T 1 1 Z
-İ
s c a n o u i u n s u
Amerikalı Profesör Vuds’un Istanbula
Uludağından borularla su akıtma projesi
Bundan 30 sene evvel Bebekteki A - merrkan Koiejinde bize mekanik ve id. rolik dersleri veren Vuds (Woods) is - nünde Amerikalı bir
—
1_
Yazan
Hasan Hâlet Işıkpınar
Yüksen mühendis
profesör vardı. Profe - sör, boş zamanlarında, Istanbulun çok eski zamanlara kadar uzanıp giden tarihî su te sislerini de yerinde gezerek tetkik ediyordu. Onun ve daha birçok ecnebi bilginlerinin d* inandıği gibi, Istanbulun su tesisatı. Romalıla rın, BizanslIların, Koca Mimar Sinan gibi bir çok Türk mimarlarını,, asırlar süren uzun ça lışmalarının bir mahsulüdür. Ve bugün bile dünya su mühendisliğinde mühim bir kıymeti haiz bulunmaktadır. Avrupamn en meşhur id. rolik kitaplarından birinin müe’llfj ola„ Avus turyalI profesör doktor Forhaymer (Forhei - mer) de, 30 sene kadar evvel îstanbuldaki Yüksek Mühendis mektebinin ders nazırlığına tayin edildiği zaman, îstanbulun eski su tesis lerine büyük merak sarmış, cılız bacakları nın üzerede büyük bir zindelikle taşıdığı ih tiyar vücudiyle günlerce, aylarca Büyükdere- den kâğıthaneye, îstanbuldan Terkcsa kadar şehrjn su tesislerinin bulunduğu dağlarda ve ormanlarda yaya g/Zerek tedkikîer yapmış ve bu incelemelerinin neticesini de büyük ha cımda kitaplar halinde neşretmiştir.
Bu yazımızda, Amerikalı profesör Vuds’un Uîudağin temiz sulariyle îsta nhulun gittikçe artan su ihtiyacını karşılam ak için. 1?20 senesinde. Amerikaya dönnıeden evvel ikmal ettiği, Amerikanvarî muazzam su projesinden bahsedeceğiz. Bu projeye ait notları, gitme den evvel bana bırakmış olduğu b;r hülasa dan çıkarıyorum.
Profesör diyor kj:
“ İstanbul’un suvu, bugün muhtelif kay naklardan temin edilmektedir. B\ınlar, terkos gölü. Belgrat ormanındaki bendler, Göksu, muhtelif mıntakajardalt, menbalar ve İrmak larla evlerdeki sarnıçlardan ibarettir.
“Bu su tesislerinin bir çoğu eski padişah lar ve paşa1 ar tarafı„dan hayrat! olarak yap tırılm ıştır. Bazıları da Evkafa ve müessese- lere ait bulunmaktadır. Bu tesislerdeki sula, r a kısmı azamî, serttir ve maliyetleri de meçhul olduğu g'bi muntazam ve daimî suret te de akmam aktadır. M ecraları,, bjr çcğu bo zuktur. Belediyenin su tesisatı da, heyeti umu miyesiyle çok iyi b ir vaziyette değildir. Evle rin bir çoğunda su tesisler; henüz yoktur. Ha1_ km b jr Yısmı ihtiyaçlarını, çeşmelerden ve yangın musluklarından teneke ve kovalarla sağlamaktadırlar. Bu çeşmelerin aded, de az dır. Parasını ödeyebilenler, suların*, şehir ha ricindeki iyi menbalardan sucular vasıtasiy- le temin etmektedirler.
"Uzun yaz mevsimlerinde, me„ba'arın b;r çoğu kurumaktadır ve haznelerde ve evler
deki sarnıçlarda sular azalmaktadır. 1916 se nesi yazında şehrin bir çok kısmında sular tamamiyle kesilmiş ve bir giin şehrin bir sem tine ve ertesi gün do başka bir semti,,e su ve rilmek suretiyle şehr;„ ihtiyacı karşılanab;!- miştir.
"Şehrin su isale sisteminde borular za. yiftır ve sızmaktadır. Çeşmelerin mıısluk’arı iyi tertip ve imâl edilmemiş olduğu için açıl dıkları zaman su az akmakta ve kapandığ« za man da sızmaktadır. Dikkatsiz kimseler, mus- luk’arı açık bırakm akta ve kıymetli su da bu suretle israf edilmektedir.
"Mecralarda, tazyik düşüktür. Şehirde su yu isteriden yüksekliğe çıkarmak için tulum ba kullanılmaktadır. Malûm olduğu üzere iyi suvıin v a sıf an şunlardır: iyi su yetecek kadar bol. temiz ve yumuşak olmalı, daima akmalı. sıhhî kontrol altında bulunmalı ve kâf; tazyik verecek surette tulumbaya ihtiyar gösterin iverek gravite ile akmahdır. 'Avru- pada, Amer,'kada ve AvustraTyadaki bir çok su tesislerinde, dağlardan getirilen Fulan- diğer kaynaklardan elde edile- %ulardah daha .’■iri rVMnchı îsbat edilmiştir.
“Böyle bir sû tesisatın™ inşası, İstanbul
de mümlrllndün Bursa m n yanında. deniz
** 4 yy-ı^ fı* *} t n î f r r*ı>7~^ îl vt
U ’udağm ş;mctî s^rk'si büyük î - * r öl vacushıi teşkil etmektedir Rıı vadi, 1250 kilometre k a relik bîr "-hâvT Kanlamaktadır. Uludağ, bu
tedir. Yağmursuz mevsimlerde Uluda- ğın Şimal etekleri, karları, uzun müd _ det muhafaza etmek te ve bu suretle ora da suyun toplanmasına yardım etmektedir. Bu vadinin, mecrasını, şjmale doğru uzanan dar bir boğaz teşkil etmektedir. Burada bir baraj yapılarak büyük bir göl meydana getiril, mesi mümkündür ve bu gölden itibaren bir boru dÖşenerek. İznjk, Hereke, Diliskelesi, Deniali ve Kayişdağı arkasından Çarnlıcanm kenarına inşa edilecek olan bir su deposuna kadar suyun getirilmesi kabildir. Bu isale mec rası yapılırken, suyu, îzn;k ovasının şimal ve cenubundaki dağlardan tünellerle geçirmek icabedeceği gibi İzmit körfezinin altından da bir tazyik tüneli yapmak lâzım gelecektir. Keza barajı müteakip ve lznik vadisin; geçer ken de sifonlar veya akudukt (dere geçitleri) larm yapılması icabedecektir.
"S u , Çamlıcadan, tazyikli boru ile ve bir tünel vasifasiyle Boğaziçinin altından geçirile rek Şişljde ve Rami çiftliğinde inşa edilecek depolara sevkedilebilir. Şişli deposu, Beyoğlu ile Galatayı ve H aliç jjle BoğaziÇ; ve Kâğıt - hanedeki bütün köy ve mahallelerle B alta li manı vadisini beslemek iç,'n merkezî bir vazi yettedir. Ramiz deposu da, İstanbul Eyüp ve Yeşjlköye kadar bütün mahalleleri besleye - çektir. Kâğıthane ve Alibey suların rn dökül - dükler, noktalardan geçmek suretiyle Şişli ve Ramiz çiftiiğ’ depolan arasında çelikten taz - yıklı bir boru da döşenebilir. İnşası te k lif edi len bu su jsale sistemi, îsfanbula dii,tyada mevcut en iyi sulardan birini verecektir. Be lediyenin sıhhat işleri makamlarının kontrolü altında bulunacak olan geniş bir su toplama sahası, eriyen karlarin daimî surette beslediği bol ve yumuşak su temin edecektir. Ve bu su, yalnız ev ihtiyaçlarının karşılanmasına değ;î, ayni zamanda sokakların da bolca yıkanması
na jmkân verecektir. Uludağm civarına inşa edilecek olan ana baraj, kuru geçen mevsim - Jerde de lâzım olan suyu toplayacak büyüklük te yapılabilir. Bu barajın yüksekliği. İstanbul, daki tevzi depolanna suyu tazyikle verecek vaziyette olacaktır ve bu suretle bu tesisat yapıldığı zaman, su dalma kendiliğinden aka cak ve tulumba1ara kat’iyen ihtiyaç hasıl oî- mryacaktır.
“ Ana barajm arkasında tcplanacak olan gölden itibaren Ramjz çiftliği deposuna kadar olan mesafe, 150 ilâ 160 kilometredir. Bu gü zergâhta 16 ile 20 kilometre arasında tünel ile, 10 k;ometri uzunluğunda sifon veya akudukt, 35 kilometre kadar tazyikli boru, 8 k ;îomet- re uzunluğunda derin tazyik tüneli ve 50 İlâ 60 kilometre uzunluğunda meyilli kanal veya boru yapılacaktır..
“ Tesisatın heyeti umumiyesi tahminen 150 milyon dolara ma’olacaktir. Bu tesisat yapıldığı takdirde, bugün tulumbaları işletmek için kuşanılan senede binlerce ton kömür ta sarruf edjleceği gibi yeni tesis sayesinde şehre daima temiz su akıtılacak, sokaklar daima temizlenecek, 'hasto1'k menbaı elan köşe bu caklar daima yıkanacak, ha’kin sıhhî vaziyeit çok iyileşecek, muhtelif sebeplerden dolayı zaman zaman suların kesilmesinin önüne ge çilecek ve İstanbul da dünyaca her bakimdan sıhhî bîr şehir olarak tanınacaktır. Bugün şehrin civarındaki su kaynaklan -le derelerin hepsi ufak ve gayrî kâfidjr. Bunların suları da gayrî sıhhî toplama havzalarındı gel . mektedir.
“ Kaynaklardan temin edilse bile böyle öa- ğınık kaynakları daimî surette, sıhhî kontro1 aVnda bulundurarak su toplamak mümkün değildir. Uludağ, îstanbula en yakın olan en yüksek toprak parçasıdır. Ve her sene munta zaman geniş ölçüde kar toplamaktadır. Bu dağ, kuru mevsimde bile kâfi derecede rutu bet toplayabilecek yüksekliktedir. Bu sebepten, Uludağm mevki; en münasip bir su toplama havzası ve bir baraj sahası olarak nazarı
itibari ah.-rhûccek en mantıkî bir yer ola rak gözümüzün önünde yüksekmektedir ve İnegöl vadisinde de bu şartlar tamamiyle ta t min edilmiştir
sünbu un su
;
meselesi
( öaştaıafr 2 net sayfada )
İstanbul un nüfusu takri _ ben 1,125.000 dir. (1920 sen e - sinde) eğer nüfus başma günde 120 litre su lâzım o]duğu hesap edilirse, şu halde şehirde günde .135,000 ton suya ihtiyaç var dır demektir; bu da saniyede akan 1560 litre su ile temin edilebilir. Projede nazari itibara alınan meyle göre ¡sale borusu- | nun kutru 1,5 metre olacaktır.
“Uhıdağdaki toplama havzası î o kadar geniştir ki barajın arka
sında toplanacak o;an büyük ı göldeki suyun, münasip irtifa - dan akıtılması ve bu suyun kuvvetiyle geniş ölçüde e le k tik enerjisi istihsal elilerek Istan - bulun elektrik ihtiyacmın kar- şclanabOmpsi de mümkündür. | ‘‘Şimdi bazı Amerikan şehir.
(erinin su toplama havzalarım, Uludağın su toplama havzasiy- le mukavese edelim:
2,5 milyon nüfusu olan Bos ton şehrinin suyunu temin eden “Sudburv., nehrinin toplama havzası İ90 kilometre kare ve j *‘Waehusett., barajının topla - S ma havzası 300 km. karedir ki j ikisinin mecmuu 490 kilometre , karedir. 7,5 milyon nüfuslu Nev | yorka, su temin eden beş su kaynağnım toplama havzası ye kûnu da 3.000 kilometre kare dir. îs ta nbula Su temin etmesini teklif ettiğimiz İnegöl toplama havzassftın geniş’iğ, jsc 1250 k i. lometre karedir. Ya1ti şehrin bugünkü ve yarinki ihtiyaçları nı karşılamava bol bel kâfidir.,,
Profesör Vuds’un sözleri bu- ada bitiyor.
Haşan Hâla/ Işıkp/n&r (ikinej makale yarın)
V A K I T —
s t a n b u ’u n s u
m e s s ı e s !
Amerikalı Profesör Vuds’ur» Istanbula
Ulucağından borularla su akıtma prOjGSi
—
2
—İstdnmılun su me. selesi hakikaten Şim diden «saslı surette ele ai nacak hayatı
r
---Yazan
î
--- n
Hmn Halat ışıkpınar
Yüksrtt mühendis
kadar masrafla ne evsaftı su temin edi- lebilir?
3 — Ulu dağda’; bir mevzuu teşkil
et-mekve Ür Gittikçe inkişaf eden ve htıp son rasında dünyada ticarî, sınaî, ikt>ssdî ve lu ris. Tik bakımdan mühim bir yer işga-' edece*, oian ! u güz^l şehri her bakımdan sıhhî bir variyet te yaşatmak için bol, iyi ve daimi bir su tesisi, ı e ihtiyaç kat’î ve zarurî bir hal almıştır. Harp ■ iter bitmez faaliyete geçebilmek için, ou te- j sise ait o-çülere, etüdlere, incelen elere, proje- | ¡ere, hesaplara ve keşiflere hemen başlamak lâ zımda. Bu işle müstemiren uğraşacak oir ihti las heyetinin, şimdiden bu işe munur cd.ltntsi lâzımdır. Yurdumuzda, su mühendisliğinin bü tün inceliğine' vakıf yüksek tnühendişletimiz mevcut Dulunduğu gibi icabediyorsa bizim mü. hendislerimizle işbirliği yapmak üzere boyle büyük şehirlerin su işlerini kurmuş milletler arası şöhrete malik büyük yaban:ı mühendis, lerin de h zmeti temin edilebilir
Yapılacak hazırlıklar arasında mes«iâ şun iar hatıra gelmektedir:
1 — istanbulu as1rlardan bert besleyen, her biri Türk mimarîsinin ölmez bire: sanat âbide., ı si olan ve asırlarca şehrin su ihtiyacını karşı
layan ve milyonlarca altın para s-.rfedilmeK su retiyle meydana getirilen ve tulumba gibi m i. banikî kuvvete ihtiyaç göstermeden damı» c a- rak çalışan bentlerle isale mecrası, şebekeİ€r ve ^ehillerden terekküp eden ve bugün maal-Sef hakkiyle istifade edılemiyen tesisat ne kadar para ile tamir edilebilir? Bu tamirat ile ş,jhre günde ne kadar ve ne vasıfta su temin e d e bilir?
2 — Terkos gölündeki tesislerin, T t rkos gölünden Istanbula kadar döşenmiş olan ve ye. ıiden döşenmesi lâzım gelen su isale borvları- njn ve İstanbul içindeki terkos tfvzi şebekleri De depolarının, şehrin bugünkü ve yarınki ıh. lyyac.nı karşılayacak şekilde, ıslahı için sarfı icabedeı masraf nedir? Bu iş ne kadar senede I »e nasıl tahakkuk ettirilebilir? Bu gölden bu
su geıirme p-ojesi : e dereetye kadar mevkii fiile konabiliri
4 — Îstanbulun etra^ndaki ¿öylen imkân dahilinde kendi civarlarındaki kaynaklardan besleme*«’ mümkün müdür?
5 — îstanbulun ve civarının su ih.ıyacı ¿saslı surette tetkik edilirken, dünyanın hiçbir
erinde .rosali bulunmayan İstanbul menla s t arından ¿umamiyle fennî bir su’ ette is;:fade çin ne g’bi tesisler yapılmal dır? Bu telisler saça mal olabilir? Bu sular îseciıbulda n'iSjl ıevzi ve sat1! ! 3-0 ne suretle temin olunabilir?
6 — Deniz kenarındaki sokak ve cacici:»cr- e yalıların ve binaların yıkama ihtiyaçlarında deniz suyundan ne dereceye kadaı istifade edi lebilir? Bu suretle iyi tatlı su saı fiyatında ne
dereceye kadar tasarruf elde edilebilir?
Iş t;, Istanbulda kurulacak oıan ve mühen dislerle »cabeden mütehasSjslardan . te rc*küp
edecek ve belediye tarafından finanse edilecek olan (B ir İstanbul suları plânlama fen heyeti), rlddî bir mesaî ile şehrin bu ezelî derdini kö künden ndledecek olan plânlan ve proj 1eri
lazırlayabîlir. Ancak inceleme ve araştırmadan »baret o»aıak olan bu ihzari çalışma için şim di. den madd»' fedakârlık yapmaktan çekinme .¿ek : azımdır.
* * *
9 se ıs sonra îstanbulun fethinin 500 üncü v:lj kutlanırken, bir taraftan vaktiyle i şas: çin 200 milyon altın lira sarfcdiıdiği rivayet îdilen îstanbulun tarihî bentleriyle su şebeke sinin de ihya edilerek bu tesislerin kabili-, et leri nisOu’nde îstanbula su vermekte devamı-
un tenahı.ni, diğer taraftan da Istanbula asır- (arca esafh ve t em*z su temin edecek mükem mel bir tesisin hiç olmazsa etüd ve plâii-arınm o gün hazırlanmış bir halde ortaya çjkaıDtnas . r.ı dileriz.
Haşan Halef Işıkpmer (B irim i makale dünkü sayımızda çıkm ,$tır.)
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
