m
MESEL
Yazan: AZIZ ESENBEL Tefrika No. İS
Izmirliyanin cüreti
Salih Münir Paşa ile Ermeni Patriği arasında münakaşa. M.
Celâleddin Paşanın tavsiyesi. Ermeni isyanı nasıl hazırlandı?
Patrik Izmirliyamn ikinci Abdül- hamide arzedilmek üzere verdiği menfî cevap üzerine Salih Münir Paşa şöyle mukabele etmiştir:
— Şikâyetlerinizin bir kısmı doğrudur. Fakat bir takımı da ga yet mübalâğaıldır. Komitecilerin tahrikatı, taarruzları devam ettik çe memlekette sükûnet hâsıl ol- imaz. Bu olmadıkça da hiç bir ıs
lahat yapılamaz. Şurasını da bi liniz ki ümidiniz gibi büyük dev letler işinizi fiilen ele almak is teseler bile yapacakları ve yaptı racakları şeylere aralarında uzun uzun müzakereierdefl sonra ancak karar verebilirler. Bu da zaman meselesidir. Bu ümidiniz de boş tur ve beyhudeair. Memlekette sükûnetin teessüsüne yardım et
mezseniz vazifenizi >a>Mit,z?c.rua korkarım ki memleketle bugünkü.! galeyan çok artar ve taşar. Hü kümetin büyük ihtimamla ittihaz etmekt eolduğu tedbirlere rağmen yine kıtaller olur. Kanlar dökülün i
Izmirliyan da:
— Olan olur. Biz zaten hep şe hit olmağa karar verdik demiş,
- "SAYFA ~ I
Yazan: AZIZ ESENBEL Tefrika No. 15
Izmirliyan’ın
cür
eti
(Baş tarafı 1. ci sayfada) Salih Münir Paşa bu sözün üze rine ayağa kalkmış ve:
—• Meramınız bu ise sizi şah sen şehit olmaktan asla menet meyiz. Safayı hatır ile şehit olu nuz. Cenabı Hak selâmet versin. Fakat Anadoluda kendinizle bir likte şehitliğe sevkettiğiniz yüz binlerce Ermeni isteyerek, severek şehitliğe acaba razı mıdırlar? Ra zı değillerse ne hakla bu biçare leri. zorlg, şehit etmek ve ittirmek istiyorsunuz? Patrik Efendi iyi düşün. Kendine lanet ettirme! Sonra hakkında iyi olmıyacaktır! diyerek patrikhaneyi terketmiştir.
Patrik Izmirliyan Salih Münir Paşanın kat’î ihtar ve tavsiyesin den korkmuş olacak ki hayatının emniyette olmadığı zehabına ka pılmıştır. Ertesi, -aüaü geç vtMufc gizlice patrikhaneden ayrılarak Nafia Nazırı olarak kabineye iş tirak etmiş olan pederim Mahmut Celâlettin Paşanın Aksaraydaki konağına gitmiş ve kabulünü rica etmiştir. Mahmut Celâlettin Paşa evvelâ patriği kabul etmek iste memiş, fakat sonra bu geç vakit ânî ziyaretin sebebini anlamak için kendisini, salona aldırmıştır. Izmirliyan gayet fena Türkçesile ve zahmetle meramım anlatabil miştir. Gerek Padişaha ve gerek devlete sadık olduğunu aleyhinde söylenenlerin iftira olduğunu, fa kat Ermeni patriği sıfatiyle Kürt- lerin senelerce taarruzuna uğra mış ırkdaşlarını müdafaaya mec bur olduğunu ifade etmiş ve hü kümetin kararlaştırdığı ıslahatın bir an evvel tatbik edilmesini görmekten başka bir şey isteme diğini bildirmiştir.
Bunun üzerine pederim Mah mut Celâlettin Paşa İstanbul Er- beni isyanının başlıca mürettibi olduğu ve ihanetine dair hüküme tin elinde bir çok vesaik mevcut bulunduğunu sözle değil fülen sadakatini göstermesi lâzım geldi ğini ve kendisi hakkında hükümet nezdinde hiç bir şefkatte buluna- mıyacağını söylemiş ve patriğin yanından ayrılmıştır. Izmirliyanm bu müracaati tamamen cali idi. Bunun böyle olduğu bir buçuk ay sonra Istanbulda daha büyük ve daha şiddetli bir Ermeni isyanı ile
sabit oldu. Kendisine karşı ikinci Sultan Abdülhamidin her hangi bir hareketten içtinap etmiş olma sı da şayanı dikkattir. Siyasî vazi yetin icabı olduğuna hiç şüphe yoktur. Yoksa başka türlü hare ket edeceği muhakkaktı. Buraya kadar vukua gelen hâdiselerden şu neticeyi çıkarabiliriz:
Hakikat şudur kİ idari ve adlî ıslahatı vakit geçn-miyerej£ yap mak lâzımdı. F.ıiat yalnız Avru pa devletlerini susturm a i ıçtn de ğil. Ermeni olsun, Müsıüman ol sun umum Anadolu halkının hayrı ve devletin selâmeti için kafiyen elzemdi, anlaşıldığına göre orada burada katledilen Ermenilerin pek çoğu kabahatsiz ili. Fakat içlerin de idam edilmesi icap eden
komi-lardı, onlarda da harem ve selâm lık mevcut idi. Eski Türk musiki sine büyük hizmet ifa etmişlerdir. Hâlâ da Ermenilerin büyük bİT kısmı bu musikiye bağlı kalmış lardır. Dinî âyinlerinde dahi biziı* dinî musikimizin tesiri müşahede edilmektedir. Makam ve sesler aynen mevcuttur.
(Devamı var)
Istanbuiun imarı
(Baştarab I inci sayfada) Bu suretle SuUanahmetten baş- lıyan büyük cadde Lâleliye kadar bitirilmiş olacak, müteakiben bu caddenin diğer kısımlarına da de vam olunacak*
-Bundan baş';., Topkapı yolun-teciler, cânîler, iıauıler de vardv jh ..Ş işli, ftamgnhry arastada ve işte bunları araş'.'np lâyık ol- Ortaköydeki yolların genişletilme
si için lâzım gelen istimlâklerin yapılmasına karar verilmiş ve ya pılmakta olan işler de gözden ge çirilmiştir.
Ebüssuud caddesinden sonra Os manbeyle Nişantaşım biribirine bağlıyan Rumeli caddesine faali yetle devam olunmaktadır.
Bu caddedeki inşaatın uzaması na sebep kablo tesisatının bitirile memiş olmasıdır.
Diğer taraftan şehirde inşa olu nacak Metro ile Halicin temizlen mesi ve Haliç rıhtımlarının inşas için ecnebi şirketler tarafından ya pıla nteklifler İncelenmektedir.
Belediye bunların bir an evve tahakkukuna çalışmaktadır. dukları cezaları verilmeli idi, am
ma onlara uymıyaniar ve isyan hareketlerini hiç bir zaman tasvip etmemiş olanlar sıyanet edilmeli idi. Müslüman olsun, hıristiyan olsun bize tâbi olan milletlerin ef radı arasında mağdurların ve mazlûmların hakları behemehal yerine getirileceğini ve kendi ha linde yaşayan Ermenilerm her türlü taarruzdan masan olacağı nı temin etmek iktiza ediyordu Ermenilere gelince devletler ara sındaki münasebetlerin mütekabil menfaatler üzerine kurulmuş ol duğunu ve hiç bir devletin onlar için silâha sarılmıyacağmı takdir edememek hatasında bulunmuşlar dır. Devlete karşı kanlı isyan ha reketlerinden hiç bir şey elde ede mediklerini ve bilâkis mahvolduk larını ve bütün bunlara devletle rin nota teatisi ve uzaktan temaşa ile iktifa etmiş olduklarını ken dileri de müşahede etmişlerdir. Hattâ Ermeni patriği Izmirliyan yanlış hareket ettiğini ve hatası nı anladığını sonradan Emniyet* Sandığı Nazırı Papazyan Efendi vasıtasile pederim Mahmut Celâ lettin Paşaya bildirmiştir.
Tefrikamızın başında da söyle miş olduğumuz gibi Ermeniler kadar Türklerle kaynaşmış hiç bir millet yoktur. Hayat tarzımızı, âdetlerimizi, aynen almışlardı. Hattâ Anadoluda Ermeni kadın ları daima başlan örtülü
geziyor-Kişisd Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
