'M w / w
TARIK BUĞRA VE
İSTİKLÂL SAVAŞIMIZ
Mantık GÖRKEM Tank Buğra, 2 Eylül 1918
yılında Konya ilinin Akşehir il çesinde doğmuştur. Babası, Er zurumlu Mehmet Nâzım Bey dir. Hukukçudur. Annesi ise Ak şehir’den Tâhiroğullan’ndan Nâ- zike Hanım’dır. Babasının mes leğine bakacak olursak, yazann orta derecede de olsa bir kültür çevresinden, geldiğini söyleyebi liriz.
Çocukluğunda, babasının memuriyeti dolayısıyla Anadolu’ nun çeşitli bölgelerini ve kasa- balannı dolaştılar. Kendi ifade sine göre ilk ve ortaokulu Ak şehir’de okumuştur.
Günümüzdeki durumuyla-sa- nat anlayışı ve dünya görüşü ba kımından- «eğitiminin kökünün bu güzel kasabanın kültürü, tö releri ve değer ölçüleriyle sım sıkı bağlı» olduğunu belirtiyor.
Daha sonra lise öğrenimi için Konya’ya giderler. 1936 yı lında liseyi bitirir. Kendi ifade sine göre, ilk, orta ve lise öğre nimi başarılı geçmiştir. Bu du rumdaki bir öğrenciden, ailesi nin veı çevresinin çok şeyler beklemesi hakkıydı.
Fakat Tarık Buğra’nm ilk ve ortaöğretimdeki bu başarısı, üniversite sıralarında devam et mez. Önce iyi bîr doktor olmak ister ve İstanbul Tıp Fakülte- si’na yazılır. Bir müddet okur; ayrılıp Hukuk Fakültesi’ne baş lar. 2 — 3 yıl da burada okur. Oradan da ayrılıp Edebiyat Fa kültesine kaydolur. Bu fakül teyi de bitirmeden ayrılır.
Üniversite öğrenimi sırasın daki bu istikrarsızlığın temel se bebi acaba ne olabilir? Bunun temeli, Konya'ya ve lise 10. sı nıfa dayanır. Tek düşüncesi ya- zar-sanatçı olmaktır. Okuduğu
fakat bitiremediği okulların ver diklerine de, hep yazar olmak a- çısmdan baktığı için, okullardan aldıkları kendisini tatmin et memiştir.
Fakat Tarık Buğra, işlerin böyle gitmesinden memnun kal mıştır. Çünkü bu büyük ve ge niş üniversite muhitinde «karak teri» oluşmuş ve gerekli «insan cıl nitelikleri» kendi kişiliğinde yoğurabilmiştir. Onun bu dev rede, günümüzdeki olgunlaşmış sanatçı kişiliğinin, karakterinin, insancıl niteliklerinin ve dünya görüşünün temelleri, rahmetle andığı Adnan Adıvar ve Mümtaz Turhan tarafından atılmıştır.
İlk - çocukluk, çocukluk dö nemlerinde Türk - İslâm gele nekleri, törelerinin hâl-hamur olduğu Konya ilimizin Akşehir ilçesinde gerekli dinî-millî ve kültürel terbiyeyi alan Tarık
Tarık Buğra (Baslıj Tatil Köyünde)
Buğra’nın kişiliğinin asıl teme le oturması ve günümüzde de aynı minvâl üzre gitmesinde, kendisinin de rahmetle andığı bu iki hocanın payı büyük olsa gerektir.
Yazar olarak hayata atılan Tank Buğra’yı 1947’de Akşehir’ de NASRETTİN HOCA adlı ga zetede görüyoruz. Hem gazeteyi çıkarmakta hem de gazetecilik yapmaktadır. 1952 — 1956 yılla rı arasında Tarık Buğra, MİLLİ YET gazetesinde fıkra yazarlığı ve yazı işleri müdürlüğü yapmış tır. Daha sonra (1956 — 1969) yıllan arasında ise YENİ İS TANBUL, HABER ve haftalık YOL gazetelerinde yazarlık ve yöneticilik yapmıştır.
1969 — ...’dan itibaren ise Tercüman gazetesinde siyasal - toplumsal nitelikte fıkralar yaz maktadır. Aynca Tercüman ga zetesinde DÖNEMEÇTE adlı bir romanı tefrika edilmektedir.
E serleri:
Hikâye kitapları: Oğiumuz (1949), Yann Diye Bir Şey Yok tur (1952), iki Uyku Arasında (1954) Hikâyeler 1 (1964), Hikâ yeler 2 (1969), Akümülatörlü Radyo (?), ince Hesaplar (?), Ya nıyor Mu Yeşil Köşkün Lâmba sı (?), Sonradan Yaşamak (?), Gençliğim Eyvah (?).
Romanları: Siyah Kehribar (1955) , Yalnızların Romanı (1940), Küçük Ağa (1964), Küçük Ağa Ankara’da (1966), ibişin Rüya sı (1970), Firavun İmanı (1976), Dönemeçte (1976 — Tercüman gazetesinde tefrika.)
Oyunları: Dört Yumruk (1964), Ayakta Durmak istiyo rum (1966), ibişin Rüyası (1972) Fıkraları: Gençlik Türküsü (seçmeler — 1964)
Gezi Y azılan: Gagaringrad (Moskova Notları, 1962)
Sanat Anlayışı:
«Ben sanatçının, en azın dan, bir bilim adamı kadar ob jektif olmasından yanayım ve sanatçıyı böyle olmak zorunda sayarım; sanatçının ancak o za man toplum için bir değer ta şıyabileceğine inanırım.» (1). Ta rık Buğra’ya göre sanatçı, olay lar ve meseleler karşısında «ob jektif» olmak zorundadır. Sa natçı haysiyetli bir kişidir. Sa natçılar toplumun seçkin kişile ridir. Üstün kişilerdir. Sanatçı nın ortaya koyduğu sanat eseri her türlü kayıttan sıyrılmış, «hür ve bağımsız kafanın eseri» ol malıdır, Sanat eserinin önemli görevlerinden biri, topluma ve dünyaya hür ve bağımsız bir ka fayla bakabilecek insanlar yetiş tirmektir. Tarık Buğra için ö- nemli olan kendi kuralları için de sanatın haysiyetidir.
«Sanatçı bağımsız bir kafa sahibi olmalıdır. Bağımlı bir ka fa ister istemez insana ihanet
C O ŞK U N ERTEPIN A R
edecektir. (...) Halbuki güzel ve hakikat tek tarafta değildir ve insanın çeşitli yönleri var dır; insanın bir tutumu, bütünü demek değildir.» (2).
Yukarda da belirttiğimiz gibi sanatçı için önemli olan dünyaya tarafsız bir gözle baka bilmektir. Çünkü toplumda ka raya, ak, aka kara diyen kişiler le sanatçıyı aynı kalıba koymak, sanatçının, sanatçılık, sanatın kurallarına bağlı olma, sanatın yüceliğine gönül bağlama dü şünceleriyle bağdaşmaz. Sanat çılar, okuyucu kitlesine hem yüksek edebî duygu ve düşün celer aşılamalı hem de onlara geniş bir dünyaya bakış açısı verebilmelidir. Sanatçının top luma öncülük yapması ancak bu şartlar içinde mümkündür.
«Doktrin meselesinde de, sanatçı doktrinlerin üstünde, doktrinlere yol gösteren bir kimsedir. Doktrin daha ziyade politikacıların, devlet yöneticile rinin ve bu konuda iddiası olan kimselerindir. Birtakım insanla
ra şaşılacak gibi gelir ama sa natçı tıbba, biyolojiye, botani ğe, hukuka, ceza hukuk ve fel sefesine bile yol göstermiştir. Doktrini bilgi konusu yapmama lı, kafa yapısı sanatçıda zaten bir sistem getirmek için çalışı yor...» (3).« Sanatçının olaylara ve dünyaya belli bir fikir siste mi açısından bakması doğaldır. Ama eserlerinde bunları ısrarla işlemesi ve okuyucuya fikir ve düşüncelerini, eserleri vasıtasıy la benimsetmesi asla bağışlana maz. Doktrinler «politikacıların, devlet yöneticilerinin ve bu ko nuda iddiası olan kimselerin» işi olmalıdır.
«Sanat anlayışım temel taşı olarak i n ş a n’ı alır ve «sa nat sanat içindir» ilkesine da yanır, özetini bu ilkede bulur. Bu ilke ters anlaşılmış, yozlaş tırılmıştır. Hiç değilse bende toplumcular’m yermeleri ve ka ralamaları ile hiç bir ilişkisi bu lunmayan bir anlam taşır: (...) bu, toplumdan kopmak, toplum meselelerine sırt çevirmek an lamına gelmez: Bunun gerçek anlamı, sanatı kendi kural ve nitelikleri, özellikleri ve varoluş sebebi çerçevesinde bağımsız tu tabilmek bilincidir. (...) Sanat ve sanatçı her dönemde bir a- raç yapılmak istenmiştir. «Sa nat toplum içindir» ilkesinin ar dında bu oyun yatar.» (4). Ta savvufa göre de önemli olan in sandır. «Sanat toplum içindir» anlayışına bir yerde karşı çıkar yazar. Bu karşı çıkışın temelin de, sanatı toplum için düşünen lerin, sanatı bir ideoloji emrine vermeleri endişesi yatmaktadır. Tank Buğra için önce sanat sonra toplum önemlidir. 0, yu karda da belirttiği gibi hiç bir zaman eserlerinde toplumu ih mal etmemiştir. Çünkü sanatına temel olarak insanı alan bir sanatçı, şüphesiz insan dediği miz o yüce varlığı içinde yaşa dığı toplumdan soyutlayamaz. Bunu şöyle anlatıyor: «Çocuk ların büyük sorulan vardır. On lardan birisi bana; «Çiçek ol masa a n gene olur muydu?», diye sormuştu. însanm aklına
DOST KIRLANGIÇLAR
-Anıiar.. uzak yaşantımızın küçük kuşları. O sevimli dost kırlangıçlar,
Nasıl olur bilmem, esince akıllarına, Bir sonbahar telâşı içinde
Dağ tepe, göl ırmak aşarlar, Günün ummadığımız bir saatinde Yürek penceresini teklifsizce açarlar..
Ne olur, nasıl olur, o anda
Büyür gökyüzünün aydınlığı, oyun başlar, Eşya bir güzel olur,
Dünya bir güzel..
Sonra nasıl olur yine birden
Umutları, sevinçleri yüklenip kanatlarına Geldikleri yerlere uçarla/..
Yalnızlık tekrar oturur baş köşeye, Kışa döner içimizdeki bahar..
Başımızın üstünden tatlı rüzgârlar estiren O sevimli, o çevik kanatlar
özlemimiz olur, süsümüz, gücümüz olur, Uzaklardan, tepelerin ardından
Görünüp görünüp kaçarlar...
ister istemez bal geliyor. Sanat la toplumun, toplumla sanatın ilişkisi işte bunun gibidir: Kül tür ve medeniyeti ile, töreleri, hattâ coğrafyası ile toplum ol masa sanatçı da elbet düşünü lemez. (...) Sanatçı toplumun, kültür, medeniyet ve töreleri ile sınırlıdır; onlarla beslenir.» (5).
«Sanatta tek birim, tek çı kış noktası insan'dır; insanın
mutluluğu, hürlüğü ve prob lemleridir; onun toplumla ve ö- teki insanlarla, tabiatla çelişki leri, çatışmalarıdır.» (6) Sanatçı için önemli olan insan oluyor. İnsan, içinde yaşadığı çevrede ki problemleri, mutluluğu, ü- züntüleri, kendince hür olması sanatçı için en önemli odak nok tası oluyor. «Benim çabam, in sana büyüklüğünü anlatmak ça basıdır. İnsanı konu edinişimiz- de, belki de esas sebep bu. Bü yüklüğünü anlatmak, yapıcılığını anlatmak. Onu şöyle dimdik du racak, başım dik tutacak hale getirmek çabası. (...) İnsansız bir dünya düşünülemez tabii değil mi? Hiç değilse bizim için. Ya insanlar için. Belki karıncalar, arılar çiçekler için öyle bir dün ya tasavvuru mümkündür, ama insan olmayan. Ve çoğu için da ha rahat, daha mutlu bir dün yadır insan olmayınca. Ama ben insan olarak, insansız hiç bir şey düşünemiyorum. Ne ay, ne deniz, ne güneş, ne bilmem ekonomik meseleler, sosyal me seleler... Hepsi çöker gider. Bü tün bunlara değer ve mâna ve ren, insanın kendisidir.» (7).
Tarık Buğra toplumun ka derini, toplumun sağlıklı veya hasta oluşunu ve hattâ toplu mun geleceğini insanda gören bir sanatçıdır. İnsana yaklaş tıkça, insanı içinden tanıdıkça toplumu da daha iyi tanıyabile ceğine, kavrayabileceğine inan mıştır. Fakat sanatçı olarak ele alıp işleyeceği insanın bağımsız
lığı ile bir toplumun mutluluğu nu, refahını, eşitliğini, gelişimi ni iyiye ve güzele yönelişini mümkün görmüştür. Temel şart, esas nokta insanın hürlüğüdür.
Bir toplumun kaderinin, toplumdaki insanların hürlük ve bağımsızlıklarıyla bağlantılı olduğunu ısrarla belirtmektedir. Bu görüş ve düşünüşü, «özellik le Küçük Ağa, Firavun İmanı ve Ayakta Durmak İstiyorum» ad lı eserlerinde, —kendi ifadesine göre— bulabiliriz.
Tarık Buğra’nm sanat anla yışım özet olarak veren şu cüm leleri dikkatle okumak ve bu cümlelerin ifade ettikleri anlam üzerinde inceden inceye düşün mek zorundayız:
«İnsanın hürlüğüne, tekliği ne, yaratıcılığına, güzelliğine i- nanıyorum; insan'ın kalıba dö- külemeyeceğine inanıyorum. Üs tün niteliklerini ve yeteneklerini ancak hür bir ortam ve düzende koruyup geliştirebileceğine ina nıyorum. Toplumun
bağımsızlı-I K ! ’ L E R
■TALÂT SAİT
HALMAN
ğını savunuyorum ve bu ba ğımsızlığın garantisini hür dü zende görebiliyorum. Toplumun gelişmesini ve refahını da öyle. Kötüleri, -kötülükleri görüyor, gösteriyor, ama sevgiyi, iyiyi, i- yiliği, yararlıyı ve yararlı oluş erdemlerini sanatın ana temi sayıyorum. Hiçbir insanı tüm olarak kötü, tüm olarak zarar lı veya aldanmış saymıyorum. Tarihine, kültür ve medeniyeti ne öz insanlarının törelerine, i- nançlarına, kafa ve ruh yapıla rına sımsıkı bağlanmayan sanat tanımıyorum.» (8).★
* ★
Tarık Buğra’nın, yazar ola rak okuyucu için düşüncelerini de gözden geçirmenin faydalı olacağına inanıyorum :
«Beni belki kabaca bir söz olacak ama okuyucu
ilgilendir-Ercan Baysal
Aşka ermiş kuyunun! öyle derindir ki sesi Gökkubbe susar, ürpererek yankılanır.
En güçlü kılıç, kimselerin tek kılına Dokunmak istemeyendir.
Rüzgâr, arıyor tanrıların gözlerini
Belki küllerdeki közlerde bulur onları birgün.
Şah yüzünden kan ağlayan ülkede Şahdamar kendi kanından utanır.
Yasak meyva, hep kalmak ister En uzak, en erişilmez dalda.
17
miyor. Okuyucuyla ilgilenmiyo rum. Ben söyleyeceğim sözü söylüyorum. Ben, düşündüğü mü, tasavvur ettiğimi yazmak istiyorum. Bu, bir raslantıyla geniş kitleleri ilgilendirir veya ilgilendirmez umurumda değil. Önce kendim karar veririm. An latmaya değer mi bu söyleye ceklerim, bir şey getiriyor mu insan için, insan ilişkileri için. Ve tabiatıyla önlenemez bir şe kilde toplum için, bir şeyler getiriyor mu? Buna «evet» di yebilecek cesareti bulursam işe girişiyorum.» (9).
Görüldüğü gibi, okuyucu karşısında bir sanatçı olarak kayıtsızdır. O’nun için önemli olan yazdıklarının «insan, insan ilişkileri ve toplum» açısından bir değer taşıyıp taşımadığıdır. Okuyucu karşısındaki tavrını belirleyen üç ölçü v a r : Birinci sırayı insan, ikinci sırayı insan lar arasındaki ilişkiler üçüncü sırayı ise toplum almaktadır.
Sanatçı olarak, Türk mille tinin kendine has millî ve manen vî değerlerine bağlı olan bir ki şi için önemli olanın, zaten ken di insanı ve kendi milleti olma sından daha tabii bir şey ola maz. Sanat eserleri, insanlık kar şısında önce millî, daha sonra
da evrensel bakımlardan tartı lırlar. Dolayısıyla sanat eserleri için bu değişmez kuralın doğl ruluğuna inanan bir kişi, sanat çı olarak zaten doğru yoldadır. Sanatçı eserini bu ölçüler içinde yazmalı, sağlığında veya daha başka bir deyişle çok kısa bir zamanda bunun meyvelerini toplamağa kalkmamalıdır.
Tarık Buğra, sanat eseri ile okuyucu arasındaki sağlam iliş kiyi çabuklaştıran kişiler ola rak eleştirmenleri görmektedir: «Eserlerin kapılarını açan eleş tirmeciler vardır. Bunlar demin ki benzetmemle, sindirimi ço- ğaltabilen ijedavilere benzerler, ilâçlara benzerler. Sindirim sis temi iyi işlemeyen bir insana doktor, nasıl lâçlar veriyorsa; san’atta da eserden tam mana sıyla yararlanamayacak geniş kitlelere eleştirmeciler aynı işi görürler. Bir ilâç veya doktor vazifesi görürler, iyi eleştirme cinin olduğu yerde, büyük eser ler az fire vermişlerdir.» (10).
Eleştirmeciler, sanat eserini okuyucuya hazmettirmekle gö revlidirler. Mükemmel sanat e- serlarinin okuyucu tarafından kolayca anlaşılmasını sağlayan iyi vasıflı eleştirmecilerdir. Bu kişilerin görevi, eseri boşu bo
şuna övmek veya yermek olma malı; neden ve niçinleriyle bu nu açıklamalı ve yorumlamalı- dır. Tarık Buğra’mn yukardaki sözleri, bize gerçek tenkitçinin aynı zamanda bir yorumcu ol ması gerçeğini de belirtiyor.
Tarık Buğra’nm hayatı, e- serleri ve sanat anlayışı, konu sundaki düşünceleri burada şim dilik kesiyoruz. Bundan sonra, bu düşüncelerin ışığı altında Ta rık Buğra’nın KÜÇÜK AGA, KÜ ÇÜK AÇA ANKARA’DA ve Fİ RAVUN İMANI adlı romanları nı —yazarın deyimiyle— yorum lamaya devam edeceğiz.
(X) Tank Buğra’nm hayatı ve eserleri konusunda aşağıda ki eserlere başvurulması. a) Şair ve Yazarlarımız Nasıl
Yazıyorlar?; A. Köklügiller, I. Minnetoğlu, S. 107 — 113. b) Edebiyatımızda isim ler Söz lüğü; Behçet Necatigil, (Ye dinci baskı), S. 84 — 85. c) Türk Edebiyatı Cilt 3; Ahmet
Kabaklı, S. 657.
ç) Ansiklopedik Edebiyat Söz lüğü; S.K. Karaalioğlu, S. 111 d) Cumhuriyetten Sonra Hikâye
ve Roman, Öncüler 1940 — 1950; Tahir Alangu, S. 797 — 811.
Sanat Anlayışı:
(1) Şair ve Yazarlarımız Nasıl Yazıyorlar? — A. Köklügil
ler, İ. Minnetoğlu, S. 110. (2) Milliyet Gazetesi — «Türk
Romanı ve Toplum Gerçek leri» (açık oturum), 28.11. 1971.
(3) a.g. açık oturum.
(4) 1 numarada zikredilen eser, S. 108.
(5) a.g.e., S. 109. (6) a.g.e., S. 110.
(7) Pınar Dergisi, «Tarık Buğ ra ile Mülakat», sayı 14, Şubat 1973; S. 16 — 17. (8) 1 numarada zikredilen e- ser, S. 111. (9) 7 numarada zikredilen mü lakat, S. 14. (10) 7 numarada zikredilen mü lakat, S. 15.
Taha Toros Arşivi
