A Y D O Ğ A N V E Y A K I N Ç E V R E S İ N D E H E Y E L A N L A R ( G Ö L K Ö Y - O R D U ) * T h e L a n d s l i d e s I n A y d o ğ a n A n d Its N e a r R o u n d s ( O t d u - T u r k i y e ) Arş. G ö r . C e r n a l e t t i n Ş A H İ N " Ö Z E T • A y d o ğ a n ve y a k ı n çevresi eski ve y e n i ( a k t ü e l ) h e y e l a n l a r ı n g ö r ü l d ü ğ ü bir s a h a d ı r . H e y e l a n l a r s a h a n ı n j e o m o r f o l o j i k , litolojik ve iklim
ö z e l l i k l e r i n i n etkisi a l t ı n d a o l u ş u p g e l i ş m e k t e d i r . A n c a k , özellikle a k t ü e l h e y e l a n l a r ı n o l u ş u m v e g e l i ş i m i n d e i n s a n ı n d a etkisi o l m a k t a d ı r . S a h a d a m e y d a n a gelen h e y e l a n l a r j e o m o r f o l o j i k y a p ı d a b a z ı değişikliklere v e y e n i şekillerin o r t a y a ç ı k m a s ı n a s e b e p o l m u ş t u r . H e y e l a n l a r ı n etkileri b u n u n l a d a sınırlı k a l m a m ı ş y e r l e ş i m b i r i m i n d e i n s a n h a y a t ı n ı t e h d i t e d e r b o y u t l a r a u l a ş m ı ş t ı r . Y ö r e d e y e r l e ş m e y e etki e d e n a k t ü e l h e y e l a n l a r ı t a m a m ı ile d u r d u r m a k m ü m k ü n değildir.. A n c a k a l ı n a c a k b a z ı t e d b i r l e r ile z a r a r l a r ı n ı n e n aza i n d i r i l m e s i m ü m k ü n d ü r .
A B S T R A C T :
A y d o ğ a n a n d its n e a r r o u n d s a r e t h e fields vvhere are s e e n o M a n d n e w l a n d s l i d e s . T h e l a n d s l i d e s have b e e n o c c u r r e d u n d e r t h e effect o f t h e g e o m o r p h o l o g i c a l , litological a n d c l i m a t i c a l c a u s e . B u t , also a c t u a i l a n d s l i d e s have b e e n o c c u r r e d a n d d e v e l o p e d b y t h e h u m a n effects.
* I I . Ulusal Eğitim Sempozyumunda bildiri olarak sunulmuştur. I I . Ulusal Eğt. Semp. 18-20 Eylül 1996. Marmara Üniv. Atatürk Eğt. Fak. Göztcpe-lstanbul.
" Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, Coğrafya Eğitimi Bölümü, Göztepe, İstanbul.
T h e l a n d s J i d e s vvhich have b e e n h a p p e n e d o n t h e fıeld c a u s e s o m e c h a n g e s i n t h e g e o m ö r p h o l o g i c a l s t r u c t u r e a n d n e w fıgures.
T h e effect of t h e l a h d s l i d e are n o t l i m i t e d w i t t h e s e resul ts, b u t also effected h u m a n life in t h e size of t h r e a t e n . •
k is n o t possibie t h e a c t u a l l a n d s l i d e s c o m p l e t e l y affecting t h e s t a t e m e n t , b u t i t i s possibie b y s o m e p r e c a u t i o n t ö m i n i m i s e its h a z a r d s . G İ R İ Ş K a r a d e n i z Bölgesi ü l k e m i z d e h e y e l a n l a r ı n e n fazla g ö r ü l d ü ğ ü b i r bölgedir. B u g ü n e k a d a r b ö l g e n i n çeşitli k e s i m l e r i n d e m e y d a n a g e l e n h e y e l a n l a r s o n u c u n d a t o p o g r a f y a d a b i r ç o k değişiklik o l m u ş t u r . H e y e l a n l a r ı n etkisi b u n u n l a d a sınırlı k a l m a m ı ş b ö l g e i n s a n ı i ç i n m a d d i v e m a n e v i k a y ı p l a r a yol a ç a n doğal bir afet h a l i n i a l m ı ş t ı r . Bu s e b e p l e r d e n dolayı h e y e l a n l a r coğrafyacılar t a r a f ı n d a n i n c e l e n m e k t e d i r . Ç ü n k ü , olay doğal v e b e ş e r i o r t a m d a ö n e m l i değişiklikler v e s o n u ç l a r o r t a y a k o y m a k t a d ı r .
A r a ş t ı r m a y a k o n u o l a n h e y e l â n l ı s a h a O r t a K a r a d e n i z B ö l ü m ü ' n d e v e O r d u ilinin yaklaşık 40 k m . k a d a r g ü n e y b a t t s ı n d a d ı r (Şekil : 1). Söz k o n u s u h e y e l a n l a r B o l a m a n I r m a ğ ı ' n ı n bir k o t u o l a n A y d o ğ a n Çayı v a d i s i n i n b a t ı y a m a c ı n d a m e y d a n a gelmiştir. Burası eski v e y e n i h e y e l a n l a r ı n g ö r ü l d ü ğ ü v e t o p o g r a f y a d a b a z ı değişikliklerin m e y d a n a geldiği b i r s a h a d ı r .
H e y e l a n l a r ı n o l u ş u m u n d a b ö l g e n i n yapısal u n s u r l a r ı , araziyi o l u ş t u r a n f o r m a s y o n l a r ı n litolojik ö z e t t i k l e r i v e b i l h a s a p e r m e a b i l iteleri ö n e m l i b i r e t k e n d i r . A r a z i n i n h e y e l a n ö n c e s i j e o m o r f o l o j i k k a r a k t e r i , k i b u a r a d a topoğrafik şartlar, h a t t a t o p r a k v e b i t k i ö r t ü s ü iklime bağlı o l a n ş a r t l a n ç e r ç e v e s i n d e etkili o l m u ş t u r . A y n c a t e k t o n i k o l a y l a r ı n etkisiyle o l u ş a n v e y ö r e d e Sülük G ö l ü adı ite b i l i n e n göl s u l a r ı n ı n yüzeysel o l a r a k d r e n e e d i l m e s i n i n bir s o n u c u o l a r a k d a , s u l a r ı n y e r a l t ı n a s ı z m a s ı n ı n kolaylaşması a k t ü e l h e y e l a n l a r ı e t k i l e m i ş t i r
Afet İşleri G e n e l M ü d ü r l ü ğ ü ' n c e , A y d o ğ a n m e s k u n a l a n ı n ı n afete m a r u z bölge k a p s a m ı n a a l ı n m a s ı u y g u n g ö r ü l m ü ş t ü r . B u r a d a v e y a k ı n , ç e v r e s i n d e 3000 c i v a r ı n d a i n s a n y a ş a m a k t a d ı r . Yerleşim b i r i m i n d e ç o k sayıda k o n u t çeşitli d e r e c e d e h a s a r a u ğ r a m ı ş v e o t u r u l a m a z h a l e gelmiştir. B u n l a r d a n b i r kısmı B e l e n m e v k i i n d e k u r u l u afet evlerine y e r l e ş t i r i l m i ş ve b u r a d a y e n i b i r m a h a l l e n i n k u r u l u ş u g e r ç e k l e ş m i ş t i r .
Böyle b i r s a h a d a i n c e l e m e y a p a r k e n özellikle h e y e l a n ı n coğrafi sebepleri ü z e r i n d e d u r u l m u ş , s ı n ı r l ı d a olsa b a z ı s e n t e z l e r y a p ı l m a y a çalışılmıştır. Ayrıca h e y e l a n l a r s o n u n d a topoğrafik z e m i n ü z e r i n d e m e y d a n a gelen değişiklikler v e b u n l a r ı n i n s a n h a y a t ı ü z e r i n d e k i etkileri t e s p i t e d i l i r k e n , p r o b l e m l e r i n ç ö z ü m ü h a k k ı n d a b a z ı g ö r ü ş l e r ileri s ü r ü l m ü ş t ü r .
A r a ş t ı r m a S a h a s ı n ı n Y a p ı s a l , Litolojik, İ k l i m v e B i t k i Ö r t ü s ü Ö z e l l i k l e r i İ l e B u n l a r ı h H e y e l a n l a r a E t k i l e r i
A r a ş t ı r m a "sâlıası O r t a K a r a d e n i z B ö l ü m ü ' n d e , C a n i k D a ğ l a r ı ' n i n kuzey y a m a ç l a r ı n d a o l u p , G ö l k ö y i l ç e s i n i n 1 4 k m . k a d a r b a t ı s ı n a r a s t l a m a k t a d ı r (Şekil: 1). Dağlık s a h a n ı n bu k e s i m l e r i g ü n e y d e n k u z e y e akışlı ç o k sayıda a k a r s u tarafırldan yarılmıştır. B u n l a r d a n birisi d e F a t s a ' n ı n d o ğ u s u n d a K a r a d e n i z ' e d ö k ü l e n B o l a m a n I r m a ğ ı ' du-. B u a k a r s u y u n y u k a r ı m e c r a ı n d a k i
talli k o l l a r ı n d a n biri d e A y d o ğ a n Ç a y ı ' dır.
B ö l g e d e k i h e y e l a n l a r A y d o ğ a n Ç a y ı v a d i s i n i n b a t ı y a m a c ı n d a gelişmiştir ( Ş e k i l : 2 ) . Yer yer farklılıklar g ö s t e r m e k l e birlikte v a d i y a m a c ı n ı n b u k e s i m d e eğimi % 3 3 c i v a r ı n d a d ı r . D o ğ u y a d o ğ r u eğimli b u l u n a n y a m a ç ü z e r i n d e tali d e r e c e d e n İ n , G ö l a y a ğ ı v e K a r a o ğ l a n d e r e l e r i yer alır. B u a k a r s u l a r m e v s i m l i k bir akış g ö s t e r i p , d o ğ u d a A y d o ğ a n ç a y ı n a karışır. B u n l a r d a n özellikle g ü n e y d e k i İ n d e r e v e b u n u n k u z e y i n d e k i G ö l a y a ğ ı deresi h e y e l a n s a h a s ı n ı n s u l a r ı n ı d r e n e e d e r . A n c a k s a h a d a , t o p o g r a f y a n ı n u y g u n o l d u ğ u k e s i m l e r d e s u l a r ı n t o p l a n m a s ı s o n u c u n d a o l u ş a n göller d e m e v c u t t u r . B u n l a r A y d o ğ â n * ı n k u z e y b a t ı s ı n d a Sülük, H a r p u l y e D i k p ı n a r gölleri y a d a ç u k u r l u k l a r ı ile T a ş ç ı o ğ l u m a h a l l e s i n d e k i G ö l y a n ı G ö l ü ' d ü r . B u n l a r d a n Sülük G ö l ü b ü y ü k ö l ç ü d e k u r u t u l m u ş t u r . H a r p u l , D i k p ı n a r v e G ö l y a n ı gölleri ise özellikle yağışlı dönemlerde s u l a r ı n t o p l a n d ı ğ ı b i r e r ç u k u r l u k t u r .
H e y e l â n l ı y a m a c ı n alt k e s i m l e r i n d e 650 m . o l a n yükselti b a t ı y a d o ğ r u a r t m a k t a ve Sarıcakırığı s ı r t l a r ı n d a 1260 m. lere ç ı k m a k t a d ı r . Ç e v r e d e k i b a ş l ı c a yükseltiler o l a r a k b a t ı d a Sarıcakırığı T . (1254 m . ) , d o ğ u d a Suferkayabaşı T .
, f t k f f i - ' A Y D O C A N V I C E V M S M N G E N E L T O P O G R A F O C G Ö K C N O M O
H e y e l â n t ı s a h a o l a r a k t e s p i t e d i l e n y ö r e d e araziyi o l u ş t u r a n eski f o r m a s y o n l a r t e m e l arazi ö z e l l i ğ i n d e o l u p , üst K r e t a s e yaşlı litolojik b i r i m l e r d e n o l u ş m a k t a d ı r { Şekil: 3). B u n l a r ı n bir k ı s m ı v o l k a n i k t i r . A n d e z i t , b a z a l t v e p i r o k l a s t i k l e r b u n l a r d a n d ı r . B u t e m e l ü z e r i n d e , i n c e b i r şerit h a l i n d e u z a n a n v e P a î e o s e n ' e atfedilen kalker, k u m t a ş ı , kiltaşı, tüf v e m a r n a r d a l a n m a s ı n d a n o l u ş a n b i r seri gelir.4 0 Y a m a c ı n ü s t k e s i m l e r i n d e ise tüf,
Güner, S. vediğerleri 1989: Ordu-Gölköy Yöresi Jeoloji Raporu. Sh.9, Rapor Arşiv N o : 9012. M . T A Ankara.
a g l o m e r a v e k u m l u k a l k e r d e n o l u ş a n E o s e n yaşlı b i r i m l e r b u l u n u r .4 1 Z e m i n i
o l u ş t u r a n v o l k a n i k u n s u r l a r bölge i k l i m i n i n etkisi ile yer yer a l t e r e o l m u ş l a r d ı r . Volkanik t ü l l e r d e dezegragaSyon s o n u c u y u m u ş a k bir- d o k u v e killeşme g ö r ü l m e k t e d i r . B u vojkan o - s e d i m a n t e r b i r i m l e r i n alt k e s i m l e r i n d e b u l u n a n killi v e m a r n l ı seviyeler b ü n y e l e r i n e s u a l m a k suretiyle k a y m a y ı h ı z l a n d ı r m a k t a d ı r .
9 * * AYBOGAN VE Ç E V M S İ N t N JEOLOJİ K I T A S I
G O m r . S . «t A g " " B . ( I M 7 ) d * a $âo><«>rtıik#>k W«mstır.
41 Ağralı, B. İ967: Ordu ili Gölköy-Aybastı Arasındaki Sahada Yapılan 1/25.000
ölçekli Jeolojik Löve ve Bölgedeki Kömür Zuhurlarının İncelenmesi Hakkında Rapor. Sh.7, Derim. Rap. N o : 4262. M . T A Ankara.
H e y e l a n l a r ı n o l u ş u m u n a etki e d e n bir diğer faktör ise y ö r e n i n iklim özellikleridir. B u b a k ı m d a n s a h a y a d ü ş e n yağış m i k t a r ı Ö n e m taşır. A y d o ğ a n ' d a . m e t e o r o l o j i i s t a s y o n u n u n b u l u n m a y ı ş ı n e d e n i y l e , iklim e l e m a n l a r ı n a ait değerler, e n y a k ı n i s t a s y o n d a n a l ı n m ı ş t ı r . A y d o ğ a n ' ı n 1 4 k m . k a d a r d o ğ u s u n d a b u l u n a n G ö l k ö y M e t e o r o l o j i İ s t a s y o n u v e r i l e r i n e g ö r e ( T a b l o : 1 ) yıllık o r t a l a m a yağış m i k t a r ı 916.9 r a m . d i r .4 2 Bu yağışın % 28'i kış ve % 2 7 . 9 ' u da i l k b a h a r
a y l a r ı n d a d ü ş e r . A n c a k yağışın kış m e v s i m i n d e g e n e l d e k a r ş e k l i n d e o l d u ğ u v e yılda o r t a l a m a 4 5 g ü n y e r d e kaldığı g ö r ü l ü r . Ayrıca O c a k (142 c m . ) , Ş u b a t (180 c m . ) ve M a r t ( 136 c m . ) a y l a r ı n d a k i k a r ö r t ü s ü k a l ı n l ı ğ ı n ı n N i s a n (1-8 c m . ) a y ı n d a k i d u r u m u d i k k a t ç e k i c i d i r . B u d u r u m i l k b a h a r d a k a r l a r ı n e r i m e s i n i n b i r s o n u c u d u r . B ö y l e c e m e y d a n a g e l e n kar suları d a i l k b a h a r y a ğ ı ş l a r ı n a k a t ı l a r a k h e y e l a n l a r için gerekli o l a n s u t e m i n e d i l m e k t e d i r . B u n e d e n l e ilkbahar m e v s i m i h e y e l a n l a r b a k ı m ı n d a n e n u y g u n d ö n e m o l m a k t a d ı r . N i t e k i m K u m d i b i m a h a l l e s i n d e k i e n son h e y e l a n ı n 2 0 N i s a n ' d a m e y d a n a g e l m e s i d e tesadüfi değildir. K a r v e y a ğ m u r s u l a r ı n ı n b i r kısmı z e m i n e s ı z a r k e n bir kısmı d a yüzeysel akışa g e ç m e k t e d i r . M a r t a y ı n ı n (1994) s o n h a f t a s ı n d a y a p t ı ğ ı m ı z arazi ç a l ı ş m a l a r ı e s n a s ı n d a bir ç o k k u r u d e r e n i n akışa geçtiği, yüzey s u l a r ı n ı n yerleşim a l a n ı d a h i l i n d e h e r h a n g i b i r d r e n a j a bağlı o l m a k s ı z ı n gelişigüzel aktığı t e s b i t edilmiştir. Yine b u d ö n e m d e Sülük, H a r p u l v e G ö l y a n ı g ö l l e r i n d e b i r i k e n s u m i k t a r ı n d a d a ö n e m l i a r t ı ş l a r ı n o l d u ğ u g ö r ü l m ü ş t ü r ( F o t o : 1).
Yöre i k l i m i n i n etkisiyle b i t k i k ö k l e r i n i n d e r i n e i n m e m e s i v e h e y e l a n ı n k a y m a y ü z e y i n i n d e r i n d e o l m a s ı n e d e n i y l e , y ö r e d e k i h e y e l a n l a r ı ö n l e m e d e bitki ö r t ü s ü n ü n bir etkisi o l m a m a k t a d ı r .
Meteoroloji istasyonu bulunan Gölköy, Aydoğan'a çok yakın olması yanında, bakı şartları ve yükselti açısından da benzer özellikler taşır. Her iki yerleşim birimi de Canik Daglan'nın kuzey kesiminde ve 800-850 m. lerde bujunur.
Tablo -1 : Gölköy; M e t e o r o l o j i İstasyonu yağış değerleri A Y L A R Ort. Y a ğ ı ş ( m m ) O r t . ' Y a ğ ı ş l ı G ü n Sayısı E n Y ü k s e k K a r Ö r t ü s ü Kalınlığı ( c m ) O c a k ! . 96.4 113 142 Şubat 7* .10.1 180 M a r t 85.8 11.6 136 N i s a n 86.8 12.2 18 Mayıs 84 12.7 -H a z i r a n 75 8,7 T e m m u z 63.4 8.7 A ğ u s t o s 62.4 9.9 . Eylül 55.9 10.2 E k i m 73.2 9.9 4 K a s ı m 71.1 8.9 42 A r a l ı k . 84.8 9.8 65 Y I L L I K 916.9 124.2 180 K a y n a k : M e t e o r o l o j i B ü h \ , D . M . İ . G . M . , 1 9 7 4 , A n k a r a , E s k i v e Yeni H e y e l a n l a r
Aydoğan ve çevresindeki h e y e l a n l a r doğal bir afet h a l i n i almış ve bu sebeple d e , ilgili k u r u m l a r c a 1966-1996 yılları a r a s ı n d a değişik t a r i h l e r d e e t ü d edilmiştir. Bu e t ü d l e r de aktüel h e y e l a n l a r ı n sebepleri (litoloji, su ve eğim) ve z a r a r l a r ı ü z e r i n d e d u r u l u r k e n , d a h a geniş bir sahayı etkileyen v e a k t ü e l h e y e l a n l a r ı n o l u ş u m u n d a etkisi b u l u n a n ' eski (fosil) h e y e l a n d a n b a h s e d i l m e m i ş t i r . H a l b u k i A y d o ğ a n ' d a b ü y ü k çaplı eski bir h e y e l a n vardır ve a k t ü e l h e y e l a n l a r ı n o l u ş u m u n d a ö n e m l i rol o y n a m a k t a d ı r . A y d o ğ a n yerleşim b i r i m i d e h e m e n t a m a m ı ile b u h e y e l â n l ı s a h a ü z e r i n d e k u r u l u d u r (Şekil: 4 ve 5).
J"Mfc *$• ScycMtO BM"MİBte' YsfTMv S M Ü HI
B a t ı d a S a n c a k ı r ı ğ ı T * p e ~ ( 1 2 5 4 m . ) ile d o ğ u d a A y d o ğ a n çayı a r a s ı n d a k a l a n y a m a c ı n o r t a k e s i m l e r i n d e , t o p o g r a f y a d a k i b i r d i k l i k d i k k a t i ç e k e r . A y d o ğ a n ' m h e m e n - b a t ı s ı n d a k i b u diklik eski bir h e y e l a n y a r a s ı d ı r . H e y e l a n , Sarıcakırığı T e p e n i n (1254 m . ) d o ğ u y a m a c ı n d a , eğimi t a k i b e n A y d o ğ a n Ç a y ı ' n a doğru droVeşeffelH^nıtt' ile m o d a n a g e l m i ş t i r . H a r e k e t i n görüldüğü y a m a c ı n alt k e s i m l e r i n d e b u l u n a n heyelan b a s a m a k v e t o p u ğ u n u n Varlığı b u n u g ö s t e r m e k t e d i r ( F o t o : 2 ) . Ayrıca b u k e s i m d e heyelan y a r a s ı n a d o ğ r u t e r s e ğ i m l e r d e g ö r ü l ü r . Heyelan t o p u ğ u n d a d ü z e n s i z h a l d e yığılmış k a l k e r b l o k l a r ı m e v c u t t u r . H e y e l a n s o n u c u t o p u k t a b i r i k e n m a l z e m e n i n b i r kısmı d a , g e ç e n z a m a n i ç e r i s i n d e A y d o ğ a n Ç a y ı t a r a f ı n d a n t a ş ı n m ı ş t ı r .
D o ğ u y a b a k m a k t a o l a n eski h e y e l a n yarası t o p o g r a f y a d a hilal ş e k l i n d e b i r diklik m e y d a n a g e t i r m i ş t i r . H i l a l i n k u z e y d e k i u c u E m i r o ğ l u m a h a l l e s i b a t ı s ı n d a n b a ş l a m a k t a v e g ü n e y d e H a v l u m a h a l l e s i b a t ı s ı n a k a d a r u z a n m a k t a d ı r . İki u ç a r a s ı n d a k i mesafe yaklaşık 1 k m . k a d a r d ı r . H e y e l a n y a r a s ı n ı n o l u ş t u r d u ğ u diklik m e r k e z i k ı s ı m d a 150 m. yi b u l m a k t a d ı r .
, S a n e a k ı r i ğ ı T e p e (1254 m . ) ile A y d o ğ a n Ç a y ı (680 m . ) a r a s ı n d a y a m a ç eğimi o r t a l a m a % 33 iken eski h e y e l a n y a r a s ı n ı n b u l u n d u ğ u k e s i m l e r d e bu değer % 55'e u l a ş m a k t a d ı r ( Ş e k i l : 6).
> D a h a ö n c e d e belirtildiği gibi h e y e l a n l a r ı n o l u ş u m u n d a s a h a n ı n yapısal ve litolojik özellikleri ile iklim ö z e l l i k l e r i n i n etkisi o l m u ş t u r . D o ğ u y a eğimli o l a n vadi y a m a c ı n ı n alt k e s i m l e r i n d e killi ve m a r n l ı seviyeler b u l u n u r . B u n l a r ı n ü z e r i n d e a l t e r e o l m u ş tüf v e a g l o m e r a ile e n ü s t t e ç a t l a k l ı , k u m l u k a l k e r l e r m e v c u t t u r . B u ş a r t l a n A y d o ğ a n v a d i s i n i n d o ğ u y a m a c ı n d a d a g ö r m e k m ü m k ü n d ü r . A n c a k h e y e l a n ı n b a t ı y a m a ç t a m e y d a n a g e l m e s i n d e j e o m o r f o l o j i k y a p ı v e s ü r e ç l e r etkili o l m u ş t u r . Yükselti b a t ı d a S a n c a k ı n ğ ı T e p e v e ç e v r e s i n d e 1260 m. l e r d e iken A y d o ğ a n Ç a y ı t a r a f ı n d a n a ç ı l a n vadi t a b a n ı n d a 650 m. lere k a d a r i n m e k t e d i r (Şekil: 2 ) . B u d u r u m A y d o ğ a n Ç a y ı ' n ı n topografyayı y a r m a s ı v e y a t a ğ ı n ı d e r i n e k a z m a s ı n ı n b i r s o n u c u d u r .
A y d o ğ a n Ç a y ı ' n ı n a ş ı n d ı r m a s ı n a bağlı o l a r a k eğimli b i r y a m a c ı n o l u ş m a s ı n a ilaveten, y a m a c ı o l u ş t u r a n u n s u r l a r ı n farklı a ş ı n m a s ı d a söz k o n u s u d u r . Alt k e s i m l e r d e b u l u n a n kil, m a m v e tüf gibi b i r i m l e r ü s t t e k i k a l k e r l e r e g ö r e d a h a kolay a ş ı n m ı ş t ı r . B u d a ü s t t e k i k a l k e r l e r i n h a r e k e t i n i k o l a y l a ş t ı r m ı ş t ı r .
B ö l g e d e k i eğjm a ö m l ı b i r fay, h e y e l a n ı n o l u ş u m u n d a etkili o l a n b i r b a ş k a faktördür. A y d o ğ a n M n k u z e y b a t ı s ı n d a b u l u n a n b u faya, s a h a d a k i e n b ü y ü k y e r l e ş i m m e r k e z i n i n a d ı n ı v e r m e k u y g u n o l a c a k t ı r ( F o t o ; 3 Şekil: 4). F a y dikliği d e yer yer k ü ç ü k ç a p l ı h e y e l a n l a r ile t a h r i p o l m u ş t u r . K B - G D d o ğ r u l t u m A y d o ğ a n fayınm o r t a y a k o y d u ğ u ş a r t l a r h e y e l a n a u y g u n o r t a m ı h a z ı r l a m ı ş t ı r . Sülük * G ö l ü ' n ü n 500 m. k a d a r k u z e y b a t ı d a n b a ş l a y a n ve g ü n e y d o ğ u y a d o ğ r u d e v a m e d e n fay, Sarıcakırığı T e p e ' n i n (1254 m . ) 600 m. k a d a r d o ğ u s u n d a eski h e y e l a n yarası t a r a f ı n d a n k e s i l m e k t e d i r (Şekil: 4 ) . B u k e s i m d e fay dikliği y e r i n i h e y e l a n y a r a s ı n a b ı r a k m a k t a d ı r . F a y d i k l i ğ i n i n hilal ş e k l i n d e k i h e y e l a n y a r a s ı n ı n g ü n e y u c u n d a d a d e v a m ettiği g ö r ü l m e k t e d i r . Dikliği m e y d a n a g e t i r e n E o s e n y a ş l ı ' k u m l u k a l k e r l e r i n g e n e l eğim y ö n ü g ü n e y b a t ı y a d o ğ r u 8-15° ler a r a s ı n d a o l u p , h e y e l a n ı e n g e l l e y i c i bir dalışa s a h i p t i r . A n c a k fayın m e y d a n a getirdiği zayıf h a t l a r v e d e f o r m a s y o p l a r k ü t l e n i n k o p a r a k h a r e k e t e t m e s i n i k o l a y l a ş t ı r m ı ş t ı r .
A y d o ğ a n fayının a l ç a l m ı ş bloğu ü z e r i n d e , t e r s e ğ i m e bağlı o l a r a k o l u ş m u ş Sülük, D i k p ı n a r v e H a r p u l g ö l l e r i n e b e n z e r şekilde g ö l l e r i n , fayın g ü n e y d o ğ u k e s i m i n d e d e m e y d a r «A A A Aj t t i ı a s i r y e ' h e y e l a n ı n o l u ş u m u n a etki e t m e s i m ü m k ü n d ü r . H i l a l ş e k l i n d e k i h e y e l a n y a r a s ı n ı n t o p o g r a f y a d a k i dikliğini k o r u m a s ı v e h e y e l a n t o p u ğ u n u n b a z ı k e s i m l e r d e k i netliği d i k k a t i ç e k m e k t e d i r . H e y e l a n y a r a s ı n ı n İ n d e r e s i gibi m e v s i m l i k b i r t a k ı m k ü ç ü k a k a r s u l a r t a r a f ı n d a n işlendiği de g ö r ü l ü r .
Yerleşim b i r i m i n i n yarlığı h e y e l a n ı n b i r iki nesil ö n c e m e y d a n a gelecek k a d a r y e n i o l m a d ı ğ ı n ı gösterir. A y d o ğ a n y e r l e ş i m b i r i m i n i n esas nüvesi t a m a m ı ile eski h e y e l a n yarası ö n ü n d e k u r u l m u ş t u r . Yardibi, K u m d i b i , Ç ı t ı k l ı v e O r t a m a h a l l e l e r i n i n t a m a m ı ile E m i r o ğ l u v e H a v l u m a h a l l e l e r i n i n b i r kısmı eski heyelan s a h a s ı n d a , h e y e l a n y a r a s ı n ı n h e m e n ö n ü n d e yer alır ( Ş e k i l : 4-5).
Eski heyelan y a r a s ı n d a n k o p a n k a l k e r b l o k l a r ı n y e r l e ş i m a l a n ı d a h i l i n d e d a ğ ı n ı k h a l d e yayıldıkları g ö r ü l ü r ( F o t o : 4 ) . A k t ü e l h e y e l a n l a r s o n u c u n d a b u n l a r ı n h a r e k e t i i h t i m a l d a h i l i n d e o l u p , A y d o ğ a n için t e h l i k e o l u ş t u r m a k t a d ı r . Aynı d u r u m , h a l e n i ş l e t i l m e y e n t a ş o c a ğ ı v e ç e v r e s i n d e k i b ü y ü k b l o k l a r i ç i n d e söz k o n u s u d u r . B u n e d e n l e b u b l o k l a r ı n ı n çevreye z a r a r v e r i l m e d e n p a r ç a l a n a r a k k a l d ı r ı l m a s ı g e r e k m e k t e d i r . B ö y l e c e m u h t e m e l kaya y u v a r l a n m a l a r ı ö n l e n e c e ğ i gibi, a y n ı z a m a n d a h e y e l â n l ı s a h a d a k i y ü k ü n a z a l t ı l m a s ı da s a ğ l a n a c a k t ı r . '
E s k r * h e y e l a n ' S a h a s ı sürekli o l a r a k A y d o ğ a n Ç a y ı ' n a d o ğ r u ' k a y r t ı a k t a d ı r . B i n a l a r d a m e v c u t o l a n ç a t l a k l a r v e t o p o g r a f y a n ı n arızalı b i r g ö r ü n ü ş alması b u n u n b i r . s o n u c u d u r . H a r e k e t i n hızı yavaş o l u p z a m a n z a m a n a r t m a k t a v e b u n a bağlı o l a r a k d a , a k t ü e l h e y e l a n l a r m e y d a n a g e l m e k t e d i r . B ö l g e d e yakın z a m a n d a m e y d a n a gelen a k t ü e l h e y e l a n l a r d a h a k ü ç ü k b o y u t l u d u r . B u h e y e l a n l a r ı n b ü y ü k b i r kısmı eski h e y e l a n y a r a s ı n ı n o l u ş t u r d u ğ u diklik ü z e r i n d e gelişmiş o l u p , özellikle Yardibi, K u m d i b i , O r t a v e E m i r o ğ l ü m a h a l l e l e r i n d e etkili o l m u ş t u r .
M e v c u t l i t e r a t ü r e g ö r e , A y d o ğ a n ' d a h e y e l a n t e h l i k e s i ilk defa 1966 y ı l ı n d a g ö r ü l m ü ş v e e t ü d e d i l m i ş t i r . D a h a s o n r a 1977 v e 1982'de K u m d i b i , O r t a , Yardibi v e E m i r o ğ l u m a h a l l e l e r i n d e , 1993'de d e T a ş ç ı o ğ l ü m a h a l l e s i n d e heyelânjar m e y d a n a gelmiştir. B u h e y e l a n l a r a ait izler bitki ö r t ü s ü t a r a f ı n d a n ö n e m l i Ö l ç ü d e m a s k e l e n m i ş o l m a k l a birlikte t o p o g r a f y a d a yer yer s e ç i l e b i l m e k t e d i r . E n son h e y e l a n ise 2 0 N i s a n 1996 t a r i h i n d e K u m d i b i m a h a l l e s i n d e m e y d a n a gelmiştir ( F o t o : 5). Özellikle v o l k a n i k f o r m a s y o n l a r ı n a l t e r a s y o n u s o n u c u n d a o l u ş a n çakıllı, k u m l u v e killi m a l z e m e , yağışlı bir d ö n e m d e , topoğrafik e ğ i m i n d e fazla o l m a s ı n ı n etkisiyle h a r e k e t e geçmiştir. H a r e k e t e d e n kütle i ç e r i s i n d e ç a p l a r ı 30-40 c m . c i v a r ı n d a o l a n yuvarlak b l o k l a r ı n varlığı d i k k a t çekicidir. H e y e l a n , K u m d i b i m a h a l l e s i n d e k i 1 6 k o n u t u t e h d i t e t m i ş t i r .
Yapı, iklim ve eğim gibi faktörlerin etkisine ilaveten, özellikle s a h a d a k i göllerin varlığı a k t ü e l h e y e l a n l a r ı n o l u ş u m u n d a etkili o l m a k t a d ı r . H e y e l a n l a r ı n ç o ğ u n l u k l a Sülük G ö l ü g ü n e y d o ğ u s u n d a m e y d a n a gelmiş o l m a l a r ı d a b u n u n b i r s o n u c u d u r .
A y d o ğ a n fayının ç ö k e n bloğu ü z e r i n d e t e r s e ğ i m e bağlı o l a r a k bir t a k ı m ç u k u r l u k l a r o l u ş m u ş t u r . B u n l a r d a n b i r i n d e suların b i r i k m e s i s o n u c u ?
Sülük G ö l ü m e y d a n a gelmiştir. F a y dikliğinin h e m e n ö n ü n d e b u l u n a n g ö l ü n 350-400 m . k a d a r k u z e y d o ğ u s u n d a ise H a r p u l v e D i k p ı n a r ç u k u r l u k l a r ı b u l u n u r . B u ç u k u r l u k l a r yağışlı d ö n e m l e r d e s u l a r ı n t o p l a n m a s ı ile b i r e r geçici göl h a l i n i a l m a k t a d ı r . S ü l ü k G ö t ü 8100 m2 a l a n a4 3 s a h i p d a i m i bir göl iken,
d o ğ u s u n d a a ç ı l a n b i r k a n a l l a tahliyesi y a p ı l m ı ş v e b u g ü n b ü y ü k ö l ç ü d e k u r u t u l m u ş t u r . G ö l suları ö n c e b e t o n b ü z l e r i ç e r i s i n e a l ı n m ı ş , a n c a k kısa bir mesafe s o n r a topografya s a t h ı n d a serbest o l a r a k akışa t e r k edilmiştir. A n c a k g ö l ü n k u r u t u l m a s ı t a m o l a r a k g e r ç e k l e ş m e m i ş t i r . Sülük G ö l ü t a b a n ı n d a , b a t ı v e
43 Bu değer, gölün kurutulmadan önceki alanı olup, 1/25 0 00 ölçekli topografya haritasından
d o ğ u k e s i m l e r i n d e , ya» m e v s i m i n d e «dahi b i r m i k t a r su b u l u n m a k t a d ı r . 5 Ağustos 1996 t a r i h i n d e y a p t ı ğ ı m ı z a r a z i ç a l ı ş m a l a r ı e s a s ı n d a b a t ı k e s i m d e u z u n l u ğ u 35 m. genişliği 6 m. k a d a r o l a n b i r su b i r i k i n t i s i t e s p i t e d i l m i ş t i r . D o ğ u k e s i m d e ise b u d ö n e m d e b a t a k l ı k v e sazlıklar g ö r ü l m e k t e d i r . Sülük G ö l ü s u l a r ı n ı n a ç ı k t a n y a p ı l a n tahliyesi a k t ü e l h e y e l a n l a r ı a r t ı r m ı ş t ı r . Z e m i n i n suya d o y m a s ı u n s u r l a r a r a s ı n d a k i k o h e z y o n kuvvetini zayıflatmış v e eğimi t a k i b e n h e y e l a n l a r o l u ş m u ş t u r . E s a s e n h e y e l â n l ı o l a n y a m a ç t a h a r e k e t i ' a r t ı r a n v e b a ş l a t a n g ü ç , s u o l m u ş t u r . Özellikle T a ş ç ı o ğ l u m a h a l l e s i n d e b u n a bağlı o l a r a k a k t ü e l h e y e l a n l a r h ı z k a z a n m ı ş t ı r . Bazı b i n a l a r o l d u k ç a fazla h a s a r g ö r m ü ş v e y a t a y d u r u m l a r ı n d a ö n e m l i d e ğ i ş m e l e r o l m u ş t u r ( F o t o : 6-7 ve 8). Sülük G ö l ü ' t t ü n tahliye e d i l e n s u l a n , g ö l ü n 1 k m . k a d a r g ü n e y d o ğ u s u n d a , G ö l y a n ı m e v k i i n d e y e n i bir göl o l u ş t u r m u ş t u r . G ö l y a n ı G ö l ü , h e y e l â n l ı s a h a d a t e r s eğime bağlı o l a r a k m e y d a n a gelmiş k ü ç ü k b i r g ö l d ü r . G ö l , yağışlı d ö n e m l e r d e suların t o p l a n d ı ğ ı ve yaz m e v s i m i n d e ise d a h a ç o k sazlık ve b a t a k l ı k l a r ı n g ö r ü l d ü ğ ü m e v s i m l i k bir k a r a k t e r taşır ( F o t o : 1). Sülük G ö l ü ' n d e n b e s l e n m e d e a n c a k yağışlı d ö n e m l e r d e o l m a k t a d ı r .
H e y e l a n l a r ı n B e ş e r i O r t a m a Etkileri
H e y e l a n l a r , j e o m o r f o l o j i k gelişim s ü r e c i n i n b i r h a l k a s ı d ı r v e b u a ç ı d a n ele a l ı n d ı ğ ı n d a s o n d e r e c e doğal b i r h a d i s e d i r . B u y ö n ü ile d e j e o m o r f o l o j i n i n i n c e l e m e k o n u s u n a g i r m e k t e d i r . A n c a k n e z a m a n k i i n s a n v e
e s e r l e r i n e etki eder, o z a m a n doğal b i r afet h a l i n i alır. A r a ş t ı r m a l a r a k o n u o l a n -ve dikkat ç e k e n h e y e l a n l a r da b u n l a r d ı r . D o l a y ı s ı ile h e y e l a n l a r ı n doğal -ve Jbeşeri o r t a m l a r ı i l g i l e n d i r e n y ö n l e r i vardır. Bu s e b e p l e de fiziki ve beşeri
a ç ı l a r d a n coğrafi b i r b ü t ü n l ü k i ç e r i s i n d e i n c e l e n m e l e r i g e r e k m e k t e d i r .
A y d o ğ a n v e y a k ı n ç e v r e s i n d e m e y d a n a g e l e n h e y e l a n l a r k o n u t v e k a r a y o l u g i b i . b e ş e r i tesislere z a r a r v e r m i ş ve d o ğ a l b i r afet h a l i n i almıştır. B ö l g e d e k i h e y e l a n l a r ile ilgili b i l i n e n ilk e t ü t , 1966 y ı l ı n d a y a p ı l m ı ş t ı r . D a h a s o n r a çeşitli t a r i h l e r d e ( 1 9 7 7 , 1987, ve 1993) m e y d a n a g e l e n h e y e l a n l a r ' h a k k ı n d a y a p ı l a n e t ü t l e r i n s o n u n c u s u , K u m d i b i m a h a l l e s i h e y e l a n ı n a (20 N i s a n
1996) aittir. B u n l a r d a n , 1987 y ı l ı n d a h a z ı r l a n a n b i r r a p o r ile y e r l e ş i m b i r i m i n i n t a m a m ı n ı n afete m a r u z bölge k a p s a m ı n a a l ı n m a s ı n ı n u y g u n olacağı
b e l i r t i l m i ş t i r .4 4 A n c a k y a p ı l a ş m a y a y ö n e l i k b i r k ı s ı t l a m a v e y a p t ı r ı m
ö n g ö r ü l m e m i ş t i r . B u n e d e n l e d e h e y e l a n a m a r u z k a l a n b i n a l a r i ç e r i s i n d e s o n y ı l l a r d a ; y a p ı l m ı ş ç o k sayıda b e t o n b i n a n ı n d a o l d u ğ u g ö r ü l ü r . H e y e l a n l a r ı n başladfğı 1966 y ı l ı n d a n b u g ü n e k a d a r t o p l a m 132 k o n u t u n çeşitli d e r e c e l e r d e n h a s a r a t uğradığı ve h e y e l a n sahası d ı ş ı n a t a ş ı n m a l a r ı n ı n gerektiği
a n l a ş ı l m a k t a d ı r .4 3 A n c a k b u n l a r d a n ç o k a z b i r k ı s m ı i ç i n , 1989 y ı l ı n d a 1 7 a d e t
afet k o n u t u y a p ı l m ı ş t ı r ( F o t o : 9). Afet k o n u t l a r ı , A y d o ğ a n ' m k u z e y b a t ı s ı n d a B e l e n m e v k i i n d e i n ş a a e d i l m i ş o l u p , b u r a d a y e n i b i r m a h a l l e k u r u l m u ş t u r . Afet Evleri ( B a y ı n d ı r l ı k ) M a h a l l e s i ' n i n k u r u l u ş yeri h e y e l a n b a k ı m ı n d a n bir p r o b l e m t a ş ı m a m a k t a d ı r .
A y d o ğ a n k ö y ü , 18.10.1993 t a r i h i n d e a l m a n bir k a r a r n e t i c e s i n d e b e l d e y a p ı l m ı ş t ı r . İ d a r i b a k ı m d a n y a p ı l a n b u değişiklik ile A y d o ğ a n ' d a , y e r l e ş m e v e h e r t ü r l ü y a p ı l a ş m a teşvik e d i l m e k t e d i r . Y a p ı l a n b u değişikliğin m e v c u t p r o b l e m i d a h a d a a r t ı r a c a ğ ı b i r g e r ç e k t i r . ,
G ö l k ö y ve Aybastı ilçeleri a r a s ı n d a u l a ş ı m ı sağlayan stablize k a r a y o l u A y d o ğ a n ' d a n g e ç m e k t e d i r . H e y e l â n l ı b ö l g e d e n g e ç m e k t e o l a n k a r a y o l u n d a b o z u l m a l a r o l m a k t a v e b u n e d e n l e g ü z e r g a h ı n ı n d e ğ i ş t i r i l m e s i n e y ö n e l i k ç a l ı ş m a l a r y a p ı l m a k t a d ı r .
S o n u ç ve Ö n e r i l e r • Ç a l ı ş m a s o n u c u n d a j e o m o r f o l o j i k , litolojik ve iklim Özellikleri ile
i n s a n l a r ı n h e y e l a n l a r ı n m e y d a n a g e l m e s i n d e etkili o l d u k l a r ı g ö r ü l m ü ş t ü r . Ayrıca, a k t ü e l h e y e l a n l a r d a i n s a n ı n doğal o r t a m a y a n | ı ş m ü d a h a l e s i n i n h a r e k e t i h ı z l a n d ı r d ı ğ ı ve artırdığı da g ö z l e n m i ş t i r
H e y e l a n l a r s o n u c u n d a t o p o g r a f y a d a b a z ı değişikliklerin m e y d a n a geldiği ve y e n i şekillerin o r t a y a çıktığı t e s p i t e d i l m i ş t i r . Ayrıca h e y e l a n l a r b ö l g e d e k i y e r l e ş m e y i d e e t k i l e m e k t e o l u p , özellikle b a z ı m a h a l l e l e r d e i n s a n h a y a t ı için c i d d i bir t e h l i k e o l u ş t u r m a k t a d ı r .
Y ö r e d e k i h e y e l a n l a r ı t a m a m ı ile ö n l e m e k m ü m k ü n o l m a m a k l a birlikte aktivite v e e t k i l e r i n i n a z a l t ı l m a s ı m ü m k ü n d ü r . B u n e d e n l e y e r l e ş m e y i h e y e l â n l ı
44 Özgüven, A. ve diğer. Jeolojik Etüt Raporu (Ordu-Gölköy-Aydoğan). Bay. ve İsk.
Bak. Afet İşleri Gen. Müd., Afet Etüt ve Hasar Tespit Daire Başk. Rapor Tarihi: 6.11.1987, sh:2. Ankara.
45 Yüksel, Y. Ordu İli Gölköy İlçesi Aydoğan Köyü'nde Meydana Gelen Heyelan
Olayı Ve Heyelana Neden Olan Heyelan Göllerinin Kurutulması İle İlgili Jeolojik ve Tetkik Araştırma Raporu. Ordu İli Bayındırlık ve İskan M ü d ü r l ü p 1993.
sahanın dışına taşımak en köklü ve akılcı ç ö z ü m o l a c a k t ı r . Ayrıca heyelânlı sahada y a p ı l a ş m a y a kesinlikle İzin verilmemelidir. B ö l g e halkına g e r e k e n yardım ve kolaylıklar ( u c u z arsa ve inşaat m a l z e m e s i temini ve krediler gibi) sağlanarak, hiç d e ğ i l s e bundan sonraki yapılaşmanın h e y e l a n s a h a s ı dışında o l m a s ı t e m i n edilmelidir.
-H e y e l a n sahasından: suyu uzaklaştırmak y a p ı l m a s ı g e r e k e n en önemli iştin G e r e k mevcut göllerin t a h l i y e s i ve g e r e k s e y ü z e y suları mümkün olduğu ö l ç ü d e kapalı drenaj île sahadan uzaklaştırılmalıdır.
Yerleşim sahasında dağınık halde bulunan büyük kaya blokları parçalanarak heyelânlı sahadan uzaklaştırılmalıdır. Aynı durum, t a ş o c a ğ ı ve yakın çevresindeki bloklar İçin de g e ç e r l i olup, zemindeki yükün azaltılması uygun olacaktır.
Aydoğan'dan g e ç m e k t e olan Gölköy-Aybastı karayolu h e y e l a n d a n e t k i l e n m e k t e ve günümüzde güzergahının d e ğ i ş t i r i l m e s i n e ilişkin ç a l ı ş m a l a r yapılmaktadır. Bu projenin g e r ç e k l e ş m e s i durumunda karayolu bir c a z i b e hattı
haline g e l e c e k v e z a m a n içerisinde y e r l e ş m e y i kendisine ç e k e c e k t i r . B ö y l e c e y e r l e ş m e n i n h e y e l â n l ı sahadan t a ş ı n m a s ı n a katkı s a ğ l a y a c a k t ı r . Bu n e d e n l e Gölköy-Aybastı karayolunun uygun bir g ü z e r g a h t a n g e ç i r i l m e s i ö n e m taşımaktadır.
Aydoğan'daki yanlışların tekrarlanmaması için yapılması gerekenlerden biri ve belki de en ö n e m l i s i , y e r l e ş i m alanı bakımdan problemli olan y e r l e ş i m birimlerinin idari statüsünde değişiklik yapılarak, y e r l e ş m e ve her türden yatırım teşvik edilmemelidir. Bu tür kararlar alınırken gerekli bilimsel ç a l ı ş m a l a r yapılmalı ve buna g ö r e karar verilmelidir.
F o t o : 1 - G ö l y a n ı G ö l ü ' n ü n yağışlı d ö n e m d e k i d u r u m u . K a l k e r b l o k l a r v e a r k a o l a n d a a k t ü e l h e y e l a n y a r a l a r ı g ö r ü l m e k t e d i r . F o t o ğ r a f K u z e y i - B a t ı y a doğru a l ı n m ı ş t ı r . •
F o t o : 2 - Eski h e y e l a n a ait h e y e l a n t o p u ğ u n u n g ö r ü n ü ş ü . Bitki ö r t ü s ü t a r a f ı n d a n ö n e m l i ö l ç ü d e m a s k e l e n m i ş o l a n h e y e l a n t o p u ğ u n d a k i kalker b l o k l a r ı n dağınık h a l d e o l d u k l a r ı g ö r ü l m e k t e d i r . F o t o ğ r a f K u z e y ' e doğru a l ı n m ı ş t ı r .
F o t o : 3 - A y d o ğ a n Ç a y ı ' n ı n h e y e l â n l ı b a t ı y a m a c ı n ı n K ı r a n y o l u m e v k i i n d e n g ö r ü n ü ş ü . F o t o ğ r a f t a A y d o ğ a n fayının o l u ş t u r d u ğ u , diklik ve Sülük G ö l ü ç u k u r l u ğ u ile eski v e y e n i h e y e l a n y a r a l a r ı g ö r ü l m e k t e d i r . Ayrıca O r t a , E m i r o ğ l u v e T a ş c ı o ğ l u m a h a l l e l e r i n i n bir kısmı yer a l m a k t a d ı r . F o t o K u z e y i -Batıyı ya d o ğ r u a l ı n m ı ş t ı r . F o t o : 4-Taşcıoğlu M a h a l l e s i ' n d e , a k t ü e l h e y e l a n l a r s o n u c u h a r e k e t e g e ç m e s i m u h t e m e l o l a n b ü y ü k bloklar. Ayrıca y e n i y a p ı l m ı ş o l a n b e t o n b i n a d a k i e ğ i m l e n m e v e a ğ a ç l a r d a k i d ü ş e y d e n s a p m a d i k k a t i ç e k m e k t e d i r . 304
F o t o : 5 - S o l d a K u m d i b i M a h a l l e s i h e y e l a n ı (20 N i s a n 1996), sağda ise d a h a ö n c e k i yıllarda m e y d a n a gelmiş o l a n b i r b a ş k a h e y e l a n y a r a s ı n ı n , H a v l u M a h a l l e s i ' n d e n g ö r ü n ü ş ü .
F o t o : 6 - G ö l y a n ı G ö l ü ' n ü n 100 m . k a d a r b a t ı s ı n d a k i b e t o n b i n a l a r d a m e y d a n a gelen ö n e m l i h a s a r l a r . ' ( F o t o 1 ' d e yer a l a n b i n a v e b l o k l a r ı n y a k ı n d a n g ö r ü n ü ş ü ) .
F o t o : 7 - T a ş c ı o ğ î u m a h a l l e s i n d e h e y e l a n s o n u c u ö n e m l i ö l ç ü d e h a s a r a u ğ r a m ı ş o l a n b e t o n bir b i n a .
F o t o : 9- Belen m e v k i i n d e 1989 y ı l ı n d a y a p t ı r ı l m ı ş o l a n afet evleri. K A Y N A K Ç A A r d o s , M, 1980r 8 Şubat 1974 K a r a b ü k H e y e l a n ı . İ s t a n b u l Ü n i v . Coğrafya E n s t . D e r g . Sayı: 2 3 , sh. 4 7 - 5 5 . İ s t a n b u l . Atalay, İ . 197#-1977: M u ş - P a l u A r a s ı n d a k i M u r a t Vadisi B o y u n c a O l u ş a n K ü t l e H a r e k e t l e r i . İ s t a n b u l Ü n i v . Coğrafya E n s t . D e r g . Sayı: 2 0 - 2 1 , sh. 263-277. i s t a n b u l .
Beret, B. 1955: S e r a H e y e l a n ı . T ü r k Coğrafya D e r g . Sayı: 13-14, sh. 155-160. İ s t a n b u l .
D o ğ u , A. F. - Çiçek, İ. - G ü r g e n , G. 1989: 23 H a z i r a n 1988 Ç a t a k H e y e l a n ı ( T r a b z o n - M a ç k a ) . A t a t ü r k Kül. D i l ve T a r . Yük. K u r . Coğrafya Bil. ve Uyg. K o l u Coğrafya A r a ş t ı r m a l a r ı D e r g . C i l t r l , sayı:l, sh. 27-34. A n k a r a .
E r t e k , A . T . - T u r o ğ l u , H . - M a t e r , B . 1993: Çiftlik H e y e l a n ı ( S i n o p ) . T ü r k Coğrafya D e r g . Sayı: 28, sh. 181 -188. İ s t a n b u l .
H o ş g ö r e n , V. 1974-1977: İnegöl H a v z a s ı n d a Arazi K a y m a l a r ı İle İlgili G ö z l e m l e r . İ s t a n b u l Ü n i v . Coğrafya E n s t . D e r g . Sayı: 2 0 - 2 1 , sh. 223— 2 4 3 . İ s t a n b u l . «/
N i ş a n c ı , A. 1990: T o r u l - K U r t ü n Arası " O r t a H a r ş i t Vadi Yöresi" ve H e y e l a n l a r ı . O n D o k u z M a y ı s Ü n i v . E ğ t F a k . D e r g . Sayı:5, s h . 2 0 5 -216. S a m s u n . - v
ö n e r , E.- Ç i ç e k , t. 1987:* H e y e l a n O l a y l a r ı ' v e K a r a d e n i z Kıyı Ş e r i d i n d e n ö r n e k l e r . Jeomorfoloji D e r g : Sayı: 15, sh. 53-64. A n k a r a .
Ö n e r , E . 1 9 9 Î : G ü m ü ş h a n e Ç e v r e s i n d e H e y e l a n Olayları. A t a t ü r k Kül. Dil v e T a r . Yük. K u r . Coğrafya Bil. ve Uyg. K o l u Coğrafya A r a ş t ı r m a l a r ı D e r g . Sayı: 3, sh.123-136. Şubat 1991. A n k a r a .
P e k c a n , N. 1993-1996 ; K a r a d e n i z H e y e l a n l a r ı ve Ö n l e n m e s i Y o l u n d a ö n e r i l e r i m i z . İst. Ü n i v . E d e . F a k : Coğrafya B ö l ü m ü , Coğrafya Dergisi. Sayı: 4, sh: 137-141. İ s t a n b u l .
Ş a h i n , C. 1991: T ü r k i y e Afetler Coğrafyası. G a z i Ü n i v . Yay. N o ; 172. A n k a r a . Sür, Ö. 1972: H e y e l a n O l a y l a r ı n a Sebep O l a n F a k t ö r l e r ve B u n l a r ı n T ü r k i y e ' d e
Etkili Olduğu Alanlar. A n k a r a Ü n i v . D . T . C . F a k . Coğrafya Arş. Enst., Coğrafya. Arş. D e r g . Sayı: 5-6, sh. 215-222. A n k a r a .
T o n b u l , S - ö z d e m i r , M.A. 1995: Çemişgezek ( T u n c e l i ) H e y e l a n ı . A n k a r a Ü n i v . T ü r k i y e Coğrafyası Arş. ve Uyg. M e r . D e r g . Sayı:4, sh. 107—
126. A n k a r a .
U z u n , A . 1990: M u r a t d a ğ ı - N a r m a n A r a s ı n d a k i H e y e l a n l a r v e S o n u ç l a r ı . F ı r a t Ü n i v . Coğrafya S e m p . Bil. Sh.249-261.14-15 N i s a n 1986. Elazığ. U z u n , A . 1992: K o p D a ğ ı H e y e l a n ı . O n D o k u z M a y ı s Ü n i v . Eğt. F a k . D e r g . SayK7, sh:267-277. ' S a m s u n . * U z u n , A. 1987: P ı n a r l ı H e y e l a n ı . Jeomorfoloji D e r g . Sayı: 15, sh. 91-96. A n k a r a . ' M e t e o r o l o j i B ü l t e n i . O r t a l a m a v e E k s t r e m K ı y m e t l e r . D e v l e t M e t . İ ş t . G e n . M ü d . 1974. A n k a r a .
