4
CU M A RTESİ, 28 Temmuz 2001
■MMHAtflMMMMNNMI
Hürriyeti
röportaj
i
I
Çağım ızda köylülerin tarafını tutan tek entelektüel
John Berger
Türkiye'nin fa rk ı
bitm eyen tra je d isi
I Alili II Kiri VI SIVG İ O/DAMART TAKDİR EDİYORUM
L m in e Sevgi O zdam ar. Almanya'da yaşıyor. Hayat Bir Kervansaray adlı kitabı Varlık Yayınlarından çıktı. Latife Tekin. Bodrum'da yaşıyor. Sevgili Arsız Ölüm ve Berci Kristin'in Ç ö p Masalları adlı romanlarıyla tanındı.
MARK S İ/M il KAPİIALİZM İN ORTAK NOKTASI
Sadece köylüleri değil, hiçbir insan grubunu idealize etmemek lazım. Troçki gibi M arks da eleştirel bakar köylülere. Patates
çuvalına benzetir. Kentle köyler arasındaki sevgisizlik, saygısızlık yüzyıllar öncesine uzanıyor. Entelektüel sıfatlar, tezler çoğu kez içiride bir tür iğneleme eğilimi taşır. Eğer Marksizmden bahsediyorsak,
bence bu teorinin hala dünyada olan bitenler hakkında söyleyeceği çok şey var. Fakat kapitalizmle bir de ortak noktası mevcut:
Köylülerin dünyasını tamamen yanlış algılamış olması. Bu nedenle Stalin döneminde köylülüğün şiddet kullanılarak
dönüştürülmesi gibi büyük insanlık suçlan işlendi.
1
lohn Berger, evsizlere ve artan
,yoksulluğa dikkat çekmek için
yazd ığ ı son romanının kapağına
Fransa ve İspanya'da isim
koymadı. Alm an, İsveçli ve Türk
yayım cılar isminin önemli olduğunu
söylediler, ya zarın ismi küçük
puntolarla girdi kap ağ a. Berger'i
2 0 yıldır yaşad ığ ı Fransa'daki dağ
köyünden arad ık. Bir p a za r günü
ekin biçmeye gitmeden önce
konuştuk.
■ Serhan Y E D İG
■ Türkiye'de 10 yılda 16 kitabınızın yayımlanması sizi şaşırttı mı?
- Biraz şaşırdım ama çok sevindirici buldum. Şimdi tüm kitaplarımın Türkçe’de yayımlanmasından çok gurur duyuyorum. Yıllardır dünyanın büyük güç merkezlerinin dışındaki gelişmeleri anlatan eserler yazıyorum. Benimle aynı yaklaşımı paylaştığını düşündüğüm iki yazar daha var, Latife Tekin ve Sevgi Öz- damar. Üsluplarımızın farklı olmasma karşın onları çok takdir ediyorum. Üçümüz de marjinal öykülerin ne kadar önemli olduğunu gösteriyoruz.
■ Kral'ın sonundaki teşekkür listesinde ilk ismiyle andığınız kişi Latife Tekin mi?
- Evet. Kitaplarından etküendim, benden çok genç olmasma karşın,
onlardan bir şeyler öğrendim. Yaşayan bir yazarı takdir ederseniz, bu ona esin verir.
■ Krai'da kahramanlarınız günlük hayatın yükselen temposundan ve anıların silinmesinden yakınıyor.
- Sevgi Özdamar ve Latife Tekin de hatıraların korunmasına çok önem veriyor. Bu yüzden ikisine de saygım büyük. Hız ve hatıralar çabukluk
kavramında bir araya geliyor. Eski model Marksist gibi düşünelim bir an: 19. yy'da sistem öngörüsünü 10,50,100 yıl için yapıyordu. Şimdi öngörüler yarm, nadiren altı ay, en fazla bir yıl için yapılıyor. Yani gelecek yokmuş gibi yaşamyor. Aynı şeküde geçmiş de yok. Karlılık tek değer olmuşsa geçmişe ne hacet. Hatıraların kaybolup gitmesi birer
canavar gibi tüm dünyayı saran alışveriş -merkezleriyle doğrudan ilişkili. Onlar
yayıldıkça direnişin adacıkları, cepleri oluşuyor hayatımızda. Birkaç hafta sonra Londra'da yayımlanacak kitabımın adı bu: 'The Shape of Pocket' Denemelerden oluşan kitaba Cebin Şekli ismini koyarken direniş adacıklarından
bahsediyorum tabü.
■ Türkiye'ye birkaç kez geldiniz, okuyucularınızla buluştunuz. Türk okuyucularla aranızda farklı bir iletişim olduğunu düşünüyor musunuz?
- Evet. Türkiye'de farklı, özel bir şekilde okunduğumu hissediyorum. Bir seferinde İstanbul’da küçük bir otelde kalıyordum. Gece saat birde geri döndüğümde resepsiyondaki genç, siz yazar John Berger misiniz, diye sordu. Herhalde öğrenciydi. Kitabımı çıkardı ve imzalamamı rica etti. Dünyanın hiçbir yerinde, bir otelde, geceyansı böyle hoş
karşılanmamıştım.
■ İlginç gelen, unutamadığınız tepkiler aldınız mı?
- Türkiye’ye geldiğimde birçok insanla tanışıyor, sohbet ediyorum. Yıllar önce İstanbul'da bir arkadaşnnm çok yoksul bir gecekondu bölgesinde yaşayan dostunu ziyarete gittik. Barakada yaşıyan kişi Almanya'ya göçmen işçi olarak gitmeye hazırlanıyordu, içeri girdik, yere oturduk. Birkaç kap kacak, bir yatak vardı içeride. Kitap raflarında göçmen işçilerle ilgili kitabımı gördüm. Benim için çok sıradışı bir olaydı. Çok etkilendim. Kitap roman değüdi, bir grup insanla ilgiliydi ve o gruptan biri tarafuıdan okunuyordu...
■ Bir dağ köyünde yaşarken dünyada olan bitenleri nasıl izliyorsunuz: Internet, gazeteler?
- Le Monde ve Guardian okuyorum. Bence Avrupa’nm en iyi analiz gazetesi Le Monde Diplomatique'i takip ediyorum. Arada bir buraya yazı da veriyorum. Bazen takip ettiğim konularda daha fazla bilgi edinmek için diğer gazeteleri de alıyorum. Mesela Yaşar Kemal'in başı derde girdiğinde ne olduğunu öğrenmek için gazete sayısını artırmış, haberleri dikkatle takip etmiştim, interneti çok ender kullanıyorum.
■ 55 yıl kentte yaşadıktan sonra Fransa'da bir köye yerleşmeniz ilgi alanlarınızı genişletti mi; mesela takım yıldızlar, bitkiler...
NAZIM T 14 YAŞIMDA
KEŞFETTİM
Önümüzdeki yıl Nazım Hikmet'in 100. doğum yılı nedeniyle Fransızca ve Türkçe yayımlanacak bir kitap için yazı istendi. Eser lerini Türkçe okuyamadı ğım için edebiyat eleştirme ni gözüyle yazı yazamaya cağımı söyledim. Bunun yerme şiirlerini keşfettiğim deki günleri, onun o günler de nasıl göründüğünü anlatan bir yazı yazdım. Aslında Hikmet'in şürlerini çok erken yıllarda, 1940'lar- da, II. Dünya Savaşı'mn ba şında keşfetmiştim.
Ben dinsel kurumlarm güçlerini hep eleştirdim. Hıristiyan, Müslüman ya da Yahudi farketmez. Bu kurumlann gücünden hep nefret ettim. Çoğunlukla liderlerinin güç hırsıyla kavrulan, aç gözlü, aşağılık adamlar olduğunu
düşünüyorum. Bunların ruhlarımız, gökyüzü ve tanrı arayışımızla hiç ügisi yok. Bir kez daha Yunus'a geri dönebiliriz. Hiç saldır gan bir ateist olmadım.
MARCOS, YUNUS I MRE'DEN ÇOK UZAK OLMAYAN TUHAF BİR FANİ
Marcos'un kitabımı okumuş olması büyük sürprizdi. Marcos, hiçbir politik programın global ölçekte geçerli olamayacağmı düşünüyor. Bu yolla fanatik ve ütopyacı hareketleri
engelliyor. Medyayı kullanma biçimi, herşeyi başaşağı çevirmesi, çok yetenekli soytarı, akrobat ve oyunculuk zincirini politik bir mesaja bağlaması sonucu yeni dünya düzenini savunan partilerin, kurumlarm siyaset gündemini belirleyen rolleri yerini çok
çeşitli sivil girişimlere bıraktı. Marcos bunu anladı. Ayrıca o bizim için değil, herşeyi o köylüler için söyleyen bir insan. Yunus Emre'den çok uzak olmayan tuhaf bir fani...
i
K in g
aklıma
geldiğinde, onu
mümkün
olduğunca
köpeğin bakış
açısından
yazmaya
çalıştım. Koku
duygusu
örneğin. Evet o
bir köpek. Aynı
zamanda onun
sokaklarda
yaşayan bir evsiz olduğunu düşündüm.
Köpek taklidi yapan, köpeğe dönüştüğünü
hisseden ya da köpek olduğuna inanan bir
evsiz. King hangisi, bilmiyorum. Bana da
bu nokta belirsizmiş gibi geliyor.
Okuyucu istediğini seçebilir.
-Gençken üniversiteye gitmek istememiştim. Köylüler üniversitem oldu. Bana sadece ağaçlan, bitkileri öğretmediler, doğadaki gizemli
dönüşümü kavrayacak bakış açısını
kazandırdılar. Yıldızlarla ilgileniyorum tabii. Ha ritalarım yok. Fakat bulutlardan havayı okumayı, ertesi günün tahminini yapmayı öğrendim. Me sela şu anda hasat zamanı, biçilmiş kuru ekini tarlalardan kaldırıyoruz.
■ 'Biz' dediğinize göre çevredeki köylülerle geniş bir aile olmuşsunuz...
- Evet, doğru. Oğlumun yalnız yaşayan bir arkadaşı var. Tarladan tam yirmi kule saman çıktı. Bunu tek başına taşıması imkansız. Yardım ediyoruz.
■ Hangi koşullarda çalışırsınız, kapalı kapılar ardında mı yoksa havaalanında uçak beklerken bile mi? Kağıt kalem mi kullanırsı nız, üzerinde düzeltme yapmak yerine oturup her sayfayı yeniden mi yazarsınız?
Dolma kalemle yazarım. Benim için kalem çok önemli. Desenlerimi de aynı kalemle çiziyorum. Ucu genişçe. Siyah mürekkep kullanırım. Eşim Beverly bilgisayara geçirir yazdıklarımı. Çıkışları okur, yüzlerce düzeltme yaparım. Bunlan Beverly bilgisayara geçirir. Mutlaka izole bir ortam gerekmez çalışmam için. Havaalanında değü ama, trende yazmayı çok severim mesela. Evde yazarken en kötü şey, müthiş konsantre olduğunuz, düşünsel olarak çok uzaklara, derinlere gittiğiniz bir anda telefonun
çalmasıdır... Bir de hata yapıp cevap vermişseniz, ansızın günlük gerçekliğe dönüp cevap üretme niz öyle felaket bir şeydir ki... Tüm sinir sistemi niz altüst oluverir. Aniden yüzeye çıkan dalgıç gibi vurgun yersiniz.
■ Yaratıcılığınızı bileyen günlük
uğraşılarınız var mı? Bahçeyle uğraşmak, bu röportajdan sonra gideceğinizi söylediğiniz ot biçmek gibi...
- Yüzlerce çiçeğin, sebzelerin bulunduğu hari ka bir bahçemiz var. Bahçeyle eşim ve kızım ilgi leniyor. Bazen ben de onlara yardım ediyorum.
■ Meditasyon yapar mısınız, herhangi bir şekilde ibadet eder misiniz?
- Meditasyon yapmıyorum, ama dua ederim. Kiliseye giderim bazen; sessiz olduğu için ya da birilerinin ruhu için mum yakmaya. Amerika'da bir manastırda yaşayan Benediktin rahibesiyle mektuplaşıyorum. Bir süredir kuantum fiziğiyle ilgileniyorum. Kuantum fizikçileri şimdilerde Tanrı kavramından çekinmeden bahsedebilen yegane bilimadamlan.
■ Son soru: Ne yazıyorsunuz, ne okuyorsunuz?
- Çoğunlukla şür okuyorum. Bir de
Mauritius'da yaşayan bir kadın yazarın, Lindsey Collen'in yeni yayımlanan harika bir kitabını okudum: 'Mutiny.' Roman, hapishane hücresindeki üç kadınm konuşmaları üzerine. Tanrıya şükür İngiliz romanlarına hiç benzemi yor. Türk okuyuculara özellikle tavsiye ederim. Şu anda bir öykü kitabı hazırlıyorum. Öyküler bir araya geldiğim insanlar üzerine.
Meraklısına:
Bu röportaj, 2 Ağustos günü saat 2 4 .0 0 'd e 9 4 .9 Açık Radyo'da Berger'ın seçtiği müziklerle birlikte yayınlanacaktır.Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
