Şebekelerin küreselleşmesinin getirdikleri

SEBE,KELERiN KURESELLE$MESiNiN (;ETIRDIKLERI Armand MA'l"t'Et,AR'I'. Qcviren: Dr. Ilattal 0trAIlA$**

t Amrard N'lanclart Rennes-[i iiniversitcsi

** _{M.Ll. ilctrqinr FaLiilrrsi}

Marmara iletisim

iletiqim di.inyasrnrn manzarasr diizensizlikle vurgulanlyor. Mito-loji yanrnr -dzellikle yeni

teknoloji-leri

gafrrqtrrdr[r andan itibaren-, uluslararaslla$hrmaya

balh

somut

gergeklerinkinden aylrmak

amacly-la

bazr grkrq noktasr saptamak o

kadar da yararsrz degil.

Qafdaq iletiqim ideolojisi gegici

olmakla,

nesneler

ve

onlann toplumsal karrqrmlarr sorunuyla belirlenmiqtir.

Yirminci

yi.izyrhn

sonunda bulunduIumuza gOre,

nesnelerin evrimini daha

iyi

anla-mak igin, onceki yiizyrhn sonuna kadar gitmekte

belki de

haksrz deIiliz.

iletiqimin

"uygarlrk

(iIesi" olarak kutsallaqtrrrlmasr 1860'lara

do[rudur. Onun evrensellili.

ingil-tere'deki Viktoryen

imparatorlu!u-nun ki gibiydi. Demiryolu,

elektrik-li

telgraf, denizaltr kablo qebekesi,

yeni

Siiveyq okyanuslar arasl

deniz yolu ve buharh (gemilerle yaprlan) deniz ulaqrmrnda oldulu

gibi, btittin bciltimleri birbirine balh

olan

"genig organizma" 0larak diinyaya bir ornek hazrrhyordu.

O zaman yer kiiresini saran ve

Jules Verne

gibi

yazarlann iine

kavuqturdu!u

a!lar,

ulusal

ekonomilerin

yerini

uluslararasr

yeni

bir

iq

bdli.imtine brraktr[r karqrhkh

balrmh

_bir

dtinyanrn

simgesi haline geliyor. Modern

gagda htiktimetler

arasr

il k

organizasyonu, srnrrlardan gegiqin

di.izenlenmesinde

ilk

uluslararasr

mahkemenirr bigimlenmesi,

ilk

Marmara iletiSim

dayanrqmantn" -ahl0ki zorunluluk gibi eski dayantqma kavramtndan oldukEa ayrrlan pozitivist kavram- sayesinde olmuqtur. _Qogu Avrupah olan yirmi kadar tilkenin, 1865'te Paris'te, Uluslararasr Telgraf Birligi'ni kurmasr, gergekte, Milletler Cemiyeti'nden (gimdiki Birleqmig Milletler Orgtitii'niin atasr) elli yrl kadar daha rjncedir. Bu

kuruluq, Telgraf Birlifi'nin ve Berlin'de 1906'da kurulan Uluslararast Radyotelegrafi

Birlili'nin,

1932 yrhnda Madrid'de yaprlan bir

konferansta, birleqmesinden sonra dolmak zorunda kalan qimdiki Uluslararasr Telekomtinikasyon

Birlili'nin

(UIT) uzaktan atastdtr.

Evrensel Posta

Birlifi

de 1874'te Bern'de kurulmuqtu.

Posta ve telgraf, b6ylece, iletiqim tekniklerinin "evrenselleqtirert

ve banqEr" erdemi iizerine i.itopik soylevlerle dnemli bir arag haline

geldi. Trpkr 1830'lardan itibaren Demir Yolu Aflarrnrn oldulu gibi. Bu

iig

tip

uluslararast

a[,

iletiqim di.inyastnrn derin diiq giictini.i

besliyordu. Din

ile,

bireyleri ve halklarr birbirine baflamak istediler. iletigimin gi.inahtan kurtartct ideolojisinin temelini atmalan 19.

yiizyrldan itibaren baglamtqtu.

ilk

uluslararasr denizaltr kablosu olan Transmanche'tn agrldrfr

srrada, 1851 yrhnda Londra'da agrlan sergiden sonra birbirini izleyen

btiyi.ik evrensel fuarlar "biittin insanlartn kardeq haline geldiklerini"

illn

eder. Yartm ytizyrl boyunca, - 1900 yrhnda Paris'te agrlan Paris

Evrensel Fuan'yla doruk noktastna ulaqacak olan- iletiqim fuarlarl ve teknikleri, "evrensel ,sirketlerin ortaya gtktqrntn aynt iitopyastnt

ve aynl soylemini paylaqrrlar.

Bununla birlikte, Batr uygarhlrnrn himayesindeki bu "ilerlemenin

barr;gr temelleri"nin gergevesi drqrnda, halklar arasrndaki bu dayanrgma, savaq

ve

s6mi.irge

fetihlerinin

gtiriiltiileri

ve

grlgrnhklanyla yankrlanmaya devam ediyor.

Ama yine de, ytizyrhn sonunda, bir taraftan sivil toplumlar, difer taraftan rJevletler arastnda yeni uluslararasl qirket bigimlerinin ortaya grkrrslafl

gdriiliir.

Fakat

yizyrl,

yerlileri can gekiqen bir ispanyol imparatorlu[u'ndan kurtarmak bahanesiyle, Amerikan "denizci"lerinin Kiiba adasrna gftarma yapntalanyla sona erer.

Tarihte

ilk kez

olarak,

(Orson

Welles

taraftndarl

ijltirnsi.izleqririlmiq

iinli.i

Yurttag

Kane)

William

Randolph Hearst'iin iunraty,in yaratan bastntyla krqkrrtrlmrq kamuoyu' eqsiz bir miiclahaleyle

-qagkrna

dondiirtiltiyor.

o

anrn sagmahfrnr gok iyi ozetleyen onik,t,rt,t biliyoruz: Hearst, Havana'ya

bir

rnuhabir ve iinlti clesinatdr Frederick Remington't gdnderir. Remington Ktiba'ntn baEkentinrlen patronuna bir telgraf geker: "Dikkate defer

bir

Eey

Marmara iletiEim

yok. Her _$ey sakin. Savaq olmayacak. Donmek istiyorum". Hearst,

anrnda ona cevap verir: "Kalmanrzr _{rica ediyorum. Resimlerinizi} yapm. Ben savaq grkaracalrm".

Yirminci ytizyrhn sonu: iletiEim.yeni diinya toplumunun en biiyijk paradigmasr olarak

yer

aldr.

ozde.ksel

olmiyan

bir

ytikseliq ekonomisi geliqmeye devam eder. Uretim ve tiiketim ,ttinyurr, yeniden ttim diinyayr igine alan bir pazar sahasr _{elde eder.} yayitrna ideolojisinin zararlarrnr kabul etmeye zorlanmrq

bir

gezeg-encle.

iitopyalar artrk kimsenin umurunda defil. ideolojik

Bir

Hazrr Giyim

80'li yrllarda, allarrn ve sistemlerin uluslararasrlaqtrrrlmasrnrn

gtincel evresini karakterize etmek igin

bir

kavram

utaya

atrldr: Ktireselleqme (globalization), _{dofrudan lngniz dilinden alirimrs} bir-terim.

Mantrfr

"evrensel" olarak gahqmak olan

allar ve

iiriinlerle toplumumuzun gitgide birbirine daha gok baglandr[rnr kim ink0r

edebilir'i

"Ktireselleqme"

_bir

_{olgudur. Fakat}

_bir

_de

_icleoloii oluqturuyor; (kiireselleqme) _bir "ideolojik hazrr giyim"e ddniiqmek tizeredir. _{Terim, yeni diinya diizeninin karmagrkh[rnr sergilemekten}

gok bunu gizliyor. Burada da, bu "kiiresel" (global) sdzctiliiniin nereden geldifini diiqiinmek gerekli olmaz mr'/

Bu terimin diinyanrn da[arcrfrna giriqi 60'h yrllann sonuna denk

diiqiiyor.

(Baqlrca)

iki

_{yaprt onu}

_{tahta oturtuyor:}

_Marshal McLuhan'rn 1969'da (Quentin Fiore'nin iqbirligiyle) yayrnladrpr

Wut-ond Pcace

in

the Global Vilage (Ktiresel Kiiyde Savaq ve Barrq) adlr yaprtrl; yine aynr qekilde Zbigniew Brzezinski'nin 1969'cla yayrnlanmrg yaprtr Bctwcen Tv,o Agc: America's Rolc

in

The

Thacnotronic

Eru (iki

_eag

ArasrntJa: Teknotronik _Qaltla Arnerika'nrn Rolti).2

itt

yaplt,

Vietnam televizyon

sava$lnrn

etkisinin

genel sonuglannr ortaya koyuyor; yazar ileri siiriiyordu

ki

biittin amerikan

ailelerinin izleyebildifi bu "naklen" savaqla, televizyon izleyicileri. "katrhmcr" haline gelmek igin pasif olmaktan vazgegecekti, bir gerileme oluqturan

siviller

ve askerler arasrndaki

ikiz

btjliinrne (dikotorni) ortadan kalkacaktr. Halbuki, banq drjneminde, elektror.rik

medya, geliqmeyi sanayileqmemiq

tiim

yerleqim birirnlerine gekecekti. Teknik zorunluluk, sonug olarak, toplumsal defiqmeyi gerektiriyor. Bunu agrkhyor. Paralel olarak, amerikan kamuoyunun biiytik

bir

bdliimiinde "iletiqim devrimi" sloganl ortaya grkryor.

Marmqra itetisim

yiiksek

_{sesle qunu sbyliiyorlar:}

(iletigim devrimi)

sayesinde

"ttiketim arzusu, ortak toplumsal sorumluluk, genglerin isyant, bireysel yargrlama ga!r, krsaca yeni bir toplum geliqiyor". _$unu da

hemen eklemeli

ki

bu devrim, politik devrimin son iitopyalannrn yazglslna son noktayr k0yuyor: "ideolojilerin sonunu" g0steriyor.

"Global

ktiy",

gtirevine "evrene

ait

her

qeyin" hazrr giyin-t pazarrnda baqiryoi briylece. Hemen arkasrndan, "global kdy"

touru*r,

dtinyaial her biiyiik katarsisi ya da daha_ do[rusu her

"nondovizy,rn"u iistiine basa basa agrklayacaktrr. 1991'de kdrfez

savaql srrasrn,Ja da gortildii

ki,

asker-sivil karqrthlrru eqeleyen

psi-kolqik

savagrn tuttu[u cephenin ve sansiiriiniin gerekli oldufu kabul eoniigi halde, baqvurulan kaynak (referans), her yerde bulunabilir

trate gitcll. Marshall Mc1-uhan'rn diiqiindtiftiniin tam tersi.

Columbia Universitesi Komtinizm Araqtrrmalarr Enstitiisi'i miicliir[ Arnerikah siyaset bitimci Zbtgniew Brzezinski, "global kent" terimini kullanryor.

Kity

sozci.i[iiniin

igerdili

camiaya ve igli-drqlrhfa doniiq yan anlamr, y'dzan

,

yeni uluslararasl gevleye

plt

uyartinrr gdriinmtiyor. Bilgisayaln, televizyon alcrsrnrn ve

ielekomiinikasyonun iirtinii olan ve teknotronik adrnr verdifi allann Jugti*ti, diinyayr bir "karqrhkh balrmh, sinirli, co$turucu ve gergil itiqiiler dtifiimi.i"ne dirniiqttirecektir ve kiqiler igin anomi tehdidini. yairtrlma ve yalnrzhk tehlikesini artrracaktrr.

Daha sonfa Baqkan James carter'rn ulusal giivenlik konusunda clanrqmant ve tinlii U91i.i Komisyon'un kurucularrndan biri olan Bay

Brzezinski

igin,

tarihin

ilk

"global toplumu" Amerika BirleEik Devletleri'dir. Bu "teknotronik devrim"in temel yaylclsr (olan) bu toplum, rJi[erlerinden claha fazla "iletiqimde bulunur" giinkti, ileri

stlrtltOtigtine gdre, tiim dtinya iletiqiminin q/o 65'imn grkrq noktasr ABD'dir.

Amerika, kendi ki.iltiirel endiistrisinin iirtinleri yardrmryla oldufu

gibi,

"onlann

yeni

organizasyonlannrn uygulamalan, onlarrn ieknikleri ve onlann ydntemleri" araciltftyla da "global bir modernite rnocleli", evrensel davranrqlar ve de[erler qemast sunmakta tek olilufunu bilecekti. O zamanki Sovyetler Birligi'nin hiikmettifi blok iginde, agrkgast, stkrntt yaratan krthk toplumlarrndan baqka bir qey

yoktu. Bu global kent ya da kiiy kavramt, Brzezinski'ye gtire' ABD ile dtinyanrn diler i.ilkeleri arasrndaki iliqkileri tantmlamak igin eski

"emperyalizm" kavramtnt kesin bir bigimde geqersiz krhyor. "Silahh diplomasi" gegmiqte kalmrqtrr; ona gcire, gelecek,

a[

diplomasisinin-dir.

Marmqra iletigim

1989'da

Berlin

duvannrn yrkrrrqr

ve

evrensel komtinizmin baqarrsrzhlr,

_bu

globaliteyi

_{miimkiin olan}

_tek

_!iey

_olarak

onaylayacaktrr. Tek kutuplu dtinyada, "icleolojilerin _{sonu';, Amerikan} Drqiqleri Bakanhfr'nrn

bir

clanrgmanrnrn, _{Francis Fukuyama,nrn} sihirli degnegiyle "tarihin _{sonu"na doni.iqecektir. Sayrn zbigniew}

Brzezinski, teknotronik devrim hakkrndaki kitabrnrn grkrgrndan yirmi yil sgn11 rsrarla qunu soyliiyordu: "Amerika'nrn _{gticilntin temeii, gok} biiyi.ik bir kesim igin, diinya iletiqim pazanndaki hi.iktimdarhfrrlr... Bu, politik bir Oykiinme giiciine sahip 6ir kitle ktiltiirti yararrr".

_

Jeopolitik, yerytizti ekonomisinin on yrlhk egemenli[inclen sonra

haklarrna yeniden kavuquyor.

80'li yrllarda, globalizasyonun tislubu, rizellikle srkrnfi lann iislu bu oldu. Bunun kuramcrsr artrk belli: _{eahqmalarr, cltinya} gaprndaki

iqletmelerin yayrlma stratejilerinin meqrula$trma t<onuqmitarrnda geniq olarak iqleyen, Harward Business Review'in ycineticisi profesor Theodor Levitt. Biiyiik iletiqim ya tla rekldm gruplarrnrn

yrlhk raporlan bu globalizasyonun _{yiikselmesi tisttine duyurularla} d.lup tagryor. Aflarrn zaferine adanmrq gergek

lirik

bir deyiq (rd) olan qciyle _{ttimceleri okumak oldukga srk rastlanan}

_bir

_qeyclir: "Teknik _{adamlar ve teknoloji, uzun zamanclrr, askerler ve devlet}

adamlannrn

baqarrsrzca

yerleqtirmeye

gahqtrklan

global imparatorlu[u gergekleqtirdiler... Sermaye, tiriin ve hizmet pazan,

iiretim ydnetimi ve pazarlamasr tamamen dofal olarak global hare

geldi... Bu global pazardrr. Bu yeni geliqrne, ileri teknolojilerin bilgiyi

ve iletiqimi driniiqtiirmeleriyle aynr anda ortaya grktr".

Pazarlarrn globalizasyonu, finans dolaqrmlarr, maddi olmayan aflar ve (aglarla yeniden dtizenlenmiq ve

"a!

iqletmesi"ne ddntiq-mi.iq) iqletmeler, radikal bir dtizensizleqtirmeyi (d6reglamantation) abartacaktrr.

Ttim

bunlarla giisterilmek istenen qey, toplumsal giiglerin gerilemesi, ulus devlet kavramrnrn ortadan kalkrqr ve kamu

gorevleri

felsefesinin

yok

oluqudur.

Bu,

iqletmelerin, onun

deferlerinin, dzel sermayenin ve pazann gtiglerinin zaferidir.

Bu

defiqim

siiresince, iletiqim profesyonellegti

ve

ydnetsel iletiqirn modeli toplumun ttimtinde tek iletiqim tarzr olarak kendisitti kabul

ettirdi.

Bdylece gatrsr kurulmuE iletiqim, bundan bdyle, ABD'de bile. ola[antistii

bir

qirket yonetim teknolojisi olarak benimsendi. Illtistrasyon olarak,

80'li

yrllarda, yrinetsel iletiqim rnodelinin, sanal rekldrn galnsr yaparak, iliqkilerini vatandaqlara ve

sivil

topluma giire yeniden belirleyen devlet

kuruntlan,

kigisel kuruluqlar ya da yerytizii ortakhklarrna dofru yaymaya yol agmastnit

Murmuru iletiSim

yetti. Qofunlukla es gegilmiq, bununla birlikte, Stnrr Tantmayan boktoriar-, Greenpeace ya da Amnesty International (Uluslarafasl

Af

orgiitii)

gibi gegitli tirgiitler tarafindan benimsenmiq iletiqim bigimlJrinin

{e

gi;sterdili gibi, uluslararast alanda dofrudan yankr

yaratan biiyiik bir tartrqma sdz konusudur.

Globalizasyon, pazarlama ve ydnetim uzmanlarrna dzgti bir qey

haline

gelcli.

Globalizasyon, hemen hemen,

diinyantn

ve hazrrlanmakta olan yeni diinya diizeninin okunmasrnrn qifre anahtart olclu. Profesyonel ortamlann iginde, ateqli

bir

globalizasygnun kuramcrlan

diinya

ekonomisinin

evrimini tek

ttirdeqlegtirme rnantrfryla (izetlenmesinden gok uzak olanlara karqr grksa bile. Yine purutiui ve hedeflerin pargalanma dtiqiincesinin -genelleqtirilmiq liigUltttt"- stanclardizasyiln kaclar dnemli oldufunu diiqiinenlere de'

Diinya

pazannln grlgrn yandaqlarr

igin,

globalleqme $urlu g6stermek

istiyor:

Taylorcu iqletmede

gtirevler

ve

gtiglerin iriyerarqik cla[rirmrna alanlann giikeltisi

karqrlk

geliyor; yerel, ulusal, uluslararasr, birbirine karqr duyarstz, bijltinmi.iq sahanhklar

olarak sunuluyor.

Dtinya gaprndaki pazarda,

tiim

af-iqletme stratejisi hem yerel hern ghbai bhnak zorundadrr. Bu, japon iqletme. yoneticilerinin globai ve local stjzciiklerinin kartqrmrndan oluqturduklan glocalize

srizciifiiyle agrklanrYor.

Bir parola bu yeni iqletme mantrlrnr ydnlendiriyor: Entegrasyon. Bu strzciik, diinyaya yayrlmrq pazarda biiyiik ekonomik birimleril sibernetik

bir

vizyonuna gdnderme yaplyor. Anlayrq, iiretim ve

tiiketim alanlannrn entegrasyonu. Buna iyice inanmak igin, ozellikle,

teknik dilde, anglo-amerikan yeni sijzciiklerin yakrn zamanda ortayil

grktr!rnr

anrmsamak

gerekir:

Advertorials (advertising

ve

.,lituiiulr'rn kartqtmt), infomercials (information ve commercials).

ipfotainrnent (information ve entertainment) ve daha

yakrl

bir

zamanda edutainment (education ve entertainment). Biliqimin etki gtictiyle

bilgi

ve iletiqim teknolojilerinin birleqmesine uygun olan

itrzctik melezleqmeleri. Igletme yiineticilerinin

bu yeni

global stratejik di.iqiince gergevesi, uluslararasr gdriiqmelerin yaprldr!r yerlerdeki

gibi,

tartrEmalartn

ve

kazanglann

alrrhk

merkezini iletiqim aflarr alanrna kaydrnyor.

itt<

yer

defiqtirme, bizzat "anlattm

iizgtirliilti"nii

igeriyor. Yurttaqlann anlatrm iizgi.irlti!ii,

yeni

bir

"insan hakkr" olarak

sunulmuq

olan

"ticari

anlattm ozgtirli.iIti"yle dolrudan yarlga

koyuluyrlr. "Ttiketicinin mutlak egemenli!i"

ve

demokratik

Marmara iletiSim

mahkemelerle garanti altrna ahnmr$ vatandaqlarrn

isteli

arasrnda sabit bir gerilime yol agryor.

Bu ticari anlatrm _{dzgtirlti[iintin dilekleri etrafindadrr}

_ki

_Avrupa Konseyi'nde oldu[u gibi Avrupa Birri[i'nde _{de, srnrr tanrmavan venr} televizyon _{kurallan.tisttine, 80'li yrllann ikinci yansrnda baqla,nrq} tartrqmalar srrasrnda _{profesyoneller arasr}

_6rgiitlerin

_(ildncrlar. rekl0m ajanslarr ve medya) lobbying gahqmalan, _{<li[erleri arasrnda.} yaprlaqmrqtrr. Bu istek, sivil toplum tarafindan behrlenmig srnrrlan,

llman

Jurgen Habermas'rn

dedifi gibi,

"rekldm

a-uglt

kamu

kesiminin hizmetine drindiirme " amacl taqryor.

._ Diinyanrn yeni ijdeme emri olan bu ticari anlatrm iizgiirlii[ti, iletiqim alanrnda, dolagrm eqitsizlikleri sorunu az da olsa h-ep olin,

soluk

sava;rn baqlarlnda

ABD

Drqiqleri Bakanhfr tarafindan bulunrnuq eski serbest

bilgi

akrgr'ndan (free

flow

oi

information) aynlamaz bir bigimdedir. Globalizasyon cloktrini, cizgiirliigti, ticaret

yapma dzgiirli.igiine gok hrzh bir bigimde uyarlayan bu ilkeyi yeniclen

ydnlendiriyor.

Bu yeni giriqimci baqvuru kaynalr tarafindan getirilen temel yer

degiqtirme, tarhgmalarrn yaprldrfr aynr yerleri igeriyor. 70'li yrilar boyunca ve 80'lerin baqrnda

uNEsco,

iletiqim sistemlerinin ele

ahndrfr merkezi bir forum diizenledi. Anrmsanacafr gibi, tartrqmalar. baqtan beri ba[rmsrz bir bdliim tilkenin diiqi.incesi olan ve arhk hiq:

kimsenin hakkrnda konuqmaya cesaret edemedili "yeni dtinya

biliqim ve

iletiqim dtizeni" (NOMIC) gergevesinde yaprlmrqtr.

Gciriirsmeler, bilimsel tartrqmalarln a;ilI politize oldufu bahanesiyle,

Amerika'nln reagencl ve Ingiltere'nin thatchercr heyetlerin, 80'lerin

yansrna dofru UNESCO'dan gekilmesiyle tamamen kesildi.

8O'lerin ikinci yansrndan itibaren, daha teknik kuruluglar -GATT (Gtirnrtik ve Ticaret Tarifeleri Hakkrnda Genel Anlaqma) Diinya

Ticaret

Orgi.itti'ne

(OMC) dontiqtii-

yeni

iietiqirn

dtizeni

gdri.iqmelerinin merkezi yerleri oldular. "Hizmet" olarak

srnrflandur-lan iletiqim, "Kiiltiirel Ayncahk" ilkesinin, Amerika'nrn gok sayrda

taleplerini

kabul

etmeyi reddeden Avrupa

Birligi

tarafrndan engellenmesi nedeniyle. Avrupa Birligi ve ABD'nin dolrudan karqr

karqrya gelmesine

yol

agtr ve gdriiqmeler,

Birlifin

stratejik bir barsarrsrzhfryla (diger hizmetler

gibi

giirsel-iqitsel hizmetler de

bundan bOyle serbest dolagtmrn kurallarrna bafih olacaktr) erteleme

adr altrnda,

l5

Arahk

1993'te sona

erdi.

O

an

igir-r anlarsma

imzalanmadr ama Hollywood, Ktlngre ve Washington'dan gelerl

yetkililer

orada kalmak istemediler

ve

OMC'nin

yeni

serbest

Marmara IletiEim

Bu

anla$mazllk sayesinde,

ticari

mal

ideologlarryla -biitiitt

i.irtinlere uygulanabilir norm gibi- ktiltiirel kimlikletin savunuculattnrn birbirlerinin kuyusunu kazdrklarr ortaya grktr. Her

iki

yanda da yeni

yeni

anla11mazhklarla.

Bu

tartrqmalarrn

6ziinii

ve

tonunu inrmsatmak ve kiiltiirtin bu

iki

karqrt kavramrnr ve onun jeopolitik

ydntinii gdsterrnek igin birbirine koqut

iki

bildiriyi sunmak zorunda kaldrk. Eski cumhurbaqkanr Frangois Mitterand'rnki (16yle): "'Iek bir kiiltiirel modelin genellegtirilmesini saflamak feliket verici bir qey olacaktr. Sonugta totaliter rejimlerin yapmayl baqaramadrklarr

$"yi,

teknolojik

giiglerle

iqbirliIi

igindeki

para yasalart rnr

baqaracak']"3 Bu

da

Hollywood'un grkarlarlnl savunmakla gorevli

MPAA'nrn (Motion Picture Association

of

Amerika-Amerikan Sinema Dernefi) yetkilisi sayln Jack Valenti'nin bildirisi: "Briiksef in

en son teklifi gergekte hig bir qey ifade etmeyen sdzciiklerle dolu, igler acrsr ve onur krrctdm (...). Bu gfiriiqmenin kiiltiirle hig bir ilgisi ybktu (...). Acr gergek qu ki Avrupa, gelecefe srrtrnr doniiyor'"

Tiiketicinin

Sahte

Ozgiirlii$i

Tartrqma kapanacak gibi

defil.

Gdriintti endiistrilerinin sorunu, sayrsal srkrqttrma

ile

televizyon

ahctst,

telefon ve bilgisayann kesiqmesinin

iiriinii,

medyantn

"

bilgi

_otoyollafl

"

olarak

sirngelerstirdifi yeni

bilgi

a[larrnrnkiyle gok gabuk

bir

bigimde birleqti.a Uluslararasr

iletiqim

aIlarr ve

sistemlerinin mevzuat (kurala baflama) (ya da dereglemantasyon) sorunLl hakkrndaki tartrqmalann yeni evresinde serbest dolaqrmcr ideoloji popi.ilist soylerni benimsemeyi denedi.

Igerifi

basit hatta dar diiqiinceliydi. Fakat bunun sonuglan

ilk

bakrqta gdriinenden daha karmaqrktr.

Ternel dii;iince, segmekte iizgi.ir olan bireyler arastnda, serbest bir pazarda serbest bir rek0bete girmek zorunlulu[u diiqiincesiydi. Bunu hemen hemen gu terimlerle agrklayabiliriz: "Btrakln insanlar istedikleri qeye bakstnlar. BeIenilerinde

onlan

6zgiir btrakur.

Onlann saficluyulartna gtivenelim. Kiilttirel bir tirtine uygulanacak tek yaptrrun onun pazardaki baqanst ya da baqanstzh[tdtr."

Kiiltiirel i.irtinler iizerindeki mutlak ttiketici egemenli[i hakkrndaki bu neoliberal teme.l ijnerme (aksiyom), teorik alanda da kendi benzerini

buldu: Iletiqim

mekanizmastnda

altctlartn

roliinijrt rehabilitasyonu. Fakat, nereden gelirlerse gelsinler, programlan ve

diger ktiltiirel iiri.inleri dekode eden (qifresini gdzen) tiiketicinin

0zgiirltiIii

iisti.ine

tek

yanh olarak

odaklanarak,

son

derece e$itsizlikgi kalan degiqken bir pazarda degiq-tokuqlann e$itsizligi hakkrndaki sorulardan ucuz yoldan kurtulmayr sagladrfr zaman, aktif

Marmara iletiSim

medyatik bir "zahit"e (pratiquant) _{(olan) bu doniiqiin sapkrn yanlarr} da vardr. Televizyon izleyicisinin iizgiirlii!ti, pazartla egemenlifini sallamrq

bir

endustrinin _tirtinterinl

_d"q"iri.

"trnl

izgilrltigtine

indirgenebilir mi'i Egemen olmayan kiiltiiilerin iirtinlerini okumak

6zgtirliigii

gibi,

goIunlukla kendine

dzgii

olanlarla baqlamayr tasarlamasr da gerekmiyor mu'/

Buna 6nlem ahnmazsa, "ahcr"nln kuramsal rehabilitasyonu, bazr

halklarrn ve ktiltiirlerin kiilttirel hiyerarqisinin _{dolruclan meqru hale} gelmesine _{yol agabilir}

_ki

_{buna 70'li yrllarrn l;on-unu kadar "kiiltiir} enrperyalizmi" deniliy.ordu. _{Bu tartrqmalarda sorun olan gey, srnrrlr} qovenizm ve "evrens.el" _{olanm yaratrlmasrnda ortalama yol ve katkr} olarak

ktiltiirel

ge$itliligi koruma gereksinmesinin savunulmasr

arasrndaki arahlrn dar olmasrydr.

Kaygr verici olan gey, yeni uluslararasr iletigim senaryola.nr agrklamak igin bu global ve globalizasyon kavrimlannrn kenclini kabul ettirme bigimidir. Globalizasyonun mantrfir, gagdag giizleme

dayanan

(ampirik)

_bir

gergeklik olsaycfi, ulusiaia.asr alanda

igbaqmdaki mantrklann sadece bir briliimtintin oluqturdugundan daha az gergek _{olmazdr. uluslararasrlaqtrrmanrn gtincel evresi bir} "dtinya iletiqimi" dofurma evresidir. Tarihgi Fernand Braudel tarafindan ortaya atrlmrq "diinya ekonomisi" kavramryla yeniden bir iliEki kur-durarak tarihle yeniden buluqmamrzr sallayan de[erde bir kavram.

"Diinya iletiqimi" diinya mantrklarrnr, onlarr kutsallaqtrrrnadan,

agrklamamrzr saflar. Gezegenin _{globalist ve eqitlikgi temsilciligi,} inanmaya

yol

agtrfrnrn

tersine,

bu mantrklar bize anrmsatrr ki, ekonomilerin ve iletiqim sistemlerinin diinyasallaqtrnlmasr, di[er

iilkeler

ve

biilgeler arasrnda

oldufu

gibi

diger sosyal gruplar arasrnda da yeni aykrnhklar yaratmaktan, baqka bir deyiqle, yeni

iqten grkarmalardan kagrnamaz. Buna giiven getirmek

igin

tek pazarlarrn ya da serbest dolaqrm bolgelerinin, qu diinyasallaqtrnlmrg

alanla Ulus Devlet alanlan arasrndaki bdlgesel ara kuqaklarrn,

kuruluqunu diizenleyen ilkelere bakmak yeterli. Globalizasyon pargalara aylrma

ve

bijli.inmeyle kendini birleqtiriyor. Bunlar. ayn$tilma ve birleqtirme yoluyla aynr bir gergekligin iki yiiztidiir.

80'1i yrllarda, diinya pazannda tirtinlerini, hizmetlerini ve allannr daha

iyi

yaymak igin "kiilttirel evrenseller (ttimeller)" peqinde koqan

transnasyonal (uluslararasr) biiytik iqletmeler tarafindan global, birleqtirici bir kiilti.irtin araqtrrmasrnda olanlar olmuq olsaydr, tekil ki.iltiiriin riivanqtnt da alanlar olmuq olacaklardr.s

Marmara itetisim

Ktiltiirlerin

goklufu ve tecimsel kozmopolitizmin merkezkaq

gtigleri arasrnda-ki getl1im, diinya gaprnda tek bir paza'n dolmasrna

luiqi

r"pLilerin

kirmaqrklfrni

ortaya grkardr. Kavramsal srnrrlar

i;kil ";

evrensel,

yeiel,

ulusal

ve

uluslararasr arasrnda gidip

gelmeye baqladr.

Yeni

bir

sorun ortaya grkryor: Diinyasalla;1manln yaplsllll oluqturan aflar iizerincleki ballantrlar, farklt toplumlar igin nasrl bir

anlam kazairrku'/ Buna nasrl direnq gcisterirler, nasrl uyum saflarlar

ve nasrl teslim olurlar'? Diinyantn her yanrnda gbzlemledifimiz uiurui

_leri

gekilme ve kimliksizleqme kiiltiirel aynrla.;ma k.rkusu

h;;;i

i,iiti

oynur'/ "Melezlegme"

ve

"sijmiirgelerdeki insanlarla

t

"nit$*"

(cr6alisation)" diinyanrn gelece[i midir'?

ugi.incii bin yrhn eqifinde iletiqim, yurttaqlann.d.ikkatini her gtin daha'da qok hareketl'gegiren merkezi

politik

bir

kazanrm gibi kahyor.

DiPNOTLAR

1

Marshal Mcluhan, Guerre et Paix dans Le' Village Global' Laffont. Paris, 1970'

2ZbigniewBrzezinski,LaR6volutionTechn(tronique,

Calman-LevY' Paris, 1970'

3

Le Monde,25 Ekim 1993'

4

Bu

konuda baktnrz, Serge Regourd,,'PTur l,Exclusion Culturclle", Le Monde Diplomatique' Kasrm 1993'

5

Bkz. Armand Mattelarcl,"Notweau prat-d-porter id1ologique"

(YerriHazrrGiyimideoloji),LeMondeDiplomatique'

MaYrs 1992.