Akdik, Kamil-1862-1941

No. 39 - Tem m uz 1947

AYLIK ANSİKLOPEDİ

₁₁₃₅

¿¡elenmeden, y u m u rta n ın içine b a k te ri g ir­ m eden önce soğuk h av a d epolarına y erle ş­ tirm e n in b ü y ü k fa y d a la r sağlıyacağı k e n d i­ liğinden an laşılır. Y u m u rtalar, ta v u k ta n ç ık tık ta n n ih a y e t üç d ö rt gün sonraya k a ­ d a r soğuk h a v a d epolarına y e rle ştirilm eli­ dir. Soğuk h a v a deposuna nakledilinceye k ad a r da sü h u n e tle ri .+ 15 dereceyi geç­ m em elidir.

K abuğu k irle n m iş veya yıkanm ış, u v a- lanm ış y u m u rta la r, k ab u k üzerindeki m u ­ hafaza z a rın ın zedelenm iş olm asına b inaen soğuk h a v a d epolarında m uhafazaya elv e­ rişli değildirler.

Soğuk h a v a depolarında, y u m u rta m u ­ hafazası için, en uygun sü h u n et derecesi,

%78-80 r u tu b e t derecesi için sıfır sa n tig ra t­ tır . R u tu b e t derecesi % 85 olursa sü ­ h u n e t — 1 s a n tig ra t olm alıdır. Soğuk hav a deposu d ah ilin d e ru tu b e t ve sü h u n e t d e­ rec ele ri m u n ta za m ay a rlan m a lı ve sabit tu - tu lm ah d ır. S ü h u n et derecesi an cak yarım derece ve ru tu b e t te ancak yüzde iki k a ­ d a r değişebilir. Bu h ad lerd en fazla deği­ şiklik z a ra r verir.

M uhafaza olunacak y u m u rta la r k o k u ­ suz ta h ta la rd a n yapılm ış san d ık lara, ko­ kusuz . ta la ş la rla yerleştirilm iş o larak so­ ğuk h av a d epolarına istif edilirler. Sam an, ot, te ste re talaşı gibi m addelerle am balâj y ap m ak uygun değildir. Z ira bu m ad d e­ le rle san d ık la n an y u m u rta la ra hoşa g it- m iyen b ir koku siner. Y u m u rta kok u su ­ n u n bozulm am ası b akım ından en iyi a m ­ b alâj m alzem esi k arto n veya odun k ü lü ­ dür.

Y u m u rta sandıkları, soğuk h a v a d e­ p olarına; a ra la rın d a n serbestçe hav a cere­ y an edecek şekilde ve d u v a rla rd a n 15 sa n ­ tim uzak o la ra k istif edilm elidir. İstifle r ara sın d a b ırak ılac ak geçitler, san d ık ların in d irilip b in d irilm ele rin e im kân verecek genişlikte olm alıdır. S an d ık la rın uzun cepheleri depo içindeki h a v a te r e y a n ı isti­ kam etin e d ik olm alıdır. Depo m üd d etin in

d ö rtte b irisin d e sa n d ık la r y a n y atırılır, m ü d d e tin y arısında da a ltü st ed ilirler ki y u m u rta sa rıla rı kab u ğ a yapışm asın.

Y u m u rta m u a y e n esi için Y u m u rta m u a y c n e s : için

a y d ın la tm a k u tu s u v a lu x lâ m b a sı

Soğuk h av a deposunda m u h afaza edi­ len y u m u rta la r b ird en b ire açık h av ay a çı­ k arılm am a lıd ır. Evvelâ hususi salonlara y e rle ştirile re k bol h av a cereyanına m âruz b ırak ılm alıd ır. E ğer böyle yapılm azsa depo­

d an çıkan soğuk y u m u rta la rın üzerlerinde ve am b ala jla rın d a, h ariç tek i h av a d a b u lu ­ n a n su buharının, b ir kısm ı te k a sü f eder ve b u m ü te k âsif ru tu b e t y u m u rta la rın s ü r­ atle bozu lm aların a sebebolur.

Soğuk hav a depolarında y u m u rta la r yedi ay k a d a r m uhafaza o lu nabilirler. F a ­ k a t üç d ö rt aydan sonra y u m u rta la ra h u - syşi b ir depo lezzeti gelir, Yedi ay soğuk

h a v a depolarında m u h afaza edilen y u m u r­ ta la r v ezinlerinden % 2,5-3,5 k a d a r k ay b e­ d erler.

Soğuk h av a depo ların ın h av a sın a k a r ­ bon d i oksit gazı k a rıştırılırsa m uhafaza d a h a iyi olur. B u gazla k a rışık soğuk h a ­ v a d a m uhafaza edilen y u m u rta la rd a depo lezzeti hissedilm ez. A ncak bu su re tle m u­ h afa za olunan y u m u rta la rı depodan çık a­ rırk e n 3-4 gün h a v a la n d ırm a k lâzım dır.

H a v a b o şîu ğ iy le k a lın lı- Ö lçm e lâ m b a sın a y u m u ı

ğ ın ı ölçm e c ih a z ı ta y ı ta k m a t e r t i b a t ı

A ksi halde y u m u rta la ra sinen k arb o n gazı, k a y n a tırk e n k ab u ğ u p a tla tır ve y u m u rta ­ ya soda lezzeti verir.

Y u m u rtaları m u h afaza için k a b u k ta k i m esam atı k a p a m a k usu lleri de ta tb ik o lun­ m a k tad ır. B u m ak sad a v arm a k için daha ziyade kireçli su, su cam ı (sodyum silik at), y a ğ la r ve p etro l m ü ştak la rı k u lla n ılm a k ­ tadır.

Y u m u rtaları k ırıp ak ı ile sa rısın ı a y rı a y rı veya hep b era b er k u r u ta r a k d a m u ­ hafaza kabildir. Y u m u rtaları k u ru tm a k

B o zu lm u ş y u m u rta la rd a m u ay en e lâ m b a siy ie g ö rü le n le k e ler

için silindirli m akineler; p ü lv a rizatö rlü tesisat, (k ra u se u su lü ) veya ta v a usulü k u lla n ılm ak ta d ır. K u ru tu lm u ş y u m u rta toz­ la rı te n ek e k u tu la r içinde tic a re te sevko- lu n u rla r; ev lerd e, h a m u r işleri, p astalar, çikolata ve m a rg a rin im a lâ tın d a ve fotoğ­ r a f kâğıdı san ay iin d e k u lla n ılırla r.

Y u m u rta a k ın d an albüm in; sarısın d an lesitin ve y u m u rta yağı istih sâl olunur. A lbüm in, hususi gıda m addeleri ve perhiz yem ekleri ihzarında; yap ıştırıcı m ad d eler im alâtında v e çeşitli sanayide k u lla n ılm ak ­ ta d ır. L esitin, besin m ü stah z arların ın ; k u v v et ilâçların ın ve güzellik k rem lerin in te rk ib in e girer. T u v alet sab u n ları ve k re m ­ leri im alâtın d a k u lla n ıla n y u m u rta yağı saç losyonlarının te rk ib in e de konur.

Y u m u rta akı ve albüm in şarap, pekm ez gibi m e şru b a t ve diğer sınaî m ahlul- le ri d u ru latm ak , b e rra k la ştırm a k için k u l­ lanıldığı gibi porselen, cam gibi m alzem e­ yi y ap ıştırm iy a m ahsus h a rç la rın te rk ib in e de girer.

Ç in’de ve bilhassa Çekiyaııg ve K i- y an g -su ey aletlerin d e y u m u rta la r, sü tü n p ey n irleştirilm esi gibi, hususi m a y ala rın te sirlerin e arz o lu n arak ta h a m m ü r e ttirilir. B u şekilde ta h a m m ü r ettirile n y u m u rta la r

5-6 ay d ay an m ak tad ır.

Sadece y u m u rta sarısı m ayi h alin d e de piyasaya sevk olunm ak tadır. Y u m u rta s a rı­ sı debagatta, h a m u r işlerinde v e p astac ılık ­ ta vç m a rg a rin im alâtın d a k u lla n ılm a k ta ­

dır. B ozulm aktan k o ru m ak için içine sod­ y u m benzoat ve tuz ilâve ed ilir ve soğuk depolarda m u h a fa za olunur. B u n u n la b e r a ­ b e r m ayi h a ld e y u m u rta sarısı m uhafaza etm ek k olay değildir. K ısa zam an zarfın d a b irço k m a n ta r ve b a k te rile rin hü cu m u n a h ed e f olur.

K ı s a b i b l i y o g r a f y a ' . Prof. D r . J. G ro ssfeld ; Eier, 1936. Hatcison: Food, 1943. W. A. Schwalb e; Warenkande des Leben sm ittcl, 1942. D r. Ing. R u d o lf Heiss; A . Zan Frischhalten der LebensmiHel, 1942.

W. Winkelmann; L es Vitam ines, 1945. ¿¡8304 sa yı ve 18 III 1938 ta r ih li y u m u r ta n i z a m ­ namesi. 2/12610 sa yı v e İ s i 1940 tarihli muaddel y u m u r ta nizam nam esi.

(M ühendis • K im y a g e r M. A l i Kâğıtçı) AK DİK, K Â M İL — 1862 - 1941) R el- sü lh a tta tin . D evrim izin , ü n lü h a tta tla rın - dandır.

İstan b u ld a F m d ık lı’da doğm uştur. B abası b ah riy e b aşk âtip lerin d e n ve aslen G üm üşaneli olan H acı S üleym an E fen­ didir. Ç ocukluğu Ç ırçırd ak i evlerin d e geçm iş ve ilk ta h silin i Z ey rek ’te k i S a- lih a H a tu n sıb y an m e k teb in d e y apm ıştır. İ lk sa n a t v e yazı aşkını, b u okul m u h itin ­ de tanınm ış olan H a tta t S üleym an E fen d i­ den alm ıştır. B u n d an sonra F a tih R ü ştiy e­ sine devam ed e rek 1877 ta rih in d e o radan şah ad etn am e alm ıştır. 1881 ta rih in d e m e ­ m u riy e t h a y a tın a girm iş ve ile rliy ere k D ahiliye N ezareti m uhasebe kalem in d e y e r alm ıştır. 1879 da h a tta t m e şh u r S am i E fe n d i’y e in tisabetm işti. Y azıda g ö ste rd i­ ği h ü n e r ve te ra k k i üzerine 1894 te m u h a ­ sebe kalem in d en m ühim m e k alem i m u h a ­ sebeciliğine geçm iş ve b ir y ıl so n ra da nam en ü v is m e v k iin i işgal etm iştir. 1909 d a d a n işa n ı h ü m a y u n k alem i şefliğine g etirilm iştir. O esnada ik in ci sın ıf u lâ rü tb e sin i haizdi. B u m e m u riy et 1922 y ı­ lm a k a d a r devam etti. B a b ıâ lin in lâğvı üzerine em ekliye ayrıldı. K âm il A k d ik m a ­ a rif hizm etin d e de çalışm ış v e 1914 te y e­ ni açılan M e d re se tü lh a tta tin ’e sülüs ve n e­ sih m u allim i olm uş v e 1915 te S adrazam S ait H alim P aşa n ın inhasiy le k endisine R e isü lh a tta tin u n v a n ı tevcih ve ayrıca G ala ta sa ra y S u ltan isi h ü sn ü h a t m u a llim ­ liği v erilm iştir. K âm il A k d ik G üzel S a n a t­ la r A kadem isinde de ö ğretm enlik etm iş­ tir.

H a tta t K âm il E fendi’n in F a tih te k i evi h e r salı ve cum a gü n ü ü cre tsiz b ir yazı m eşk h an esi h alin d e idi. İsta n b u lu n ileri gelen h a tta tla rın d a n şu z a tla r k e n ­ disinden yazı öğ ren m işlerd ir : M ülga M eşihat m e m u rların d a n A b d ü lk ad ir E fen ­ di, E rk â n ı H arb iy e H a tta tı M ehm et E fe n ­ di, A skerî M atbaa H a tta tı İh san Efendi, H arb iy e N ezareti ketebesinden R a fe t E - fendi, E rk â n ı H arb iy e H a tta tı H âm i Bey, T ezyini S a n a tla r M ektebinde m u allim H a ­ lim E fendi, A n k a ra V ilâyet İd a re H eyeti B aşkâtibi M ecit B ey v. s.

S a n a t a n l a y ı ş ı v e ş a h s i y e- t i : H a tta t K âm il Efendi, gençliğinde sü lü s ve n esih ü ze rin d e d ah a ziyade d u r­ m uştu. H a tta t S am i’ye in tisa b e ttik e n son­ ra en ziyade sülüs celileri ile uğraşm ış­ tır. H er nedense ta lik yoluna sokulm am ış­ tır, A ra şıra yazdığı ta lik yazılar, b u

çeşit-1136

AYLIK ANSİKLOPEDİ

' “'. 'J 'l '9 't— ' J > -j;U -y V û '. ._)t" l'^pVi— i* iil- - , f i«İbi- y ( ~f— j ^ ,' ()

f > •(> £;'.;* ¡¡¿ijleSiyı;*,) j

ı‘Ş İ V ; 1

V — ’! ^* İ _£*i j

?- * -<■--••!,**.. - • s ' yfâpâ

ilk m e n şu rları, h e r y ıl M ekke E m îrine sıra ile gönderilen n am ei h üm ayun, 1910 da Y em en İm am ı Y ah y a’ya, 1915 te A fgan E m îri H ab ib u llah ’a g ö n d erilen n am ei h ü m a y u n lar, m u h te lif k ıta v e ad e tte de- lâiî, hilyei saadet, k a sa it v e m u ra k k a a t. K âm il A kdik M ü tarek e ve C u m h u riy et y ılla rın d a M ısıra d av e t edilm iş ve orad a da birçok celi, nesih ve sülüs ese rle r m e y ­ d an a getirm iştir.

K âm il A k d ik resm î ve içtim ai işle­ rin d e çok d ü rü st b ir insandı. M ühim ine k alem in d e ferm an ve b e ra tı h ü m a y u n h a rç la rı ona y atırılırd ı. On beş yıl sü ren bu m utem etliği zam anında Hicaz dem iryolu idaresine m un tazam an tevdi etm iş olduğu m ühim m eblağdan kendisine ay rılan yüz-te n bu lu n su n k ab ilin d e n am atörce y az ıla r­

dır. K âm il A k d ik divanî yazışm a da pek m e ra k etm iştir. T u ğ ra la ra , divanî celisine de öyle. H ocası H a tta t S am i’n in delâletiyle girdiği D ahiliye N ezareti m uhasebe

kale-m e k sa n a t gayesine d ah a uygundur. H a t­ ta t K âm il A kdik de, b u estetik an layışını y ıllarca önce k en d i içinde duym uş ve b u n ­ d a k a r a r k ılm ıştır. O na göre yazı bir p arç a değil bir k ü ld ü r. A henk, p a rç a la rın a y rı a y rı güzel­ liğinden değil, h e ­ yeti m ecm uasının güzelliğinden h u ­ sule gelir. G ö rü ­ lü y o r k i K âm il A k ­ dik yazıda terkibi b ir güzellik istiy o r­ du.

Ş üphe yok ki, H ulusi, Ö m er Vasfi E fendi gibi talebesi ara sın d a H a tta t S

a-K âm il A k d ik (O ğ lu re s s a m Ş e re f A k d ik ta r a f ın d a n j-ap ılm ış p o rtr e s i)

m iııde nam enüvisliğe yükseldiği zam an bu yeni m em u riy eti divanî ve divanî celisi y azıları üzerinde çok d urm ıya ve em ek sar- fetm iye sebebolm uştur. D ivanı H ü m ayun­ da en eski h a life le r divanî yazı çeşidinde erişilm ez ü s ta t H oca N âsih E fendiydi. Bu za tta n so n ra da S am i E fendiler, F e r it B ey­ le r ile ri gitm işlerdi. F a k a t divanîde en çok uğraşm ış ve neticede bu yazıyı en m ü te k â­ m il haline getirm iş olan gene K âm il Ak d ik ’tir.

B un u n la b e ra b e r onun gözü ne divanî, n e celi, n e de divanî celisinde idi. O na göre sanatın gayesi sülüs ve nesihte, bilhassa n esihte idi. M e şru tiy etten sonra resm î v a­ zifesi olan nam en ü v islik ten n işan kalem i m üm eyyizliğine g eçtikten sonra kendisinin y ü k ü h afiflem işti. D aha sonra açılan M ed- r e s ü lh a tta tin ’e geçince onun b u ü lk ü sü d a­ h a ziyade gerçekleşm iştir. O zam an lar sü ­ lüs ve n esih te b irk aç yol v ard ı : D elâlet­ tin tarzı, kazask er tarzı, Ş evki E fendi t a r ­ zı v. s. K âm il A kdik bu sonuncusunu b e ­ ğeniyordu. Yazı gösterm elerinde herkese Şevki E fendi’den, onun y azıların d ak i in si­ cam ve kesk in lik ten , kalem tu tu şu n d an , y az ark en aldığı h are k etle rd en daim a b ah - sediyor v e onun ta rz ın a bağlılığını ifade ediyordu. S o n ra la rı k azasker yolunu m e t­ li etm iye b aşlad ı. H attâ H a tta t M ektebi a- çıld ık tan so n rak i görüşm elerde k azasker vâdisine v ak tiy le girm em enin n edam etini ta şıdığı b irk a ç defa kendi ağzından d u ­ yuldu. N ih ay et “eski yazının p îri v e yazı ib a d eth a n esin in kıb lesi” sayılan Şeyh H am ­ d u lla h no k tasın d a k a r a r k ıld ı; ’’Şeyh, işte Şeyh, gene Ş eyh..” diyordu.

Celi y a z ıla rın d a ah e n k h a rfle rin n is­ petinden, k elim elerin te n asü p ve im tiza­ cın d an ; k üçük y azılarda, sülüs v e n esihte ise ah e n k h a r f v e kelim e n isb etlerin d en ziyade h a tta tın ru h i hendesesinden; el ve gözünün uzvi ve dinam ik tezahüründen m eydana gelir. Bu İkincide h ü n e r göster­

ini E fendiye b ir h a ­ life seçm ek iktiza ederse K âm il A k- d ik ’i gösterm ek l â ­ zım gelir. O nun H o rh o r’daki sa n a t zaviyesinin en de­ v am lı b ir m ü rid i olan K âm il A kdik, k endisinden sülüs, nesih, divanî, r ık ’a, d ivanî celisi, tuğra, sülüs celisi gibi h e r yazı çeşidini b ü tü n inceliğiyle alm ış ve k av ra m ış b u lu n u ­ yordu. F a k a t K âm il A k d ik ’i hocası S am i Efendi, celi y azıları üzerinde d u rd u rm a ­ dı. Ç ünkü celi y a ­ zılarda insan m ü ­ hendis, ressam , h a t­ tâ m im ar olabiliyor­ d u ; fa k a t şair, h a t­ la r sairi aslâ. Ü stadı sa n at ta ­ rihim ize geçirecek o- la n la r sülüsü, diva­

nîsi, ve r ık ’a la rı ve b u n la -.- arasın d a en ziyade nesih yazıla­ rıdır. En m e şh u r yazıları şu n la rd ır: Sam i E fendi ve a i­ lesinin m ezar ta sla ­

r ı . S u ltan R eşat’ın

tu ğ rasın ın o rijinali, E sat Fuat, B eye yaz­ dığı K elâm ı K adim , 1895 ten 1922 ye k a ­

d a r Osm anlI D evletince akdedilen m u ah e- dena m elerin tü ık ç e asıiları, gene b u ta ­ rih le r arasında birço k v ezirlik ve m ü

şir" ‘.O .

-K â m il A k d ik ’in ş a h e s e rle rin d e n b ir lev h a

de ta h sil ü c re tin i k atiy e k a b u l etm em iş­ tir. M ü te ad d it d efa lar m ah k em elerd e ehli­ v u k u f o la ra k da bulundu. A d alet ve h a k

-k an iy etten hiçb ir zam an ayrılm adı. Şahsi işle r ve m ü n aseb etlerin d e iyilik Sever b ir insandı. H acca gitm esi, h a y ır ve sad ak a­ yı sevm esi, h e r gün m ütem ad iy en ây et ve h ad isle r yazm akla v a k it geçirm esi d i­ ne olan bağlılığım gösterirse de kaba so­ fuluğu da hiçb ir zam an sevm em iştir.

(D aniş Bağatır)

ALMAN ORDUSUNUN GİRİT İ İŞG A ­ Lİ — A lm anlar Y u n an istan ı ald ık ta n son­

r a G irit ad asın ın işgali için lâzım gelen h a ­ zırlık lara b aşlad ılar. A danm Y unanistan k ıy ıla rın d a n 160 kilom etre açık ta b u lu n -No. 39 • Tem m uz 1947

B ir çeşm e b a şın d a G iritlile r

m ası, h a re k â tm h av a piyadesi ta ra fın d an y apılm asını ic a b e ttiriy o rd u ; çünkü, A lm an B aşkom utanlığı adayı deniz yoliyle istilâ için y eter derecede deniz k u v v etin e m alik bulunm uyordu.

Doğu A kdenizde önem li b ir üs olan G i­ r i t adasının stra te jik önem i büyük oldu­ ğundan, İngilizler dah a 1940 y ılında 7.000 kişilik b ir ku v v eti ad ay a çıkarm ışlardı. Bu devrede adada b ir Y unan tüm eni vardı. F a k a t bu tüm en sonradan B alk an lard ak i m u h areb ey e k atılm a k üzere adadan a y rıl­ m ıştı.

Y unan m u k a v em e ti çöktükten sonra m illî ord u n u n b ir kısm iyle İngiliz seferi k u v v etlerin d e n k u rtu la b ile n le r adaya sığın­ d ılar. Bu k u v v etler ağ ır silâh la rın ın h e ­ m en hepsini kaybetm işlerdi. B u n larla a d a ­ dak i k u v v et 28.000 e yükselm iş oluyordu.

B u k u v v etlerin beslenm esi çok zorlaş­ m ıştı. Ç ünkü, A lm an hav a k u v v etleri a d a­ yı ab lu k a etm işlerdi.

İngiliz k u v v etlerin in kom utanı olan G en eral F re y b erg ’in b u ş a rtla r altın d a oy­ n a k b ir savunm a yapm ası gay rı kabil oldu­ ğundan, k u v v e tle r ad a n ın başlıca d ö rt böl­ gesine bölünm üştü. B u ra la rı: H eraclion, Retimo, Suda, M alem e'di.

A lm an lar B alkan m uharebesinin a rk a ­ ndan G irit’e ta a rru z a h az ırlan d ılar. B u-

n için M ora yarım ad asın d ak i b ü tü n sağ- in sa n la rı to p h y a ra k h av a m eydanları a koyuldular. Y apılan m eydanlara ta n d a n g etird ik leri h av a k u v v etle­

rin i yerleştird iler.

H a re k â t 20 m ayıs g ü n ü başladı. Bu, İ n ­ g ilizler için b ir sü rp riz olm adı. Ç ünkü, İngiliz kom utanlığı b ir ta ra fta n A lm an la­ r ın yaptığı hazırlığı bildiği gibi, diğer ta ­ r a f ta n 18 m ayısta denizde y a k a la n a n A l­ m a n p ilo tların d a n ikisi, G irit h a re k â tın ın 20 m ayısta başlıyacağm ı h a b e r verm işlerdi.

A lm anlar G irit’in işgali için h a z ırla d ık ­ la rı plânın adına M ercu re dem işlerdi. P lâ ­ n ın uygulanm asına M a re şal L ist m em u r edilm işti. M evcut bilgiye g öre M areşal L ist’in em rindeki k u v v e tle r şunlardı: 1)' H av a p iyadesi; a) G en eral S tu d e n t’in X I in ci kolordusu, b) G en eral R ingel em rin ­ dek i 3 ü n cü ve 5 inci dağ tüm enleri. 2) H av a k u v v e ti; G eneral L öhr em rin d ek i h a ­ va ordusu. 3) H ava ta şıt ara çla rı; G eneral C onrad kom u tasın d a çok kısm ı Ju n k e rs 52 le rd e n ib a re t 650 - 700 uçak.

H a re k â t p lânı: B una göre A lm an k u v ­ vetleri ad a n m üç m u h te lif n o k ta sın a in e ­ ceklerdi: 1) K ornet gru p u batıya, 2) M ars g ru p u ortaya, 3) O rion g ru p u doğuya.

B u n lard an başka Retim o ve H eraclion’a da ta li k u v v e tle r inecekti. A lm a n lar bu plân ı uyguladılar. A danın b atısın d a k i m u ­

AYLIK ANSİKLOPEDİ

h are b ele r lehlerine geliştiğinden k u lla n ıl­ m am ış k u v v etleri de bu ta ra fa şevkettiler. A dadaki kan lı ça rp ışm a lard an en önem ­ lisi iki B rita n y a tugayı ta ra fın d a n tu tu lan M alem e’de oldu. B iraz b u n u n üzerinde d u rm ak istiyoruz.

A lm a n lar evvelâ b u rasın ı şiddetli s u re t­ te bom bardım an ettile r. Bu bom bardım an m iidafileri saklanm ıya m e cb u r etti. M a- lem e’in sem asını M esserschm idts 109, 110, Ju n k e rs 88, D ornier 205 tip lerin d ek i u ça k ­ la r k ap lad ılar. B ir ta ra fta n bom ba yağdı- rıh rk e n , diğer ta ra fta n da m ak in eli tü fe k ­ le rle h e r ta ra f ta ra n ıy o rd u . B om bardım an b ite r bitm ez 70-100 k a d a r p lâ n ö rü n ta şı­ dığı k ıta la r inm iye başladılar. İlk inen k ıta G eneral M eindl’in k o m u ta ettiğ i alay idi. Bu alay ın inm esinden sonra J u n k e rs 52 le r ask er taşım ıya başladılar. Bu esnada ge­ n e ra l yaralan m ış kom utayı A lbay Ram cke üzerine alm ıştı.

20 m ayıs akşam ı A lm a n lar M alem e’in iki ta ra fın d a b ire r k ö p rü b aşı tu ta u y a m u ­ v affak olm uşlardı.

A lm an lar m u h a re b e n in ikinci gü n ü de inen k u v v e tle ri ço ğ a lta ra k k ö p rü b aşm ı ge- n işletm iye çalıştılar.

22 m a y ısta B rita n y a lıla rm y ap tığ ı b ir m u k ab il ta a r ru z m u v a ffak olm adı. B una m u k ab il A lm a n lar M alem e’i za p te ttiler. B u rad a k i B rita n y a k u v v e tle rin in y a n la rı­ n ın tehdidedilm esi, b u n la rın G aiatos’a doğru çekilm esini in ta ce tti. B rita o y alıla r H ag M arina plâto su n u tu ttu la r. B u h a tta çekilen k u v v e tle r takviye edildiğinden m ü ­ te ak ip üç g ü n M ü ttefik ler bu m evzide k a l- m ıy a m u v a ffak oldular. F ak at, M alem e m ey d an ı B rita n y alıla rm te sir edem iyeceği k a d a r u za k ta k ald ığ ın d an A lm an lar ' b u r a ­ ya sırasiy le 100 üncü ve 143 ü n cü dağ a lay ­ la rın ı, m otosiklet m üfrezelerini, sa h ra to p ­ çusunu, u ça k sa v ar ve ta n k sa v a r k ıta la rın ı in d ird ile r. B u sayede de G alatos bölgesin­ deki A lm an baskısı gittikçe a rttı.

H a re k â tın başında bâzı k u v v e tle r de C anee d o laylarına inm işlerdi. B urasını işgal etm ek görevi 3 ü ncü p ara şü tç ü alay ı­ n a verilm işti. Bu ş a rtla r a ltın d a A likianov- Episcope - F{ag M ariııa’d a b u lu n a n k u v ­ v e tle r o ld u k ları y erd e kalam azlard ı. Ç ünkü b u ra d a k i k u v v e tle r cepheden sık ıştırılırk e n , diğer ta ra fta n A lbay H eid e r’in k om uta e t­ tiği 3 ü ncü p a ra şü tç ü alay ı da b u n la rın . gerisine düşüyordu.

A lm a n ların k u v v e t in d ird ik le ri başka b ir y e r R etim o idi. B u rası işgal edildiği ta k d ird e H eraclion, M alem e’den ayrılm ış olacaktı. R etim o’y a 1.200 p a ra şü tç ü indi. F a k a t b u n la rın ta lih i b a tıd a k i a rk a d a şla rı- n ın k i k a d a r yolunda gitm edi. B u n ların b a ­ şında b u lu n a n G en eral S üssm ann b ir k aza neticesinde öldüğü gibi 600 k a d a r A lm an p a ra şü tçü sü de İngilizlere esir düştü.

B u n u n la b e ra b e r A lm an lar R etim o m a ­ n a s tırın ı e le ’ geçirdiler. B u su re tle k ıy ı bo ­ y u n ca u z a n an yoldan fay d a lan m a k im kân h a ric in e çıktı.

1137

R etim o’dak i m u h a re b e 29 m ayısa k a d a r sü rd ü ve A lm a n ların lehine bitti.

Ü çüncü k ö p rü b aşı H eraclion’da tesis edilm işti. G en eral F re y b erg b u rasın ı k u v ­ v etlice tu ttu ğ u n d a n A lm a n lar b iraz zorluk çektiler. B u n u n la b e ra b e r 28 m a y ısta b u ­ ra d a k i B rita n y a k u v v e tle ri de m u h areb ey i k eserek güneye çekilm iye koyuldular.

İng ilizler ad ay ı boşaltm ıya k a r a r v e r­ m işlerdi. F a k a t bu h a re k e t kolay b a şa rıla -

cağa benzem iyordu. Ç ünkü A lm an h av a k u v v etleri İngiliz deniz k u v v e tle rin i çok

İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi