Yari ve tevhidi tevhid-i zat-ı huda-vend-i kainat

MARMARA ONiVERSiTESI

iLAHiYAT

F

•. L

ESI

D R

isi

SAYI: 3

Yari:

YARi VE TEVHiDi TEVHİD-i ZAT-1 HUDA-VEND-i KAiNAT

Y. Doç. Dr! Selçuk ERAYDIN

Asıl adı Abbas'tır. Değerli bir şair olan Yari'nin hayatı hakkında

bugüne kadar kaynaklarda bir bilgiye rastlanmamıştır.

«V atanı

m

beytinden onun Gelibolu'lu olduğunu anlıyoruz1

Gazellerinde Mevleviyye Tarikati'nin bir mensubu olduğunu söyle-yen Yari'nin, ayrıca: «l3egüftem in medh-i zat-ı Celaleddin Rumira» isimli bir kasidesi de şöyle başlıyor:

«Habbeza ey server-i sdUir-ı hayl-i mürşidın.

Merhaba ey mahrem-i esrar-ı ilhdm-ı güzın

Cana enfas-i ıatıfindir haydt-ı cavidan B tireleallah ey mesihd nefha-i mu' ciz-karin2

XVII. asır şairlerinden olan Yari'nin uzun zaman İstanbul'da

bulun-duğunu 1080/1669-70 yıllarında Babaeski'ye kadı tayin edildiğini «Ha~­

bihal-i hükumet-i hod der-ıbaba-yı ati'k» başlıklı manzumesinden anhyo-ruz. Bu manzume :

1 Yari, Divan-ı Yari, Millet Kütp. (Ali EmiıiJ, Nr. 514, V. 62b.

330

<<Hamdülillah bu nüsha-i sami Buldı hatm-i suhanla itmdmı Şehr-i zi'l-hicce idi zabt tamam

Bin seksen idi sinzn-i avam»3

beytile son buluyor.

Selçuk Eraydın

Yari yapılan tayinden şikayetçidir. Dürüst çalışmasının' semeresini

buJamamıştır. Babaeski'ye gelişine memnun değildir. O bu hususta şun­

ları söylüyor :

<<Rahm-i ümmzde bana o hayy ü kadir

Baba eskisin eylemiş takdzr

Saldı anda iradet-i hadi Oldum anda ikamete badi

Ne ikamet heb ıztırdb üzre

Halden hale inkılab üzre-;}

Yari Babaeski'ye gitmemek için çeşitli merciiere başvurmuş, veri-len vaatlere inanmış, fakat hayal kırıklığına uğramıştır. Bu düşüncele­

rini de mezkur manzumesinde şöyle ifade ediyor:

«Mekrumet umduğum ekabirden

Mağfiret ummadır kebayirden

Ola va' d-i lUt! -ı laf -enduz

Keşf ider ba' de h u leünuz-ı rum uz Va' d-i c ah ey le se bir ehl-i kira m Haşre-dek olmaya o va' de tamam

Sen u mar sı n bugün-yarın diyerek .

Gider ol va' de ta kıyamete dek

Seni her gün ümmzd-vdr eyler

Sonra me'yus-i şermsar eyler·

Azçok yoksa sende sım ile zer

Onlara çok mülazemet ister Sakın anlara itimad itme N ey l-i ümniyye-i murad itme>/'

3 a.esr.v. 180b. 4 a.esr.v. ıaoa.

Yari ve Tevhidi aTevhid-i Zat-ı Hüda-Vend-i Kainat»

Yari daha sonra, her rşin.de Hakk'a iltkanın en çıkar yol o1du~unu şu beyinlerinde belirtiyor:

<<Kaldım ayakda diyu çekme elim

Dest-girin olur huda-yı kerim

Cah-ı ikbale çekme renc ü taab

Hakka tefviz kıl umurunu heb

Olma deryuze-kar-ı bab-ı leim

Sana rızkın virir huda-yı kerim

Bunca yıldır o paşidah-ı ga.nı

Kodu mı aç u namurad seni

Fikr-i mal ile halin itme tebah Rızkına pes kefildir allah Heb umur-ı medşda mutlak

1.\rfdni' u mu'tı hakdürür ancak

Mekrümet sanma ağniydnındır

Bi nihayet kerem hudanındır

Açma el her leim-i zerraka

Elin aç barigah-ı rezzaka

Isteme maksadın her ednadan

1ste var sahibü'l-atayadan Merd odur halkdan feragat ide

11/leskenin kuşe-i kanaat ide

Merd odur kim esir-i ka.yd olmaz Dam-ı dünyti-yı duna sayd olmaz»6

TEVHİD-İ zAT-I PAK-İ HUDAVEND-İ KAİNAT 1. Ey sa:tiru'l-'uyulb 'alim-i bila bafa

V'ey gafirü'~-zünub kerim-i kerem-feza 2. Ga!ffar-1 'aşıyan vü 'allam-ı bi şerik

Fettal).-ı 'acizan u buda-vend-i kibriya 3. Menştir-i name'-i şamedi fazl u şanına

'Ünvan-ı name'-i el).adi sende ibtida1 ·

4. Ser-rişte-i iradetine muntazam cihan Heb 'ukde-i J,ı.ükumete sensin girih-küş'a2

5. Perkar-ı no\cta-i keremin nıil).ver-i felek

Al).rar-ı sofra'-i niamın bay eğer geda 6. Ta:tcvim-i köhne şahllea-i emrine f·elek

Al).kamı o1dı şayllca-i dehre nükte-za 7. Zat u şıfatın oldı münezzeh şerikden

Bi~ı;at vftWdi sana şayan u hem seza 8. Bir sözle eyledin kil-i fabbarı rul).-bal)ş

Piraye-i cemal ile Jpldın şuver-küşa

9. Kevn ü mekana lem'a' -i nfır-i hidayetin Leyl ü nehar yalcdı iki şem'-i pür zıya

10 Zatınla buldı payeyi nüh tak-ı asuman

Şfuıınla buldı sayeyi gabra-yı heft pa

ı Za.tına seza

Yari. ve Tevıhidi «Tevhid-i Zat-ı Hüda-Vend-i Kiinat,

1'1. Şam-ı cihanda meş'ale-i afitab ile. O ldı hidayetin heme _mahluka reh-nüma. 12. Her suıbh oldı ayine-i mihr berk·SUZ

Mişkat-ı hüsnün eyledi .. anı cihap-nüma 13. Bir nurtın itdi mi)lr ile mahı ziya-füruz

Bir lem' an itdi encüm-:-i eflakı pür ziya 14. Bir gerdin itdi saha~i. gabrayı heft min

Bir zerren itdi künbed-L eflaki heft ca 15. Balır-ı muhit kuze-i ilminde yek habab

Cirm-i zemin meyve-i sun'urida ke'ri-neva 16. Arz u semadan aleme neşr ü beyan . ider

Hamd ü sena-yı ·fazlını fi's~su~hi ve'l-inesa 17. Tevhid-i subh zemzeme-i kudsiyan-ı arş

Terncid-i vasf nağme-keşan-ı şelb-i düca 18. Ebr-i kalemle kuçe-i takdis-i pakine

Düşm·ek ne mümkün. andadır şebnem-i zeka 19. Gavvas-ı akl nice olur anda gavta-kar

Çün kulzüm-i sıfatına yok hadd-i intiha 20. Ka'r-ı yem-i tefekküre gark-ab olur ukul

Hem Iabme-gir-i hayret-i tufan olur zek~a

21. Kurban olam tahayyür-i büsn-i cemaliıle.

Mümkün değil nazzare olur dideler ama 22. Bir büsn-i tab-ı zerresi düşse.derünuna1

Sad şahsar-ı tur ola hakisteri- fena 23. İksir-i aşka mülket-Ldilde vir}ib

revac-Ecza-yı vaslı eyledin uşşaka· kimya

1 Ol.

334

24J Bir dil mi var ki onda gam-ı· aşkın olmıya

Bir göz mü var ki olmıya nurunla pür ella 25. Kürbet o dilde k'olmıya dağ-ı muhabbetin

Devlet o ser de kim ola aşkınla a§ina 26. Şevkınladır bu zemzeme-guyan-ı meykede

Aşkınladır bu na'ra-i piran-ı asfiya 27. Sen ol 'alim-i mu:t\tedir-i ~ü'l-celalsın

z;ahir cenabına heme eşya bila baf'a 28. Sen ol ra.J»m-i 'afv-pe~ir-i günahsın

'Alem ne denlu eylese cürm ü ger bata 29. Ya rab bi-J.ıak.\Q cebhe-i nur-ı mulJ;ammedi

Ya rab bi-~a;ldP mu'cize-i şah-ı enbiya 30. Ya rab bi-nuri ravza-i batmü'r-rusül k'olur

Lü'lu-yi sengi ziver-i .tac-ı şeh ü geda 31. Ya rab bi-~al.d,cı ye§rib ü bat}.ıa-yı kainat

Ya rab bi-l.ıa:J.d5:ı naşiye-sayan-ı iltica 32. Bi-~a~ ya rab leyle-i mu'ciz-tıraz kim

Kilk-i benanı 18-ldı şikaf-ı methdi düc.a 33. Ya rab bi-~a~ leyle-i mi'rac-ı ibtihac

Buldı o §·~h hazire-i kudsünde kadr ü ca 34. Şad barekailah ol şeb-i devlet fezaya kim

Ma'şuk 'aşı.P,n ola eltafına seza

35. Ya rab bi-l.ı~ı tefr~a-efruz-ı banüman Ya rab bi-~al<t9- kürbet-i eyyub-i •mübtela 36. Ya rab be-labe-i "erini, şev:ts--i la yezal

Ya rab bi-"lenterani,-i bursendi-i rıZa

Yari ~ve Tevhidi «Tevhid-i Zat-ı Hüda-V end-i Kaina.t ..

37. Ya rab bi-tab-ı kabza-i davud-ı zur-mend Sabt alıeni iderdi elinde bamir-sa

38. Ya rab bi-Q.aJ.d.a dide-i ya'kub-ı girye-riz

Ya

39. Ya rab bi-~acle-ga.lı-ı züleyba-yı 'işve-suz Esrar-ı 'aş~ perdesini itmedi küşa

40. Ya rab be-yekke-tazi-i balvet~keşan'"ı vecd Ya rab bi-]J.,a~ı temşiyet-i nehc-i ihtida 41. Ya rab bi-naleha-yı fa~iran-ı IJ;aste-gan

Ya rab bi-dideha-yı gariban-ı pür büka 42. Ya rab bi-suz-işu'le füruzende-i cibal

Pervane-v eş yariUıb ya1.9J.ur cüinlE:isi sana 1 43. Ya rab bi-tab-ı sine-i germalıe-i kerem

Ya rab bi-dild-i külhan-ı ·· pür çin-i ejdiha 44. Ya rab bi-dürd nilş-i sabuhi-keşan-r gam

Ya rab bi-nuş-i rı tl-ı · giran-ı reh-şafa ·

45~ Ya rab bi-zerd-ruy-i ham-i ıkad-i 'aşi!kan

Ya rab bi-çin-ebru-yi ma'şuJ.<:-ı pür cefa 46. Ya rab ıbi-şevk-i 'aş~ kim rüsva ~ılub beni

Bir şub-i dil-feribe dili lpldı mübtela 47. Bir dil-şikeste 'aciz-i ?ulmet-fütadeyim

Sen rehber et çerağ-ı cihan-tabını bana

48~ Bir 'aşiyim ki ra]J.metine ma?har et beni Bir mücrimim ki şef~catine l.<:ıl beni sez,a

1 Her biri

49. İrham hati'eti ve züm1hi ve zilleti Kiin li veısileten ve delilen il.e'l-mfuıa

50. Eınseytü bi't-tazarrJI'-i fi babı lütfike İrham bükae abdike ya halika'l-vera

51.

Yia

tftah lisane abdike ya vah~be'J-ata 52. Gözde bayal-i devlet ü arayiş-i cihan

Başda heva-yı 'iş u taralı dilde masiva 53. Sevda-yı zülf-i yar ise başdan kesilmedi

J>.alb ise pür heves dil meyyal-i pür heva 54. Azade etme derdin ile pay-bend olam

Bigane ~ma 'aşlcın ile e yle aş ina

55. 'Aş\9n ki can u dilde ne dem- mizhan ola Her bir mesamdan gele avaz-ı merl)aba 56.. Hencar-ı ıulmet-i gama düşdüm .tıazin ü zar

Kıl bedreka meşail-i il.ısanını bana

57. Eyle meded meded bana ey mufdil-i e.\J;ad Çün faZl-ı ral)metine senin yo~dur intiha 58. Ben nice el kesem şiken-i zülf-i yardan

Dil-beste-i mu.\J:abbet ü ,tcalb ise pür heva 59. Ben nice göz yaşın sana işrab eyleyem

Çekdi yüzüme şer.m ü güneh ateşin gıta,

60 .. Böyle ~alursa ah-ı nedamet dilimde ger

Er~am-ı defter-i 'amelim eyliye heba

Y:a,ri

61. Böyle ~alursa mihr-i muJ.ıabbet derfuıda l:Jurşid gibi sinem ola ateşin-nüma

62. Ya rab ümidim ol ki dem-i ruz-ı rüsta~iz

Yari-i zarı gul-fi-i duzal)dan et reha

lb Gafirü'z-zünüb; GAfir 3.

2a Gaffar <Taha: 82; Sad; 66; ez-Zümer: 5; Fatır: 42; Nüh: ıo.

2b Fettah: <Sebe': 26L

31a Yesrib ü Batha: Medine ve Mekke.

32b İnşikak-ı Kamer: Ayın İkiye bölünmesi. <Kamer; 1.)

33a Mi'rac <el-İsra: ı en-Necm: 9) 36a Erini (el-'Bakara: 260).

361b Len-Teram (el-A'rAf: 143>. 37a Hz. Davüd <Sebe': ıo>

38a Hz. Ya'küb <Yüsuf: 18) 39a Züleyha CYüsuf: 23-32)