Özet
Amaç: Viral hepatitler, dünyada hala önemli bir sa¤l›k soru-nudur. Mesleki nedenlerle, enfeksiyonun, sa¤l›k çal›flanlar›na bulaflma riski daha yüksektir. Bu çal›flman›n amac› Dicle Üni-versitesi T›p Fakültesi (DÜTF) E¤itim Hastanesi’nde görev ya-pan sa¤l›k çal›flanlar›nda hepatit B (HBV) ve hepatit C (HCV) yayg›nl›¤›n› araflt›rmakt›r.
Yöntem: DÜTF Hastanesi’nde görev yapan 536 hemflire ve yard›mc› sa¤l›k personeli çal›flmaya al›nd›. Çal›flmaya kat›lan-lara, ilgili bilgi verilerek onaylar› al›nd›. HBV ve HCV seropo-zitifli¤i yüz yüze görüflmelerde sorgulanarak sonuçlar haz›rla-nan formlara kaydedildi.
Bulgular:Araflt›rmam›zdaki sa¤l›k çal›flanlar›ndaki HBV tafl›y›-c›l›¤›n›n %2.4 oldu¤u saptand›. Seropozitif olan 7 kifli, etken-le ifle bafllad›ktan sonra karfl›laflm›flt›. HCV seropozitifli¤i %0.7 bulundu.
Sonuç: Çal›flma sonucunda elde edilen veriler sa¤l›k çal›flan› olmayan popülasyonun verilerinden yüksek de¤ildi. Sa¤l›k personelinin afl›lanmas›, konuyla ilgili bilinçlendirilmesi ve bi-linen bulaflma yollar›na karfl› önlemlerin art›r›lmas› sa¤l›k ça-l›flanlar›nda hepatit yayg›nl›¤›n› azaltacakt›r.
Anahtar sözcükler: Hepatit B, hepatit C, sa¤l›k çal›flanlar›.
Summary
Objective:Viral hepatitis is still a considerable health prob-lem around the world. The risk of contamination of health care workers is higher related to occupational causes. The aim of this study was to determine hepatitis B (HBV) and hepatitis C (HCV) prevalence ratios of health care workers in Dicle University Medical Faculty Education Hospital (DUMFH).
Methods:Five hundred and thirty-six nurses and helpeing health staff who worked at DUMFH were included in the study. Informing the attendants about the study, their con-sent was assumed. Seropositivity of HBV and HCV were reg-istered through forms in face-to-face interviews.
Results:Hepatitis B virus positivity was detected to be 2.4%, while it was 0.7% for HCV virus. Seven seropositive patients were infected while working as health staff.
Conclusion: The seropositivity rates were not higher than those of non health care workers. The vaccination and edu-cation of health care workers will decrease hepatitis preva-lence in health care workers.
Key words:Hepatitis B, hepatitis C, health care workers.
Hemflire ve Yard›mc› Sa¤l›k Personelinde
Hepatit B ve C Seroprevalans›
PREVALENCE OF HEPATITIS B AND C IN HEALTH CARE WORKERSÖzgür Erdem1, Cemal Üstün2, Mehmet Faruk Geyik3, ‹smail Hamdi Kara4
1) Dicle Üniversitesi T›p Fakültesi, Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, Asistan Dr.
2) Dicle Üniversitesi T›p Fakültesi, Klinik Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›, Klinik Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastal›klar› Uzman›. 3) Dicle Üniversitesi T›p Fakültesi, Klinik Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›, Klinik Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastal›klar› Uzman›. 4) Dicle Üniversitesi T›p Fakültesi, Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, Aile Hekimli¤i Uzman›, Doç. Dr.
Türk Aile Hek Derg 2007; 11(3): 115-119
V
iral hepatitler dünyada ve ülkemizde giderek yay-g›nlaflan ve insan sa¤l›¤›n› tehdit eden önemli bir sa¤l›k sorunudur. Dünya nüfusunun yaklafl›k %5’i hepatit B virüsü (HBV) ve %1’i hepatit C virüsü (HCV) ile enfekte olup, tafl›y›c›lar›n %25’inde kronik aktif hepatit ge-liflti¤i tahmin edilmektedir.1Dünyada HBV enfeksiyonu aç›s›ndan düflük, orta ve yüksek endemisite bölgeleri vard›r. Tafl›y›c›l›k oranlar› %2’den düflük olan ülkeler “düflük”, %2–10 olanlar “orta”, %10’dan yüksek olanlar ise “yüksek” endemik bölge kabul edilir. Türkiye'nin de içinde bulundu-¤u Ortadobulundu-¤u ülkeleri, orta endemisite kapsam›ndad›r.2.3
Hepatit B ve C’de bulaflma, enfekte bir kifli ile korunma-s›z cinsel iliflki ya da enfekte kan ürünlerinin transfüzyonu ile olur. HBV, kurumufl kan damlas›nda, i¤nede, yüzeyler-de, enjektöryüzeyler-de, t›rafl b›ça¤›nda günlerce canl› kalabilir. HCV’de cinsel yolla bulaflma daha nadirdir.4
Dünya Sa¤l›k Örgütü (WHO) ve Uluslararas› Çal›flma Örgütü (ILO) taraf›ndan HBV enfeksiyonu, sa¤l›k çal›flan-lar›nda meslek hastal›¤› olarak kabul edilmifltir.5
HBV en-feksiyonunun sa¤l›k personeline bulaflmas›nda en s›k karfl›-lafl›lan yollar; hastalar için kullan›lan i¤nelerin ele batmas›, kanla kontamine kesici aletlerle yaralanma gibi perkütan te-mas, enfekte kan ya da vücut s›v›lar›n›n mükozalara s›çra-mas›d›r. Kan yoluyla bulaflan hastal›klar aç›s›ndan bulaflt›r-ma riski tafl›yan vücut s›v›lar›; kan, genital salg›lar, plevra, perikard, periton, beyin-omurilik, sinovyum ve amnios s›v›-lar›d›r.4-8
Enfekte kan ve kan ürünleri ile geçifl viral hepatitlerin en s›k bulaflma biçimidir: bu nedenle kan alma, enjeksiyon uy-gulama ve kan ürünleriyle çal›flan sa¤l›k personeli sürekli viral hepatit enfeksiyonu riski alt›ndad›r.8
HBV geliflen sa¤-l›k personelinin yaklafl›k %50’si perkütan bir hasar tan›mla-maktad›r.7
Özellikle i¤ne batmas› sonras›nda HCV’nin de sa¤l›k personeline bulaflt›¤› bilinmektedir.9
Ülkemizde HBV enfeksiyon zincirinin önemli bir halka-s›n› sa¤l›k personeli oluflturmaktad›r. Sa¤l›k personelinde HBV enfeksiyonu s›kl›¤›, di¤er mesleklere göre 3-6 kat da-ha fazlad›r. DSÖ’ne göre, da-hastal›¤›n endemik oldu¤u ülke-miz gibi bölgelerde çal›flan sa¤l›k personelinde, HBV en-feksiyonuna yakalanma riski hastanede çal›fl›lan her y›l için %0.6-1.4’d›r. Tafl›y›c›l›k oran›n›n %0.5 oldu¤u Amerika
Birleflik Devletleri'nde (ABD) her y›l görülen 300.000 yeni HBV enfeksiyonunun 12.000'i sa¤l›k personelinde ortaya ç›kmaktad›r. Yine DSÖ’ye göre, HBV, sigaradan sonra ikinci önemli kanserojendir.7
Ülkemizde, sa¤l›k çal›flanla-r›nda yap›lan araflt›rmalarda HBsAg seroprevalans› %3.9-12.5; HCV seroprevalans› ise %0.0-3.2 aras›nda de¤iflmek-tedir.5,10
Bu çal›flmada 2006 y›l›nda Dicle Üniversitesi T›p Fakültesi E¤itim Hastanesi(DÜTF)’nde çal›flan 536 hemfli-re ve yard›mc› sa¤l›k personelinde HBV ve HCV yayg›nl›-¤› araflt›r›lm›flt›r.
Gereç ve Yöntem
Bu tan›mlay›c› çal›flmaya, Dicle Üniversitesi T›p Fakül-tesi (DÜTF) E¤itim Hastanesi’nin bütün klinik ve ameliyat-hanelerinde görev yapan 536 hemflire ve yard›mc› sa¤l›k personeli al›nd›. Kat›lanlara, çal›flmayla ilgili bilgi verilerek onaylar› al›nd›. HBV ve HCV seropozitifli¤i yüz yüze gö-rüflme ile sorgulanarak sonuçlar haz›rlanan formlara kayde-dildi. Hayat›n herhangi bir döneminde viral hepatit göster-gelerinden birisinin pozitif olmas› “seropozitiflik”; bütün göstergelerin negatif olmas› ise “seronegatiflik” olarak de-¤erlendirildi.
‹statistik analizler SPSS 7.5 PC program›nda yap›ld›. Say›sal de¤iflkenlerin analizinde t test, kategorik de¤ifl-kenlerin analizinde X2 (Fisher Exact Test) kullan›ld›. ‹s-tatistiksel olarak anlaml›l›k düzeyi p<0.05 olarak kabul edildi.
Bulgular
HBV ve HCV yayg›nl›k araflt›rmas› yap›lan 536 kifliden 311’i (%58) hemflire, 225’i (%42) yard›mc› sa¤l›k persone-li idi. Hemflirelerin yafl ortalamas› 30±7.5 y›l, çal›flt›¤› lama süre 9±6.7 y›l; yard›mc› sa¤l›k personelinin yafl orta-lamas› 35±8.4 y›l, çal›flt›¤› ortalama süre 10±7.2 y›ld› (p=0.073).
Hastane çal›flanlar›n›n 13’ünde (% 2.4) HBV tafl›y›c›l›¤› saptand›. Seropozitif olan 7 kifli, etkenle ifle bafllad›ktan sonra karfl›laflm›flt›. Hepatit B ile ilgili hiçbir tetkik ya da afl›lama yapt›rmayanlar›n say›s› 63 (%11.8) idi. Do¤al ba¤›-fl›kl›¤› olanlar 121 (%22.6), afl›yla ba¤›fl›kl›k kazananlar 185 (%34.5) kifli idi. 363’ü (%67.7) seropozitif, 36’s›
(%6.7) seronegatifti (p=0.0001). Seronegatif olan grup HBV enfeksiyonu aç›s›ndan risk alt›ndayd›. HCV seropozi-tifli¤i % 0.7 idi (Tablo 1).
Tart›flma
Ülkemiz sa¤l›k personelinde HBsAg pozitifli¤i %3.5-6.4 aras›ndad›r.11Tek bir kez i¤ne batmas› ile bulaflma riski,
kayna¤›n HBeAg pozitifli¤ine göre %16-40 aras›nda de¤ifl-mektedir.12
Sa¤l›k personelinde HBV ve HCV seropozitifli-¤i, hasta ile temastan çok kanla temas etmeyle ilgilidir. Bu nedenle cerrahlar, laboratuvar personeli ve difl hekimleri, di¤er sa¤l›k personeline oranla daha fazla risk alt›ndad›r ve bulaflmay› engelleyecek önlemlerin al›nmas› önemlidir.13
Yap›lan bir çal›flmada yard›mc› sa¤l›k personelinin %60.2’sinin hastalar için kullan›lan i¤ne vb. ile yaraland›¤› bildirilmifltir.9
Dursun ve arkadafllar›14
Diyarbak›r, Batman, Mardin ve fianl›urfa’da HBsAg pozitifli¤ini %7, Karabay ve arkadafl-lar›15 Bolu’da %2.85, Dündar ve arkadafllar›16 Samsun’da
%3.1, Demirci ve arkadafllar›17Isparta’da %3.5 olarak
bil-dirmifllerdir. Van Devlet Hastanesi Kan Merkezi Laboratua-r›’nda HBsAg pozitifli¤i %2.9 olarak saptanm›flt›r.18
K›z›lay Kan Merkezi’nin 16 y›ll›k (1989-2004) geriye dönük incelemesinde, 6.240.130 kan vericisinde HBsAg pozitifli¤i %4.2 iken 2004’te %2.1 bulunmas› HBsAg se-roprevalans›n›n düflme e¤ilimi gösterdi¤i olarak de¤erlendi-rilmifltir.19Solak ve Abamor, sa¤l›k çal›flanlar›n›n %3'ünün
hepatit B tafl›y›c›s› oldu¤unu, %0.3’ünün ise kronik hepatit B hastas› oldu¤unu bildirmifllerdir.20
Balat ve arkadafllar› diyalizde çal›flan sa¤l›k personelin-de, HBV seropozitifli¤ini %3.2 bulmufllard›r.21
Kaygusuz,
Elaz›¤’da, ayn› oran› %1.7 bulmufltur.9K›z›lkaya ve ark.
Bornova Acil ve Travmatoloji Hastanesi personelinde, HBsAg pozitifli¤ini %2.08, anti-HBs pozitifli¤ini %6.33 bildirmifllerdir.10
Danimarka’da yap›lan bir çal›flmada, HBsAg prevalans› toplumda %1.6, sa¤l›k çal›flanlar›nda ise %2.4 bulunmufl-tur.22
Güney Afrika’da sa¤l›k personelinde yap›lan bir çal›fl-mada, anti-HBs pozitifli¤i %30.6 olup bunlar›n %21.2’si afl›lanm›fl olanlard›r.23
Çal›flmam›zda HBsAg’nin yayg›nl›¤›n›n dünya ve Tür-kiye genelinden düflük bulunmas› sevindiriciydi. Ancak bu kiflilerden %53’ünün ifle bafllad›ktan sonra hepatit tafl›y›c›s› olmalar›, sa¤l›k personelinin HBV’e maruz kalma riskini bir kez daha ortaya koymufltur. Seropozitiflik oran› ise %67 olup Türkiye ortalamas›n›n üzerinde idi.
Ülkemizde anti-HBs seropozitifli¤i %25-60 aras›ndad›r. Bu oran geliflmifl ülkelere göre oldukça yüksektir.11,24
Özsoy ve arkadafllar› anti-HBs seropozitifli¤ini %21.9 bulmufldur.5
Sa¤l›k personelinde yap›lan bir baflka çal›flmada, anti-HBs seropozitifli¤i %11.6 bulunmufltur.10
DSÖ verilerine göre; HCV prevalans› %3.1 olup, dün-yada yaklafl›k 170 milyon kronik HCV hastas› bulunmakta, buna, her y›l 3-4 milyon kifli eklenmektedir.25
Türkiye'de oran %0.3-4 aras›nda de¤iflirken, geliflmifl ülkelerde %0.2-1 aras›ndad›r.3,13,25
HCV'li hastan›n kan› ile kontamine i¤ne yaralanmalar› sonucu bulaflma riski çeflitli çal›flmalarda %0-10 aras›nda de¤iflmektedir.12
Sa¤l›k Bakanl›¤› 1998 y›l› verilerine göre, anti-HCV po-zitifli¤i %0.2 olarak saptanm›flt›r.26
Erzurum K›z›lay Kan Merkezi’nde HCV tafl›y›c›l›¤› %0.225, Ayd›n’da %0.16 bu-lundu. Vericiler 1993-1998 ve 1998-2000 y›llar› olarak iki gruba ayr›larak incelendi¤inde, anti-HCV pozitifli¤inin ilk dönemde %0.21 iken, ikinci dönemde %0.12 oldu¤u göz-lendi.3Malatya’daki üç ayr› hemodiyaliz ünitesinde yap›lan
bir çal›flmada, hiçbir personelde anti-HCV pozitifli¤ine rastlanmam›flt›r.21
Güney Afrika’da yap›lan bir çal›flmada, anti-HCV oran› %1.826, Danimarka’da yap›lan çal›flmada ise, anti-HCV prevalans› toplumda %0.14 iken sa¤l›k çal›-flanlar›nda %0.51 olarak bulunmufltur.22
Hemflire Personel Toplam (n=311) (n=225) (n=536) n (%) n (%) n (%) HBsAg (+) * 5 (1.6) 8 (3.6) 13 (2.4) Anti-HBs (+) ** 213 (68.5) 150 (66.7) 363 (67.7) Anti-HCV (+) *** 3 (0.9) 1 (0.4) 4 (0.7) T Taabblloo 11
Çal›flanlara ait serolojik bulgular ve yüzdeleri
Bir çal›flmada, ebelerin %20’sinin kendi hepatit duru-munu bilmedi¤i ortaya ç›km›flt›r.27
Genel olarak i¤ne batmas› ile bulaflma HBV için % 35 iken, HCV için %1-10 oldu¤u28
göz önüne al›nd›¤›nda, sa¤-l›k çal›flanlar›n›n maruz kald›¤› tehlike ortadad›r.
‹ngiltere Sa¤l›k Departman›, Hepatit Dan›flma Grubu-nun önerileri do¤rultusunda HBV ile enfekte sa¤l›k çal›flan-lar›n›n oral antiviral ilaç tedavisi al›rken Bulaflmaya Neden Olabilecek T›bbi Müdahaleleri (BTM) uygulayabilecekleri ile ilgili Haziran 2000 k›lavuzuna göre: tedavi alt›ndaki sa¤-l›k çal›flanlar›n›n BTM’ne izin verilmemekte, ancak 103
ge-nom/ml veya alt›nda viral yük tafl›yanlar›n tedaviden bir y›l sonra BTM’ne izin verilmektedir.29,30
HBV enfeksiyonlar›ndan korunmada, bilinen bulaflma yollar›na karfl› önlemler al›nmas›, aktif ve pasif immünizas-yon yap›lmas› ve e¤itim verilmesi önem tafl›maktad›r. Gü-nümüzde tüm yafl gruplar›na hepatit B afl›s› önerilmekte-dir.13
Kaynaklar
1
1.. SShhaaww--SSttiiffffeell TTAA.. Chronic hepatitis. Practise of Infectious Disease’de. Ed. Mandell GL. Bennett JE. Dolin R. 15. Bask›. New York, Churchill Livingstone, 2000; 1297-331.
2
2.. TTaaflflyyaarraann MMAA,, KK››ll››ççttuurrggaayy KK,, BBaadduurr SS.. HBV enfeksiyonu epidemiolojisi. Viral Hepatit 2001’de. Ed. Badur S. Istanbul, Viral Hepatitle Savafl›m Derne¤i 2001: 121-128.
3
3.. SSaakkaarryyaa SS,, TTuunncceerr GG,, YYaaflflaa HH,, ÇÇiiççeekk CC,, KKaadd››kkööyyllüü GG,, YYüükksseelleenn VV.. Ayd›n bölgesindeki kan donörlerinde HBsAg ve Anti-HCV seroprevalans› ve yafl ve cinsiyetle iliflkisi. Klimik Dergisi 2001;14: 22-24.
4
4.. ÖÖzzddeemmiirr LL,, AAlliimm AA,, AArrssllaann SS vvee aarrkk.. Sivas ilinde berber ve kuaförlerde HBV, HCV ve HIV seroprevalans›. C.Ü. T›p Fakültesi Dergisi2004; 26:153-6. 5
5.. ÖÖzzssooyy MMFF,, EEmmeekkddaaflfl GG,, PPaasshhaa AA vvee aarrkk.. Sa¤l›k çal›flanlar›nda hepatit B ve hepatit C seroprevalans›.Viral Hepatit Dergisi 2000; 2: 71-4.
6
6.. HHaaddlleerr SSCC.. Hepatitis B virus infection and health care workers. Vaccine 1990; 8: 24-8.
7
7.. KKaarraaddaakkoovvaann AA.. Hepatit B infeksiyonu ve koruyucu önlemler. Aile ve Toplum Dergisi2002; 5: 13-9.
8
8.. fifiaannll››ddaa¤¤ TT,, SSaayyaann MM,, fifieennooll SSSS,, BBaahhaarr ‹‹HH.. Hemflirelerde i¤ne batma kazas› sonras› HCV infeksiyonu. Viral Hepatit Dergisi2000; 2: 92-4.
9
9.. KKaayygguussuuzz TTÖÖ.. Yard›mc› sa¤l›k personelinin hepatit ile ilgili bilgi durum-lar›n›n incelenmesi. F›rat Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Dergisi(T›p) 2006; 20: 441-4.
1
100.. KK››zz››llkkaayyaa AA,, GGeennççeerr MM,, GGöönneenn MM.. Bornova acil ve travmatoloji hastanesi HBV enfeksiyon prevelans› çal›flmas›. Turgut Özal T›p Merkezi Dergisi
2000; 7: 341. 1
111.. MM››sstt››kk RR,, BBaall››kk ‹‹.. Hepatit B epidemiyolojisi. Viral Hepatit 94’te. Ed. k›l›çtur-gay K. ‹stanbul, Tayt Ofset, 1994; 91-101.
1
122.. SSeeppkkoowwiittzz KKAA.. Occupationally acquired infections in health care workers.
Ann Intern Med1996; 125: 917-28. 1
133.. DDeemmiirreell FF,, AAccuunn CC,, SSöö¤¤üütt AA,, ÇÇ››nnaarr FF,, NNuummaannoo¤¤lluu KKVV,, TToommaaçç NN.. Elektif flart-larda cerrahi operasyon planlanan çocuk hastaflart-larda hepatit B, hepatit C ve HIV seroprevalans›. The Journal of The Child 2003 http://www.logos.com.tr/ tr/p_cocuk092003.asp adresinden 12.07.2007 tarihinde ulafl›lm›flt›r. 1
144.. DDuurrssuunn MM,, EErrtteemm MM,, YY››llmmaazz SS,, vvee aarrkk.. Prevalence of hepatitis B infection in the southeastern region of Turkey: comparison of risk factors for HBV infec-tion in rural and urban areas. Jpn J Infect Dis2005; 58: 15-9.
1
155.. KKaarraabbaayy OO,, SSeerriinn EE,, TTaammeerr AA,, vvee aarrkk.. Hepatitis B carriage and Brucella sero-prevalence in urban and rural areas of Bolu province of Turkey: a prospective epidemiologic study. Turk J Gastroenterol 2004; 15: 11-3.
1
166.. DDüünnddaarr CC,, HHaammzzaaççeebbii HH,, TTooppbbaaflfl MM,, GGüünnddüüzz HH,, PPeekkflfleenn YY.. Samsun il merkezinde hepatit B infeksiyonu seroprevalans›.Viral Hepatit Dergisi 2000; 6: 54-8.
1
177.. DDeemmiirrccii MM,, AArr››ddooggaann BBCC,, TTaaflflkk››nn PP,, AArrddaa MM.. Isparta’da degiflik yafl gru-plar›nda hepatit B belirleyicilerinin seroprevalans›. Viral Hepatit Dergisi
2000; 6: 59–62. 1
188.. AArraabbaacc›› FF,, fifiaahhiinn HHAA,, fifiaahhiinn II,, KKaarrttaall fifi.. Kan Donörlerinde HBV, HCV, HIV ve VDRL Seropozitifli¤i. Klinik Dergisi2003; 16: 18-20.
1
199.. GGüürrooll EE,, SSaabbaann CC,, OOrraall OO,, ÇÇiiggddeemm AA,, AArrmmaaggaann AA.. Trends in hepatitis B and hepatitis C virus among blood donors over 16 years in Turkey. Eur J Epidemiol 2006; 21: 299-305.
2
200.. SSoollaakk SS,, AAbbaammoorr MMYY.. Sa¤l›k çal›flanlar›n›n hepatit B enfeksiyonu kontroller-ine ve bu hastal›ktan korunma yöntemlerkontroller-ine yaklafl›m›. Sa¤l›k Çal›flanlar›n›n Sa¤l›¤› 1. Ulusal Kongresi Kitab›’nda. Ankara, Genel-‹fl Matbaas›, 1999, 1-76.
2
211.. BBaallaatt AA,, DDuurrmmaazz BB,, TTuurrgguutt MM,, vvee aarrkk.. Kronik hemodiyaliz hastalar› ile bu ünitelerde çal›flanlarda hepatit B, C, D ve E serolojik göstergeleri. Türk Nefroloji Diyaliz ve Transplantasyon Dergisi 1998; 2: 92-6.
2
222.. FFiisskkeerr NN,, MMyyggiinndd LLHH,, KKrraarruupp HHBB,, LLiicchhtt DD,, GGeeoorrggsseenn JJ,, CChhrriisstteennsseenn PPBB.. Blood borne viral infections among Danish Health Care Workers – frequent blood exposure but low prevalence of infection. Eur J Epidemiol 2004; 19: 61-7.
2
233.. VVaarrddaass EE,, RRoossss MMHH,, SShhaarrppzz GG,, MMccAAnneerrnneeyy JJ,, SSiimm JJ.. Viral hepatitis in South African healthcare workers at increased risk of occupational exposure to blood-borne viruses. Journal of Hospital Infection2002; 50: 6-12. 2
244.. fifiaahhiinn YY,, AAyydd››nn DD.. Alt› yafl ve alt› çocuklarda hepatit B seroprevalans›. F›rat T›p Dergisi2005;10:169-172.
2
255.. KKeesskkiinnlleerr DDÜÜ.. Erzurum K›z›lay Kan Merkezi’ne baflvuran kan donörlerinin HBV ve HCV yönünden serolojik de¤erlendirilmesi. Inönü Üniversitesi T›p Fakültesi Dergisi2003; 10: 195–8.
2
266.. Form 113/1998 Türkiye Kan Merkezleri verileri. Damla2000; 35: 6-7. 2
277.. EErrssooyy YY,, IIllggaarr MM,, GGüünneeflfl GG.. Malatya yöresinde ebelerin hepatit B yönünden bilgi düzeyleri. ‹nönü Üniversitesi T›p Fakültesi Dergisi2005; 12: 159-62.
2
288.. UUttkkaann AA,, DDaatt››ccaann AA,, TTooyyrraann AA,, TTüümmöözz MMAA.. Ortopedi ve travmatoloji hasta-lar›nda hepatit B, hepatit C ve HIV seroprevalans›. Acta Orthop Traumatol Turc 2006; 40: 367-70.
2
299.. SSöönnmmeezz CC.. Hepatitis B infected healthcare workers and oral antiviral therapy.
CDR Weekly2004; 14: 5. 3
300.. Hepatit B ile infekte sa¤l›k çal›flanlar› ve oral antiviral tedavi. Ayl›k Epidemiyoloji Raporu 2004; 3: 109.
Gelifl tarihi: 30.09.2007 Kabul tarihi: 12.11.2007
‹letiflim adresi:
Doç. Dr. ‹smail Hamdi Kara Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dalı 21280 Diyarbak›r e-mail: ihkara13@yahoo.com
