Bitmeyen aşk:Yaşar Kemal

BİTMEYEN A

ş k

The Undıuifi Grass

Y

aşar

Uluslararası sanat alanında adımızı gerçek anlamda du­ yuran ödül üstüne ödül, onur üstüne onur kazanan, sa­ natı ile yücelmiş, kitapları hemen hemen tüm dillere çevrilmiş, edebiyat dünyamızdaki ustaların ustası Yaşar Ke­ mal konumuz ve konuğumuz. Asıl adı Kemal Sadık Gök­ çeli olan Yaşar Kemal’in hayatı kelimenin tam anlamı ile bir roman; 1923'd e Adananın Osm aniye ilçesine bağlı 6 0 haneli Hemite köyünde doğuyor. Ailesi Van'ın doğu­ sundan Çukurova'ya göç etmiş. Baba taralı büyük toprak ağalığına dayanıyor, ana tarafının geçim kaynağı ise eşki- yalık. 1928'd e daha beş yaşındayken Yaşar Kemal, baba­ sı Sadık Yaşar’ın camide dua ederken, kan davası yüzünden gözlerinin önünde öldürülmesine tanık oluyor. Geçirdiği şokun etkisiyle 12 yaşma kadar kekeme kalıyor. Ancak halk türküleri söyleyerek dil tutukluğunun üstesinden ge­ lebilen Yaşar Kemal bu erken yaşlarda Türk halk edebiya­ tı ve folkloru konusunda derin bir ilgi ve bilgi geliştirmeye başlıyor. Aynı dönem içinde şanssızlık yakasını yine bı­ rakmıyor. Bu kez de bir kaza sonucu sağ gözünü yitiriyor. 1 9 3 2 Yaşar Kemal’in ilkokula başladığı yü. Hemite, o yıl­ larda Anadolu'nun çok sayıdaki okulsuz köylerinden biri

KEMAL

olduğu için, iki kilometre mesafedeki Burhanlı Köyü İlko­ kulu na yürüyerek gidip geliyor.

10 Haziran 1 9 3 8 ’de Kadirli Cumhuriyet İlkokulunu biti­ riyor ve o yıllarda ilkokul diplomasına sahip ilk Hemiteli oluyor. 1 9 3 9 ’da öğrenime devam etmek üzere Adana ili­ ne geliyor. Adana Birinci Ortaokulu na giriyor. İlk şiirleri ortaokul sıralarında Adana Halkevi'nin dergisi Görüşler­ de yayınlanmaya başlıyor. Bu yıllarda kuşaktan kuşağa, ağızdan ağıza geçen halk türkülerini derliyor, folklor araş­ tırmaları yapıyor.

1941'de hayatını kazanmak zorunda kaldığı için,ortaokul son sınıftan tastikname alarak ayrılıyor. Yazar Orhan Ke­ mal ile tanışıyor. Kemal resmi olmayan eğitimini bundan böyle “hayat mektebi”nde sürdürecektir.

1 9 4 1 -4 6 yılları arasında inşaat kontrol memurluğu, ırgat katipliği, sünger avcılığı, pamuk tarlalarında ırgatlık, pirinç tarlalarında su bekçiliği, çiftliklerde katiplik, amelebaşılık, ilkokul öğretmenliği gibi sayısız işe girip çıkıyor. Adana’da çıkan “ Çığ Dergisi" çevresindeki yazar ve aydınlarla ilişki kuruyor. Şiirlerini Kemal Sadık Gökçeli imzasıyla "Varlık” "K ovan”, “ Ülkü”, "M illet”, “ Bespınar" delgilerinde ya­

yımlıyor. İstanbul’a giderek, havagazı şirketinde çalışması da gene bu döneme denk geliyor.

"Çifte Çapa Manileri” ilk folklor denemesini 1 9 4 2 ’de ya­ zıyor. Ağızlar ise 1 9 4 3 'te yayımlanıyor. Bu dönemde Per­ tev Naili Boratav, Nurullah Ataç ve Abidin Dino ile tanışıyor. Dino ile kurduğu yakınlık, düşünce gelişimini büyük ölçüde etkileyecektir. 1 9 4 7 ’de Kadirliye geri dö­ nüyor ve arzuhalciliğe başlıyor. İlk öyküsü Pis Hikayeyi yazıyor.

1 9 5 0 ’nin Ocak ayında tutuklanıyor. Suçu: Komünist partisi kurmaya teşebbüs. Kozan Cezaevinde bir yıla yakın yatı­ yor. Hapisten çıktıktan sonra tekrar İstanbul. Ve kâh iş ara­ makla, kâh iş değiştirmekle geçen zorlu günler... 1 9 5 1 ’de Cumhuriyet Gazetesinde yurt haberleri servisinde röpor­ taj muhabiri olarak çalışmaya başlıyor. Cumhuriyet’in Ömer Sami Coşar'lı yıllarında başlayan bu çalışma günümüze dek sürüyor. Hüyükteki Nar A ğacını bu dönemde yazı­ yor. 1952'd e kısa öykülerden oluşan ilk kitabı Sarı Sıcak yayımlanıyor. Eşi Thilda ile tanışması ve günümüze kadar sürecek olan hayat arkadaşlığı da yine bu yıl başlıyor. 1953'd e büyük yankı uyandıran ilk röportaj dizisi "Sü n ­ ger Avcılan’ m kaleme alıyor. Bu dizi için foto muhabiri Limasollu Naci ile güneye yaptıkları yolculuk, kendi de­ yişiyle “İlk Mavi Yolculuk". 1 9 5 5 Yaşar Kemal için dop­ dolu bir yıl; “Yaman Ormanlarda 5 0 Gün” ve “Çukurova Yana Yana” adlı röportaj dizileri yayımlanıyor. “

Dünya-Y

aşar

K

emal

nın En Büyük Çiftliğinde Yedi Gün” başlıklı yazı dizisiyle İstanbul Gazeteciler Cemiyet Ö dülünü alıyor. Gerek Tür - kiye’de senekse yurtdışında büyük olay yaratacak olan İn­ ce Mem ed’i yayımlanıyor. Teneke adlı romanını yazıyor. Teneke 1 9 6 5 -6 6 sezonunda İstanbul’da sahnelenecek, 1 9 6 6 ’da İlhan İskender Ö dülünü alacak, 1 9 7 5 ’te de G ö­ teborg, İsveç Devlet Tiyatrosunda sahneye konacaktır. “Be­ yaz Mendil” adlı öyküsü yönetmen Lütfü Akad tarafından sinemaya uyarlanıyor. 1 9 5 6 ’da İnce Memed Varlık Ede­ biyat Ödülü’ nü alıyor ve “yılın en çok okunan kitabı” seçiliyor. Yurtdışında da Uluslararası Pen Kulübü’nün öne­ risiyle UNESCO, kitabın Fransızca çevirisini üstleniyor. 1 9 5 7 ’de Namus Düşmanı adlı senaryosu yayımlanıyor ve yönetmen Ziya Meün tarafından filme çekiliyor. Cumhu­ riyet Gazetesi için Peri Bacaları başlıklı röportaj dizisini ka­ leme alıyor.

İnce Memed ilk kez bir yabancı dilde (Bulgarca) yayımla­ nıyor. Donka Melamed’in bu çevirisinden sonra, Sofya1 da romanın Türkçe baskısı da yapılıyor. İnce Memed bundan sonra sırasıyla Fransa’da (1 9 5 7 ), SSCB'de (1959), A BD ’de (1961), İngiltere’de (1961), İtalya’da (1961), Ispan­ ya’da (1 9 6 2 ), Avusturya’da (1 9 6 2 ), Hindistan’da (1 9 6 2 ), Moldavya’da (1 9 6 2 ), Macaristan’da (1 9 6 3 ), Romanya1 da (1 9 6 4 ), Yugoslavya’da (1964), Çekoslovakya’da (1964), Hollanda’da (1 9 6 6 ), Azerbaycan’da (1 9 6 7 ), Özbekistan1 da (1 9 6 8 ), İsveç’te (1 9 7 0 ), Norveç’te (1 9 7 1 ), İran’da (1 9 7 4 ), Finlandiya’da (1 9 7 4 ), Ermenistan’da (1 9 7 5 ), Yu­ nanistan'da (1 9 7 6 ), Danimarka’da (1 9 7 9 ), Çin Halk Cum- huriyeti’nde (19 8 1 ) ve İzlanda’da (1 9 8 5 ) yayımlanacaktır. (Burada yalnızca ilk baskı tarihleri dikkate alınmıştır).

1 9 5 8 ’de Alageyik ve Karacaoglan adlı senaryolarını yazı­ yor. 1 9 5 9 ’da da yönetmen Atıf Yılmaz Alageyik ve Kara- caoglan’ın Sevdası filmlerini yapıyor. 1 9 6 0 ’ın başlarında Ortadirek’i yayımlıyor. Yaşar Kemal Ortadirek, Yer Demir G ök Bakır ve Ölmez O tun dan oluşan Dağın Ö te Yüzü adlı üçlemenin yazımını onbeş yılda tamamlamıştır. Orta­ direk yirmiye yakın dile çevrilecek, Alan Seym our’un ro­ manın İngilizcesinden uyarladığı “Ovadan Esen Rüzgar” adlı oyunu, Finlandiya'nın Turku kenünde 1 9 7 4 ’te sah­ nelenecektir. 1 9 6 1 ’de Taş Çatlasa başlıklı denemeleri ya­ yımlanıyor. 1 9 6 2 ’de Türkiye işçi Partisine (TİP) giriyor. Yaşar Kemal, Türkiye İşçi Partisi Genel Yönetim Kurulu üyesi, 1964'teki İzmir Kongresinden sonra oniki kişiden oluşan Merkez Yürütme Kurulu üyesi ve Propaganda Ko­ mitesi Başkanı olarak çalışmalarını sürdürecektir. 1 9 6 3 ’de İngilizce öğrenmek üzere Cambridge’te Bell Scholl 'a kay­ doluyor. Ü ç aylık bir eğitimden sonra, fonetik hocasının deyişiyle “sonuç pek pariak değil.” Dagm Ö te Yüzü adlı üçlemenin ikinci kitabı Yer Demir Gök Bakır basılıyor. Yaşar Kemal 1 9 6 5 ’te bu romandan uyarlanan Uzundere adlı bir oyun yazacaktır. 1 9 6 6 ’da Uluslararası Nancy Tiyatro Şen- ligi’nde birincilik ödülü alan oyun, 1 9 6 7 sezonunda İs­ tanbul ve Ankara’da da sahneleniyor. Yer Demir Gök Bakır, ayrıca Fransa’da 1977 sonbaharında Edebiyat Deştirmenleri Birliğinin “En İyi Yabancı Roman Ö dülü’ nü alacaktır. 1 9 6 4 -1 9 6 5 ’de Bulgaristan’a gidiyor. Bundan sonraki yol­ culuğunu Sovyetler Birliği’ne yapacak ve ülkenin çeşitli kentlerinde bir ay kalacaktır. 1 9 6 7 ’de Bütün Hikayeleri (Pis Hikaye, Beyaz Pantolon, Teneke, Yolda, Bebek, Yeşil Soğan ve Dükkanca) basılıyor. Bunu Köroglu’nun Mey­ dana Çıkışı, Karacaoglan ve Alageyik’ten oluşan Ü ç Ana­ dolu Efsanesi izliyor. Yaşar Kemal haftalık "Ant Dergisi "nin kurucuları arasında yer alıyor. Sorumlusu olduğu Ant Ya- yınevi’ninyayımladığı Marksizmin Temel Kitabından 18 ay hüküm giyiyor. Fakat karar Yargıtay’da bozuluyor. 1 9 6 8 ’de Üçlemenin 3 .kitabı Ölmez Otu yayımlanıyor. Ro­ man 1 9 7 9 ’da Fransa’da “En İyi Yabancı Kitap Ö d ülü'n ü kazanacaktır. 1 9 6 9 Mayıs’da İnce Memed II yayımlanı­ yor. Ant Dergisindeki yazılarından dolayı çeşitli kovuştur­ malara uğruyor. T İP ’ten istifa ederek ayrılıyor. 1 9 7 0 yılında Agn Dağı Efsanesini bitiriyor. 1 9 7 1 ’de röportaj dizilerinin toplandığı Bu Diyar Baştanbaşa basılıyor. 12 Mart 1971 askeri darbesinden sonra eşi Thilda ile gözaltına alınıyor. Bir ay sonra serbest bırakılıyor. Binbogalar Efsanesi ya­ yımlanıyor. Bu roman Paris’te 1 9 7 9 yılında yirmi eleştir­

menden

V

Bu romandan uyarlanan aynı adlı oyun 1 9 8 4 ’te Avignon1 da Théâtre du Chêne Noir’da yönetmen Gerard Gelas ta- rafmdan sahneye koyulacak; ayrıca Fransa, Belçika, Lüksemburg ve Ispanya’da sahnelenecektir. 1 9 7 2 ’de Ça- kırcalı Efe yayımlanıyor. 1 9 7 3 ’de Sovyetler Birliğine gidi­ yor ve 1 ay kalıyor. Demirciler Çarşısı Cinayeti (Akçasazın Ağaları 1) romanı basılıyor. Yaşar Kemal, Türkiye Yazar­ lar Sendikasının kuruluşuna katılıyor. 1 9 7 4 ’te Demirci­ ler Çarşısı Cinayeti ile “Madaralı Roman Ödülü ”nü alıyor. Röportaj dizilerinin 2 cildi Bir Bulut Kaynıyor yayımlanı­ yor. Denemelerden ve siyasi yazılardan oluşan Baldaki Tuz basılıyor. Ağrı Dağı Efsanesi oyun olarak yayımlanıyor ve Ali Taygun yönetiminde İstanbul’da sahneleniyor. Yaşar Ke­ mal Türkiye Yazarlar Sendikasının ilk genel başkanı olu­ yor. 1 9 7 5 ’de Yusufçuk Yusuf (Akçasazın Ağları 2 ) romanı yayımlanıyor. Bunu kimsesiz çocuklarla ilgili röportajları “Çocuklar İnsandır” izliyor.

Güneş ve Barbro Karabuda yönetimindeki bir ekip, İsveç televizyonu için Yaşar Kemal’i konu edinen bir film yapı­ yor. 1 9 7 6 ’da “Yılanı Öldürseler" basılıyor ve 1 9 8 l ’de si­ nemaya uyarlanıyor. Marianik Revillon’un bu romandan uyarladığı oyun Paris’te Théâtre de la eite internationale1 de 1 9 8 3 ’te sahnelenecektir. Al Gözüm Seyreyle Salih ya­ yımlanıyor. Yaşar Kemal Paris’te gösterime giren "B ebek” filminin galası için Fransa’ya gidiyor. S S C B ’de 8.Yazarlar Kongresine katılıyor. Arthur Miller, Kurt Vonnegut ve John Updike başkanlığındaki Ortadoğu Yazarlar Konferansı’nın davetlisi olarak New York'a gidiyor. 1 9 7 7 ’de de Filler Sul­ tanı ile Kırmızı Sakallı Topal Karınca adlı çocuk romanı yayımlanıyor. Bu kitaptan uyadanan oyun Göteborg Ulusal Tiyatrosu’nda 1 9 8 3 ’te sahnelenecektir. Yaşar Kemal Bul­ garistan’a yaptığı bir seyahatten sonra eşi Thilda ile birlik­ te Stockholme’e gidiyor ve bu kentte altı ay yaşıyor. SSC B’li yazar Cengiz Aytmatov’la Stockholm'de buluşmaları da bu döneme rastlıyor. 1 9 7 8 ’de Sabahattin Eyüboglu ile birlik­ te hazırladığı Türk halk edebiyatı seçmeleri “Gökyüzü Mavi Kaldı” basılıyor. Uzun hikayesi Kuşlar da Gitti, Deniz Küstü adlı romanı ve suçlu çocukları ele alan Allahın Askerleri başlıklı röportaj dizisi de gene bu yıl yayımlanıyor. Yıl so­ nuna doğru Stockholm'e gidiyor ve Thilda ile birlikte 1 9 8 0 yılına kadar İsveç’te yaşıyor. 1 9 8 0 ’de Kimsecik adlı iki bölümlük çocuk romanının ilk cildi ve sosyal denemeleri­ ni içeren Ağacın Çürüğü yayımlanıyor. 1 9 8 2 ’de, 1 9 5 1 ’de yazıp sonradan kaybettiği Hüyükteki Nar Ağacını ölen an­ nesinin sandığında buluyor ve eksik olan beş sayfayı ta­ mamlayarak yayımlıyor. 14 Ekim’de “ insanlığa yaptığı hizmetve katkılardan ötürü” Uluslararası Del Duca Ödü­ lü’nü (Prix Mondial Cino Del D uca) alıyor.

1 9 8 3 ’te Sovyetler Birliğinde Toplu Eserleri basılıyor. 1 9 8 4 ’te İnce Memed 3 yayımlanıyor. Ingiltere’de Peter Us- tinov’un senaristliğini ve yönetmenliğini yaptığı İnce M e­ med adlı filmin çekimi tamamlanıyor. Yaşar Kemal 9 Mayıs'ta Paris’te Fransa Cumhurbaşkanı François Mitter­ rand tarafından “ Legion d ’honneur" nişanını alıyor. Ayrı­ ca Türkiye’de “TÜYAP Edebiyat Halk Ödülü”nü kazanıyor. 1 9 8 5 ’de İstanbul’da Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Ödülü'nü alıyor.

1986'd a “ 1 9 8 6 Orhan Kemal Roman Armaganı’ nı ka­ zınıyor. İstanbul’da Mikis Theodorakis e Zülfü Livaneli ile birlikte yaptığı "G üneş Topla Benim İçin” adlı plağı için Altın Plak Ödülü’nü veriyor. Temmuz’da S S C B ’deki Issık Gölü Uluslararası Barış Forumu’na katılıyor. 1 9 8 7 ’de İn­ ce Memed 4 yayımlanıyor. Şubat ayında prodüktörlüğü­ nü W im Wenders’in, yönetmenliğini ise Zülfü Livaneli’nin yaptığı Yer Demir G ök Bakır filminin çekimine başlanı­ yor. Yaşar Kemal, İsveç Sanat Akademisi ve Yazarlar Birli­ ği tarafından Nobel Edebiyat Ö d ü lü n e aday gösterilmiş tek Türk edebiyatçısıdır.

1 9 8 8 ’de geçmiş yıllarda yazdığı kitapları yeni dillere çevrilirken, İnce Memed 4 Fransa’da yayınlanıyor. Ve 1 9 8 9 'da büyük yazar, usta kalem Yaşar Kemal Basınköy1 deki yeni yuvasında yeni bir kitap daha yazıyor; "Kanın Sesi” Ekim ayında Türkiye’de yayınlanacak yapıt mutla­ ka kısa bir zaman içinde yine dünya dillerine çevrilecek. işte bitmeyen aşkı edebiyat ve işte Yaşar Kemal’in alt­ mış altı yıla tıka basa sığdırılmış yaşam öyküsü...

S

amî

G

üner

Yıl 1 9 3 6 . İstanbul Erkek Lisesi öğrencisi Sami Güner tiyatro kolunun etkinliği olarak sahnelenmekte olan “Othello” da başrol oynuyor. Aklında rolünden de önde gelen tek bir düşünce var; Tüm yaşadıklarını, çevresinde olup bitenleri ölümsüzleştirmek. Bu istek Güner’i fotoğraf çekmeye iüyor. Ve ilk makinesi körüklü Zeiss’i Sirkeciden onyedibuçuk liraya alıyor.

Lise tahsilinin ardından hukuk fakültesine giren Gü­ ner artık fotoğraf makinesi ile ayrılmaz bir bütündür. Gel- gelelim Güner fotoğrafa olan tüm sevgisine karşın 1 9 4 0 ’lann Türkiye’si için çok yeni olan bu sanatı meslek olarak se­ çemez, bankacı olur. 1 9 5 0 ’de Şevket Radon un yöneti­ mindeki Hayat Mecmuasına fotoğraf vermeye başlar. Kısa zamanda tanınır. Ve 1 9 6 1 ’de Merkez Bankası’ndan kendi isteği ile emekliye ayrılarak tümü ile fotoğrafa yönelir. Ar­ tık Sami Güner adının çağrışımı tablo gibi manzara fotoğ­ raflarıdır. Değişik mevsimlerde, hatta en ağır iklim şartlarının geçit vermediği Anadolu yollarında Sami Güner objektifi ile ilerler.