhaza ile Fran-salu hakk~nda bir ~ey söylemesinden ihtirazen odadan ç~kup ça-kerleri dahi etba~~ deli bine tahliyei meclis edüp Bükre~ten hare-ketimde Amyen ~urutu tercemesine vakit olmad~~~ndan Eflak Voy-voda's~na gelen gazeteden tercemesini ç~karup canibi acizaneme iri~tirmesi Voyvodai mumaileyhe sipari~~ olunmak takribiyle Bükre~-ten ç~kt~~~mdan üç gün sonra Veradan eri~tirmi~~ olmakla keyfi-yet malüm~~ bendegi oldu~undan Elçii mersuma cevaba ba~layupAm-yen ~urutunu görmü~~ oldu~umdan malümdur: Vak~a Devletialiyye maslahat~n~n dahi idhalini ~ngiltere devleti iltizam ile icrayi mukte-zay~~ ittifak eylemi~. Devletialiyyenin bâisi ~~ mahzuziyeti olaca~~~ zahir; biz dahi maslahat~~ hayriyye için Parise memur oldu~umuzdan bimennihitaâla Devletialiyye Ahitnamesini dahi azvakitte itma- meylememiz memuldur, kald~~ ki Devletialiyye ile ~ngiltere Devleti beyninde mütegayyir dergâr olan mevalât kadimi oldu~undan ba~ka ittifak hasebile dahi müekked olmakla elyevm dostluk ber-kemal idükini Elçi Beye tarife hacet yoktur yollu bir az kelimat bast olundukta Elçii mersum izhar~~ mahzuziyet ile heman yaln~z Amyen maddesini söyleme~e gelmi~~ oldu~undan çok oturmayup vesair sohbete girmeyüp avdet eyledi; ve

Beçte olan Rusya elçisi Razokovski ol gün taraf~~ çakeriye S~r Kâtibini gönderüp tahrirat ile me~gul oldu~undan görü~me~e vakti olmamakla çakerlerinin Paristen avdetimde mülakat etmek üzre itizar haberi irsal etmi~tir. Kald~~ ki Beçe vürudum tarihi ve andan dahi hareket ile sekiz günde hududa varmak tertibinde oldu~umu Taleyran'a ihbar eylemesini ve maslahat ne surette ise evvel bilmek için etrafiyle yazup yolda taraf~~ çakeriye eri~tirmesi recas~n~~ muhtevi Pariste olan Saadetlu Ali Efendi kullar~na Beçten huruf~~ mâhude •>.,4— ile bir kaime kt~; tahrir ve kuriyer ile gönde-rilmek üzere Fransa Elçisi mersuma ita k~l~nm~~t~r.

Kald~~ ki Beçten hareketimde canibi acizanemden dahi her bir postadan ileru postaya vürudimi ihbar için mahsus akçe ile istaf~na irsal olunarak vaki a postalarda bargir bulup beklemiyerek Beçten, istirazburg'a on menzil saati mesafe olan (mahalli) ~itap

Âmedi Galib Efendinin murahhasliti 369

üzre tay j. ile Beçten hareketimin sekizinci günü haddifas~l olan Ren nehri berusinde vaki istIrazburg ~ehrine leylen dühul olundu. ~rtesi sabah oldu~um lostarya'ya Fransa zabiti taraf~ndan yüz elli miktar~~ muallim gönderüp Lostarye pi~gahmda talim iraesiyle Fransada mutat olan ikram kaidesi ila olunmak hasebile kaide-den ziyade külliyetlu bah~i~~ ile icras~~ ~an~~ Devletialiyye oldu~undan maada ~stirazbug'da mevcut olan dörtbin miktar~~ Askerin iki cene-ral~~ ve anlardan rütbeli olarak ol memleketin Prefeto [Prbfet = Vali] namiyle müdiri olan ~zmir Konsolosu esbak, müteakiben taraf~~ aci-zaneme gelup mülakat ve çakerlerinin dahi kendühanesine azimet

ile mukabele eylememi kablelvurflt müdiri mesfur iltimas ve

geldikte ba~~ konsolosun [Bonapart'~n] tasviri mürtesem iki k~t'a sim parças~~ hediye suretiyle ita etmekle müdiri mersum badelavde çakerleri dahi hanesine gidüb duhan dan haz etti~ini mukad-demce ihbar ve i~rab~~ cihetile bir miktar duhan ve gülya~~~ ve tenzuk suali hat~r suretiyle mesfura ita ve olgün ~stirazburgdan ç~kmak niye-tinde oldu~umdan mukaddemce iltimas eyledi~im menzil bargirleri tanzimi maddesini tekrar ve biraz mevalâta dair sohbet ile ol du~um mahalle avdet eyleyüp menzil bargirlerine terakkup olundu.

Vesiulinhina olan ~stirazburg ~ehrinin mecmu ahalisi temasa

için oldu~um Lostarya'nin derun ve birun~na dolduklar~ndan odadan ta~ra ç~kmak ve geçmek mümkün olmamak takribile asker cene-ral~~ tekrar taraf~~ çakeriye gelüp ahalii merkume, Osmanl~~ görme-mi~~ olduklar~ndan tema~aya inhimaklerini beyan ve itizar ve Los-tarya kapusu önüne bir kaç neler suvari katana, arabalar~m~za yol açmak için tayin eyledi~ini ihbar itmegin çakerleri dahi sebin-den beru seyirci cemiyetine al~~m~~~ oldu~umu ve dostlar~n

tema-~aya gelmesinde beis olmad~~~n~~ kendüye beyan idüp menzil

bar-girleri vürudiyle Lostaryadan hareketime kadar zikrolunan katana-lar~n kapu önünde ke~tü güzar~ndan ba~ka ceneral~~ mersum dahi

bekleyüp hinihareket te elimden tutup halki açarak Hinto-

yuma isal ve irkap eyledikten sonra veda etmekle yevmi mer-kumda vakti as~rda ~stirazburg'dan dahi mütevekkilen alallahülmüin

4:L'•41•&‘ c W):•• hareket ve azimet k~l~nd~.

Müdiri Mersumun istrazburg'a vakti vürud~mdan mukaddemce haberi olmayip mahalli merkume dühulümü telgraf ile Parise ihbar etmi~~ oldu~unu Frankini inha eyledi~inden ba~ka Istirazbur-gun bir miktar kal'as~~ mevcut oldu~undan çakerleri Hinto ile kal'a kapusundan harice çikar iken ikramen Françalu top endaht~na ba~-layip müteakiben on dokuz top endaht ve ceneral~~ mesfur önü-

370 _{~. Hakk~~ Uzunçar~~l~oklu}

müze be~~ alt~~ katana tayin idüp ~ehrin haricinde vafir mahalledek

J1-.41 isal ile avdetlerinde anlara dahi bah_~i~~ itasiyle mürur olundu.

~stirazburg'dan Parise dahi altm~~~ bir posta olup saat hesabiyle kah bir posta bir saat ve kâh bir posta bir buçuk saat menzil saati olmakla bu hesap üzere seksen menzil saatinden mütecaviz olan tarik be~~ günde tay olundu ~öyle ki:

Parise azim iken ~strazburg'dan iki buçuk posta berude yani

Parise n~s~f tarikte bir miktar az kalm~~~ olan nam mahalde Ali

Efendinin cevapnamesiyle terceman Aleksan vürud idüp cevapnamei mezkf~re kendüye Beçte'n yazd~~~m kaime müktezas~~ üzre, gelmek

üzere oldu~umu Ministro Taleyran'a ihbar ve ol dahi suali hat_{~ r~ m~z~~}

i~ar eylemesini Eefendii mumaileyhe sipari_{~~ eyledi~i ve kendüsinin}

oldu~u haneye dühulümüz suretini taraf_{~ndan Ministro Taleyran'a}

ifade idüp ol dahi istihsan eyledi~i ve istikbal için terceman tan-tan memur olmak gerek idügi ve maslahat hali üzere durup bir an akdem Parise vüsulümüz laz~m oldu~u ve Eflak ve Bu~dan havadisi bedaheten zuhür idüp kendüsi Taleyrandan sualinde resmen tekzip etmekle vesvese kalmad~~~~ hususlar~~ icmali muharrer ve tafsili Aleksan'~n takririne muhavvel olma~la Aleksandan ledes-sual havadisi merkumenin ~uyuunu kendisi Lökzini'ye gidüp istifsar eyledikte bir vesvese olm~yaca~~n~~ beyan etmi~~ ise dahi ~afi ce-

vap olmad~~~n~~ ~ngiliz elçisi bubapta ihtiraz~~ müstelzim olur

biraz ~ey söyledi~ini tefhim etmekle çakerlerine helecan ar_{~z olup}

mersum Aleksan'a ak~ama karip bir postada tesadüf olunmu_~~

ol-du~undan bargir tebdilile beraberce hareket ve leylen ileru azimet olunduktan sonra üç buçuk posta berude taam için tevakkuf olu-

nan (Ditr yahud diter) _{nam mahalde Fransalu taraf~ndan mih-}

mandar olmak üzere Paristen gönderilmi_{~~ olan Rüya 14,, nam}

Cene-ralile terceman Tantan'a tesadüf bine _{~stirazburg'a iri~up ande}

çakerlerini istikbal ve Parise isal etmek ve yol masrafini rüyet etmek üzere ba~konsolos taraf~ndan memur oldu~unu Ceneral mer-sum ifade ve mefhum mezk~ar~~ ~amil oldu~u tenbihnamesini dahi

irâe ~ j~~ birle zikrolunan Ditri'ye henüz gelmi_{~~ oldu~unu ve e~er}

mahalli mezburde tesadüf etmese istirazburga kadar gidece_~ini

inhadan ba~ka ~ehri seferülhayr~n üçüncü cuma günü Pariste parde [Parade = Geçit resmi] cemiyeti yani on be~~ günde bir saray havl~s~nda icra olunan Asker talimi resmi günü olmakla ye vmi

merkumdan evvel Parise vürudumdan Ba_{~konsoles mahzuz}

olaca~~n~~ inba itme~in baz~~ düvelden Asitaneye gelenlere hu-duda mihmandar tayini ve yol masarifinin niyeti derkar ise

Amedi Galib Efendinin murahhasl~g~~ 371 dahi Asitanede süfera tayinat~~ metruk oldu~undan bundan sonra ol maddeyi Devletialiyyeden iddiaya serri~te olmamak mülahaza-siyle rüyet masarif maddesinden itizar münasip görülmek cihe-

tile beyneddevleteyn teklif yoktur masarif bar~m ihtiyar~n~z~~

tecviz idemem ; hem Parise ~unda iki günlük mahal kald~, taraf~m~zdan idare olunur ol tekellüfü terk eylemeniz mucibi mahzuziyet olur zemininde buna mümasil vafir kelam tercii-man ves~tasiyle ifade ettirildikte ceneral~~ mersum mücap yif olmayup ben böyle memurum hem ~strazburg'dan buraya kadar her ne mas-raf~n olmu~~ ise an~~ dahi hesap edüp verme~e mecburum e~er Parise kadar taraf~n~zdan akçe sarf olunursa sonra ben tedip olunurum, posta masraf~n' bilirim lakin sair levaz~m~n bir defteri

verilsun e~yay~~ ita ~~.A1 ederiz, yine sizin a~c~n~z tabh eylesün deyu

israr etmek hasebiyle tekrar iktizas~na göre itizar olundukta bir-veçhile mülzem olmad~~~ndan tenfirden ihtirazen naçar kabul olu-nup defter verilmeyerek heman mekülat ahz~na muayyen olan kullar~~ akçe ile ald~~~ndan noksan e~ya haber verilmesi tenbih ve ~strazburgdan beru vaki olan masarif itas~~ kabul olunm~yarak hesab~~ bizim dahi malf~mumuz de~ildir gibi makalât ile hüsnü

müdafaa ile deli olundu.

Ceneral~~ mersumun tesadüfü ~ehri muharrem'in yirmi sekizinci pazar gününün yani ak~am~~ yirmi dokuzuncu gecesi olmagla ba-detteam Ali Efendiye yevmi vurudumuzu ihbar z~mn~nda bir ka-~~t tahririyle Aleksan iade ve Ministiro Taleyran'a haber vermesi tenbih olunduktan sonra veras~ndan çakerleri dahi ol gece saat alt~da ol mahalden hareket edüp mihmandar~~ mersum Tantan ile bir arabaya rakip olarak önümüze dü~üp ~itab üzre azimet olunarak

~ehri muharremin gayeti olan sal~~ günü badelas~r Parise

dühül k~l~nd~.

Çakerlerinin güya Beçe vürudum haberi vas~l oldu~u gibi kaide üzre hududa mihmandar tayin olunacak iken Asitanden Rül'en, [Istanbul'da Fransa Maslahatgüzar~ ] tereeman Frank~niyi maiyyeti çakeriye mihmandar olmak üzere tayin etmi~~ oldu~unu yazm~~~ idügünden hududa mihmandar irsali tehir olunup sonra terceman Tantan, Frankin'i mihmandardan madut olamaz, hem Asitaneden maslahatgüzar tayin etmi~, as~l mihmandar n~utat üzre buradan hududa gönderilmektir deyu söyliyerek nihayet ceneral~~ marsumun tayinine karar verilüp acele ç~kar~ld~~~n~~ ve biraz geç kalmas~~ buna mebni edügini mahremane olmak üzere bilâsual

372 _{~. Hakk~~ Uzunçar~~lloklu}

di~er terceman bir gün kenduli~inden bu maddeyi açup çakerlerine sureti di~erde söylemekle ikisine dahi bunlar tekellüfat~~ resmiyye kabilindendir, ben bu daiyelerde de~ilim maslahata bakal~m yollu iktizas~na göre cevap ile sadedi ahara tahvil olundu, ferman hazreti menlehül emrindir.

15 Safer Sene 1217

~~~

Galib Efendinin yine ~iire ile gönderdi~i di~er tahrirat~: Sadrazam'~n hükümdar'a k~rm~z~~ kalemle Arz derkenar~: (Paris'te olan Âmedi Efendi kullar~n~n Paris'e vürudunu ve Ta-leyran ile mülakat~n' mübeyyin mukaddem tarih ile ve bu defa hu-rufu mahude ile muharrer gönderdi~i kaimenin mealidir; emru ler-man menlehül emir hazretlerinindir.)

Çakerlerinin Paris'e duhulüm günü Saadetl<1 Ali Efendi Hazret-leri harici ~ehirde bir hanede terakkup ile hanei mezbur pi~egâ-h~ndan mürurumda bu bendelerini ol tarafa indirüp mülakat ve ahmal ve etba arabalar ve kavuksuz olan[gayri resmi] hademe ilerü irsal olunduktan sonra efendii mumaileyhin çakerleri için tedarik etmi_~~ oldu~u bir aded Hintova[Hintoya, Arabaya] kendusiyle ve mihman-dar ceneral ile beraber suvar olup maiyyeti çakeride olanlar ve kavuklu etba dahi gerek çakerlerinin müstashibim olan yol Hintola-r~na ve gerek ef endii mumaileyhin vürudundan beru sakin oldu_~u cumhur taraf~ndan bilakira tahsis olunmu~~ kona~a vusul birle mihmandar~~ mersum haber vermek için derhal Ministro Taleyran ve andan Ba~~ konsolos'a gitmi~~ oldu~undan gayri canibi bendegâ-nemden dahi biraz mukaddemat ile resmen vurud~mi ihbar z~mn~n da maiyeti çakeride olan Morozi Bey zade [Galib Efendinin maiyye-tindeki Fenerli Rum Terceman] Taleryana tesyir ve kendusile müla-kat için ertesi gün vakit tahsisi iltimas olunma~la mersum ceva-b~nda suali hat~rdan sonra ertesi gün saat yedide mülâkata vakit tayin etme~in gidilme~e karar verildi~i esnada efendii mumaileyh kendi memuriyeti ne veçhile oldu~unu taraf~~ bendegiden sual et-mekle çakerleri dahi kendusu Asitaneye avdete mezun olup izin nameiali taraf~~ çakeride ise dahi vakti azimeti sonra müzakere olunacagr,~~ suretinde cevap ita eyledi~imde izin namenin kenduya itas~n~~ ve Taleyran'a çakerlerile gidup avdete mezuniyeti merkume söylenmesini talep ve iltimas etmek hasebile Efendii mumaileyh beraber oldu~u halde Beyzade ile mersum Taleyran~n cumhur tara-

Âmed'i Galib Efendinin murahhasl~~i 373

f~ndan muayyen olan Ministroluk hanesine gidilüp her kim varsa, Ministronun Gabinatosu yani yazu odas~~ ta~ras~nda vaki misafir oda-s~nda bir miktar beklemek mutat oldu~undan ol mahalde tevak-kuf esnas~nda gelenleri kenduya haber verme~e memur olan oda kapucusu çakerlerinin vürf~dumu merkuma ihbar ettikten sonra sekiz, on dakika mürurunda Gabinatoya davet olunup Ministro Gabinato kapus~n~~ kü~at ile ç~kup mahalli mezbure isal ve hat~r sualinden sonra çakerleri kelâma ibtidar ile baz~~ mukaddemat~~ laz~me temhit idüp badehu beyneddevleteyn kadimi dergâr olan müvalâta tetarruk eden ar~za tarafeynin ra~betiyle bertaraf oldu~undan ev-velki dostlu~u tekit maslahat~~ hayriyesiçün taraf~~ Devletialiyyeden memuriyetle vuruduma mebni mükâlemeye ~urf~a haz~r oldu~umu ve Ba~~ Konsolos'a bir k~t'a namei mahsus~~ hümayunu hamil ve lisa-nen baz~~ ifadeye memur oldu~uma binaen mülakat iltimas~nda idü-gimi Iedeli~ar ~.,j~~ iptida Ministro ruhsat~~ kâmileniz varm~d~r deyu sual etmekle taraf~~ saltanat~~ seniyyeden murahhas oldu~um cevab~~ verilicek = ruhsat~n~z neden müsbet olacakt~r dimekle çakerleri dahi ruhsatnamei hümayunu hamilim mükâlemei uhüda kLK.) müba~erette kaide üzre ibraz olunur dedigimde Ba~~ Konsolos'a teslim edecek itimatnameniz varm~d~r deyu istifsar bine çakerlerinde sefaret payesi var m~d~r an~~ anlamak murat eyledi~i münfehim oldu~undan cevab~nda ikamete memur elçi olmad~~~mdan âdeta sefaret itimatnamesi olan namei hümayunu hamil de~ilim lakin yedime ita buyurulan ruhsatnamei hüma-yundan ba~ka Ba~~ Konsolos cenaplar~na teslim etmek üzre demin beyan eyledi~im namei mahsus~~ hümayunu hamilim; i~bu namei hümayun bu nevi itimat namei âlidir dedi~imde Ministro dahi yar~n de~il ol bir gün parede [Parade] yani asker taliminden son~~ a vakti mecmu~~ süfera Frans~z Kral~~ saray~~ olan (Tüileri) nam mahalde cem olup Ba~~ Konsolos ile görü~düklerini mukaddemce tahkik ve ol güne iri~mekten Ba~~ Konsolos mahzuz olaca~~n~~ mihmandar mukaddem söylemesi bunun için oldu~unu fehm eylemi~~ oldu~um [dan] maada T•kc‘. Fransalu ve hususa Bonaparta

esas~n [ Amyen sulh esas~n~n] ademi tasdik~ndan ve cihati saireden gayet mugber oldu~unu tashih eyledi~ime ve bitahsis Eflak ve Bu~dan havadisi [Vidin Valisi Pazvand o~lu isyan~~ dolay~siyle has~l olan kar~~kl~k] için Ministronun Ali Efendiye resmen tekzip cevab~~ tecrübeye göre mugni olamad~~~na mebni ve cemiyeti merkumede Bonaparta ile münferiden müla-kat ile biraz ~ey söylemek iktiza eylediginden çakerleri Minis.

374 _{~. Hakk~~ Uzunçar~~l~o~lu}

troya cevaba mübaderet ile parede günü galiba süfera cemiyeti vard~r; ol mecliste Ba~~ Konsolos ile mülakat bine Namei Hümayunu münferiden teslim eylemem münasip olur; zira baz_{~~ husus dahi} ifade olunacakt~r diyerek münferiden mülakata vesile tahsil ve hemde ademi sefaret takribile Süfera resminde bulunmamak hususu-nun def'i ve hususa namei hümayuhususu-nun ol mecliste alenen itas_~~ uymad~~~ndan ba~kaca teslimi suretine te~ebbüs olundukta Minis-tro, parede resmi günü Ba~~ Konsolos ile mülakat edüp sair nesne söylemiyerek heman sureti memuriyetinizi ifade edersiz; badehu münferiden mülakat~n~za bir gün tahsis olunur demekle aras_~~ uza,-mamak için çakerleri dahi pek güzel böyle olur, lakin cemiyet savu~tuktan sonra münferiden tekrar mülakat olunup Namei Hüma-yunun teslimi dahi icra olunsa güzel olmaz m_{~~ dedi~imde Ministro} dahi ol gün vakit yoktur, ba~ka güne muhtaçt~r, Ba~~ Konsolos'a ifade edüp size ihbar ederim dedikten sonra, Efendii mumailey-hin be~~ sene miktar~~ Paris'te ikametiyle ~yalJt...- ve evlad_~ndan mel~cu-riyetine mebni Derisaadet'e avdete mezun oldu_{~u beyan olundukta} hemen gidecekmisiz deyu Ministro dostane sual itmekle ça-kerleri cevap verüp elbette haz~rlanup ç~k~ncaya kadar be_~~ on gün bundad~rlar yollu inba veda ve avdet olundukta tâifei Efren-cin adeti, misafirin ard~nca te~yi etmek oldu~undan veradan Gabinatosunun ta~ras~na kadar te~yi itmegin adet üzre tekrar veda ile hanei çakeriye gelindi. 19 (Sefer) sene 1217

[Hatt~~ Hümayun]

Manzurum olmu~tur bir saat akdem Musalehay~~ kesüp itmamma sai _{eylemesini yazas~n.}

Sadrazam~n mufassal arz~derkenar~~ :

( Amedi Efendi kullar~ndan huruf~~ mahude ile muharrer varid olan kaimenin mealidir, Amyen Müsalehas~na iltihak~~ havi irsal olunan senediali taraf~na vas~l olma~la Musalehai mezkfire Ahitna-mesinde Devletialiyyeye müteallik olan mevadd~n tasdik~~ maddesini Efendii mumaileyh kaleme alup Taleyrana irae etmi_{~~ oldu~u ve} Fransalunun musalehaya hahi~i derkar idügi münfehm olup Ka-radeniz Ticareti mukaddem ~ngiltereluye vait olunmu~~ olup lakin Fransaluya verilmesi muz~r oldu~u beyaniyle Fransaluya yerli-memek içün ~ngilterelu ticareti mezkfireden fari~~ olduklar~~ ve mümkün olmad~~~~ surette hem ~ngiltereluya ve hem Faransaluya

Âmecii Galib Efendinin murahhasliki 375

müsaade olunmas~~ ifade olunmu~~ oldu~undan bu bapta Fransalu-nun ~srar~~ zuhurunda iktizas~na göre hareket eylemesi mukaddem, Efendii mumaileyhe tahrir ile bu hususta her ne kadar terhis olun-mu~~ ise dahi Fransalunun i~bu Ticaret Maddesinde kemilli israrlar~~ cezm ei olunma~la vakit ve hale nazaran i~i uzatmayup heman Karadeniz Ticaretine dahi ruhsat itasiyle tekmili maslahat~~ hayriy-ye eylen~esi Efendli mumaileyhe bu defa dahi te'kit olundu~u ve In~aallahütaala bu defa gönderilen tahrirat vusulüne kalmayup hüsnü suretle tetmimi musaleha haberi bu günlerde varit olmas~~

Eltaf~llahiyyeden '3W _{mes'ul ve mütemenna idügi malüm~~}

alileri buyuruldukta emru ferman menlehülemir hazretlerinindir) Asitanei Seadetten müsteinen billahiteala Jurt. hareketimin altm~~~ ikinci günü Asitaneye be~~ yüz elli saatten mütecaviz mesafe olan Paris ~ehrine saadetlu Ali Efendinin sakin oldu~u haneye vas~l oldumki derisaadette elli günde varid olmak üzre vaki olan ifademden on iki gün ziyade olmas~n~n esbab~~ bundan sonraca takdim edece~im maruzat~~ mufassaladan malum~ali buyurulur; elha-

letühazihi mesalihi haliyenin mucib oldu~u e! kar~~ amikadan ve

Fransalu tak~m~~ ve gerek Paris'te olan süferay~~ müteaddideye sual ve cevap tedarikinden ve güna gün es'ilelerine (4t-~~ mukabelei lay~ka mülahazas~ndan leylen ve neharen tahrirata müsaadei vakit de~il, Alimallahüteala Jur.thy.c nevme dahi aral~k, olmamagla ~imdiki halde mingayri tekellüfin ~u miktar i~'ar idebilurümki, Fransa hududunda n~s~f tank olan mahalde Bonaparta'n~n mihmandar tayin etmi~~ ol-du~u Ceneral ile Terceman Tantan'a tesadüf edüp on be~~ günde bir cuma günü Pariste Parade tabir olunur Asker talimi olmak cihe • tiyle cuma gününden evvel Paris'e varid olur isem memnun olaca~~~ n~~ Ba~~ Konsolos cenab~~ ifade etmi~~ oldu~unu Ceneral~~ merkum beyan etmekle çakerleri dahi re 'siok, hudut olan istrazbur~'dan Parise yüz yirmi saat mahalli be~~ günde kat ile Sal~~ günü vakti as~rda Parise duhul ile ferdas~~ mülakat~~ Resmiyye olarak Ministro Taley-ran cenabiyle ve ertesi Per~embe günü hanei çakeriye gelen Kolo-nel Sebastiyan ve Prusya Elçisi Lükzini ile ve Cuma günü zikrolu-nan Parade cemiyeti savu~tuktan sonra kral saray~nda mutat ol-

du~u veçhile süferai sairei mütenevvia 01).• ile beraber Ba~~

Konsolos cenabiyle mülakat ve ol gün kendilerinin inhas~na mebni Ba~~ Konsolos cenab~n~n Madama ve Validesi ve Birader ve akrabas~~ dahi dola~ulup yine yevmi merkumda cümle adetleri Bonaparta ile beraber taam etmesi mutat oldu~u veçhile çakerleri dahi med'uv"k-oldu~umdan vakti mev'udda yine saray~~ mezbure azimet ve Mersu-

376 t. Hakk~~ Uzunçar~~llogiu

mun sairlere itmedi~i muamele olmak üzere ikramen kendu yan~nda oturtup iki saate karip taam resmi hitam~nadek çakerleriyle atak' sohbet etmek hasebiyle hanei bendegiye ba'delavde ferdas~~ Cumar-tesi günü dahi kampanya tabir olunur yazl~k mahalli yani Parise iki saat mesafede [Malmezon] namiyle müsemma bir kariye(<L))de vaki ha-nede Taleyran dahi mevcut olmayarak yaln~zca Bonaparta ile tekrar mülakat ve hamil oldugum namei mahsus~~ hümayun~~ mukaddemat~~ kesire ile teslim eyledigimde Mersum derhal kü~at ve tercemesini k~raat eyledi~inden ba~ka musalehada ticarete müteallik baz~~ me-vadd~~ matlubesi ve hususa Bahrisiyaha seyrisefain maddesi derç olunmad~kça imzay~~ müsaleha mümkün olmamak üzre mus~r r ol-du~unu mukaddemce etraftan ve bitahsis Prusya Elçisi Lükzini'den tashih etmi~~ oldu~umdan canibi çakeriden Bonapartan~n celbi hat-r~na ve teshili maslahata dair vafir mukaddemat bast [ile] iki üç saat miktar~~ mükaleme olundu. Bervechi me~ruh iptida Taleyran ile badehu Mamazonda [Malmezon] Bonaparta ile görü~tü~ümde bir an akdem maslahata ~uru t.krz için mükalemeye vakit tayinini taraf~~ bende~iden ifade idüp Bonaparta dahi vakit tayin etmi~ken iki gün miktar~~ zuhur etmedi~inden ba~ka bir devletin Parise varit olan memuru, Taleyrandan mada Ministro tabir olunur yedi nefer vü-kelay~~ ve cümle düvelin süferas~n~~ evveli emirde dola~mak kaidei mer'iyye oldu~u ve hususa Rusya murahhas~~ Markof yine tavassut iddias~nda olup [Çar~n ölümünden sonra Ruslar Frans~zgarla bar~~-m~~lard~] Bahrisiyah maddesini dahi kaleme getürmü~~ ve çaker-lerinin kendusiyle muhaberemde labüt oldu~unu Parise vusulümden evvel Aleksan'a söylemi~~ idügi ve Paris'e vusulümde müttefik elçilerine dahi birer haber irsali icap eyledi~inden Panayot Beyzade gönderilmi~~ olmagla ana dahi Markof biraz ~ey söylemi~~ ve Mersum, Bonaparta'n~n menfuru iken ~imdi manzur~~ ve Rusya ~mparatoriyle Bonapartan~n beyni pek uygun idügi haber al~nm~~~ oldu~u hasebiyle maslahat~~ ifsat etmemek ve Rusya taraf~ndan badezin zrJ1-x.: Devleti- aliyye tasdi olunmamak ve Markof'un tavassut iddias~~ reddo- lunmak için an~nla mülâkata mecburiyet oldu~undan Bonaparta'n~n mülakat~~ ferdas~~ hanei çakeriye gelen ~ngiltere elçisi Men i nam Ltriyet elçi (Elçi vekili) ile görü~tükten sonra Markol'un hanesinde ve ferdas~~ ol dahi taraf~~ çakeriye gelmekle hanei bende~ide tulüdiraz mükaleme ve hayli iddiayi mus~rraneye te~ebbüs etmi~~ ise dahi baavni hazreti müyesserülumur J.,4‘ .:~J`j~.. ;»C.k. hüsnü suretle

iddialar~~ def el3 ve mükaleme için Taleyran'a bir vesile ile haber irsali tasmiminde iken daveti Ahuruna mebni gidilüp vafir mü-

Amedi Galib Efendinin murahhasli~i 377 kâleme ve müstelnen billahilmmyn L maslahata mubaderet ve zuhura gelen hileleri biavnihi teala ref k~l~nd~.

Mahasal~~ mükâlemeler ~udur ki: kulunuzun Paris'e vusulümden evvel Fransan~n matlubu oldu~u Ali efendiden mesmu olan ve ber minval Muharrer Markof taraf~mdan dahi mukaddemce Kale z~; ke-türilen Bahrisiyahda Fransa sefayini seyri maddesini Bonaparta ile mülâkat~mdan evvel Mersum Lükzini söyleyüp bunda mus~ r olmu~~ ve Rusyay~~ dahi irza etmi~~ olduklar~n~~ badelbeyan Bonaparta dahi bu madde Rusyaya oldu~u vechile dercolunmad~kca müsaleha bit-miyece~ini ve Rusya ile bu husus z~mn~nda muhabere eyleyüp irza eyledi~ini ve e~er bu husus tanzim olunur ise kendusi Devletialiy-ye memâlikine zaman 31c% ve kefalet edup kangi devlet sefer ider ise Fransa dahi ol devlete ilan~~ muharebe eyliyece~i ~art~n~~ mu-kavele senedine idhal idece~ini sarahaten kulunuza ifade eyle-dikte çakerleri dahi la ve neam r,J,v suretlerinin birinden serri~te vermiyerek ba~ka sohbete girüp Taleyran ile mükâlemeye mübade- retimizi tenbih eylemesini badeliltimas tas'ibi ..rmaslahat ider halat zuhura gelmiyerek gayr~ez muhdesat suhuletle itmam~~ maslahat mem~ll~~ Devletialiyye oldu~u kelâmiyle itmam~~ meclis eyledim herifin [Bonapart'~n] derecei nahveti ve elhaletü hazihi Avrupada rütbei nüfuz ve istiklâli tarif kabul etmez; her Devlete kelâm~~ müessir ve her tarafta dilhah~n~~ icraya muktedir olup Rusya ~mparatoriyle dahi hayli uyu~mu~lar ; bundan ba~ka ~imdiyedek mesmu~~ âli oldu~u maznunum olan Eflak ve Bukdan ve Bosna havadisi hat~rh~ra~~~ ve ~talyada olan Fransa asakiri avdet idecek iken itmeyüp Ankonaya gitmekle Mora ceziresi taraf~na gidece~i sohbetleri rütbei tevatürde olup Parise vürudum-dan evvelce yolda i~itmi~~ oldu~umvürudum-dan zihnim peri~an olarak Parise vürudum saatinden beru bunun ard~n~~ aramakta ve tahkik ve deri esbab~na çal~~makta oldu~umdan Bonapartay~~ telif taraf lar~na ikdam eyledim.

Ezcümle Amyen Müsalehas~nda Devletialiyye mü~terek iken Bonaparta ol sureti muk~r olmayup hâlâ Devletialiyye ile mu-harip suretindeyiz deyu sarahaten söylemesi manay~~ mutazamm~ n oldu~undan ba~ka kulunuzun namei hümayunda mübeyyin oldu~u veçhile ruhsat~~ kâmile ile memuriyetimden mahzuziyet izhariyle maslahata ahar~n müdahalesini birveç ile kabul etmiyece~ini dahi iiade etmekle çakerleri dahi ol zaman Markol'un henüz a~z~n~~ an-lamam~~~ oldu~umdan Bonapartaya bu hususta dahi kat'i cevab vermiyerek ikisi ortas~~ cevapla tebdili sadede dikkat ve muharip

378 _{~. Hakk~~ Uzunçar~~l~oklu}

sureti birveçhile ~sga 14..1 olunmayup Devletialiyyenin Musalehas_~~ Amyen'de makut _{oldu~unu ve ~imdi fakat müteferriat~~ söyle-} ~ilüp Devletialiyyenin dahi ahitnamesi itmam olunaca~~n~~ ifhama müsareat eyledim.

Bonaparta bunda e~erçi süktit muamelesi gösterdi, lakin yine bildi~inden kalmad~~~~ Taleyran ile süren müzakere meclisinde A1111-yen Muahedesini baya~~~ cerh ve ifsa mukaddemat_{~n~~ mebdei} kelam eyledi~inden zahir oldu; her ne ise bililzam e~. ~, sonra kabul etti: kald~~ ki gelen muharri~~ havadisi merkumeyi, münasebetle Bo-naparta'ya kulunuz hemen söyleyüp ol dahi kat'a asl_{~~ olmad~~~n~~} ve elhaletühazihi Avrupada Memaliki Devletialiyyeye muz_{~r olacak} tedbir olmayup bir sene sonra olabilece~ini ikrar ve Rusya ve Nemçenin hem hudut oldu~undan dü~man~~ tabii olduklar~n~~ ve Nemçenin Nehri Tunaya kadar zapt i. daiyesini badelizhar ,14141.1. ~imdiki Rusya imparatoru hay~ rhah oldu~undan ~imdilerde andan

vesvese olmad~~~n~~ beyan ile zaman~ "atide dahi bir taraftan ma-zarrat olmamak için Devletialiyye Fransa ile evvelki ittifak_~~ tabiisini iadeye mühtaç oldu~unu a~ikarca söyledi.

Kulunuz dahi havadisi merkume gazetede münderiç oldu_~undan resmi gazete ile tekzibini Bonaparta'ya vadettirdim; vak_{~ a ol} gü-nedek her gün gazetelerde havadisi merkume miinderiç iken an-dan sonra görülmeyüp iki gün sonra zuhf~r eden bir gazete ki [ Monitör Gazetesi] as~l resmi olmayup n~s~f resmi itibar olunan gazetedir; anda nevama tij tekzip muharrer olmakla evvel ve ah~r~~ tercemesiyle zikrolunan gazetenin asl~~ takdin~~ k~l~nd~.

Kald~~ ki Markof'un iddialar~~ ba avni Hazreti Huda badeddef Bahrisiyah maddesini kale 4~; getürdükte taraf~~ çakeriden bu husus kabul olunam~yaca~~~ cevaplar~~ iktizas~na göre verildikçe verilse ne zarar~~ var ve Fransaya verildikte Ingiltereye dahi iktiza eder yollu kelâtular ile herif Rusyanm r~zas~n~~ z~ mnen ikrar eyledi.

Taleyran ile mültalemede dahi iptida bu maddeden ba_~layup kulunuz dahi muhdes madde kabul edemiyece',6;in~~ suretini gös-tertip Ingilterenin ve Amyen Müsalehas_{~n~ n hiç tezkir} olunmama-s~nda baya~~~ israr~~ sebebiyle meclis bu muarazadan ibaret olup kulunuz dahi ol sureti kabul etmemekte delâiliyle mus_{~ r oldu~um} hasebile nihayet sureti tevafuk göstermi~~ ise dahi müttefiki Devleti-aliyye olan Ingiltere tabirinin tezkirini birveçhile istemiyerek ve yaln~ z Amyen Müsalehasm~n on dokuzuncu maddesi irad~na r~za göstererek ikt~zas~n~~ mütalea ve bir gün sonra tekrar mültalemeye tehir eyledi ki Bonaparta ile müzakere edecektir.

Âmedi Galib Efendinin murahhaali~~~ 379 Mersum Taleyran gayet mütekebbir ve kalilülkelam rY(.-"kii ol-du~unun z~ddi olarak gayet kezzap yuf olup sözünden nükfllden dahi ar itmeyor; lakin Bonaparta'n~n cümletülmülkü ve Fransa'n~n Ba~~ Müdiri olup Bonaparta bunun a~z~na bak~yor.

Bonaparta'dan ba~ka Fransan~n ~kinci ve Üçüncü namile iki konsolos'u mevcut olup ikisi dahi kulunuzu ziyafete davet etmelerile Taleyran mültalemesinden avdette ikinci konsolosun vakti daveti olmak cihetile gidilüp gayet ikram etmi~~ oldu~undan ba~ka Taleyran dahi i~bu tarihi ariza günd mahsus kampan'yas~na taama lisanen davet ve badehu tezkere dahi irsal etmi~~ olmagla gidilecek ve bimennihiteala Jur.Lu. yar~n yine mültaleme oluna-cakt~r.

Taleyran ~imdi daima kampanya's~nda olup gündüz fakat saat alt~dan ona kadar Paris'te maslahat mahallinde bulunur, andan maada vakitte kimesne görmek ve i~~ rü'yet etmek mümkün de~il; elçiler, dairesine varup Gabinatosu yani yaz~hanesine ya ça~~rtmas~[na] yahut kendusi ta~ra ç~kmas~na vatir intizar ediyorlar; iki defad~r kulunuzu çokluk bekletmeyüp Gabinatos~na ithal eyledi. Has~l~kelam kulunuz kaleme alup ba~ka ba~ka ka~~da tahrir eyledi~im mukaddime ve mevaddan fakat mukaddime ve evvelki ve ikinci madde olmak üzere esas maslahat olan hususat suretini meclisi mezkürde Taleyrana verüp böylece kabul ederim deyu ifade ile ol dahi mütaleas~na tevkif eyledi.

Bahrisiyah maddesinin reddine bulabildi~im delail ile çal~~aca-~~m; lakin fari~~ olacaklar~n~~ akl~m kesmiyor; anlad~~~ma göre bun- dan gayri ili~ik yoktur Derisaadet'de es'ileyi havi takdim etti~im takririmde mastür hususat~n birisi bu madde olup meclisi ~u rada, madem ki sair baz~~ devletler var ve ingiltereye dahi verilecek, elhaletühazihi tekarrür üzre olan Fransa dahi elbette ister denile-rek bu bapta kat~~ irade buyurulmayup nihayet e~er zuhur ederse Rusyan~n r~zas~na tevakkuf eder, sonra Asitane'de söyle~ilecek nesnedir deyu dei'i sohbet ile kalm~~t~; Bonaparta ise bunu pe~ince mülahaza edüp Rusyay~~ irza eylemi~; ol özre mahal kalmam~~; ancak ~ngiltere elçisi bu hususu kulunuza yadedüp Fransa Bahri-siyah'tan kereste ve levaz~m celbiyle teksiri donanma eylemesi ve Ingiltere ile hengam~~ muharebede bile bahri Balt~ktan imrar ede-miyece~i levaz~m~~ donanmay~~ Bahrisiyahtan celbedece~i cihetlerile husus~~ merkum ingiltereye muz~r olaca~~n~~ mültezimâne irat eyle- di; her ne ise kulunuz delail ve mevani di). tedarikiyle deli sarf~~ makderet ve nihayet olmaz ise badelmüsaleha Asitane'ye talika

380 _{~. Hakk~~ Uzunçar~~llo~lu}

sayi namahsur _{edece~im; lakin ah~rkar mufit olmazsa ne} yapaca~~m hala bilmem; maslahat_{~~ uzatmak bu esnada} Devleti-aliyyeye pek muz~r oldu~unu ve tacili vacip idügini cezmeyledim heman cenab~~ müsehhilülesbap her halde teshili[ni] inayet ve ihsan eyleye amin.

Ali Efendinin izinnamesi verilüp avdete mezun oldu_{~u kendu} talebine mebni Taleyran'a dahi söylenmekle be_~~ on güne kadar avdet niyetindedir; bunun esbab_{~~ dahi bundan sonra tafsilen} terkim olunur.

Fransa'da ve husasa Zat~~ ~evketsimat~~ Hazreti Cihandariye s~tku safvet iddias~nda olan Bonaparta'da müsalahaya hahi_~~ görünüyor ancak muktezay~~ teferrüdüne mebni meram~n~~ icra etmedikçe akdi müsalaha etmekte dahi kenduye mahzur olmad_{~~~n~, Amyen Mü-} salhas~n~~ i~ten addetmiyerek ima t£.1 eder.

Parise, vürud~~ çakeriden beru ihtilas' vakit ve cemi hat_{~ r ile} ifadei hal edebilecek tahrirata ba~lamak mümkün olamad~~~ ndan heman icmali i~bu arizai çakeri, aral~k buldukça birer iki_{~er sat~ r} yaz~lmakta iken Amyen Müsalahas_{~na dair Fi. 8 M. (8 Muharrem)} tarihile bir tak~m ve Taleyran mükalemesinden avdetim gününün ak~am" gice saat dörtte iltihak senedile Fi. 14 M. tarihiye muah-haran di~er bir tak~m tahrirat~~ seniyeleri dahi varit olma_{~la i~bu} senede ~stratonun Elçisi gibi israr~~ B~ca's~~ olmam~~~ olsa güzel olacak imis; zira Fransa'n~n bunda dahi münaka~a edece~i Taley-ran'~n mükâlemesinden zahirdir. Bu tarafta _{~ngiltere Elçisinin bir} güne memuriyeti yok, bir büyük elçi tayin etmi_{~ler hala gelmemi~~} her ne ise i~bu senet maddesinde dahi iktizas_{~ na göre hareket} ve itmam~~ maslahat vesaili istikmaline sarf_{~~ makderet olunmak} üzredir. Emrü ferman menlehülemir hazretlerinindir.

Sefer 8 Sene 1217

IV

Türk Murahhas~~ Bonapart'm sofras~nda:

Galip Efendinin 15 Sefer 1217 tarihli Tahrirat_{~~ :} Sadr~azam'~n arz derkenar~~

Pariste olan Amedi Efendi kullarm_{~ n Bonaparta ile mülakat~n'} mübeyyin mukaddem yaz~~ ile bu defa varit olan kaimesi mealidir; emrü ferman menlehülemir hazretlerinindir.

Amedi Galib Efendinin murahhasl~~~~ 381

Çakerlerinin Parise vürudumun üçüncü yani ~ehri seferülhay-r~n üçü olan cuma gecesi Paris'te saray Prefetosu namile rusumat icras~na memur olan ba~~ Prefeto [Te~rifatç~] taraf~~ bendegiye gelüp ertesi gün saat alt~da çakerleri için alt~~ bargirli bir hinto ve etba

için iki~er bargir üç hinto kendusi getürüp Tüileri saray_{~na irsal}

edece~ini ve bendeniz ile beraber kendusi dahi hintosuvar olup Ba~~ Konsolos taraf~ndan davetçi olmak cihetile kenduye laz~m ola-cak ikramdan tekellüf ve ittira etmekle taraf~~ çakeriden dahi bira tereddüt muvafakat olunup ferdas~~ vakti merkumda zikrolunan hintolar ile mersum ledelvürfit kenduye sureti ikram ifa ve vakti azimet duhulüne terakkuben biraz tevakkufdan sonra gidilme~i teklif etmekle Bonaparta'n~n resim meclisine süferan~n katip ve ter-ceman götürülmek mutat olmad~~~~ ve maiyyeti çakeride olan katip

götürülse meclisi mezkardan hariçte kalup münasip olm_~yaca~~~

mukaddemce tashih bine bendeniz lisana a~ina olmad~~~mdan ter-ceme için fakat Beyzadenin istishab~na karar verilmi~~ oldu~undan

gayri bendeniz Asitane'den azimetimde tekellüfat_{~~ resmiyye}

olma-mak için Horaasni [bir nevi kavuk] ve resim kürkü istishap etmiye-rek yolcu heyetiyle rab~ta vermek üzere fakat Ba~~ Konsolos mülaka-t~nda iktisa L.Ln için kaput nevinden katl~~ sofdan bir adet kerrake 4r ti ve ~aliden di~er bir adet kerrake götürmü~~ oldu~um eihetten zikrolu-

nan sol kerrake iltibas _{Birle çakeriniz sa~da ve mezkür Prefeto}

solda ve Beyzade dahi Bini~~ ile kar~~m~zda olarak alt~bargirli hinto'ya rüküb ve alt~~ nefer kaputlu etba t 1 dahi di~er üç hinto'ya iki~er irkâp

olunup tereeman Tantan ve bu tarafta terceman nam_{~na olan filcümle}

Arab!. ve Türki bilür Rober nam tereeman bir hinto ile önümüze dü~üp azimet olunmagin Paris ~ehri derunundan Sonra (Sen nehri) nam nehri cesim cari ve bir taraftan canibi di~ere münir için

ne-hri mezbur üzerinde sekiz on cisri ahcari olup saray_{~~ mezbure}

karip bir adet köprü mevcut oldu~undan cisri mezkürdan mürur olunur iken Paradeden avdet eden suvari muallem Askere tesadüf

birle saray havalisi derununa kadar Askeri mezbur yanlar_~ndan

ubur ve saray~~ mezburun binas~~ yan~na kadar hinto ile vüsul bine nerdiban önünde hintodan inilüp mesfur Prefeto önümüzde olarak

bendenizi Beyzade ile beraber süfera cem oldu_{~u tahtani bir}

oda-ya isal ve mevcut olan sandalyelerden kanepe tabir olunan ve odan~n yukar~s~nda olan bir ne~imene kuudumuzu i~aret etmekle ol odaya vard~~~m~zda Elçilerden baz~s~~ gelmi~~ bulunup maadas~~

382 t. Hakk~~ Uzunçar~~lloklu

ve ~ngiltere Devletleri elçileri ve sair baz~s~~ yan~m~za gelüp suali hat~r eylediler. Düvel ve Cemahir ve Herseklerin Elçileri ve baz~~ devletten gelmi~~ ofiçyal misin kimesneler olarak vafir cemiyet peyda ve cümlesi tamam olduktan sonra mersum Prefeto cümleyi davet ve ileru giderek saray~n canibi fevkanisine isal etmekle askeri tak~m~ ndan ve sairden iki s~ra Fransa hademesi istade ola-rak aralar~ndan mürur ve bir divanhane ve iki oda misillft mahal-den mürur ile ikinci odada mihmandar Ceneral tesadüf edüp önü-müzce azimet ve Avrupada oda perdesi kapu oldu~undan Ba~~ Kon-solosun oldu~u odan~n bab~~ ~~ kapal~~ olmak cihetiyle cümle süfera ikinci odaya müçtemi oldu~u esnada zikrolunan kapu aç~lup içe-ruye dühul olunurken Ministro Taleyran kapunun içerusunda ben-denizi istikbal ve Ba~~ Konsolos odan~n sedir taraf~nda orta yerde ve ~kinci Konsolos sa~~ tarafta ve üçüncü Konsolos sol canibinde ayakta oldu~undan Ba~~ Konsolosun muvacehesinde kapuya karip bir mahalde Ministro iptida bendenizi tevkif ve gidüp Ba~~ Konso-los'a ifade ettikten senra dönüp ileru vürudumuzu i~aret etmekle mecmu~~ cumhur Ministrolar~~ ve cümle süfera vesairi odan~ n iki taraf~nda durduklar~~ halde Ba~~ Konsolosun hizas~ na var~ lur iken durdu~u yerden üç, dört hatve ileru ç~kup Taleyran Devletialiyye murahhas~ d~r deyu Ba~~ Konsolos'a badelinha bunlar~n beyinlerinde yaln~z ba~~ ile a~inal~k mutat olarak a~inal~k keyfiyetine vakit olmamas~~ mah~i isabet olmak cihetiyle bendeniz sol elimi yaln~z uzatmak veçhile diyanete muhalif olm~ yan! suretle indi bir a~ina-l~ k [1] yapt~ktan sonra kelâma ba~layup :

"Tevfiki Hazreti Bari ile Devletialiyyei ebediyyüd devam ve Françe Cümhuru beyninde kadimi veçhile dost! ve saffet reva-b~t~n~n halisane tanzim ve itmam~~ için ~evketlâ, mehâbetlâ, kud-retl~i azametlû veli nimetim Padi~ah dara derban Sultan Selim Han Efendimiz Hazretleri taraf~~ vaz~hü~~ereflerinden Ha~metlil Menziletlâ Ba~~ Konsolos canibi meknet calibine hassatan tayin buyurulmu~mudur » ibaresiyle Amyen'de merbut olan sulhun müteferriat~~ rü'yet olaca~~~ manas~na bir makalei adiye ifade edüp çakerleri Türki söylerken nam meali ittisam~~ hazreti ~ehriyari-nin tezgâr~nda Bonaparta serfuru eyleyüp Ba~~ Konsolos ta'uiri~ehriyari-nin ira-d~nda dahi bir miktar ba~~ e~üp hitam~~ makalede Beyzade terceme ve kenduye tefhim ettikte Ba~~ Konsolos dahi nam~~ alii übbihet me-nak~b~~ hazreti cihandariyi tasrih ederek «sizi bu tarafa irsal buyur-

1.1] Galib Efendi mutaass~p olmad~~~ndan bu mutaleas~~ ve di~er baz~~ sözleri merkeze böyle görünmek lüzumundan ileri gelmi~tir.

Âmecli Galib Efendinin murahhasligi ₃₈₃ duklar~ndan mahzuz oldum Devletialiyye ile kadimi olan dostlu-~un iadesi baisi memnuniyet olacak halettir„ yollu hüsnü muamele ile cevab_{~n~~ Tantan ve marülbeyan tercüman Rober bendeniz ile} beraber gitmi~~ oldu~undan Tantan'a söyleyüp ol dahi bendenize tefhim eyledikten sonra Ba~~ Konsolos yerine çekilüp bendenizi dahi mesfur Profeto Ba~~ Konsolosun durdu~u mahal sa~~ taraf~nda filcümle kenduye karip bir mahalde süfera aras~na ikame it~negin ol mecliste kuut _{olmad~~~ndan mevcudun cümlesi ayakta oldu~u} halde Ba~~ Konsolos yerinden ç~kup birer birer mecmu~~ süferan~n yan~na gelüp kimisiyle az ve kimisiyle bir miktar ziyade sohbet ederek her biriyle söyle~mek kaide oldu~undan nezdi çakeriye geldikte

Yolda zahmet çektinizmi deyu sual edüp bendeniz dahi elbette yol hali me~akkatten hali de~ildir; lakin elhaletühazihi Devletialiyyenin dostu memleketine gelinüp rahat olunmu~tur cevab~n~~ verdikte Paris'te Opera denilen mahal ki hikayat~~ salifeye dair baz~~ menak~p taklit olunan ve operac~ya senevi çümhur tara-f~ndan vafir akçe verilen ve e kser süferan~ n vesairin mahsus ay-l~ kay-l~~ yerleri olup olmayan~n taraf~ndan dahi bazen bir mahal isti-car olunan yer olup Ba~~ Konsolos dahi bazen gider; oraya gidüp gitmedi~imi Ba~~ Konsolos istifsar edüp bendeniz dahi bu makule tema~aya henüz vakit olmad~~~n~~ beyan eyledim.

~ ki Konsolosun esvab~~ adeta çuhadan efrenç libas~~ ise dahi resmi libas olmak üzre etraf~~ s~rmadan i~leme olup Bonaparta'n~n esvab~~ sade çuhadan olarak fakat miyan~~ ,:,~,..bendi olan meçin yal- ca~~~ çent adet kebirce elmas ve filas~ l j~~ kral ba~~ na tak~lan bir adet yar~ml~k cirminde büyücek ve ziyadece, kimi saf elmas ile rnüzeyyen oldu~u halde mevcut olan süferay~~ dola~up sa~~ taraftan ç~km~~~ oldu~undan sol canibden lçendu yerine varm~yarak süfera hitam~nda geru avdet bine süfera odas~nda olanlardan baz~siyle dahi sohbet ederek yine sa~~ taraftan kendu yerine varup durdukta cümle mevcut olanlar veda etmekle çakeriniz dahi vedâ bine avdet eyledi~imde i~bu resim günlerinin baz~s~nda taam ru~,, dahi mutat olup yevmi merkumda mevcut oldu~undan mesfur Prefeto, bugün saat dokuz buçukta Ba~~ Konsolos sizi taama davet eder demi~~ oldu~undan gayri Ba~~ Konsolosun Madamasiyle dahi ba~kaca mülakat~m~~ iltimas eyledi~i mukaddem Prefeto söylemi~~ oldu~un-dan yine önümüze dü~üp geldi~imiz hinto'ya irkâp ve kendusi dahi beraber oldu~u halde saray~~ mezburun bir kö~esinde olan daire önünde indirup canibi fevkaniye do~ru Madaman~ n yan~na Isa].

384 ~. Hakk~~ Uzunçar~~llo~lu

eyledikte oturdu~u sandalyeden k~yam ve kendu yan~nda bir san-dalyeye bendenizi ik'at ile suâli hat~r ve Paristen ho~land~n~z m~~ deyu istifsar etmekle elbette dost memleketinden hazzolunur ceva-bile biraz dostlu~a müteall~k muhabbet ile avdet olunmak hasebiyle Tüileri'ye gitti~im veçhile hintolar ile mesfur Prefeto hanei ça-keriye götürmegin zikrolunan alt~~ bargirli hinto'y~~ Ba~~ Konsolosun iki arabac~sile üç neler hizmetkâr~~ getürmü~~ oldu~undan iktizas~na göre ziyadece bah~i~leri mesfur Prefeto vesatatiyle tevzi olunmak üzre çent ruz sonra irsal olundu.

Kaldiki yevmi merkumda taam daveti vakti hulülünde bini~~ iltibas ve kendu H~nto'ma mutat üzere iki bargirli olmak üzere rüktib ve Beyzade ile beraber Tüileriye azimet olundukta Tantan kaideyi tefhim için bulunmu~~ oldu~undan Tüileri saray~n~n yuka-rus~na muzika tabir olunan saz çalmmakta olan bir odaya ç~karup avdet etmekle odai mezkürda süfera cem olmu~~ ve baz~~ inas ile Ba~~ Konsolos Madamas~~ sandalyede oturmu~~ bulunup Avru-pada iptida sahibi meclisin Madamas~na a~nal~k etmek kaide olmak cihetiyle biz dahi Madaman~n yan~na varup a~nal~k etti~imizde yine kendu yan~nda bir sandalyeye kuudumuzu i~aret edüp olveçhile biraz sohbetten sonra olmecliste bulunan Ikinci ve Üçüncü konso-loslar ve Ministrolar ve Ceneraller ve Süferan~n cümlesi ayakta ge-zinmek hasebiyle bendeniz dahi kalkup bir pencerenin yan~ndan a~a~~~ avluya nezaret olunmakta iken durdu~um pencere yan~na tesa düf etmi~~ olan kapu açilup Ba~~ Konsolos ç~kup iptida bendenizi gör-dü~ünden a~nal~k ile ileru savu~up oda ortas~nda bulunanlardan ba-z~s~na a~nal~k eyledi~i esnada taam haz~r oldu~unu haber verdik-lerinden Avrupada taama giderken mevcudun rütbelisi, sahibi mec-lisin Madamas~n~n elinden [tutup] taama götürmek kaidei meriyyeden olmaktan na~i Ba~~ Konsolosun madamas~n~n elinden ikinci konsolos yap~~~p zikrolunan kap~dan duhulden sonra Ba~~ Konsolos dahi ge-çerken çakerinizin oltarafa azimetimi elile i~aret etmekle olkap~-dan girilip içerisinde tuh i ,;,1‘. bir odada uzun bir efrenç sofras~~ kurul-mu~~ ve etraf~na sandalyalar vazolunkurul-mu~~ oldu~ana binaen bendeniz ne tarafa varaca~~m' bilmiyerek i~areti muktezas~~ üzere Ba~~ Kon-solosun veras~ndan gitmekte iken kendusi dönüp yan~na varmam~~ tekrar i~aret etme~in yan~na ledelvürut sofran~n duhul itibariyle sol taraf~nda vasat~~ olan mahalde bir sandalyeye oturup ittisalinde

sa~~ canibinde olan sandalyeye bendenizi ve sohbete vesatet için

Beyzadeyi oturtup Madamas~~ kar~us~nda sofran~n öte taraf~nda ve zükûr ve inastan sofraya oturan yüz elli miktar~~ cevanibi