View of Döllenme ve döllenme anomalilerinin yardımla üreme tekniklerindeki önemi

(1)

© Uluslararası

ønsan Bilimleri

Dergisi

ISSN: 1303-5134

www.insanbilimleri.com

29.09.2004

DÖLLENME VE DÖLLENME ANOMALùLERùNùN YARDIMLA ÜREME TEKNùKLERùNDEKù ÖNEMù

Dr. F. Gürcan BEBùTO÷LU*

gurcanbebitoglu@yahoo.com

ÖZET

Yardımla Üreme Teknikleri (Tüp bebek) uygulamalarında in vitro fertilizasyon (IVF) sonrası 19-20. saatlerde embriyo mutlaka deøerlendirilmelidir. Çünkü 2 pronükleus dıûındaki oluûumlarda düûük ,ölü veya anomalili bebek doøumları söz konusu olacaktır.

Anahtar kelimeler

: IVF, döllenme, pronükleus, triploidi

ABSTRACT

The embryo must be absolutely evaluated at 19-20th hours after in vitro fertilization by the applications of Assisted Reproductive Technics.Because miscarriages,stillbirths or births with anomalies will be materialize on the formations except two pronuclei.

Key words:

IVF , fertilization, pronucleus, triploidy

GENEL BùLGùLER

Döllenme koitus (cinsel birleûme) sonrası oosit ve spermatozoonun kaynaûması olayıdır. Tuba uterinanın en uzun parçası ampulladır ve döllenme çoøunlukla burada oluûur. Ovulasyondan hemen önce tuba uterina düz kas hücrelerinin ritmik kasılmaları ve fimbriyumların epitel hücrelerinin siliyer süpürme hareketleriyle sekonder oosit yakalanır ve tuba uterina içine çekilerek, uterusa doøru 2-4 günlük hareketi baûlar.

(2)

www.InsanBilimleri.com

Dr.F.Gürcan BEBùTO÷LU: Döllenme ve döllenme anomalilerinin yardımla üreme tekniklerindeki önemi

2

Döllenme olmazsa 24-48 saatte canlılıøını kaybeder. Koitus sonrası yaklaûık 400-600 milyon spermatozoondan 1.000-10.000 kadarı birkaç saatte ampullaya ulaûır.

Kadın üreme kanalları içinde yaklaûık 7 saat süren kapasitasyonu sırasında ß 1,4-glukozil transferaz ile spermatozoonun üzerindeki glikoprotein kılıf ve seminal plazma proteinleri uzaklaûtırılır.

Spermatozoon erkek üreme kanallarında kapasitasyonunun bir dekapasitasyon faktörü ile önlendiøi ve kadın üreme kanalındaki diøer bir faktöründe dekapasitasyon faktörünü inhibe ya da bloke ettiøi iddia edilmektedir.

(3)

3

Ampullaya ulaûan spermatozoon, kumulus ve korona radiata hücreleri arasından geçerek ZP3 (zona pellusida 3) spermatozoon reseptörleri ile zona pellusidaya baølanır ve akrozomal reaksiyon baûlar. Yaklaûık 15 dakika içinde akrozomal bölge çevresindeki plazma membranı geçirgenliøi atar. Akrozomal enzimlerin (esteraz, akrozin, nöraminidaz) salınımını takiben spermatozoon zona pellusidayı geçerek perivitellin boûluøa penetre olur.

DÖLLENME SÜRECù- zona reaksiyonu ve ovum

Kortikal granüllerin salınımıyla zona pellusida reaksiyonu sonrası zona pellusida kalınlaûır, membran depolarizasyonuyla ani blok oluûturulur ve baûka spermatozoon geçiûi önlenir.

ùki hücrenin plazmalemmalarının kaynaûması sonrası spermatozoonun baû ve kuyruk kısmı bütünüyle oosit sitoplazması içine akar. Bu dönemde sekonder oosit 2. mayozun metafazını tamamlayarak kromozom sayısını yarıya indirir ve 2. kutup cisimciøini perivitellin boûluøa atar.

(4)

4

DÖLLENME SÜRECù-PRONÜKLEUSLARIN (ÖN ÇEKùRDEK) OLUúUMU

Spermatozoon baûının kromozomal içeriøi geniûleme gösterir,(dekondanse olarak) ovumun kromozomal içeriøi de mayozun tamamlanmasını takiben dekondanse duruma gelmiûtir.

DÖLLENME- pronükleus kaynaûması (füzyonu)

Bu evrede erkek ve kadın pronükleusları oluûtukları yerden ovoplazmanın ortasına doøru hareket ederler ve 8 ûeklinde pozisyon alırlar. Erkek ve kadın pronukleusları bir araya geldiklerinde birbirine yakın bölgeleri düzleûir, aynı anda (1-9 çekirdekcik) çekirdekcikler hareketlenir ve jukstapozisyonel bölgelerde karûı karûıya dizilirler.

Pronukleus membranları ortadan kalkarak kromozomlar mitotik hücre bölünmesi için bir araya gelir. Zigotun mitoz mekiøinin oluûmasında spermatozoonun proksimal sentriyolu faaliyet

gösterir. Singami sonrası ilk düûey yarıklanma ile embriyo geliûimi baûlar.

(5)

5

DÖLLENME ANOMALùLERùNùN YARDIMLA ÜREME TEKNùKLERùNDEKù ÖNEMù GENEL BùLGùLER

IVF (In vitro fertilizasyon) uygulamaları son 20 yılda gittikçe artmaktadır. ICSI (intrasitoplazmik spermatozoon enjeksiyonu) ise 1992 yılından beri yapılmaktadır. Klasik IVF’te oosit baûına 50.000-100.000/ml’de normal spermatozoonla döllenme iûlemi yapılırken, ICSI iûlemiyle tek bir spermatozoon, oosit sitoplazması içine bırakılmaktadır. Döllenmenin düzgün bir biçimde olması için oositin spermatozoon tarafından aktive edilmesi gereklidir. ICSI iûleminde oosit aktivasyonu ovolemmanın mikropipetle delinmesi ve ovoplazmanın ûiddetli bir ûekilde aspire edilmesiyle olmaktadır. ICSI de döllenme oranı %40-70 dir.

ICSI veya Klasik IVF ile döllendirme iûlemi sonrası 19-20. saatte pronükleusların görülebildiøi evreye pronükleer evre adı verilmekte ve oluûan yapıya prezigot denmektedir.

IVF DÖLLENME ANOMALøLERø

Döllenmenin deøerlendirilmesinde 2 pronükleusun görülmesi gerekir.

1- Total Fertilization Failure: (tümüyle döllenme yetmezliøi) zona pellusidaya tutunan spermatozoon varlıøı araûtırılır.Tutunma yoksa reseptör problemi olabilir.

2- Haploidi: Döllenme kontrolünde 2 yerine 1 pronükleus olmasıdır. % 5-10 görülür. 4-6 saat IVF kültüründe bırakılıp tekrar incelendiøinde %25 inin 2 pronükleuslu olduøu görülmüûtür (gecikmiû döllenme). Pronükleusların kaynaûtıøı singami aûamasında da 1 pronükleus görülebilir.Böyle zigotlar mitoz bölünme öncesindedirler ve aslında normal döllenmiû olabilirler. 1 pronükleuslu zigotlarda yapılan genetik incelemelerde;

- %80 inin normal döllenmiû, -%10 unun haploidik ve

(6)

6

Partenogenetik aktivasyonda da 1 pronükleus oluûabilmektedir. (ani ısı, ûok, kimyasal maddelerle).

3- Triploidi ve poliploidi: Oosit sitoplazmasında döllenme kontrolü esnasında 2 pronükleus yerine 3 pronükleus görülmesidir. Triploidi 2 spermatozoonla döllenme sonucu oluûur.

4- 5 pronükleus (multipronükleer=polipoidi)) görülebiliyorsa da bunların bazılarının vakuol olduøu elektron mikroskobu ile gösterilmiûtir. Yardımla üreme tekniklerinde triploidi %5-10, poliploidi ise %1-3 oranında görülmektedir.

Polispermik döllenme sonrası geliûen 3 pronükleuslu zigotun yarıklanma bölünmeleriyle embriyonal geliûimi normal döllenen 2 pronukleuslu zigotların embriyonal geliûiminden ayırd edilemez.Bu nedenle döllendirme iûlemi sonrası döllenme kontrolü zamanında (19-20.saatte)

(7)

7

yapılmalıdır ve zigot singamiye girmeden önce pronükleus sayısı mikroskop altında tam olarak belirlenmelidir. Zira normal döllenmeyen 3 ve daha fazla pronükleus içeren zigotlar embriyo transferinde kullanılamayacaøı için hemen imha edilmelidir.

ICSI DÖLLENME ANOMALùLERù (19-20. Saatlerde deøerlendirilir)

TÜMÜYLE DÖLLENME YETMEZLù÷ù (TFF): ICSI iûlemi sonrası döllenme

olmayıûıdır. Teknik olarak,

x yetersiz immobilizasyon x oositin aktive olmaması x sentrozomun haraplanması ve

x mayoz mekiøinin iûlem sırasında parçalanması ile oluûabilir.

TRùPLOùDù: ICSI iûlemi sonrası 3 pronükleus görülmesidir. Teknik olarak iki spermatozoon

verilmesi (Dispermi) ya da 2. kutup cisimciøinin atılamaması ile oluûabilir. ICSI iûlemi sonrası triploidi görülme olasılıøı %5 olarak bildirilmektedir ve daha çok 2. kutup cisimciøinin atılamaması sonucu geliûmektedir. Maalesef, pronükleusların belirlenmesi, ne normal bir döllenme sürecini, ne de her bir pronükleusda paternal ve maternal orijini garanti etmektedir. ùkinci polar cisimleri deøerlendirme sırasında; birinci polar cismin fragmantasyonu sebebiyle potansiyel olarak yanılgıya düûülebilir. Pronükleer ve polar cisim tanımlamaları, spermatozoon penetrasyonunun deøerlendirilmesinde ideal deøilsede en faydalı ve en az zaman tüketen morfolojik deøerlendirme imkanını saølamaktadır

Triploidinin düzeltilmesi

Triploidi insanlarda spontan düûüklerin yaklaûık %20 sinden sorumludur. Hangi pronukleusun çıkarılacaøına karar vermekte zordur. Çünkü maternal pronukleuslar kalırsa implantasyonu zorlaûır, öte yandan dispermik bir prezigottan maternal pronukleusun çıkarılmasının hidatiform mol oluûumuna yol açma ihtimali yüksektir

(8)

8

• Üremeye yardımcı tekniklerde klasik IVF uygulamasında oosit ve spermatozoon yan yana bırakılarak doøal seleksiyon imkanı verilmektedir. ICSI de ise seçilmiû spermatozoon doøal seleksiyon olmaksızın tüm engeller ortadan kaldırılıp by-pass edilerek oosit stoplazmasına yerleûtirilmektedir.

• Üremeye yardımcı teknikler merkezinde çalıûan embriyolog, transfer edilecek doøru embriyoların seçimini belirtilen kriterlere göre yapmak, böylelikle saølıklı bir gebelik ve saølıklı bir embriyonun geliûimine olanak saølamakla yükümlüdür.

TEúEKKÜR

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı öøretim üyelerinden Sayın Doç. Dr. Oya EVùRGEN’e ile tüm çalıûanlarına ve ayrıca Sayın Dr. Türkan O÷UZHAN’a ilgi ve yardımlarından dolayı çok teûekkür ederim.

KAYNAKLAR

1. Lucinda L. Veeck, An atlas of human gametes and conceptuses, An illustrated reference for

assisted reproductive technology, The Panthenon Publishing Group, New York, 15 April, 1999

2. H. Nadir Çıray, Yardımla Üreme Laboratuarı Pratik Bilgiler, Ankara, 2003

3. Edited by David K. Gardner, Ariel Weissman, Colin M. Howles, Zeev Shoham, Textbook of Reproductive Techniques, Laboratory and Clinical Perspectives, London, 2001