Behişti, Heft-Peyker / null

77"' 614 To Co

FIRA T ÜNİVERSİTESİ SOSYAL DİLİMLER ENSTİTÜSÜ

BEHİŞTİ,

HEFT

~

PEYKER

(ME

TİN-İNCELEME)

YÜI(SEK

LİSANS TEZİ

Yöneten ·

Doç. Dr. Sabahattin I(ÜÇ.ÜI(.

I-Iazırlayan Şener DEl\1İREL Fırat Üniversitesi Merkez Kütüphanesi

lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll

*0068578* 255.07.02.03.00.00/08/0068578 TO YL/33 ELAZIG- 1995

İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ

GİRİŞ

I.BÖLÜM

BEHİ ŞTİ; HAYATI~ ESER LER( EDEBi Ki Şi

LiG

İ a)HAYATI b)ESERLERİ c)EDEBİ KİŞİLİGİ ILBÖLÜJ,.i HEFT-PEYKER l)VEZİN 2)YAZILIŞ TARİHİ 3)YAZILIŞ SEBHBİ 4)İTI-IAF 5)MUHTEVA a)ÖZET Fırat Üniversitesi Merkez Kütüphanesi 1111111 11111 IIIIIIIIIIIIIIII\11\IIIII\II\IUI *0068578* 255.07.02.03.00.00/08/0068578 TO YL/33 b)OLAY ÖRGÜSÜ c)ŞAHIS KADRO~U d)ZAMAN e)MEKAtl

f)BAKIŞ AÇISI-ANLATICI

ve

A!ILATIM

TEKNİKLERİ

g)FOLKLORİK Ut!STJRLAR

o)DİL ve ÜSLUP

7)BEHİŞTİ"NİN HEFT-PEYKER"İ ile NİZAMİ".tiİN

HEFT -PEYKER 'İNİN KARŞILAŞTIRILMASI

ô)NÜSHA TAVSİFİ

III.BÖLÜM HEFT -PEYKER -İ BEHİ ŞTİ SONUÇ İNDEKS BİBLİYOGRAFYA fiiETNİN ORJİNALİ

SAYFA

1-2

3-6

7-11

11-14 14-16 17 17

18-19

19-20 20 20-32

32-36

36-44

44-4ô

46-51

51-57

57-60

61-68

69-70

70 ı- 147 t4ö-ır.o ·;:-::·'•"'•.Y • : • . )

.

:151~153 ı

54-

ı 5&·,

Ö

N

S Ö

Z

Esti Türlc. edebi;.:ratında, lc.imi teztireterin ortak bir görüş olarat ifade ett.itl€'ri ilk hamse şairi olan f.ehişt.i, Nizanıt'ye ait P€'nc Gene adı da verilen

nıesnevileri Türl~çe'ye çeviren ilk şair olarak bilinir. Fatat bugün elimizde

hamseden sadece iki mesne\:ri ~tardır. Üzerinde çalışma yapacağımız Heft-Peyl:er

de ş~lirin henı son ınesne\ıisi hem de elimizdel::i U::i mesnevisinden (diğeri de

Leyla

w

lvlecnun) biridir.

Eser, bu.güntü bilgiler neticesinde teıc. nü.sha olarat nıeı:.:rcuttur. f.u tek nüsha da Tercüınan Gazetesi l::ütüphanesinde ilcen, Gazete ile Sü.ley·ınaniye

Kütüphanesi arasında yapılan anlaşma ile önce mU:ro-filmi çekilinişi dah::.t. sonra da ı gg ı yılında diğer nadir eserlerı e beraber aynı lcü.tüphaneye sat.ılnııştır.

Behişti, henı bu eserinde heın de Leyla vü. f·tlecnün nıesnevisinde hatta

diğer mesnevilerinde de geneltilele a;.;rnı yolu izleınişt.ir. Nizaıni'nin

mesnevilerinin ana tonularını alan şair, bunlar üzerinde l:endi tasarrufunu kullanaral;., ·;oğunlukla da eserleri kısaıtaraıc kendine özgü bir eser meydana

getirnıeyi başarınıştır. Bir başica ifadeyle şekil ve !::.onu batıınından asıl

ınesne\ıilere bağlı kalmış, ama olay örgüsü, meta.n, zatnan -r.le şahıs l::.adrosu.nu.

istediği şekilde değiştirmiştir.

Eser üzerindeti çalışmada şu noktalar üzerinde durulmuştur.

ı- Eserin şu an için tet nüslıa o ınıası nedeniyle nüslıa farkları

göst.erilnıenıiş; ancak nıetinde geçen bazı keliınelerle ilgi.li bilgiler 'le vezin

bozuklut.ıarı dipnot.ta belirtilıniştir.

2- lviet.nin otunınasında zorlu!::. çelc.ilen ( yazundan -.;,re ya eserdek'.i tahrifattan kayna.l;.lanan) ke1iıneler esl::i yazı ile belirtilnıiştir.

~.- Yine okuııu.şu şüpheli kelinıeleı~ otunduğu şel;.liyle yazılnıış ve

yanlarına da parantez içinde soru işareti tonulnıu.ştu.r.

4- Eser oku.nurken vezin gereği bir takını tasarruflarda da bulHhültnu.ştur.

Bunlar

ayrıca

dipnot.ta

belirtilmiştir.

'i_,

j) Behişti'~re ait. Heft-Peyl~er ile Niza.mi'ye ait asıl Heft-Peyl::.er arasında

yapılan l::.arşılaşt.ırmada eldel:i inıtanlar ölçt.i.sünde Eınin Yümni ·ye ait mensur tercüme ile Prof. Dr. Günay Kut'un TD.AY J3.elletendet.i Aşld -r.,;re Heft-Peyter adlı malcalesin den fa ydalanılmışt.ır.

6) Eser üzerinde yapılan; olay örgüsü., anlatıcı -r..re batış açıs, şahıs .. zaman ~Te ınet.an l::.onularıyla ilgili çalışmada Prof. Dr. Şerif i\.l-:.taş'ın "Roman Sanatı ve Roman incelemesine Giriş" adlı kitabı ile Yrd. Doç. Dr. Ranıazan Korl=:maz'ın -r,rerdiği "Roman Teorisi ve Roman İnceleme

t. .

..ıetodları" adlı y-ütsek lisans ders notlarından faydalanılınıştır.

Esl=::i Türl.:: edebiyatı Heft.-Peyl::.er gibi bugüne tadar incelenmemiş eserlerle doludur. Edebiyat tarihinin derinlitlerinde talmış bu nadide eserleri gün ışığına

çılcarmak, onlara objektif bir şel::.ilde yaJ:laşmaıc ve ineeıeınet en büyük

görevimiz ve sorunılu.luğuınu.zdur. Bu sorunıu.luk -r.,re görev bilinci içinde bu eserler hem günümüz nesiine tanıtılacal::. heın de o devrin hayat anlayışı !::.ültür zev1dnin ne durumda olduğu gözler önüne serilıney·e çalışılacaktır.

Bu çalışmanın gerçetleşnıesinde her türlü yardıını esirgeıneyen.. bu

le

onudaki fitirleriyle beni yönlendiren danışman hocam, Sayın Do·~·

Dr.

Sabahattin KÜÇÜK'e teşekkürü bir borç biliritn. Ayrıca eserle ilgili yapılan şahıs, ınel::.a.n, zaıuan, olay, anlabcı ve batış açısı konularıyla ilgili değerlendirıneyi inceleyen Ye yaptığı eleştirilerden dolayı Yrd. Doç. Dr. Ranıazan KORKf· . .tAZ'a da

te şe kk ür ederim.

2

Şener DEf.,.·IİREL

GİRİŞ

Mesnevi, Arapça bir telimedir ve .. ~ n, y" üçlü. töl::ü.nden türemiş olup_. kendi arasında l;.afiyeli beyitlerden ıneydana geln1iş nazım şeklidir. Fakat Arap

edebiyatında bu anlamda li.utlanılmamıştır. ı

Mesnevi tabiri ilk olarak İran edebiyatında kullanılmıştır. lı,.rlesne-ı:li bu tabiri aln1adan önce Arap edebi)ratında ilk örnel:leri görülmüştür. P.ıraplar bu. tür._deki eserlere Kaside adını vermişler ve bunu da .. ~\Jfü.zdeviç" kelimesi ile tarif

etmişlerdir.

Tahir'ü1-Mev1evi, bu nazım şeklinin Acemiere Türklerden geçmiş olabileceğini, buna sebep olarak da esl::i Türklerin saz eşliğinde ol(.u.dukları ve

adına "Koşuk" dedikleri n1anzun1elerin şekil itibariyle ınesne~li}re benzediğini

ifade eder.2

İran edebiyatında ı O. yy.'da ;tetişen Ru.deki'nin Ketile ve Dimn~ adlı kitabı

bu nazım şekliyle 1Tazıtmışt.ır. ı ı. yy .'da ise Firde-ı:.ı-rsi Şah -name adlı eseriyle

İran'ın milli destanını bu nazım şekliyle kaleme almıştır.

Daha sonraki dönenllerde ise Attar, Nizami, Cami.. Sa.di! Emir Hüsrev-i Dehlevi bu nazım şekliyle hem kendi edebi;ratlarındaki, hem de Eski Türk

edebiyatındaki bir çot şair üzerinde ett.ide bu.lunmuşlardır. Bu şairler içinde Nizami, aynı zaınanda ilk hatuse yazan şairdir de. Hatusesine uzun }'ı11ar he nı kendi edebiyatındau nazireler, hen1 de bizin1 edebiyatHnızdan nazireler yazılnıış,

f:.erçüıneleri yapılınıştır.

Kuşkusuz Türk edebiy-atında ınesnevi denilince ilt akla gelen eser

Mevlana'nın lviesnevi'sidir. Türk. edebiyatında, ilk_ olarak, Yusuf Has Hacib'in yazdığı ( 1070/1071) "Kutadgu Bilig" adlı nasihat titabı mesnevi nazıın şe ttiyle

yazıımıştır.

1 _{İsmail ünver; lf{e.:?tıeF{ türk Dili .. Türk Şiiri özel Sayısı (Divan Şiiri) Aı~k:3~·a·ı986,}

_{s ..}

41)-416-41 7 S. 441.

2 Tahir-tü l•.4ev1evi; Edebiyat Lügatı, İstatıbul 1973, s. 99.

Daha sonrat i ;,;rılarda., Ahıned Fal::ih 'in Çar h -n;3.ıne 'si .. Hanıza·nın

Yusuf u. Züley·ııa·sı~ (]ü.lşehri'nin ~ ... fantu.tu.l-Taı;,;rr'ı_. i:.ışık I?aşa·nın ı::;;§_rib-n;3.nıesi ..

Süley-nıan Çelebi'nin ~lesiletü'n-Necat.'ı_. FuziJ.li'nin Levı;3. vü f·.·'lecniJn·u.. Şeyh

Ga.lib'in Hü.sn ü. Aşt'ı Eski Türt edebiyatı'nın lus·ndi alanlarındaki en güzide

mesnevileridir. "·I"' .... nı::-rı::rtıprı· ·jı::-.rrı· ·-ı· ı·· .-.pt·ı·ııpı·..Jp ·j"'"'frpı·ıpııdı·ı·m ... ını·.., nıı·inı1··11t ... d11ı· ... ~~~h · .... ~ırı·ı 1'/ ':;::'.:ı ·-· ı'J. ·-· '·- ·-·6? .... ç•._..I·... ·-· ı._ı._. ı._ t:::';::.·-· ·-· ·- ı::;- .::.. ·-· .... _. 11 •• -· • ı-'ı;::,·-· LPı:,. ... ,.1 J:::

...

ıı~ı hı·ı-·:~,.,."'lPrı· ı·· ·'11111--.rın·-ı '·- i.. •:1. ;.' J::: .. _.. ·ı. 1.} _. 1:1. _ı:ı. ,.,.c. V ·· .. · ııı·t"'ıı·ı··ı.::-.ı·ı·n }::J ·ı... .... t:'

...

ıı;;:ı b 1.) ... tf .;: ,....;;:,.,.1"' 1 •. ) }' '::::' t::1.-1ıı·t-.... : •• :r

p·i"'1- ·

.... 1... t/ . ~ )[(·'ı--·"' ı·-"' ı~·,.,.:····,.,. ... ;:::.,.,.ı·ı;,.··'- p ı·· t ... l,...

a

1 .ını

-...

'--'11 u. a.ı

,

ı:::

n

_.~ı

...

a. . .. ':;::' ._. ...

ı .· a.

m._. n ....

a. )':;::' ı::: rı 1 1 b .) i:'ı locı··111·ı··::::;,.;rplpfl. .,.. :... .... cı. > .... ·-·

ç) Kahrama.nları t:ırihten alınınış hika.yeler

d) Temsili hika.yeler

e) Tasa.ı;,:n:rıJ.fi hit.a.yeler

a 'ı t::"~ı-111] .. ...,.~t-t 11""\!TIP T•p H""\t"'tıı·ıı-"'l11;1'·ılll1

lıı"t.r:::;-..,,.~ı~ı-b • ...:·'::.' . -=-_'-' .t:..ıl::: .-.,.J J ' - c.•. ·-~ 'i·-· ·:•.-:ı ... · •:'. ..,. ... _.. .t:....,,:ı. ı• 1::::' t:'

~ ,.

i:..~.yrıı::a lıika.veleri ı;,ra_r)ısı tl' " ~ ı·· -..,;re kahranıanları açısından - da ş(,vle . 1 tasnif eder:

a)

Çift tahramantı aşt hita.ye1eri

b) Tet ta.lıranıanlı aşt _. hika.veleri ~

c) ~·.1ensur hikayeler

d) fviensur

nı

ünazaralar}

İsnıail Ün-ı:.rer ise rnesnevileri -ı:la:ılış anıa.cl3.n bakınıınd::.ı.11 deı~srlendirir. " - .. ı_1

1. Grup; otu.;,;rucu.ya bilgi 'ileren; dini.. tasavvufi a.hla.k1 e:::erlerle. e:::ti

bilimlerı e ilgili

olan

ansikle,pedik bilgiler veren ınesneviler.

±.

Grup.:

c.~kuyu.çu.nu.n l~;:J.hranıanlık

duygusuna

hit3.p eden..

kc,nusu.nu

mentabelerden ya da t:J.rilıt.en alan nıesneviler.

?:ı.

Grup.; sanat

yönü.

ön

pl;:uıda

ola.n .. otu.yucunun edebi

zevtine

hita.p eden ..

ana

~çizgisi aşt

ve

nıacera cılan nıesne..,tiler.

J Agah Sırrı Levend; Divan Idebiya.Hnda IHkaye I. TDA"'"Y'" Be11eten .. :~Aİik:u<::t 1967. _. 1

71-11~)

4. (]rup.: ;·::.ür terin gördütleri. '-' . ;r;:ı.şa.dılda.rı oayt:.ı.n anl::J.t:.uı .. tcıplurn

{1-:\ .,..,.-:l tııı j'"l 11 ı·· "("'ı· tl" r .,..,.~ı·,. 11· ı·· ı· r-·ı·ı~rı· m" ("'ı "·l·· ı" ı· ı· j11 n-1·1ı1ı.::::.r·ı· .,..,..:::::. ı~,~ııı·

ı o. y r:J. .... ··-•:J. .... 1:::' .:. ..· ~ ••• t:' t=- _. .... -~~ ._. .. l:'j ·=· t;:; i- t:J ··- -··e. -· ·.... ·.· ·.... -· ·-·

İsınail Ünver'in va.p.~tıc:.~_ı tasnifele ·:=:~. QTUp.ıt3. ver alan. sanat vönü ön r.:ıla.nda

1 - ·-· V ' · ~

olan c,ıcu-ı:,;rucunun 1 edebi zevkine hitab eden, ana çizgisi a:-T.t ve - ._. ına.cera. olan

1 t . 1 h. t.·.. . H t F l . .. 1 1

mesnevi erden Arı

o

an f.e ış . ..ı nın ef .,- ~ey :~erı yapacagınuz

ça

ışınaya U)tıU

olı"D.uştur .5

Heft. - Pey'l:er : Seba' -ı Sey;,;ra.re, Heft - Se;lya.re a.dlarıyla da anılan bu eser

Sa.sa.ni hü.kü.nıdarla.rından, şark ta f:.ehra.m -ı GÜ.r namı ile rne;.hur e.ehra.rn 'ın

n1enı:;3.belerinden b;:J.lıseder. Behra.ın .. İran'ın zalim padişahlarından ?tezdcürd 'ün

oğludur.6

İlk tez Geneeli Nizaıni (ı ı

5·0-

ı 2 ı 4 ?)'nin

Ta.

beri ve ş:3.h -narn~ 'den

yararlanarat ele aldığı, aynı za.ınanda tarihi gerçeldere dayanan bu tc,nu.yu. ..

daha sonra Anadolu. Türk Şairleri üzerinde pet çı:ık ettileri görülı:::n Enıir

Hüsrev-i Dehlevi ( 12 ;. :;, -

13

2 ~~) Heşt-f:.ehişt adıyt:J. yine mesnevi tarzında işleıniştir

.7

Heft-Peyt~er'in İran ·ın ~a.s:3.ni Hütümdarıarından f:.elıra.nı-ı Gür'ın ;3::.rL:ırını,

sa;,raşlarını -ı:;re a.ştla.rını .. tısa.ı:ası menkabelerini anlattığ:ını belirtınişt.ik. eehr3.nı 'ın

hayatı hatlanda İsla.m Ankislopedisi'nde .PJııned Ateş'in ına.talesi nıeı:lcuttur. Bu

çalışmada f:.ehr;3_m'ın ha;latını k()tıU edinen şu şairler zikredilnıektedir.

1) Niza.nıi-i ı::.Tencevi : Heft.-Peyker: Burada esas konu .. tarihi VB.k'a.lara

oldukça uygundur ve en çok Taberi Tarihinden istifade edilıniştir.

2) Emir Hüsrev-i Delılevi: Heşt-f:.ehişt: f:.u e~3erde ise tarihi unsurlar

tanıamen katdırıtnuş; 7 kôşk ;lapt.ırıp .. 7 kız getirtmesi .. asıl Behra.nı lıika.yesi ile

daha sıl::.ı bir surette birleştirilnıiştir.

4 _{İsmail Ün "ter .. : .J{e;5"!1.~T·"i Türk: Dili Tlirk ~H ri ıl~P-1 ~8"'1:~1 ı'f:ıi "'All ~~iit'i ·hA1)}~~1;~,~1ı::t:if, ·~}

• Z' ... L -:.r -1 . . : - -1.-- • j - J. 1 - 7 ,'~i':)';.,. ;.(' ~- ·; .. ":"'" ~· .. ·:-;·=..:.~• ı.., •

415-416-417 S. 44').

·:·:ı.

İsmail

ün ··ler ; a..

g. m. s. 444.

6 _{Turgut Kara(:an; Hev=i-zade- Atay!. .. !Ieft-Hiın .Me~ne-vis:i. btanhu11974 s 31.}

.3,) Ali Şir Nev;§j :

Heft.-Sey;.ra.re :

Şair, Niz3.ıni'nin tarihi ı:.rak ·a.ıara.

y·er

ı:,rermesini

tenkit eder

ı:;re asıl ıne-ı:rzu.

·un

aşt

c·

lduğunu bu neden~

e

diğer kısıınla.rı

t... ~ı-ı· ~ tnı ~ı· ı· :,_ ·-· -· 1:;.' :,_ r-"" ... t;..ı. p ) 1:;.' •• •· ~ ttı• öı" nı· b

... .:.:

·=·'·....' -ı;;ı~ı-J ·-· •

4) Hatifi:

Heft.-f·llanza.r:

P.u. ınesnevide

ise esas

k(>nu. P.ehr3.nı-Cariye

hikayesidir

.e

İran edebiyatJ tarihi yazarlarından Dr. Sadık -za.de Şa.fat d.:J ... Heft. - F'eyter

V'eva. Heft-Künbed '1' ı;teı;.rahut ~

da

f.ehraın -nanıe 'nin İran hita.velerinden J. oldu.Q"unu. ,_ı .

c~lavt:lrıll s;§.s;3.niıer _..

devrinde e·ectiob···ini,

_{._. -} Pıksenseri OQ"ullarından

_·-·

.Alaaddin K.

Pırsla.n

adına söyli?.ndiğini -r.;re ~)600 beyit olduğunu sı5yler.9

8 _{Ahmed Ateş.: a.. g_ nL s:. 4~)2-4~·3.}

9 _{Sadık-ze.de Ş;3.fe . .k; İran Edebiyatı Trur:ihi: T8hr8n 1J~i2. s. 3~~7.}

I_ BÖLÜ:f.:i

BEIIİŞTİ; HAYATI, ESERLERi, EDEBi KİŞİLİGİ

a) HAYATI

Teztirelerde -r.;re edebiyat tarihlerinde,

Belliştı maııı;3.sıyla

bilinen

ş§.irin

kesin bir

şekilde

ne zaman

doğduğuna

dair bir bilgiye

ra.st.ıanılınanııştır.

eu

t.oııu.da.ki _{_,.·}

bilgiler ihtimallerden öteye

geçınenıett.edir.

Faka.t. .. yine de f·llenage,

dc~ğutn

tarihi olarak

H ô71/f·li 1466-7 yıllarını

ileri

sü.rınettedir. ıcı

P·unun

dı:,.~ ında

hi c bir kaT

₁

Tnak ta do&

₀.

u.

ın

tarihi T,.rle il!2.ili bilqi ve

rastlanıltnamıştır.

- ~ w ~ .

Şairin babası Karışdıran Sü.leyınan Beyoğlu

olup, Fatih

zatnanında

önemli

rr

0

.• öre-ı:;rlerde bu.lu.nnıu.stu.r. _"

Franz Babinqer. Sü.le-r..rman

_{~~ . ~} Bevc~!d'lunun _{.. ,_,} I I.

f·.·'lu.rad

zamanında (ı 42 1-1451)

·\lize 'de

va.lilü: ettiğini,

daha

sc~nr3. Fet h ·~ı?

i;.t.ira.k ederek

İst:uıbul Su.başı'sı olduğunu söyler.ıı

Behişti'nin asıl adının

ne

olduğu

!::onusunda,

doğum y·ııına

naza.ran d::J.ha

·jl .. l'"'!"~nıı· 'T~ ~ırnr11 .--"\TTıl·~ı~ı·ı~(~~ı" ı~ı·ıo-ı·ı

...

ı-~ .-~ııı'bı''"'!" L~tı·ı·ı··

'·.. - '-rf::.' •' · ... · ··- .. }b -· .::(J. i' ı:ı . .. } ·-· ... ~ ... · .. ı.. } b ':;:! • .. • .:ı•:•. ) ~.. (.1 ... · .. • "P·ehiştl, Karışdıran

Süleyına.n Be~r(•ğlu

Sinan Çelebi

lak.abıyla tanınır"

der12 .

ftışık

Çelebi

"Karışdır3.n

Süle~tnıan ..

f:.e-r.lo!d'lu. Sinan c,.:elebi' dür

, t_l l:i nıerhÜnı

Sult3.n

B:3.~.:rezL! .:

devrinde

Rüm'ı

tert -i diya.r idüb bir

zaına.n ı;lilayet-i Pıcenı seyalıatin eylenıişlerdür"t"J

der. Se

hi

f.eg} f:.ehişti a.dı ı-\hnıed'dür. Karışdıran Süleyınan f:.eyoğlu dinıetle nıeşhur

sahip-ı:eınal -i neı:.r-çiv'an

idi

14

derl{.en.

Rivazi de

a-r.;rnı

sekilde

adının Pılııneı:J

oldu!2·unu

4 ' ı . ı_ı

dile getirir.

ı:, 10 ll 12 1') 11

V.L.1\ılenage~ Bıhı~ .. ti~ The Incyelopa.edia. of İslam V.l. Leiden Netherl::ı.rds .. s. 1210

Eranz Babingeı· .: Osmanlı Tarih Ym:arla.:rı ve Eserleri (Çe'i.r. Prof. Dı". Coşl::un Ü·:;ok). K.B.y-. Anke1·a., 1992, s. 49-50.

La.tifi; Tezkiretü"ş-Şuarar Ka:rseri Ra~it Ef. Ktp. 1160 y.k. :~2 a ..

-

~

Aşık Çelebi; Jıle~a1rü·;-Suara. ... (H;:,.z. ı~.~ıereditlı Ov:rens) Lon·:jon .. 197-'İ:~:·s. :~sa_.

Seh! Beg.: Heşt-Beh:işt (Haz. Mustafa ben) İstanbut 1980, s. 167.

RiyazL Riyazi"ş-Şuara.,. Nuruosmaniye Ktp. nr. 3205. 'lt'. 42b

Kınalı

-za.de de

Karışdıratı Süleynıan Beyoğlu Süleynıan

Çelebi dünetle

meşhurdur

diyerek

adının

Süleyman Çelebi

olduğunu.

iddia eder.

16

Hammeı; adının

Sinan Çelebi

olduğu

hususunu dile getirirten

₁ 17

J.

Gibb

şairin asıl adının Alıınet

)nüst.ear

adının

Sinan ve

laJ:abınında t:.ehişt.i olduğunu

söyler.

ıe Şeınsettin

Sami ise

Behişti

"Süleyman

t:.eyoğlu

Çelebi, Sultan Ba.;lezid

Han

-ı

Sani devri

şu·= arasından

olup Çorlu

ciT.,;rarındal;:i Karışdıran

'dan idi ..

19

der.

II.

Bayezid Devrine Ait Bir

İn'amat

defterinde:

İn

'am

be-ınezkür1n. fi 2 2 Şevvaı

909.

Alunet Çelebi bin

Karışdıran, Kitab-ı Te 'lif -i

hod a\rerd

Nakdiye

canıe

5000

çatma

kaydına rastlanılnuştır. 3J

Buna göre

şairin adı Ahınet'dir.

Yukarıda

belirtilen

gönJşleriıı yanısıra şair,

Leyla

~ro. ı

..

·lecnün

Y..Aesnevf'sinde :

ı;ahrile beni ~oma mü'ebbed

Ço~: bıdmetün itdi benden Al).med21

di}Terek

adının Ahıned olduğunu _-

dile f!:etirir.

-Bütü.n

bu bilgilerin

ışığında şairin asıl adının

Ahn1et

olduğunu

söyleyebiliriz. Bunun

yanında ınü.st.ear

ad olarak

Sinan'ı

da

ku.llandığını

görüyoruz.

16 17 18 19 21

Kınalı-zade Hasan Çelebi.: Te:ıkiretü"ş-ŞWU"a (H82. İbrahim Kut1uk) Ankara, 1978-1931, C. IL s. 225

C. Hammer.: Geschi<;hte Der Osmanisehen Dichtkuns ... '}Tie:n 1927 .. C. I-II s.

212-213.

J

Gibb; A History of Ottoman Poetry. London 1900-1909 .. Cilt IL s. 149.

ŞemsetHnSami.: Kamm·üt-A1iim, İstanbu11889- 1898C. I. s. 14-19 .. ·:·:.· ·:'!<\; ~,~ •• ,.,

İsmail

Erünsat Türk

Edebiyatı

Tarihinin

Arşiv Ka.yn~tarı t~1;:·Ba-y-ezi.:i..,:~:. :~:\.

Devı"ine A.it

Bit'

in·~ma.t t'ef\ert İst&ıbul1.t.IJ.

s.

ıu-ıı..

s.

·300. . ,::: · ·· ;;~::, Rezzan

İlter; Behiştt

Leyla vü MeenUn. .. Bitirm.e Tezi i. ü.

Ttit·~i~~~rEiist. istai1ht~".:/

. ,:/ 1951. ~ ··:4i" ., • • ~~>-. ..:,::-·;.~:: ·f·

ô

Behişti gençliğinde iyi bir eğitim görmüştür. Küçük yaşta babasını kaybetmesi üzerine saraya a.lınaral::. I I Bayezki tarafından yetiştirilir. Çeşitli ilimleri tahsil eden şairin bu özelliğini Se hi f.eg_. .. ı: uluını tert.ib üzre görınüş" ifadesiyle belirtirC2 .

Şair sarayda i;.ri bir eğitimden geçtit.t.en sonra baba mesleği olan Sancat

Begliğine atanır. Fal::.at bu göre~.ri esnasında küçük bir olaydan dola;rı İran ·a

ka~;.ınat zorunda talır. Bu durumu Lat.ifi; "Sultan Bayezid de";t.rinde insan olnıası hasebiyle tötü bir iş yapmış ve Ç(>k torl.:tuğu için İran ·a ka.çmıştı" şeklinde anlatır23. Se hi Beg ise "fvierlıiinı Sult3.n Ba}Tezid huzur -ı şerifinde hidmet gühteri

ve

metazernet-i millteri iderdi. Ahir bir cezye-i nesne içün Sultan Geytisitan

Hazretıerine nazlanub_. taç u b pa dişalı -ı İran, Şe henşah -ı Cihan mürebbiü '1-füzela.

mü.dekkıku'1-be1aga .. Hüsrev-i Aceın, Sultan Hüseyin Baykara yanına ~.ra.rub .... "24

diyeret. Behişti'nin tü.çük bir olaydan dotayı Padişah Hazretlerine gücenip İran

Padişahı Sultan Hüseyin Baykara'nın yanına gittiğini anlatır. Kınalı-za.de de Sultan

Bayezid zama.nında kendisinden bir vaz'= -ı nıenfur bürü.z -r..re zühü.r idicek Acenı

diyarına seyahate gidüp ... ":0 diyerek şairin küçü.k bir olaydan dolayı İran'a

gittiğini diğer tezkirecHer gibi ifade eder.

Erelıişti iran'da bulunduğu esnada devrinin öneınli şahsiyetleriyle dost.ıuJ:.

turar, onların iltifatlarına ınazhar olur. Kınalı -za.de, "Acenı diya.rına seyahata gidüp anda t.~1onla Ca.mi ve Ne\ra.i hi dm etine vasıl olmağla nice nı e·= arif Ye feza.'ile nail olınuş idi "dS der. Latifi .... "Orada Ivlev15.na Canıf ve NevayT'nin hizınetinde

bulundu "2? der. Se hi Beg de yukarıda verilen bilgilerin paralelinde ".... anda

Hazret-i Şeyh -i Kirarnı lviolla ta.nıi Ralunetu ·ııahi Aleylı Hazretleri ile musalıabet.

21

Sehi Beg_: Heşt-Behişt (Haz. M:ust8fa isen) İstaı1bul ı 980, s. 167

Latifi; Tezkiretu"ş-Şu:ara Kayseri R.aşit Ef. K tp. 1160 y.k. 52 a. Sehf Beg; Heşt-Behişt, (Haz. ı.~ustafa isen), İste.nbul 1980 .. s. 167.

Kınalı-zade Hasan Çel e bi.: a_g _e. s.. 225.

Zl Latifi; Tezk:i:retü·ş-Şua:ra Kayseri Ra.şit Ef. K tp. 1160 y.k. 52 a ..

ve münasebet itdi2B . diyerek. şairin İran 'da kaldığı sürede l::.imlerle dc·stlu.k

ı~urduğunu dile getirir.

Bir müddet İran 'da !:::alan şair, hem fv'lolla Ca.mi ve Nevai, hem de Sultan Hüseyin Bayta.ra'nın aracılık ebuesiyle Padişah'ın affına nail olara.l{. geri döner ve tetrar Sancat Begliği görevine getirilir. P.şık Çelebi ve Kınalı-za.de ortak bir ifade ile "Nice zamandan sonra yine Rüm'a gelüp Padişah ilt.ifat.ı ile ve terbiyyetiyle Sa,ncat Begi olup Seyatin (?) eyaletinde eyledi "29 derler. Franz f.abınger de buna

benzer bir bilgiyi verirken "Sultan f.ayezid'in gazabına uğradığı, İran'a ka.çıp, orada meşhur şari

Cami

ve

Ivllr

Ali

Şir Neı;rai'yi tanıdığı .-.,re onların ricası üzerine affedilerel::. tel:.rar saraya. kabul olunduğu. ve Sancak Begi nasbc·lundu.ğu. rivayet olunur" ·J) der.

Bursa.lı lviehmet Tahir "İran avdetinde Keban f.egliği hidnıet.ine nail oldu.Jt" diyorsa da bu konuda diğer teztirelerde herhangi bir bilgiye rastlanılnıaınıştır

Behiştl'nin ölüın tarihiyle ilgili olarat da l{.esin bilgilere sahip değiliz.

eu

konudaki bilgiler de ihtimallerden öteye geçememel{.tedir. Kınalı -za.deJBehişt.i'nin ölüın tarihini vermeden "Zat-ı Behişti niha.di -i arzü -yı visaJ ve derayafet-i sacadet-i cim~il-i ba.-l::.ema.l içün hudüd-ı seb{inde civ~.r-ı mü.U:.-i ma.':niye intikal

-r.te irtihal itmişdür"'32 der. Franz Babinger ise bu konu. da biraz daha cesur

davranarak t-1hmini bir t:ırifl verir "fabasıyla kendisinin hayatı hattında -ı:.rerilen toplu bilgiye göre 1450-1520 arasında yaşadığını kabul etmet uygun olur. Hayatının sonu hatkın da bilgi yotsa da 152 O'de öldüğün'C\ kabul etmek

33 Sehi Beg; Heşt-Behişt, (HaB.Jı,ıustafa. İsen), İstanbu11980 .. s. 167.

29 Aşık Çelebi; MeJa"irü"ş-Şuara, (Haz. Meredith 0-w-ens) London, 1971.. s. 58 a.

Kınalı-zade Hasan Çelebi; Iezkiretü"ş-Şutıt'a (Haz. İbrahim Kutlu.k),

An:lt:ara.l978-198L

c.

It S. 225

Franz Babinget"; Osmanlı Tarih YMarları ve Eserleri_(Çev. Prof. Dr. Coşkun

Üçok). K.B.y. Ankara 1992, s. 49-50.

Bursalt

~ıeıımet Tahir~ Oım.anlı

Jlüellifleri, istent;u\1914.

c.

It

~::~6-g?_

Kınah-zade Hasatı

Çelebi;

Te2kiretü";-Şunra

(Ha2.

İbtahim

Kutl\rt:;:{.

At)i:·~~~-

1978-ı 981, C. II.. s. 225

10

• · _ , ! . ...

ınütntünı::lür""J3 derten f.,1e.nage i::;e P:.ehişti'nin I I. f:.;3.;rezid Dönenli Ta.rihini

yazdığını

.. eserin

bu dı5nemin

sonunda

t.amanılandığını belirterel=~

t3.1unini

olarak

H. g 17 /lvl 1 ~) 11-2 tarihlerinde ölnıü.ş cılabileceğini ileri sü.rer.-:74

b) ESERLERİ

l- Hamse

f:.ehişti.. İran şa.irlerini örnek alarat. bı?.ş nıesnı?.vidı?.n oluşan haınse y·a.znuşt.ır. Latifi, t.ezldresinde .. "Behişt.i'nin Türkçe'de hanısesi .. şiir -ı:;re nesir

olarak

birkaç parça risalesi vardır. Vanııt u Azra .. ~fusuf u Züle~lha, Hüsn ü Nigar .. Sü.heyl ü Nevbalıa.r ve Levla ₁ vü

r ...

·Iecnün Q·ibi _·-· esı?.rleri 'l3.rdır."·35 der. Sehi f.eq ise. _{,_, ..} Haınsı?.-i

Niza.nıi'v"i ~ bi't-t.ema.m Türtl've .. tercenıe it.ınisdür")S . der. Franz :e.a.binqer de ,_. "Aceın şairleri gibi ga.ınse yazan ilk Osmanlı şairi Belıişt.i'dir"-:77 der. Fakat lıa.ınseyi

oluşturan

e::.erlerden

balısetınez. şair .. he ın ı;lü. f.,.Iecnü.n

mesne-r;risinde henıde Heft-Peyker nıesneı;risinde han1·3e yazdığını belirtir. Leyla

-ı:rü

f\'lecnun

'un ba.şında

:

Yazdım hele ben (:eva b-ı bamse Dimedi delJi bu dilde kimse J3

di?erel~ Türl~çe t1aınse yazan ilk şa.irin l~endisi olduğ:u.nu belirterek ö\njnür.

Belüştı,Heft-Peyker nıesnevisinde de iki a:YTrı )terde heni lJ:3.:tn:::;e hB-n1 de

Penc Gı:;.nc'i vazdııJ.·ını. 1 · - . bunu nasit) ı· etti~·i ı_, icin - dBı Allalfa :;:ük.r . edE?r. Fatat buradalü

tFl.nıse ve

Penc Gene

a:.nıı e:::erlerdir.

Penc

Gene.~ aslında.

Gen(:eli

Nizaıni'nin hanısesinin bir adıdır. Behişt.i de ona na zir

e

ol:::trak: eserini bu şekilde adlandırır.

J5

. )S

J7

•JEt

Fre.t12 Be.binger; O~manlı Tarih Yazarla:rı ve Eserleri (Çe'l. Prof. Dr. Coşkun

Üı:;ok). K.B.:r. Ankara ... 1992 .. s. 49-~'0.

V.L. Iı,ı!entı.ge .. Filu~-:t{. The fncyclopaedia. of İslam V.l. Leiden Netherlen-:1s .. s. 1210

Latift Tezkiretü'ş-Şuara Kaysefi Raşit Ef. Kt~. 1160 :.rJ::. 52 a .

Selü Beg, Heşt-Behişt ... (He2.1•.ıh.ıst;::ıfa isen).. İstenbu119:::ıJ. s. 167. ,.,~~~~~~~~~ .. :'···,"

I'ranz Babing:er;

Osm6!1lı

tarih

Yazarları

Ye Eserleri {Çe-;r. Prof.

r.)·{

CıJ'~kün:.·'

.. - . i ... 1f? .

u~~:ok). K.B.y. Ank;:ıx::ı ... 1992 .. S. 49-~ıO. i.::~',,

Rezz:311 Il ter.: Behi;tL Leyla vü M ec n un.t:-Bi tir me Tezi İ. Ü. Tür ki :r;:ıfEnst.. İst::ın _.

,

buL .

' . . . :~;

1951.

Pen~ Genci (;:ü n8sib itdi ijuda ı: Ara.t·a "ilÜ ı: A(:eme (:ümle sa18.

rotıdur gen(ile t.u ~:oen.:::-kitab

Kimsenüfi baddi degül buna ı:::e,.ral· 0709-1710)

Yine

Heft-:Pe-ı;,:rker rnesneı:lisinin

iki

avrı -ı:,:rerinde

bu

nıı?.snE=-vinin hanısı?.nin

1 '

son eseri oldu§·unu. bunu

_{u .} vazrnasavdı. _{1 ' .}

hatnsenin eksik

kalacaı?·ını _u

ifade eder.

ija.mse })8.ms olm8.gt1a ta-1r bulur

Bu temam ülffi8 ... {1(:81:: na.las ol ur ( 1 "32)

Çü toı~uz yüz on ü~:e irdi lJisab

tıa.mse l)atm ol dı ·vü ketb oldıldtab (1709)

Ayrıca Bursalı J·.Je.hnıet

Ta.hir de

"Şt( ara-yı

Ostnaniye

rni;,;ranında

ibtida bu

usülü ist.inıal eden kendisi olnıu.ştur"·:.e der.

Behişt.i'nin

hatusesini

oluşturan nıesneviler

belirtilirkBn

çBlişkili

ifa.dele.re

rastıa.nıakta.yız.

La.tifi'nin

saydığı

eserler iç:inde

Heft.-Pey1~Br

yoktur.

40

Hasan

Aksoı:,r

da Behisti'nin eserlerini

_• sıralarken Heft-ı::·eı:.:rker'i zikretnıez. _f 11

Fak;.3.t

l\1enage_,

f:.ehişti'nin Osnıanlı

Türkçesinde ilk

hanıse

yazan

şair olduğ:u görüşünü

belirttitten sonra .. h;:.lnlseyi

oluşturan nlı?.snevileri şöylB sıralar:

Leyla

t:,rü

r· ....

ıecnun

..

lvlahzenü

·ı-Esrar

.. lvHhr

ü lvlü.şteri, İs~~

en der

-n~itne

ve Heft-:Peyl:er.

12 J::.ehişti

'nin

Penc Genc'e. nasip ve sahip. oldu§·unu. avnca

Nizatni'nin hatusesini tercütne

·-· , 1

et.tiğnii

.. onu örnet

aldığ:ını

tabul BdE:-rsek .. lvienage'nin

sıraladığ:ı

Bserle.r daha

a~:ıa yakındır.

Fakat bu

gü.n

iı:~:in

elinüzde

sadece Leyla vü

ı·

....

ıecnun

ve

Hı:;::.ft-PeT

1·1

ker

nıE:-snevileri vardır. TenıBnnitniz

di§·er tnBsnevilerin de en

_·-·

kısa zanıanda

bulunup edebiyat

dünya.sına kazandınlrnasıdır.

41

Burs;:ı1ı ~.~ehmet Talıir;_Osmantı .Müe11ifterL btonbu11914. C. IL s. 96-97. ,,,"v:/:·;..ı~.-.·-,:1 ..

Li1\if1, Iezkire\ü"ş-Şusra Kay~eri R~H Ef. Ktı>. 1160 yl:. 52 B.. ./ı~:f:},.. . .. .,.., . .• - - • - • . ... - • .}' ,j;l

Hasan Aksoy.: .ı_'1'!3:bış·u ldam. Ansıklopedısı. Dı:.r8net ı ay·.c. b j (;\ı ,'"~·. "" ~

TT . · , · · • • . ~ :'{;f ;·~: ::'' ·: l · .;. .

-·.· .L.I-·.·Iena.g:e .. . li-1Ill'r\'tl .. The Eneyetopaedta of Islam V.1. Le1den Nethiı:1r1a~ı·ds.:. s.Ji:.lU ..

~, ·~~. ·• u' ı: •<

\\,ıiı:~t~

12

2- Osmanlı Tarihi

B=ehişti'nin haınsesi dışında. tarihi eserlerinin olduğunu da görmekteyiz.

Öncelikle kendi~;i bir Osınanlı T;3_rihi yaznıat istediğini belirtir.

e

u e:;eri de Şe h-11_•:ı. :;111~ 'ı;T"' f~""'\~p _{ı::;: il:::' ._.ı::;: ,•ı:.ı.}}

'·--'

~ 1 · 1·· _nıa.

....

_{U.::.ı:::;:t} ·· "':'-"'. -~ ı;T· _{._. / a..::..nıa} '"" 1··

-..

_{b _} · ·-t~ _{.. _.ı} -. H~ ._. _.-t-t nı:;:::, TTı-· c.ı-'ı-j~l-· ı· r- ._.

y -.. -._. . .... -..

beyıtlerde

:

U ra yum şe'ir~~ıt:ı. Şe h -n;"§".m.e ·:re de st

ijaşm ol ~:aldı i dem anı de. pe2t

·y ezayı.Jm T8.rilJ. -i c Oş man i 'yi ben

t;ışşa.sı ra.stdur 1E'-?m-11F".Sen (171 1 - 1712_)

diyerek Ostnanlı Ta.rihi

yaznEl

isteg:itıi dile getirir.

ı 71 ı

..

1712

Bellişt.i Tarihi'nin aslı Londra. British lvluseutn 'da.dır. İ.

ü.

Ed. FaJc Tarih

Setnineri kü.tüpha.nesinde foto;~:rafla. çekilnıiş bir nü.sh:3.st da ı;lardır. E~:;er iki yüz

on yapraktan ibaret olup .. her padişa.ha. bir losını ayrılnuştır. Her kısını başında

uzun bir siir T ı;;r;Jzılınıstır. Yıldırını / 7 Bavezid 'in 1 t:J.ht:l cıknıa.sıv·ıa - 1 basla.van eser • l

"J.AJ.ndan Keklik lvlustafa nanı bir kapucu Anıasya'ya varub" diye sc,na erer. II.

Bay·ezfd'e ayrılan parça. bu eserin içinde yol:tur. Bu losını Topkapı Sa.rayı Reı;l;:uı

Ktp.(nr 12 70) bulunınaktadır. Eserin sekizinci b·51ürnünü c· luşturan bu t:ııjlürn

ı ı:-() _{_) ·-} l 'r-ı~ y·~ '7ılnııc- t.T~ c·nıı·:ıo ~ı-ılıı· _{·- ._. •J . .:.. ·.,-'} ~ ·-· ·-· ·-· o. ·-· c-t ·.,-• -· ı·

ı-Burs;:.l.fı lvlehnıed Tahir de "Bir de I I. Bavezfd ile Şe h-zade Cenı -r.le ı;lekaviini

' . r

nıübeyyen bir tarih<;esi vardır ki bir nüshası Revan Kütüpha.nesindedir"4'3 der. Bu

eser 6 ı sa h if eden i bar e tt.ir.

Franz Babinger !line Behişti'nin bir Osnıanlı Tarihi yazarı c~ldug:unu

belirteret şöyle deva.nı eder. "Behişti tna.hla.sı ile t:ınınnıış olan SitEl.n Çelebi bir

Osnıanlı

Tarihi

ınüellifidir.

Üslup itibariyle

zanıanının

kronilclerinden T,le özelli1(1e

lvlehnıed Neşri'nin eserinden taınaıniyle ayrılan bu kitab;:ı sa.natk3.ranı? üslup ile

ya.zılnuş ill(. O~;ınanlı Tarihi denilse yeridir. .. Kitabın ele geçe·n ve s()!l kısrnı eksik

olan tek ~1aznıa nüshası Yıldırını Bayezfd 'in hükünıet.i ile ( 13()9) başla.nıakta. ve

I I. Ivlehrned 'in ölünıünden he nı en sonra tarih vazarı

'

ve Sa.drazanl.':<,fi•aı'atnani

rr

'"··l':.:

. . .

·S .:~.- . , .

'13

Burse1ı

Mehmet Tahir.:

Osmanlı

Müel1if1e:ri.

İst81lbu11914,

C. IL s.

~~:ı"

•.

f·llehmed Paşa'nın tatline ta.dar gelrnettedir. Eser I I. f:.ayezfdin sa.ltana.tı

sırasında. bit.irilıniş olmalıdır"n der.

P.u.

a.rada

Şeınset.tin Saıni..

"Hz.

Süle;.rınan

Hika.;tesini dahi

nıensu.r ';le

nıa.nzu.ın cılarat yazınış idi"45 derse de yukarıda adı geçen teztirelerde şairin

b,5,.rle ~ bir eserinin cıldu.Q·u.na t._ı dair bir bilqive 't-S J sinıdilit rastlannıanııştır. • •

esı;;-rin ta.yda değer olduğunu belirtirten,46 f,.·lenage, eehişti'nin Osınanh T;::ı.rihini yazdığını bu. kı:.ınu.da İdris-f:.itlisi'yi ta.kip ettiğini.. fa.kat önenıli bir kaynak

c~ lmadığını ileri sürer .47

Bu arada. Kınalı -zade f:.ehişti ile \lizeli Ra.ınazan f.ehi~~tl\'"i • 1 eserlerinden

dola;.rı birbirine ta.rışt.ırır. Kınalı -zade bu lu:::ınuda "f:.a.lır -i seı-f'= de Ceın -Şa.h

ve

.Aleın-Şah adlı manzu.m bir kitab-ı belaga.t-nisabı 'lardır"48 der. EHJ. bilgiy·e sadece

Kınalı -zade 'de rastıarız. Hatnın er de Behişti'ye ait eserleri sayarken, Cenı;;§Jı ,.,le

Aleınsah adlı nıanzu.ın r hik.S.velerin diQ"er bir i' ı_ı f:.ehişt.i've . ~ ait ı:.ıldu.Q"unu ~3övlev·en:.-t t_l J .ı

f:.ehisti'nin b,5,.,lle bir eserinin olınadıQ-ını!::esin bir şekilde \rtJ.rg·uıar .49

• ' ' - ' • t_t

c) EDEBi KİŞİLİGİ

TezkirE:ler f:.ehi~: ... ti'nin sana.tcı kişiliQ"ini, ;:uıla.t.ırken - • t_ı • her aL:Jtıı:j;:J_ kabiliı:.:retli ~

olduğunu _- dile getirirler. Se hi _- f:.eq· _w "Her fennde nı3J1ir. _. co k _- rna.'= §.rife ldidir

l:imsedir"~-ü diveret 1 şairin . her alanda tabiliyetti bir .. l::işi cıldu~unu. . '-' dile g·etirir. t.,..;.t

Heft.-Peyter üzerinde yaptığınıız bu çalışnıa. neticı:?.sinde f·ehişti'nin dönenlinin

i7

~-o

franz Babinger; Oımanlı Tarih Yazarları ve .E~erleri (Çe"'it. Prof. Dr. Coşkun

u~;:o.k ). K.B.;.r. Anke1·a .. 1992 .. s. 49-;,o.

Şemsettin S;3mi.: Ka.mus"ül-A"lam .. İstönbul 1889- 1898 C. Ls. 14-19.

İ.H. Uzun-:~:eı·şıli.: Osmanlı Tarihi C. II. s. 60"3.

V.L.1vlenage .. . Et1ıı~ ... ~·i .. The .Eneyelopaedia of İslam V.1. Leiden Nether1and~ .. ~- 1210

Kınelı-za.de He.sru1 Çelebi; Tezkiretü·ş-Şuara (Hez. İbrehim Kutluk) ..

Ank:ı1·a.197B-1 98L C. IL s. 22:;,

C Hammer; Geschh~hte Der Osmanisehen Diehtkuns ... \ilien

3.. 212-213.

Sehi Beg; Heşt-Behişt .. (Haz. !ı.ılustefe. isen) .. İsta11bu119BO .. s. 167.

ünlü şa.irleri (P.Junet ı:>aşa.} Nec:ı.ti f.eg} -ı;,r_b) kada.r olnıasa.da yi n s de Klasik

Edebiyatıınızda Ht haınse yazan şair olnıası nedeniyle ~5nenıli bir y·ere sahip

olduğunu söyle-r.;rebiliriz.

Şairin tu.llandığı dildel dönenlinin diğer şairlerinde de göze çarpa.n Ar;:J.pı:~a

ve

Farsça l::.eliıne ve tanılanıaları lcu.llanma eğilinıi ,.,.re Türtçe;.ri .

..Lu·uz·a

u.ydurına.

çaba.larının _- da -ı:.rava.ş -ı:,;ravaş -ı:.rerine _{' . . ..} oturduQ'unu.. bunu. _{'-' .} vap.ıarten _~ de Arat)ı:__~a _ı-· -..,re

Faf~;ça telimeleri kullanınanın gelenet.selleştiğini gösterir.

Şair} nıesne-ı:tisinin kinıi yerlerinde kendi sanatını ,.,:re yaznıış olduğu bu

eserini

över. Niza.mi'nin Pe ne Gene

adlı beş nıesnevisinden oluşan

hamsesini

bir l:enara iter ve kendi eserini üstün tutar :

Penc Genc'e ur;:ıli ı::.ençe(i) sen

Heı· kişi sana di di pen·;e-şiken (168)

E.

ir

ba.şka

}Yerde ise eserini

Şe lı -ıühne ·yı

e

ta.r~;;ılaşt.ırarat:

Urayum şevt:ı1a Şeh-nameye dest ije.şm o11[.a1dı i dem e111 da pest (1711)

diverek da.ha önce _, Niz:~üni'nin es€-rine var-)t.ıQ·ı €-lıS-stirivi _, ,_, .. , Firdevsi'nin

'T··.~eh-na.ıue

'sine

!~arşı

da

devanı

ettirir. Bu

duruın Osın:~uı1ı şairlerinin çoğ:u.nd:::ı.

göz€-ç:a.ı-r)ar. ~ I"' Kendilerini va , İran s:~ürlerivle k.ı->·rasl::u-ıar . , va. , da onlarda.n üstün tuta.rlar.

Yine bir başka yerde:

( A -.:ln-i ija~~~:ile id üp· 8111 tem8m

I~ılayum emrüme firde-ı,;;;.i'·yi rôm (1716)

di-ç;ren / şa.ir. • r Alla.h ·ın vardınırvt:ı ~ 1 bu eseri tanıa.nı1B.V3.(::3.&tnı 1 C• T,.re Firdı&v~::i'vi 1 kendisine

"ranı" edece;~itıi be Hrtir. Şair k en di sana tuıı ö "Çltne k on u sun da. hızını a.la.ınaz ve

Çünkü .I}a~~dan bai1a. na~ m ol dı c a.ta.

Dil uzatmat .. baiia !~·avet .._. ' rje hata ... ~

D;3.d-ı ijaJsdur bu .:::e'ir8hir t:.aiia ne

ı: A v·tdur 1 zişt • dimeklik ha;ene •

Na?muma eyler isenlik ll-ased

Bulı:tmı:tz kimse buna ı: ayb u ısuşür

Ziştdür dinse re-o;la o1a. mıl)iir (1717-1720)

Şair şiirin tendisine Allah ·ın bir lu.tfu olduğ:unu -r.;:e bu nedenle l::.endi:::ine

dil uzatnıanın h:J.ta. olac:::l2·ını :::öı;,:rlı:::ır. E2·ı:::ır :;;iirine bir l::öt.ülük düsünü.lü~lorsa.

U ~ V · · r

t_{-· .} -llJ!lllfl _- ı;;r·~ }l1İ1-I1~ İ-I-l~c·ttll ~ır-ı~ ₁ c.ı. -· •:.t ı:t •. _. 1 ... · -•• .. • tl O' ~ ı:"::~ İl. ':?"ı'lf-c·~ ı''ıf}ll • .. • J • ... • ._ı ı_._ · .. · -·.ı. f} t.-lı:::lf}'?~f-1!11. ~-· · .. ·- .:.ı··-·- ~ !1 •::-f~)-r,;ı-1 ~t'"~1.lt-,.}.::ı..:·ı· İ-11. ._ı·-· t ... · ... • J. _ı ·· ... · ·-' 1. •::-t.:::ıt-·-' -··· ... · .

• •..J 1 '

Behiç;ti'nin bu • qün icin elinüzde sadece iki t...} .. nıesnı:::ı-ı:,;ıisinin ve ba.zı tarihi

{::.'""~t-ıf:lr-ı·ııı·ıı i)ltll'::ıo•=-ı -r,;r·::-ı·::-·::ıor·ııi'-.·1 rJf:lı;,.ı-ı·rı r~)t-.rif:l Of:llf:lt-ı .ı:::·::ıoı·r-ı{:lt"1. iFll'?l .. .,. •• ~ ... ._. .... •:•.·-• 111··· B·-='11··ı·· 7·::ıot1'···, ·::.ı··::ıo·:·1tl(1'~1

1 r (.J . ...,.u:ı .. _ ~ ... 1 ._. ! ... .... ._ ._. ._. .,.tt:1. .... , __ u -· 1 • ' - · 'ı.. • :....:ı:l .. · :· ı_,_ .:ı .. _ı __ .ı. .J.ı_,

. 1 . ,_, ,_, . . . • .

kavbolU.T) qttti§"i _{,. r-· ._. ·-·} intibaını vernıel=~tedir.

Fa.kat. ç:oğ:u tıezkire(:iler ve edebiyat t.:t.rihçilerinin ortal:: görüşü oıa.rak

B _{. e uç;} 1 . t .. ' . E l . _{..ı nın ::; :ı e( e} l t . _)t~la

_.

t _..ınuz( l

_a

_{ı .ı:=:. ıanıse} ·ıt 1

_1,:ra.zan

_saır . _o ı _{rn::t:;ı ne(} 1 . _enıv ı

_e.

_{oze ütr}

..

1 ı .

. i i . t .

vere sahip. oldu.~unu sôvlev·ebiliriz. Bu. qerçek de Behisti'nin edı&biT·lB.t. tarihindeki

, u i ' ._. • ' '

yerini gösterıneye t:afidir.

HEFT-PEYKER

1)

VEZİN

ll_ BÖLÜM

Heft.-Peyker'in vezni aruz "'ilezninin

Remel

f:.a.hrinin:

Fe·: ilalün Feilatün Feilün talıbıdır.

Eserde :..rı2.r yer

bozuk

vezinler v·e etsit hecelerden

kayna.lda.na.n vezin

bozukluğu vardır.

e

u arada bir nusrada değişit ka.lıba da rastlanılnuştır.

ijatem olma.dı (:ihan m ültine şah

Geymedi başında gerçi kim külalı (136B)

f.ubeyittel~i

··cre;nnedi

başında.

gerç:i

tinı tülalı .. nıısra.'ı failatü.n ra·=

ilatün

fa·= il

ün

ka.lı bı

yla

yazılınıştır.

E,ı:::ı.f-11. •:-fı··· ·-:ı. ry fj·:-ı nf•··:o ı-·,·;:; 71 ı··,ı:::ı. rrı· tlr::.ı· rjç.:. flA(·Ç:. r::-1,. •·ı· ı( 11· 01· ~r·::-:1 f-'İ-Illı::·fıt· .

• ".J' ·r'" O.i.. •..J.. ._. .:)ı:.ı.. .·C.u -· ·-·/ -· ·-· "-' ._. v·.t ._. ._.:, '- O / '. -· ·.,.J -· •

şaıı-ı ti-dfu·-dH ü ı:

ali

-.;::en ab

c Ad1 okh ki fHen (:eşmine b vab (1 J3)

Şeker-i na-? m uha. gir üp meges

Naılt-i Meryem mü:in ey İd-nefes (166)

Ba.te.mazlar ki yüzine şöyle me hi b

Döndürür çrutı.a.-geri c ;:ı.rzı .:;:ü s! b (806)

Ayrıca Türkçe l~elinıe ile ıned yapıldığına

da

rastlanılınıştır

:

Tas ı:jer-hat ola. mf~t-i ~~irişl~ (1 "36 b)

yutarıda.lci ınısrada "ta.ş" telinıesinde nıed yapıltnıştır.

2) YAZILIŞ TARİHİ

Heft-Peyk_er H.

9

ı .3.l~

...

t ı 5,07 t:.ı.rilıinde yazılnııştır. f.elıiştl bu t:ı.rihi

ınensevinin

son

beyitlnde

belirtir :

ijamse b:jJm oldu ,.\7ü ketbol dı kitab (1729)

3)

YAZILIŞ SEBEBi (SEBEB-İ TELiF)

f.ehişti Heft-Peyter'in y;j_zılış sebebini:

·sebeb-i nazın -ı titab-ı nıü.şgfn

-nitab

':lü nıahnıidet.-i Fi nı

ün

şi -i kit3.b-ı

nı üstetab • başlığı a.ltında dile getirir.

Şubl).-.:jem hatıf-i ga.yb itdi lJ.it8t.

Di di sfu·ı: at1e ger;:er .,..r~:t-i şe bab

h a.fil olma ki g:e·;er ı: ömr ç:ü bad

Gelmede gitmededür ademi-2ad Bahr-i em -ı:,raç: gi hi bel~~ ge-:;:er

Görinür nesne •₁-ok ola ki eş er (142-114)

Şair bir sabah

va.tti

gaibten

bir ses

işittiğ:ini ve

bu

sesin "gençlik -çl;:J.kti

çok

~~abuk gelip geçer, bu nedenle gafil oltna .. çünlcü in~;;an örnrü

rüzgar

gibi geçer.

İnsanoğlu da bir a.n için var olup

yol(

oltnak gibidir. İnsanlar denizlerdeki dalga

ınisali gelip geçerler fakat onlardan herhangi bir eser kalrnaz" dediğini işitir. İşte bu

du.ygularla}

öldütten

sonra

isınini yaşa.tacat

bir eser

koyuldu.gunu.

söyleyen Behişti, kendini 6vtnekten de geri

du.rrnaz.

P.Ümda. sencile·yin nam u nişan

IÇomadı kimse turaldalı bu çihan

c Alememihri deli c arz-ı (:em81 Dog:madı sendte:.rin ehl-i l::emat Penc-Gen(:'i ·;ü nasib itdi İlrul

Bende-i efka.r idüii eyledi ş811(148-150)

~?aztu;3_

va.

' '

Şair, Ru.ni diyarında

kendisi gibi

naın

ve

şöhret

sa.hibinin ciha.n

kurulduğundan beri gelnıediğ:ini) kendisi gibi olgun bir l;:.iınsenin doğ:ınadıgını

ve

.tl\llah I)enc Genc'i kendisine nasib ederek fikir l;:.ölelerine

l;:.endi~::ini ~;:a.lı evledi,~dni _•

~ ı_ı

belirterek,

yaznuş oldugu

bu

e-~;erle_. Niz::ünı·ye

ait olan ve

ı::ıenc

Gene

(Jdı d::1.

verilen

haınsenin

cevirisinin

_.. ta.ına.ınlanaca~·ını

_·-·

sövler.

_,

fjamse l} um s olme.ğ:ıla ~~e.dr bul u.ı·

Bu te m am olmty"'Q(el:: nô.l.aş ol ur

{jamse b un unıa ol ur çünki temam

İhtiffi;jffi it buna l~il ne"'",;Tııi l}i:ır8m

o:,z-

ı:,-3)

Ha.mse ancaJ:: beş taneye tamanılandığı zaman tıynıet bulur. Eğer bu

tamamlannıazsa e k s ik c• lur.

Çünkü haınse bu eserle tamam olur. Bu. nedenle esere diklc.at. edilmesinil

insanların lc.endilerine u.ykuyu. haram tılmalarını

ve

de-ıv~m1ı ol:::umalarını söyler. 4)İTHAF

Behişti bu. eserini time itlıaf ettiğini açıt bir şeldlde ifade et.ınez. Fakat he~ yaşadığı dönem, heın de teztirelerde ki bilgiler ışığında Sultan I I. Bayezid d·5neminde yazdığı ve ona ithaf ettiği söylenebilir.

Eserini y'azmakt.aki amacını Cihan Sultan'nun tendisini unutmaması

olduğunu söyleyen şair} gösterıniş olduğu lıünerini artll-ıp lc.endisine yardım eli

uzatmasını ister. Çünkü ulu kişi (Padişah) olgun insanları sever -r..re her bendesine

ihsanda bulunmasının farz olduğunu söyler .. Allah, Padişalıın dev·tet.ini ve öınrünü

çok etmesinil makamının kıyamete kadar hallc.a sığınılacak .. lc.oru.nu.lacak bir yer

olmasını diler.

Na? m dan ılk muradum bu heman

Beni unutmaya suııruı-ı cihruı

Arturup itdügüm o c arz-ı hüneı·

Ki i de bana c inayetle na-? ar

Çü se-.:.rer ka.mi1i ol ehl -i ee181

farz dur c arz ide her bende ı~emat

Dev1et ü c ömrüni •yol:: i de İl

ah

ija.şre dek bal~a ola b8.b-ı ı>en8h (ı 724-ı 727)

Eserin yazıldığı tarih H. g

13/

ı~. ı 507'e telc.abüt ettiğinden ve o dönenıde

başta Sultan I I. Bayezfd bulunduğundan dolayı Şairin eserini O'na ithaf ettiği sö;rlenibilir. Ayrıca Se hi Begl f\·1erhunı Su.lt:uı Bayezfd (tuııarındandır) huzür -ı şerifinde hidmet gü.hteri ve metazernet-i miht.eri iderdi.51 P:ışıt Çelebi ·ı~ıerhunı Sultan Bayeztd devrinde Ruın·ı terk -i di yar idüp::.c: derl:~en} Latifi ise "Sultan f:.a)rezid devrinde insan oltnası hasebiyle kötü bir iş yapmış ve çok torktu~tt ··~;ÇI'v

51

ı:-·-· _{_ıc.}

Sehi Beg_: a..g.e. s. 167.

İran ·a lcaçnıışt.ı 53 der ve Kınatı -zade de yukarıdaki bilgilere benzer bir şelcilde "Sulta.n Ba}'Tezf.:l zernanında leendisinden bir vazc-ı ınenfur bürüz ve zuhür idicek.54 .... diyerek şair'in Sultan Bayezfd de-ı;n-inde yaşadığını

ve

eserini ona itlıaf

ettiğini söyleyebiliriz.

5)

MUHTEVA

. Heft-Peyk.er mesnevisinin ınuhtev-a.sında} nonnal bir n1esnevi tertibinde ra~tladığınıız gibi önce Tevhid} fvlünacaat .. Nact, Çihar-yar-ı Güzin daha sc·nra

Zamanın Halifesine Övgü} Sebeb-i Nazm-ı Te'lif -r..re en sonra da esas konu diklcati

çeker. Esas konuda ise Behram'ın ava gidişi

ve

avdaki hayvanları yenişi_. Yedi

il:~lim pa dişalıları ile yaptığı savaşlar ve eğlenceleri anlatılır. Ayrıca mesne-ı;lide

dil::_kati çeken bir özellik olara}::_ da Behraın ·ın yaptırdığı ve kızların anlattığı hildlyeleri de ınu.htevanının bir parçası olarak sayabiliriz.

a) Özet

Heft-Peyker nıesnevisinde ola;.r örgü.sü, E·ehram -ı Gür'un avları} eğlenceleri ve savaşları üzerine kurulmuştur. Bu teınel üzerine oturan V3.1(a özeti şöyledir :

P.J.slan gibi güçlü} ku.\ntetli olan Behraın -ı Gür babası Yezdcü.rd 'ün yerine tahta geçer. Tahta geçmesiyle beraber f.ehraın av ıneclisleri düzenler ve asterleriyle gü.nünü gün eder. Gittiği bu avda önce bir pars öldürür. Daha sc·nra

bir eğlence n1eclisi düzenler ve ıneclisteki gül endamlı bir güzel ile gönül ·

eğlendirir. Bu eğlence meclisinden sonra yine ava gider -r..re avTda leor~:u.nç bir

ejdarhayı öldürür. Bir baştea gün yine av nıeclisi düzenleyen Behraın} çok sayıda arslanı öldüreret güçlülüğü.nü biraz daha ispat. eder. f.ehranı bir av düzenlenıek ister ve bu maksat ile Çin Hakanına oyun oyuayarale onu. öldürür. Yerine de

Hak.anın oğlunu şah ya.par ve tacını başına giyd.irir. Bu. arada Çin Hakanı'nın

kızıyla nitahianarak bir süre orada kalır. Daha sonra iran·a geri dönen f.ehranı Rüm Kayserine bir nıel::.tu.p yazar. fviektubunda ~~endisi için kötü niyet

LatifL Iezkiretü·;-Şuara Kayseri Raşit f.f. K tp. ı 160 y.k. 52 a.

./{:';,:,·:.-ı ;.:.;·~ .. 7'.'' :• ,., • • ·v

',. ·;.

Kınalı-zade Hasan Çelebi.: le!kiretü"ş-ŞUM'a (Ha~t İbrahim Kut1uk), Ankara

vid-8-. rvid-8-.·-:vid-8-.:· ::.::1

198 L C. IL s. 225 i C ~~~ ·

beslediğinden dolayı ona lazar -r.;re ondan haraç ister. Vernıezse gelip kendisiyle

beraber bütün halkı l(.ılıçtan geçireceğini söy'ler. f\··lel(.t.ubu okuyan Rüm Kayseri çc·lc torkar ve mektubu getiren elçiye çok ıniktarda altın verir. Ayrıca çok güzel olan kızını da Belıranı'a vermek, onu damat etmek istediğini söyler. Daha sonra Behranı lutıle değiştirerek elçi gibi Hindistan ·a gider. Hindi~3tan Şahı eerhanı'ın elçisi için bir eğlence düzenler. Bu eğlencede Hindistan'ın en güçlü pehlivanıyla elçi kılığına girnıiş olan Behram güreş tutarlar. Güreşi ~:azanan P:·ehram}

Pehlivanının ikinci l(.ez güreşnıel( istemesi ile tekrar güreşir ve ikinci lcez onu

vener. Hint _# sahı Behra.m·ı _' oldukca beQ'enir o!l1u _{- w '-'} olnıadı!dı _w icin _- lazını ona vererek kendisine daına.t yapınak ister. Orada} eğlenen hoşça valdt geçiren Behraın tekrar ü.llcesine döner.

Behraın Hindistan şahı ile at üstünde çeşitli oyuntar oynar. Ok atma, kılıç

lcullanına, ata biıııne gibi yarışınalar yapar ve hepsinde galip gelir. Daha sonra Hindistan Şahı bir vezir ~Tollayaralc Behraıu·a haber yollar Cihan Pehlivanına (Behraın 'a) yolladığı haberde kendisini vali etmek.. kızını vererek daınadı olınasını istediğini belirtir. Daha önceden Hind şahının kızının medbini duyup, ona aşıt olan Behraın, vezire teşel(l(ür eder. Hind şahının Hindistan'da ilcen kendisine gösterilen yakınlıktan dolayı ınutluluk duyduğunu., tae .. taht gibi bir

şey istemediğini söyler ve veziri geri gönderir.

Bu olaydan sonra Hind şahının kızıyla E·ehram·ın düğün hazırlıldarı başlar. Oldukça görkemli bir eğlence meclisi düzenlenir. Behraın'la Hind şahının kızı böylece dünya evine girerler. Daha sonral:~i günlerde Hind şahının tızıyla gönül

eğlendirirken bir siyah fil ile karşılaşır ve onunla savaşarale yener. Bir y'lla yatın

Hindistan'da kalan Behranı nıemleketine geri dönınet ister. Hind şahı

onu

bıratmak istenıez. Fatat tendi nıemlet.etini de bas .. sız bıraJ:nıa'i.rı isteme~.ren ~ ~

Behram, Hind şahı ve kızı ile vedataşarale İraıı'a doğru yola çıkar. Yolcululc esnasında çeşitli güçlüklerı e karşılaşan Behraın nihayet. \:ra.t.anına lcavıJ.şur. J.Jzı.uı..,:.,·,

...

~··-= .. ~- ,,... ' .. ··

.. { . . .. ;, .. (''

bir

nıüddett~n

sonra

Şahlarını t.a.rşılarında gören İran halkı bü.yüt b~r_·;,~?evl.ilte'~·.

.

1 ~~;' ... '

boğulur y·e bütü.n ülte. ınut.ıu bir ha;.rat sürer. / ~~· · •" ~· ·

Daha sonra E·ehra.nı f ... nına.r Sinnima.r'a ~.redi 1 l:u.bbeli töşt ~.:rap.ıtınr. • 1 bu ı:.redi 1

l(öştün her biri değişik renttedir. f:.ehram'ın daha önceleri savaştığı ve yendiği

yedi iklim padişahları} eehram·a olan bağlılıklarını ifade etmek amacıyla

l(lZlarını yollarlar. f;ehratn da p~rşeınbe gününden başlayaralt her gece kızların

biriyle birlil:.t.e olur. Hepsinin değişilc renkte elbiseler giydiği (bulundutları

l:.öşte uygun olarak) bu kızlar) henı Behraın 'la birlik.t.e olurlar he ın de

bab;.ılarının Behraın ·a iletiltnet üzere anlat.t.ıldarı öğı1tler çerçevesinde lnsa bir

hikaye de anlatırlar.

lvlesnevi de anlatılan bu hil:ayelerle sona erer.

Heft-Peyk.er Mesnevisindek.i Hikayeterin Özeti

ı_ Gece: Behranı} birinci gece siyah renkli, köşkt.eki siyahlara bürünnıüş Hind şahının kızıyla birlikte olur. Kız} babasının Behram'a ilet.ınek için anlattığı nasihat ve hikayeyi anlatına}1a başlar :

Allah ahiret gününde illt önce insanların adil olup olınadıl:.larını sorar. Devlet yöneten kişiye de adil olmanın farz olduğu gayet. kesindir. Şah katında

zengin ile fakir bir olmalıdır. Fal:::ire adil davTanılnıalıdır .... 'illah bir insanı şah

yaparak yüceltmiş} bir başkasını da dilenci yaparalt alçalt.ınışsa bunun sırrının

ne olduğunu anlaınak gereldr.

Zalim olanın önırü az olur Ye adil olmayı} ihsan dağıtınayı Allah

emretmiştir. Bir meınleket küfr ile yok olnıayabilir} anıa nice sultanlar yaptııcıarı

adaletsiz yönetinı ile yerle bir olınu.şlardır. Şah olarak haltkın ne

ise

onu

a.C

baştasının nıalına el sürme. Sürersen eğer yılan olup seni sokar. Adalet lalıç ve

tattan gibidir. Adil olınazsan} kılıcın ve l::.alkanın önemi kalnıaz. Şah olan

nıeınleketinde olup biteni gözetıneli ve yerinde müdahale etnıelidir. Yoksa h ert. es o diyarda kaçıp gider. Şalı zu.lnıe ses çıkarmazsa Allalı o müll::.e çok bü.yüJ::

belalar verir.

Hikaye

Hindistan'<.la ulu bir

şah varmış.

Bu

şah

adaletiyle

meşhurınuş./öl~~~~·;''"

'''

/'·.ı&' ... ·.

zaınanında hem ölüm hem de yokluk

fazla

yotnıu.ş. f·tienıleket.

..

bal sofr~;Sl: gibi ·

ı:-"" ·:··;

tatlı

ve

huzur içinde bir hayat sürernıiş. f·llısır ve P:ıcem ülkeleri bu nıemlelcet.in

halini hiç çekeınezmiş.

Daha önceleri Hind halkı çol: ezi:aTet ve acı çelcmiş. Fakat bu ulu şahın adil yönetimi sayesinde huzura ka~Jşnıuşlar

ve

Nuşirevan-ı Adil'i bile u.nut.t.uracat. bir adil yönetimi sürdü.rmüş. Öyle kil onun zamanında Arslan, Yaban Eşeği korkmasın diye orta~Ta çıl::maz. Paııter} Ceyt:ın·a rastlamayayım diye dağlara çı~;.ar, Filler de ne kadar başıboş olsalar dahi bir karıncanın ayağını ineetmemeye

çalışırlarmış.

Şahın gözünde zengin ile fatir birmiş. Zaliın olan kendi oğlu olsa dahi hiç taviz vermezmiş. Tebdil-i layafet eder et hallun arasına girer. Onların nasıl

yaşadıklarını öğrenir, kime zulm yapıldığını işitse heınen adaleti ;.rerine

getirirmiş. Şah bunu adet edindiği için hatıcı da huzur içinde yaşayıp gidermiş.

Günün birinde Züleyha gibi güzel eşi benzeri olınayan bir kız şahın esiri olur. Şah bu kızı görür görmez aşılc olur. Kendisine ~Tar olnıasını ister. Kız ise bu sözlere kıza.r

ve

-ı:.ra.r yoluna git, beni incitme} yoksa seni ateşler e atarıın" der. Şah

bu sözleri işitince yaptığı işe pişınan olur. Nefsine uyduğu için} nefsine ldn duyar ve intihar etnıe;ti dü.şünü.r. Etrafındakiler bu durumu anlayıncal ona engel olurlar.

Şah bir l;.ez dahi zulme ses çıkarmazsa askerleri bu durumu adet edinir -r.le

daha sonradan bağırıp ·~ağırınak da fayda et.ınez.

2. Gece:

Belıram il~inci gece beyaztarla süslenmiş

ve

evinde beyaz renldi elbiseler gi}1_{inmiş güzelin (Ruın Kayserinin kızının) bulunduğu beyaz töşke gider. Kız da}

babasının nasihatlerini Behraın'a anlatır:

Bir sult.ana cömert olmak farzdır. Eğer bir devlet yönetiyorsa cönıert. oltnalc bütün işi olmalıdır. Çünkü cönıert1ilt bütün a}'Tıpları örter. Cönıert1iği ile n1eşllur Hatem (İbn ü Abctillah Bin Sad) dahi cillana sahip olamadı ama büyü.lc Q.if·;;'Şohref _{":i" ._. .. .}

k.a"'andı

_{.. ·}

_ur?,

/~;:

Alenıin altınına, günıüşüne verıne. Elinde bulunanı da dağıt. Böylece hallan seni sever. Cimrilit insanı alçaltır. Şah da cimri olursa sonunda o da lıakir olur.

Eğer elinde altın \ra.rsa ye bi tir. Dünya ınalını put edinme. Güneş gibi

cömertliğinle cillanı aydınlt ve şahlığın sana haram olmasın. Kadına ve çocuğa

değiliayıt olana ihsan et t.i lıüı~er salıibi olsunlar.

Hikaye

Rum diyarında cöınert bir şah '~~.ra.rmış ,.:re cömertliğiyle şöhret

olrnu;.tu.

Altın ve güınüşü kara toprak gibi tutup inci t:uıeleri gibi sa,.nJ.ru.rnıuş. Hat.em,i Tayy gibi oldukça çöınertti ve yedi iklime hükmedermiş. Herşe!li l=:ontrc·lu altına altnışt.ı. Güneş onun bu cönıert elini görse utanırmış.

Bir memleketi fethetmek. için dizginleri ele alması yet.ermiş. Yay ve kılıcı

ele almasına gerek yokmuş. Onun cömertıiğini duyan halk kendiliklerinden ona

esir olurlarmış.

Oğlu bir gün dedi ki "Ey cihan şalıı yer ve göt. senin l(ontrc·lünde. Ale nı e

şah olduğundan beri hiç eline kılıç ve zırlı almadın. Cilıanı bu şel(ilde kontrol

altında tutmanın sırrı nedir acaba? f.ileınleket alan} düşınan öldü.ren lnlıçtır.

Fakat sen onu li.u.llanınadın.

Babası şu l~arşılığı verir: "Her ne kadar etime lolıç ile kenıer a.lnıadıınsa da

gümüş ile altını t.u.zat gibi kullanaral( halkı kenditne ranı ettim. Cömertliğiın sayesinde zengin fakir henı boyun eğdi heın de sevdi beni. Halkın seni sevmesini istiyorsan şu nasihatimi dinle :Altını sevme li.i hall( seni seve ve hertes yolunda ölmet için acele etsin. Her ne}re gücün yeti}rorsa veya elinde ne varsa onu

etrafına sa•;. O zatnan diyarıarın nasıl birer birer fet.h olunduğunu görürsün.

f:.ir kişinin yenıeğini on kişi yer, nimetini bol bol ver. Cöınert ola.n cehenneme girmezmiş. Bundan daha öneıuli bir !=:azanç ne olabilir. Cimri olan cennete girmezıniş. Bu nedenle cimri olup nefsini alçalt.nıa. Eğer cömert. bir· şah gibi davranırsan cihan sana esir olur ve boyun eğer.

3.

Gece

Behram

larınızılar

gi;linen

Aceın

güzelinin

yanına

gider. Bu arada

l::ı5şl:

de

tınnızılarla süslennıişt.ir. Kız babasının öğüdünü şöyle anlatır:

Bir

şaha savaşcılıl::

da

ger~ltlidir.

Bir erde yü.rel:: yotsa

ltadın

olur. Elinde

t.ılıç olduğu zanıan

yedi iktimin

l.:.apısı

ona

açılır. Şah

olan

sav-a.ştan t.açınaz

ve

taçarsa

başına

taç giyrnek de

yakışmaz. Eğer

çöl ceylanla dolu olsa taplan ve

pa_rs'a gün

değer.

Bir Çayialt en yükset yerde olsa

haşin

bir

Ş;3Jlin cıraya çıkar::J.k

onu kovar. Kurt tenha bir yerde Heyün (mahmil deYesi) bulsa

anında

parçalar.

Sivrisinel.:. de

acı

veren

iğne olduğu

için koyun onun

saldırılarına ltarşı

toyamaz.

Düşmanına

gözünü.

açtırına

ve aman verme.

~ta !:açsın

ya da

aınan

dilesin.

Düşınan saldırırsa

sen de

saldır

ve önce sen

;nır. Savaşta düşmanı yenınet

için

atal.:.

olmalı,

yoksa

düşman

seni yener.

Kişi kılıç

T·le yay

tu.tnıayı bilıniyorsa

üstündeti elbiseler bile ona yü.t olur.

Yiğit l::işi atını lu:ıntol edeınezse sa,.raş

ona

haram olur.

Yiğit.liği

!::endine

iş edinnıeyen kişi lulıcı

Ye

zırlıı takınıp

neylesin.

Hikaye

Ünlü

İst.ender,

bütün

dünyayı aldıttan

sonra

t.Aısır

ile

Şam

da onun esiri

oldu.

Kılıcının

l;.uwet.ine, deniz ve kara

taınaınen

boyun

eğdi. Cihanı

bu

şelülde

ele geçirdil.:.ten sonra yiyip, içip

eğlenmeye başladı.

Sabah

at.şaın

bütün

işi

sohbet idi. Birgün birisi ona bir soru sorar: Kainat.

yaratıldığından

bu yana senin

gibi bir

şah

gelmedi. Nereye

vardınsa oray:ı aldın; nanı

ve

şöhret bırattın.

P.uu

nasıl yaptın?

Şah

dedi ki: Ne tadar

savaşıp vu.ru.ştuınsa

da

hasınım

bana

vurınat

için

l.:.uwet

. bulamadı. Hasınırndan

hic

• kortmadım.

EQ'er bir

u salıda .

azitn ve sebat

olursa her türlü tehlikeden kurtulabilir.

Eğer

bende yüret.

olmasaydı kılıcı -r.te

baltayı gördüğüm

zaman

kort.ardıın.

Zaferi

verınek Allalı'a

aittir ve zaferi

kazanmada

tılıç,

balta bir bahanedir. önemli olan

Allah'ın y-ardıınıdır.

4_ Gece

Behram dördüncü gece yeşil rentli köşkt.eki yeşillere bürünmü.ş çin güzelinin yanına gider. Yeme, içıne ve eğlenceden sonra Çin güzeli babasının

nasiha U erini an la tır.

Şahlara siyaset de geretlidir. Çünt.ü siyaset insanlar için tnihelt t:ışıdır.

İyilil:::. yaparal~ halkı kontrol altına alnıak bazen zordur. Bu nedenle bazen siyaset

yapmalı. Çünltü siyasetsiz yönetilnıeye çalışılan müllt harap olur.

Örfünü, şeriate göre uygula l::i zihinler fitneden uzalt ola. İnsandald olgunlut doğuştan gelirse de büy-üklüğüneksittiği fazla iyi olmaz. Yumuşat başlı

ve alçat gönüllü olma!:: güzel sıfatıardır. Ama yine de itidalli olmak geretir.

Yanında çalışanların halka sitem etınesine engel ol. Düzeni iy·i bir siyaset güderek

tenlin edebilirsin ama ekmekler içinde tam pişmemişterin olduğunu da

unutınamalı. Komutan ye askerler netisterinin esiri olurlarsa} halla ot gibi

a}tatları altına alıp ezerler.

Zalim olan oğlun olsa bile ona acınıa. Allah ·ın eınridir ).re şeriate g·5re düzeni sağlayasın. Zulme ve zalime meyl etmeıneli. Aksine bunları kortutmak gerekir.

Bir zamanlar Çin'de ulu bir şah vardı. Hertes onun yönetiminden eınindL

Siyaset de bir benzeri yoktu. Bir beği vardı T.le durmadan hallG3. ezi'vet ederdi. Halka ne !::adar eziyet ettiyse onun bu yaptıklarını bir kenara yazdılar ve şaha

sundular. Şah da bu begi divanına çağırır. f·llaksadı beg gelince onu öldürmekti. Beg bunu haber alınca saklanır. Şah begi bulamayınca onu yetiştiren kitn ise ı::.:ınu

, öldürmet ister. Hall:: bu fakirin hiçbir günahının olmadığını.. kendisini

t.anıdıtlarını, yot yere ta na girnıenıesini isterler. Şah ise o zalim i bu ;.retiştirıniş

bu yardımcı olmuştur

ve

bir yerde zu.lnıü. bu. kişi ;.rapınış sayılır" der.

Bir kişi zatimi dost edinirsel ondan da zulıne nıevil olabilir. Bilmev.~rek,. , .. .rf:;!.;::-:..."~:.·: .. ··Y .. :·. ·,·- .. ····~

yapılacak

bir

iş değildir.

Mutlaka

rüşvet almıştu.

Onu öldürmekten

!Jşk~)~re

kt . b

ı

.

ö .. d 1

ı

.

ı

ii

ll

ı

'ct. .

yo .ur ve

vacı

o an ney

ıse

onu

yapaca₀ım

, er. 'e

gunaıl

ne

s~~ış

e ..

ı ıse

bulunsun di~.re hapse atarlar. Begi yetiştiren adaın hapste epeyce elem çeker. Nihayet bir gün beg sakJandığı yerden ortaya çıkar -r.,re yakalanır. Anında asarlar ve hapistelcini de serbest bırakırlar. Bu siyasetden konıutanlar ve aslc.erler

korl~ar ve bir daha halka karşı suç işlernetneye söz verirler.

5-

Gece

Behram beşinci gece de sarı renklerle bezenmiş ve sarı elbiseler giyinıniş olg.n Arap şahının lazının yanına gider. Kız da : ... Tiyilip .. içildikten sonra babasının

nasihatlerini anlatmaya başlar.

Şahlara ağırbaşlılılc.

ve

vakurlu olmak da lazınıdır ... foksa insanlar ondan korı(ar ve kaçar. Öfke ateşini durmadan alevlendirnıek gerekmez ve bagrını da l::.ebab gibi yalana. Dag da ağırbaşlı ve v"'aku.rlu. durduğu için hep ayalc.ta

ve

kıpırdanmadan durdu. Ey cihan şahı bir kişinin ateşi olsa ancal:: kendisine zararı

olur. Bir kulun suç işlerse onu bağışlamak gerekir. Öldürmelc. ça.re değildir. Sen

de işlediğin suçları bir kenara yazsan belld bir ldtap olurdu..

Daima merhametli ol. Çünkü kul beşerdir ve her zatnan hata yapabilir.

Şahlara boş yere söz söyleınek yaraşmaz. Hallc. gibi boş sözler söyleınemelisin. Bal l(utusu.na zehiri koynıa çünkü şahların ağızlarının temiz olması gerelc.ir.

Hatta şef1~at et ki şefkat, ralını et et ki rahmet bulasın. Dilini halka nıızrat

etme ve sakın ha hiç yalan söyleıne. Etşi .. yüzlü., taşları çatıt biri olma. Cihan

halkı güler )1üzlülere meyl eder .. onlara ı~uı köle olur. Herlc.es gülen bahçeye

(güllerle dolu bah·~eye) n1eyl eder. Hi•; cehenneındeki dere yi arzu edeni gördün ""7

mu.

Hikaye

Bir gün İsl~ender-i Rumi'ye sanki biri şöyle der: "Destur ey falır-i temer' Halka iyilik ettikçe halk nankörlük et.ıneye başladı. Ey şah yu.nıu.şak başlılığı

bırat ki halk senden korksun. Eğer askerler şahdan korkmazlarsa sonunda taht.

da taç da düşnıan eline geçer." Şah der ki: "Şu lc.adar kötülülc. ile y·apılacak ~tşLJı.t.tt

..

..,_,_,,;,:~' ':r:?:s- .,:·'· .

ile yapınak hünerdir:" Hakl(tn yapdığı duvarı harap kılnıa. Çünkü sen ı.~ bfr :"gün

,-_, /::-·~:·::::.:" ..

toprat olursun. Her 1üın 1d ölmeyi hatırına getirirse~ birden bire.·· tüıt:r Elini .

..•

~,t,\)~~;,\

\

.... ~; '

·1'"7