B e s l e n m e v e D i y e t D e r g is i, C ilt - 1 2 , s . 5 - 1 8 ; 1983
G EBELİK DÖNEMİNDE ANNENİN BESLENM E D U R U M U VE BUNUN YENİ DOĞAN B EBEĞ İN DOĞUM AĞIRLIĞI VE
İLK ALTI AYLIK DÖNEMDE BESLENM E ŞEK LİN E E T K İSİ
Dr. Fatm a SAĞLAM* / Prof. Dr. Ayşe BAlfSAL**
Bu çalışm a, kadının gebelik dönem indeki b eslenm e du rum u, bu durum un doğan çocuğun sağlığı ve ilk altı aylık dönem deki gelişim i üzerine etk isin i saptam ak am acıyla ya pılm ıştır. Araştırm aya 16 - 40 y a şla n arasm da 100 gebe kadın katılm ış olup, kadınların % 98’i belirli bir işd e çalışm ayan ev kadınlarıdır. Araştırm a kapsam ına alınan, ailelerin bü yük çoğunluğu köy ve kasabalardan kente göç ederek An kara’nın Gülvereıı sem tinde yerleşm işlerdir. Gebe kadınla rın doğum a kadar her ay birbirini izleyen üç günlük besin tüketim i araştırılm ış, aylık rutin klinik sınam aları yapılm ış, her dönem de ağırlık, boy ve laboratuvar b u lg u la n saptan m ıştır. K adm lann doğurduklan bebeklerin altı ay süre ile fiziksel ve psikom otor gelişim leri ile annelerin bebeğe süt verm e durum ları incelenm iştir. A raştırm a son u çlan ; gebe k ad m lan n çoğunluğunun besin tüketim düzeylerinin stan- d artlan n altında olduğu; sağlık sorunları olarak, anem i, diş çürüklüğü, tiroid büyüklüğü, A ve B 2 vitam inlerinin yeter sizliğine bağlı b elirtiler saptanm ıştır. Gebe k ad m lan n
% 52’sinin hem oglobin düzeyi düşük (11.0 gr/100 mİ. kanda ve altında) bulunm uştur. Doğan bebeklerin % l l ’inin doğum ağn'lığı 2500 gram ın altındadır. Annelerin h ep si bebeklerini altı ay süreyle em zirm elerine karşm % 69’u sütlerinin yeter siz olduğunu belirterek dört aydan ön ce ek besin verm eye başlam ışlardır.
(*) H. Ü. B eslenm e ve D iyetetik B ölüm ü Ö ğretim G örevlisi. (**) H. Ü. B eslenm e v e D iyetetik B ölüm ü Ö ğretim Üyesi.
GİRİŞ
Bugün dünyada gelişm ekte olan ülkelerdeki in san ların çoğu yetersiz ve dengesiz beslenm ektedirler. Gelişmiş ülkelerde ise aşırı beslenm e söz konusudur. Sağlığın bozulm asına neden olan en önemli etm enlerden b irisi kişinin y eterli ve dengeli beslenem em e sidir. Ülkemizde yetersiz ve dengesiz beslenm e so ru n ları özellikle bebek, çocuk, gebe ve em zikli anneler ara sın d a yaygındır. Ülkemiz de bebek ölüm leri, gelişm iş ülkelerle kıyaslandığında çok yüksek o randadır. 1978 T ürkiye D oğurganlık A raştırm asında, bu oranın, bölgesel fark lılık lar olm akla b irlik te Türkiye ölçeğinde 96o 134 oldu ğu sa p ta n m ıştır (1). Ölüm nedenleri arasın d a yetersiz ve dengesiz beslenm e genellikle üçüncü - dördüncü sırayı alm aktadır. Ölüm ne denlerinin ilk sıraların d a y er alan g astro en teritler ve solunum yo lu h astalık ların ın ölüm e yol açm asında yetersiz ve dengesiz beslen me önem li b ir etm endir.
Gebe ve em zikliliğin gerektirdiği besin gereksinim lerinin k arşı - lanm ası dölün ve bebeğin norm al büyüyüp sağlıklı olm ası kadar anne sağlığı için de önem taşır. G ebelikte annenin yetersiz ve den gesiz beslenm esinin dölün büyüm e geriliğine neden olduğu çok iyi bilinm ektedir (2, 3). Bebek ve çocuklar sürekli b ir gelişme içinde o lduklarından beslenm e yetersizliğinden en çok zarar gören grup lardır. Çocuğun fetal dönem deki sağlık durum u; kendi gelişim te m elini o luşturm ası, aile yaşantısı, toplum u ve gelecek kuşakları etkilem esi yönünden önem lidir.
Em ziklilik dönem inde de annenin beslenm esi önem lidir ve bu du ru m sü t verim ini etk iler (4, 5). Yeni doğan b ir bebeğin beslenm e sinde en ideal besin anne sü tü d ü r (6, 7, 8). Doğa bu besini çocuğun gereksinim lerine ve sindirim aygıtının özelliklerine göre ayarla m ıştır. Buna göre, gerek anne gerekse bebek açısından annenin hem gebelik hem de em ziklilik dönem inde yeterli ve dengeli beslenm esi büyük önem ta şır (9, 10, 11). Bu çalışm ada, gebe kad ın ların beslen me d u ru m u incelenerek, bu d u ru m u n yeni doğan bebeği etkilem e şekli saptanm aya çalışılm ıştır.
ANNENİN GEBELİKTEKİ BESLENMESİNİN BEBEĞE ETKİSİ
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ ve ARAÇLARI
Bu araştırm an ın bilgi toplam ı aşam ası 1979 Şubet - 1980 Eylül tarih leri arasında yapılm ıştır. A raştırm a evreni o larak Ankara kentinde Gülveren Ana Çocuk Sağlığı M erkezinin hizm et verdiği sem t seçilm iştir. A raştırm aya Ana Çocuk Sağlığı M erkezi’nin saha içi kayıtlarında bulunan ve gebelikleri en erken (1 -3 ay arası) sap tanan gebe kad ın lar alınm ıştır.
A raştırm anın gebe kadın tan ıtım form unda kadın ve erkeğin öğrenim durum u, mesleği ve gebe kadını tanıtıcı bilgiler yer alm ış tır. Ailenin sosyo-ekonomik ve kü ltü rel d u ru m u ise çeşitli so ru lar so ru larak öğrenilm eye çalışılm ış ve h er b ir soruya değişik p u an lar „ verilerek değerlendirilm iştir. Gebe kad ın ların aylık ru tin klinik sı n a m a la n ağırlık, boy ve tansiyon ölçüm leri ve lab o ratu v ar bulgu ları (kanda hem oglobin, id ra rd a p ro tid , şeker ve lökosit) saptanm ış tır.
Gebe kadınların doğum a k a d ar h er ay b irb irin i izleyen üç gün lük besin tüketim duru m u so ru ştu rm a ve gözlem yöntem i ile sap tanm ış, enerji ve besin öğeleri değerleri hesaplanıp gebe kadın b a şına düşen m ik ta rla r b u lu n m u ştu r (12).
Yeni doğanın fiziksel gelişim inin değerlendirilm esinde vücut ağırlığı ve boy uzunluğu en önem li ve güvenilir ölçüm ler olarak ka bul edilm ektedir. A raştırm am ızda bebeklerin ağırlık ve boy uzun lukları tekniğine uygun o larak ölçülm üş, em zirilm e ve ek besin al m a d u ru m ları izlenm iştir.
V erilerin istatistiksel değerlendirilm esi; o rtalam alar arası fa r kın önem kontrolü, Khi kare ve korelasyon katsayısına göre yapıl m ıştır (13).
BULGULAR
1 — Deneklerle İlgili Genel B ilgiler :
Gebelerin % 98'i belirli b ir işte çalışm ayan ev k ad ın larıd ır ve % 77’sinin 16 - 25 yaş grubunda toplandığı görülm ektedir. K adınla rın % 35'inin boyu 1.51 cm 'den daha kısadır. O kum a yazm a bilm e
yen gebe kadın oranı % 42, ilkokul m ezunu % 55’dir. A raştırm a kapsam ına alm an kadınların % 50'sinin ilk evlenm e yaşı 16 - 18’d ir îlk gebeliği olan kadın o ram % 38, 1 - 2çocuklu olan gebe kadın o ranı ise % 45’tir. E şler a rasın d a yakın akrabalığı olan ların oram % 26 civarında b u lu n m u ştu r. Gebe k a d ın la rın % 8’inde hafif tip te sakatlık (topallık, şaşılık v.b.) sap tan m ıştır. Gebe kad ın ların % 22’si gebelik süresince h astalık (bronşit, astım , vajinal kanam a, bulantı, bel ve sırt ağrıları, b ö b rek taşı rahatsızlığı) geçirdiklerini söylem iş lerdir. Gebe k ad ın ların % 92’si sigara içm ediklerini, % 8’i de çok az sayıda sigara içtik lerin i söylem işlerdir. Ailelerin % 30'unun düşük, % 63’ü n ü n o rta kab u l edilebilecek sosyo-ekonom ik duru m d a oldu ğu sap tan m ıştır.
2 — Gebe Kadınların B eslenm e Durumu :
Gebe k a d m la n n besin tük etim d u ru m u Tablo l ’de gösterilm iş tir. Tablo 2'de de gebe k ad ın ların en erji ve besin öğelerini tüketim d u ru m u verilm iştir. Gebe k ad ın lar enerjilerini genellikle ekm ek, bulgur, un, şek er gibi bol k a rb o n h id ra tlı besinlerden sağlam akta dırlar. E t, y u m u rta, sü t ve türev lerin in tük etim i önerilen m ik tar larm çok altın d ad ır. B unun yanında taze sebze ve meyve yeterli düzeyde tüketilm ektedir.
Gebelik ve em ziklilik dönem inde k ad ın ların ek besin tü k etm e leri gerektiğini bildiklerini söylem elerine karşın, tüketem ediklri gö rü lm ü ştü r.
TABLO 1 : Gebe Kadınların B esin T üketim Durumu
ANNENİN GEBELİKTEKİ BESLENMESİNİN BEBEĞE ETKİSİ 9
Ortalam a B e s i n l e r g r/b irey /g ü n Tahıllar Ekm ek 311.8 Bulgur 6.0 Pirinç 14.0 M akam a 11.8
Diğer tahıl ürünleri 17.1 Et, Yum urta, Kurubaklagil
Et ve sakatatlar 20.0
Tavuk, hindi, kaz, balık 7.3
Yumurta 16.8
Kurubaklagiller 12.8
Yağlı tohum lar 2.6
Sü t ve Ürünleri
Süt 14.8
Yoğurt 73.6
Peynir, çökelek 19j0
Taze Sebzeler ,
Koyu yeşil yapraklı sebzeler . 30.5
Patates 42.4
Kuru soğan 27.6
Diğer taze sebzeler 147.9 Taze M eyveler
Turunçgiller 17.5
Kavun, karpuz 55.5
Diğer taze m eyveler 74.8 Yağlar
Margarin, sade yağ 11.2
Tereyağ ' 1.0
B itkisel sıvı yağ 0.4
Zeytinyağı 4.8
Şeker ve Benzeri
Şeker 17.6
Reçel, bal, pekm ez 2.8
Diğerleri
Zeytin 8.7
TABLO 2 : Gebe Kadınların Enerji ve B esin Öğelerini T üketim Durum ları (Birey/gün)
Değişik Düzeyde Tüketen Gebe K adın Oranı (%) D üşük kabul
B esin Öğeleri Y etersiz edilebilir N orm al Aşırı
Enerji (kkal) 83.0 11.0 3.1 2.9 Toplam Protein (gr) 43.1 ' 31.8 7.2 17.9 Kalsiyum (mg) ' 98.1 1.4 0.3 0.2 Demir (mg) 99.0 1.0 — — Vitam in A (I.Ü) 69.4 5.3 15.1 10.2 Tiamin (mg) 7.9 13.4 78.7 — Riboflavin (mg) 85.7 5.1 4.4 4.8 N iasin (mg) 74.9 14.7 7.0 3.4 V itam in C (mg) 12.7 16.0 0.8 70.5
3 — Gebe Kadınların K linik K ontrollerinin Sonuçları :
Tablo 3’de kazanılan ağırlık lara göre gebelerin dağılım ı göste rilm iştir. Gebe k ad ın lard an % 20’si gebelik süresince 7 kg’dan daha az ağırlık kazanm ıştır.
TABLO 3 : Gebelik Başlangıcındaki ve Gebelik D önem inde Kazanılan Ağırlığa Göre K adınların Dağılım ı
G ebelikten Önceki Kadın Oranı Ağırlık Kazanım K adın Oranı
Ağırlık Durum u ( %) Düzeyi (kg) (%)
Zayıf 1 Y etersiz 5 - 6 20
Norm al 48 D üşük 7 16
H afif şişm an 30 Düşük kabul
edilebilir
8 26
Şişm an 10 N orm al 9 12
Bilinm eyen 10 Aşırı 10+ 26
Toplam 100 Toplam 100
Gebe kadınlarda beslenm e yetersizliği b elirtilerin d en diş çü rükleri, anem i, b asit guvatra rastlan m ıştır. Tablo 4'de gebe kadın lard a beslenm e yetersizliği ile ilişkili olarak sap tan an klinik belir tiler verilm iştir.
*
TABLO 4 : Gebe Kadın Grubunda Klinik B elirtilerin Görülüş Sıklığı ANNENİN GEBELİKTEKİ BESLENMESİNİN BEBEĞE ETKİSİ H
İncelenen Organ Görülen Belirti Görülenlerin Oranı (%)
Saçlar Parlaklık kaybı 4
İncelm e ve seyrekleşm e 37
Kolaylıkla dökülm e 43
Yüz Yaygın depigm entasyon 44
Gözler Konjonktiva solukluğu 40
Korneada dam arlaşm a 2
Gece körlüğü 2
Dudaklar Angular lezyon 4
Keylozis 3
Dişler Diş çürüğü ve eksik dişler 70
Diş etleri Kırmızı şiş ve kolaylıkla kanayan diş eti 61
Bezeler Tiroid bezesi büyüm esi . 20
Deri Deri kuruluğu 5
Peteşi 2
Deri altı dokusu Ödem ■ 20
Sinir sistem i Mental bozukluk 1
R eflekslerin azalm ası 1
Tablo 5'de gebe annelerin hem oglobin düzeylerine göre dağı lım ları gösterilm iştir. N orm al hem oglobin değerinden daha düşük düzeyde hem oglobini olanların oranı % 52’dir.
TABLO 5 : H em oglobin Düzeylerine Göre Gebelerin Dağılım ı H em oglobin Düzeyleri Gebe Kadın
(gr/100 mİ kanda) ( %) 7.9 ve altı 13 8.0- 9.9 5 10.0-10.9 34 11.0 ve fazla 48 Toplam 100
K adınlarda şeker, p ro tid eser m ik tard a b u lu n m u ştu r, dansite ve m ikroskopik sınam alarda herhangi b ir anorm al değer sap tan a m am ış olup hiç b ir denekte de preeklam psi ve eklam psi belirtileri görülm em iştir.
4 — Bebeklerin Doğum Ağırlıkları ve İlk Altı Aylık Dönemde Em zirilm e D u ru m la rı:
Tablo 6’da annenin bebeğe sü t verm e ve bebeğin sü t alm a du rum u görülm ektedir. Annelerin % 86’si izlenen altı aylık sürede bebeklerini yeterli şekilde em zirdiklerini, % 14'ünün ise ilk b ir ay dan sonra yeteri k ad ar süt verem ediği saptanm ıştır.
Bebeklerin % 93'ü anne sü tü n ü iyi alm akta, % 7’si anne sütü nü bazen alm akta bazen alm am aktadır.
TABLO 6 : Annenin Bebeğe Süt V erm e ve B ebeğin Süt Alma Durumu Annenin Süt Verm e Durumu Anne Oranı (%) B ebeğin Sütü Alma Durumu Bebek Oranı m
Yeterli 86 îy i alıyor 93
Yetersiz 14 Bazen alıyor,
bazen alm ıyor 7
%
Toplam 100 Toplam 100
Tablo 7’de bebeklerin cinsiyetleri ile doğum daki boy ve ağır lıkları gösterilm iştir. B ebeklerin % l l ’inin doğum ağırlığı 2500 gra m ın altındadır.
TABLO 7 : B ebeklerin Doğum daki B oy Uzunlukları ve Ağırlıklarına Göre D ağılım ı (%) Cinsiyet Boy Uzunluğu (cm) 40-48 49 50 51 52 53-57 < 2500 2500-Ağırlık (gr) 2999 3000-3999 4000+ Toplam Kız 12 12 19 5 3 6 8 13 33 3 57 Erkek 4 2 11 6 8 12 3 5 30 5 43 Toplam 16 14 30 11 11 18 11 18 63 8 100
Bebeklere ek besinlerin yedirilm esine başlam a zam anı ve be beğe verilen ek besinler Tablo 8'de görülm ektedir. B unlardan b ir kaçı aynı bebeğe birlik te verilebilm ektedir.
TABLO 8 : D eğişik Aylarda Verilen Ek B esinlere Göre Bebeklerin Dağılım ı
(%) ______
ANNENİN GEBELİKTEKİ BESLENMESİNİN BEBEĞE ETKİSİ 13
Ek B esin Alanların Oranı (%)
B aşlanılan Aylar H iç B aşlanm am ış
Ek B esin Çeşidi 1 2 3 4 5 6 (%) Süt - Yoğurt 22 28 19 15 4 — 12 Tahıl unu 20 20 16 9 3 1 31 Meyve - Sebze 12 22 26 12 5 2 21 Et - Yumurta 1 — 1 6 4 1 87 Tarhana — — 3 3 — — 94 Şeker - Lokum 24 12 11 11 2 — 40 N işasta 3 2 2 — 1 --- 92
Bazı değişkenler arası korelasyon katsayıları aşağıdaki tablo da gösterilm iştir.
TABLO 9 : Bazı D eğişkenler Arası K orelasyon K atsayıları
K orelasyon K atsayısı
D e ğ i ş k e n l e r (r)
K adının beslenm e puanı ile hem oglobin değeri 0.00 Kadının beslenm e puanı ile bebeğin doğum ağırlığı —0.08 Kadının beslenm e puanı ile çocuğun psikom otor gelişim puanı 0.09 G ebelikte kazanılan ağırlık ile bebek doğum ağırlığı 0.00 •Annelerin hem oglobin düzeyleri ile bebek doğum ağırlığı 0.00 Sosyo—ekonom ik puan ile bebek doğum ağırlığı 0.23
TARTIŞMA
A raştırm a bulguları, gebe kad ın ların çoğunluğunun önerilen tüketim stan d artların ın altın d a besin tü k etim leri olm asına karşın, bunun çocuğun doğum ağırlığını fazla etkilem ediğini o rtay a koy m uştur. Tablo l ’de görüldüğü gibi gebe k ad ın ların tem el besinleri tük etim düzeyleri önerilen m ik ta rla r ile kyıaslandığında tahıllar, taze sebze ve meyve tüketim inin yeterli düzeyde, y u m u rta, et, süt ve türevlerinin ise çok düşük olduğu görülm ektedir. Tüketilen be sinlerden sağlanan enerji ve besin öğeleri yönünden gebelerin du ru m u değerlendirildiğinde (Tablo 2), en erji ve diğer besin öğeleri nin o rtalam a tük etim m ik tarları düşük b u lu n m u ştu r. Bu m ik tar la r gebe kadınların gereksinm eleri için yeterli görülm em ektedir.
K adınların % 83'ü 200J kaloriden az enerji tüketm ekte olup en er jilerini genellikle ekmek, bulgur, un, şeker gibi bol karbonhidratlı besinlerden sağlam aktadırlar. Hayvansal besinler pahalı olduğun dan gebe kad ın lar protein gereksinim lerini daha çok bitkisel kay naklardan, özellikle tahıl ürünlerinden karşılam aktadırlar. Bu şo nuç Türkiye genelinde yapılan a ra ştırm a sonuçlarına uygundur (12). Gebelerin çoğunluğu tiam in ve C vitam ini dışındaki besin öğe lerini de önerilen tüketim stan d artların ın altında tüketm ektedirler Aşırı C vitam ini alan ların oram % 70.5 olarak saptanm ıştır. Gebe lerin taze sebze ve meyve özellikle po rtak al ve m andalinayı olduk ça fazla yemeleri nedeni ile C vitam ini tüketim i yüksek bulunm uş tur. Diyette C vitam ini yüksekliği, dem ir ve kalsiyum un kullanıl m asını arttırd ığ ın d an bu öğelerin diyetle az alınm asının sakınca la n b ir dereceye k a d ar önlenm iş olabilir.
A raştırm a kapsam ına alınan denekler gebelik dönem leri bo yunca d o k to r ta rafın d an geçirildikleri klinik sınam alarda (Tablo 4), en yoğun beslenm e yetersizliği belirtilerinden diş çürüklüğü ve ba sit guvatra rastlan m ıştır. Gebe kadınların % 70'inin diş sağlığı so runu vardır. Şeker tüketim inin fazlalığı, sulardaki flor yetersizliği ve bakım sızlığın, bu d u ru m a yol açtığı sanılm aktadır. Gebe kadın ların % 61'inde de kanayan diş eti olduğu sap tan m ıştır. C vitam ini tüketim i gereksinm enin üzerinde olduğuna göre bunun nedeni; ge nel beslenm edeki yetersizlik, yetersiz kalsiyum tüketim i, ağız ve diş bakım ının yetersizliği olabilir.
A raştırm am ızda, anem ik olarak kabul edebileceğimiz gebe ka dın oranı % 52'dir. Bu da Türkiye genelindeki bulguya uygun d u r (12). A raştırm am ızda gebe k ad ın lar arasın d a yetersiz dem ir tüketim i sorunu olduğu saptanm ıştır. G ünlük diyetlerdeki dem irin gereksinim lerini karşılayam am ası bu n a neden o lm aktadır. (K adın ların % 99.0’ı 10.0 m g’dan az dem ir tüketm ektedirler). Diyette C vitam ininin fazlalığı anem i oranının daha yüksek olm asını ön led i ği düşünülm ektedir (14).
İzlediğimiz gebelerin hepsinin doğurdukları çocuklarını altı ay süresince emzirmeye devam ettik leri ve sorulan so ru lara göre de devam edecekleri saptanm ıştır. K ırsal kesim den gelen bu anneler süt verm enin onları gebelikten koruduğu inancı içinde süt verm e ye isteklidirler. Ancak, anneler sütlerinin yetersiz olduğu düşünce siyle erken aylarda ek besin vermeye b aşlam ışlardır. Bebeklerin % 69'u 4 aydan önce ek besin alm aya b aşlam ışlardır.
ANNENİN GEBELİKTEKİ BESLENMESİNİN BEBEĞE ETKİSİ 15
Gebe kadının beslenm esinin dölün gelişm esine etkileri üzerin de yapılan çalışm alar son yıllarda yoğunlaşm ıştır. Bazı a ra ştırıcı lar annenin gebelikteki beslenm esinin bebek doğum ağırlığını et kilediğini buldukları gibi, bazı a ra ştırıcılar da kesin b ir sonuca vara m am ışlardır (11, 15, 16). Bebek doğum ağırlığını etkileyen çok çeşit li etm enler vardır. Annenin yaşı, eğitim düzeyi, yaşadığı çevre, do ğum sayısı, gebelik öncesi ve gebelikte kazandığı ağırlık, annenin fizik ölçüleri gibi etm enler bebeğin doğum ağırlığını etkilem ektedir.
G uatem ala’da yapılan b ir çalışm ada iyi b ir beslenm e ile bebek doğum ağırlığını 100 gram daha a rttırm a n ın m üm kün olduğu gös terilm iştir (17). Yapılan diğer bazı çalışm alarda gebelik sırasında alınan protein m ik tarın ın ağırlık kazancı üzerinde belirgin b ir rolü olduğu gösterilm iştir (18, 19). S pira (20), 156 kadında gebelik süre since enerji birikim inin annenin ağırlık kazam m ına ve bebeğin do ğum ağırlığına etkisini incelem iş, bebek doğum ağırlığı ile annenin ağırlık kazanım ı arasın d a doğrusal ilişki saptam ıştır.
Bu araştırm ad a, gebe kadının genel beslenm e d u ru m u ile bebek doğum ağırlığı arasın d a istatistik sel o larak b ir ilişki bulunam am ış tır. 5 - 6 kilogram ağırlık kazanan gebe kadın oranı % 20, 10 ve daha fazla kilogram ağırlık kazanan kadın oran ı da % 26 dır. Gebelik sü resince kadının kazandığı ağırlık ile bebek doğum ağırlığı arasında da ilişki sap tan am am ıştır. B unu şu şekilde açıklam ak m ü m kündür. D eneklerin % 61 ’i daha önce hiç doğum yapm am ış veya fazla iki-üç doğum yapm ış k adınlardır. V ücutları fazlasıyla vıp ran m am ıştır. Ka dın, vücudundaki gebelik öncesi depolarını dölün gelişimi için h ar cam ış olabilir. A raştırm aların çoğunda aşırı yetersizliğin (annenin 46 kg’dan az olm ası gibi) dölün gelişm esini olum suz etkilediği b elir tilm iştir (21). Bu a ra ştırm ad a gebelik öncesinde tek b ir kadın zayıf olarak değerlendirilm iş, diğerleri norm al ve şişm an d ır (Tablo 3). Ay
rıca kronik olarak düşük düzeyde beslenen bu k ad ın ların fiziksel aktivitelerinin çok az olm ası, vücut cüsselerinin küçük olm ası gibi nedenlerle enerji harcam aları daha az olabilir.
Gebe k ad ın lar için optim um b ir gebelik ağırlığı henüz tam ke sinlik kazanm am ıştır. Yapılan b ir çalışm ada gebelik süresince dört kilogram alan gebe kadın olduğu gibi, 11.5 kilogram alan gebe ka dın lar da vardır. Bu d u ru m d a bile a ra d a b ir fark olm adığı gözlen m iştir (22). Yeterli ve dengeli beslenem eyen gebe k ad ın lar kendi vü cu tların d an harcayarak dölün gelişm esini sağlam akta, fakat kendi sağlık düzeyleri düşm ektedir. B una göre, yetersiz ve dengesiz bes
lenme, ancak açlık düzeyinde olduğunda veya anne vücudunda ye terli depo kalm adığında dölün yetersiz beslenm esine neden olm ak tadır.
Gebelikte kazanılan ağırlığın b ir bölüm ü em ziklilikte sü t sal gılanm ası için harcanm aktadır. Bu a raştırm ad a annelerin önem li bir bölüm ü sütlerinin yeterli olm adığını b elirterek ilk aylarda ek besin vermeye başlam ışlardır (Tablo 8). B unun nedeninin gebe likteki yetersiz ve dengesiz beslenm e yönünden yeterince besin de polanm am ası olabileceği gibi, em ziklilikteki beslenm e ve diğer et m enlerdeki olum suzluklar da olabilir.
SONUÇ
A nkara’nın Gülveren sem tinde çoğunluğu ev kadını olan 100 gebe kad ın ın beslenm e d u ru m ları ile doğan bebeklerin doğum ağırlıkları ve ilk altı aylık dönem deki beslenm e d u ru m ları incelen m iştir. A raştırm a sonuçlarına göre kad ın ların % 83'ü 2001 kalo ri den az en erji tük etm ek te olup, enerjilerini genellikle ekm ek, bu l gur, un, şeker gibi bol k arb o n h id ratlı besinlerden sağ lam ak tad ır lar. Et, y u m urta sü t ve türevlerinin tük etim i önerilen m ik ta rla rın çok altındadır. K adınların % 43.1 i 49 gr. d an az p ro tein tü ketm ektedir. B unun yanısıra taze sebze ve meyve yeterli düzeyde tüketilm ektedir. Tüketim stan d ard ın ın ü stü n d e C vitam ini alanla rın oranı % 70.5 olarak bu lu n m u ştu r. Bu, diyette az alınan kalsi yum ve dem irin kullanılm a oranını a rttıra n b ir etm endir.
Gebe kadınların % 70’inin diş sağlığı sorunu, % 20 sinde de ti roid bezesi büyüm esi, %52 sinde anem i sap tan m ıştır. Gebelik b aş langıcında kadınların % 1 inin zayıf, % 40 nın n o rm al ü stünde olduğu belirtilm iştir. Gebelik dönem inde k ad ın ların % 20 si 5 - 6 kilogram , % 16 sı 7 kilogram, '% 26 sı 8 kilogram % 12 sı 9 kilogram , %26 sı da 10 ve daha fazla kilogram ağırlık kazanm ışlardır. Bu k a dınlardan doğan bebeklerin % 11 inin ağırlığı 2500 gram ın altın d a bulunm uştur. Ancak gebelikte kazanılan ağırlıkla, bebek doğum ağırlığı arasındaki ilişki istatistik sel o larak önem li b u lu n m am ıştır. G ebelikteki o rta derecedeki yetersiz ve dengesiz beslenm enin doğan çocuğun sağlığından çok, anne sağlığını olum suz o larak etkilediği sonucuna varılm ıştır.
Doğum dan so n ra altı ay süre ile annelerin bebeğe sü t verm e d u ru m ları saptanm ıştır. Bu süre içinde annelerin tü m ü
bebek-ANNENİN GEBELİKTEKİ BESLENMESİNİN BEBEĞE ETKİSİ 17
1 erini em zirm işler ve em zirm enin gebelikten koruduğu inancı içinde süt vermeye devam da istekli oldukları sap tan m ıştır. Ancak annele rin % 69 u sütlerinin yetersiz olduğu düşüncesiyle d ö rt aydan önce bebeklerine ek besin vermeye başlam ışlardır. E k besinlerin b a şında sulandırılm ış sütle yapılan m uhallebi gelm ektedir.
SUMMARY
THE NUTRITIONAL STATUS OF THE PREGNANT WOMEN AND ITS EFFECTS ON BIRTH W EIGHT AND FEEDING
PATTERN OF THE BABIES DURING SIX MONTHS
Sağlam , F., Baysal, A. This study was u n d ertak en to evaluate th e effects of the die- tary intake of the preg n an t w om en on the h ealth of new borns and the feeding p a tte rn of th e babies during first six m onths.
The study was conducted on 100 preg n an t w om en betw een the ages of 16 to 40 years. Among the w om en 98 % w ere h o u se-w ifes Most of the fam ilies w ere im m igrated from the ru ra l areas.
D ietary intake of the p reg n an t w om en and th e ir fam ilies \vere determ ined m onthly. R esults of food in tak e d a ta have show n th a t m ost of the fam ilies and p reg n an t w om en can n o t m eet th e ir nut- ritional needs.
E nlargem ent of thyroid glands and dental problem s w ere the m o st frequently occurred n u tritio n al deficiency signs, w hich w ere found am ong the preg n an t vvomen, 52 % of preg n an t w om en have hem oglobin concentrations lovver th a n 11.0 g / 100 mİ blood.
N ew borns and the babies up to the age of 6 m onths w ere exa- m ined routinely in respect to th e ir physical an d psychom otor deve- lopm ents. The effects of b re a st feeding \vere evaluated. Among the nevvborns 11 % had b irth w eight low er th a n 2500 gram s.
K A Y N A K L A R
1 — Nüfus Etücllcri Enstitüsü, 1978 Türkiye D oğurganlık Araştırm ası K onfe ransı, H acettepe Ü niversitesi Yayınları, 6- 7 , K asım 1980, İstanbul. 2 — Jacobson, H. N. : Diet in Pregnancy, N. Engl. J. Med., 297:1051 - 1053,
1977.
3 — Jelliffe, D. B., V ahlquist, B . : The M other C hild/D yad N utritional As-pects, Am. J. Clin. Nutr. 31 : 1425- 1430, 1978.
4 — özgür. S., Özgür, T., Bahar, T . : Süt Çocuğu Çağında B eslen m e Sorun ları, Türkiye Ulusal Gıda ve B eslenm e Planlam a Sem ineri B ildiri ve Raporları, H acettepe Ü niversitesi, Ankara, 1978.
5 — Whitehead, R. G .: N utrition and Lactation, P ostgraduate Med. J., 55: 303-310, 1979.
6 — Breast Feeding, Population R eports, Ser. I. N um . 4, 1975.
7 — Jelliffe, D. B . : The A ssessm ent o f the N utritional S tatu s o f the Com-m unity, WHO, Geneva, 1966.
8 — Hanson, L. A., Ahistedt, S., Carlsson, B., Fallström , S. P . : N ew Know-ledge in Human M ilk Im m unoglobulin, Açta Paediatr. Scand., 67 : 577,
1978.
9 — Jelliffe, D. B., Jelliffe, E. F. P . : The V olüm e and C om position of Hum an Milk in Poorly N ourished C om m unities, Am. J. Clin. Nutr., 31 : 492-507,
1978.
10 — Vuori, L., Christiansen, N., Clem ent, J., Mora, J., W agner, M., Herrera, M .: N utritional Supplem entation and the O utcom e o f Pregnancy, Am. J. Clin. Nutr., 3 2 :4 6 3 -4 6 9 , 1979.
11 — Beal, V. A .: N utritional Studies During Pregnancy, J. Am. Diet. Assoc. 5 8 :3 2 1 -3 2 6 , 1971.
12 — Koksal, O.: Türkiye 1974 B eslenm e Sağlık ve Gıda T üketim Araştırm ası, Ankara, 1977.
13 — Süm büloğlu, K .: Sağlık B ilim lerinde Araştırm a Teknikleri ve İstatistik , Çağ M atbaası, Ankara, 1978.
14 — Rossander, L., Harberg, L., R asm ussen, E. B . : A bscorption o f Iron From Breakfast Meals, Am. J. Clin. Nutr., 32 :2484 - 2489, 1979.
15 — Hytten, F. E . : N utrition in Pregnancy, Postgra. Med. J., 5 5 :2 9 5 -3 0 2 , 1979.
16 — Lechtig, A., Martorell, R., Delgado, H., Yarbrough, C., Klein, R. E . : Food Supplem entation During Pregnancy, J. Trop. Paediat. and Envir. Child H ealth., 2 4 :217-221, 1978.
17 — Zlatnik, F.J.: Dietary Protein and H um an Pregnancy Perform ance, J. Reprod. Med., 22 : 193 - 201, 1979.
18 — Schafer, G .: What is Behind the Baby Food Story «Diet in Pregnancy», M others Manual C om ell University, January - February, 1976.
19 — Mc Clain, P. E., M etcoff, J., Crosby, W. M., Costiloe, J. P . : R elationship of M atem al Amino Acid Profiles at 25 W eek s o f G estation to Fetal Grovvth, Am. J. Clin. Nutr., 31 : 401-407, 1978.
2 0 — Spira, A., Bachelier, M., Frudmann, R., Rapiernic, E .: W eight Gain in Pregnancy (letter), N. Eng. J. Med., 298 : 1095, 1977.
2 1 — Luke, B., Petrie, R. H . : Intrauterine Grovvth: Correlation of Infant B irth Weight and M aternal Postpartum W eight, Am. J. Clin. Nutr., 33 : 2311 -2317, 1980.
22 — Morley, D . : Paedietric Priorities in the Developing W orld, Postgraduate Peadiatrics Series, Chapter 9, B uttenvorths, 1973.
