Ü N E R BİR K A N ___________________ Türkiye’de, gerçek anlamda bir mü zik devrimi gerçekleştirildi mi? Musta fa Kemal Atatürk’ün, çağdaşlaşma sü recinin hemen başlangıcında, uzun yıl lar boyu süren savaşlardan yeni çıkmış bir ulusun çocuklarına güzel sanatlar, özellikle müzik ve resim eğitimini he def olarak gösterdiğini, en yakın çevre sinden gelen ya dırgamalara ve eleştirilere kar şın, yurtdışına genç müzikçile- rimizin eğitim için göndermele rini sağladığını biliyoruz. “Türk Beşleri” diye ad landırılan, Cum- huriyet’inilkku- .. ._ . . şak bestecileri-C. M em d u h A ltar nm yetişmeleri, büyük ölçüde, bu devrimci işaretin so nucudur. Saray Orkestrası ile Armoni Mızıkası’nm Cumhurbaşkanlığı’na bağlanması (1923), Musiki Muallim Mektebi (1924), Ankara Devlet Konser- vatuvan (1935), Konservatuvar Tatbi kat Sahnesi ’nden Devlet Operası ’na dö
nüşüm (1940-48) İstanbul ve İzmir dev let konservatuvarlarının, devlet opera ve baleleri ile devlet senfoni orkestraları nın, Çukurova Devlet Senfoni Orkestra sı ile Mersin Devlet Opera ve Balcsi’nin kurulmaları, ikinci-üçüncü-dördüncü kuşak bestecilerimizin, çalgı solistleri mizin, ses sanatçılarımızın, dansçıları mızın yetişmeleri ve birçoğunun dünya ölçüsünde başarı 1ar kazanması... Bun la- nn tümü bir arada, yirminci yüzyılın, Japonya ile birlikte en büyük müzik de ğişimini gerçekleştiren bir ülkeyi, cum huriyet Türkiyesi’ni simgeler.
Geçen 23 mart günü aramızdan ayrı lan sanat tarihçisi ve müzikolog Cevad M emduh Altar (1902-1995), bu olağa nüstü değişim sürecinin belli başlı ya ratıcıları, kahramanlan arasında yer alır. 1922-27 yıllan arasında Leipzig’de ta mamladığı öğreniminin ardından yurda dönmüş, Musiki Muallim Mektebi'nde- ki, Gazi Eğitim Enstitüsü’ndeki görev leri süresince (1927-35) Atatürk devri- minin uygulayıcılan ülkücü öğretmen lerin yetişmesinde büyük hizmetleri do kunmuştur. Altar’ın Ankara Devlet Konservatuvan’nın kurulup çalışmaya başlaması süreci içindeki katkılan da unutulmayacak değerdedir. Radyoculuk alanındaki hizmetlerini, bu arada Türki
ye’de ilk kez radyolarda açıklamalı kon ser programlannm hazırlayıcısı ve sunu cusu olduğunu da hemen belirtmeliyiz. Cevad Memduh Altar’ı, çeşitli gazete lerde, dergilerde yayımlanan, çok sayı da makalelerinin, bilimsel yazılarının yanı sıra müzik kitaplığımıza kazandır dığı özgün ve çeviri kitaplarıyla da ta nıyoruz: JohannesM erkel’in “Armoni” ve “ Kontrpuvan”adlı eserleri, bugün de konservatuarlarımızın başlıca kaynak lan arasında yer almaktadır. “Sanat Yol culukları”, “ Müzik Tetkikleri”, “Y üzyıl- lar Boyunca M üzik”ve dört ciltlik “ O pera Tarihi” bunlardan birkaçıdır. Önce Milli Eğitim, sonra da Kültür Ba kanlığınca yayımlanan Opera Tari hi ’nin önsözünde şunları okuyoruz:
“„A tatürk inkılaplarının etkisi altın da yazarak konservatu varlanm ız öğren cileri ile müzikseverlerimize sunduğum opera tarihi, çağdaş sanata bir an önce ulaşabilmenin umut ve heyecanı içinde hazırlanmıştır. Nitekim, bu kitapta adla rı geçen sanatçılarla eserleri, Atatürk'ün müzikte gelişip değişme prensibini gere ği gibi ispat eden üstün kişiler ve üstün örnekler olmanın niteliğini taşımakta dırlar. Kaldı ki milletlerin dünya çapın da ün yapmış sanatçılarıyla eserleri, ay rı ayrı topluluklardan gelmekle beraber,
gene bir tarihin, bir opera kılavuzunun, bir ansiklopedinin sayfalan arasında bir leşirler ve bu sayfalar üstünde bir arada incelenirler...”
Elindeki ışığı kendinden sonra gelen lere teslim ederek gönül huzuru ile ara mızdan göçüp giden Cevad Memduh Altar, Türk müziği devrimi ile ilgili bir yazısında da şunları belirtiyor: (1)
“„ Böy leşine bir inkılap, kültürde ile ri düzeye ulaşmış ülkelenle olduğu gibi bizde de geçmişi red değil, ancak geçmi şi çağdaş bir görüşle değerlendirerek, ha len uluslararası planda sürdürülmekte olan kültürde üstünlük savaşında layık olduğum uz yeri, en azından eşit hak ve düzeyde alabilmeye imkan sağlayan bir inkılaptır. Ve cumhuriyetle birlikte hare kete geçmiş olan, çoksesli Türk sanat müziğinin öncü bestecileri ile onları izle yen genç kuşak bestecilerimiz, çağdaş teknikle oluşturulmuş eserler yazarak, ulusal sanatımızı evrensel planda da ta nıtarak başarılı olmuşlardır.”
Bu büyük öncüyü, Atatürk Müzik Devrimi’nin yaratıcılarından Cevad Memduh Altar’ı saygıyla anıyoruz.
(I) Atatürk ’e Özgü Evrim Felsefesinin Gelenek-Kültür Dinamizmine Katkı- s ı/‘Erdem'dergisi, Mayıs 1985.
5
-9
-
*) C
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Ta h a Toros Arşivi
