'¿cıKÜyo^
•Ermenilerin şehit ettiği
, Talât Paşa’nın evrakı
sovkınm ı çürüten
GIZU BELCE
• Eşinin ölüm ünden sonra tasfi
yesine başlanan belgeler arasın
da, 1914 nüfus sayımı cetvelleri
de ele geçti. Belgeler, yıllardan
beri tekrarlanan Ermeni iddia
larını bir kere daha çürütüyor
• Ermenilerin,neredeyse açık ar
tırma yöntemiyle 2.5 milyona
çıkardıkları ölü sayısının uydur
ma olduğu anlaşılıyor. 1914 sa
yımında, OsmanlI imparatorlu
ğumda yaşayan Ermenilerin
toplam sayısı 1 milyon 300 bin
• Sadrazam Talât Paşa, Ber
lin'de bir Ermeni terörist
tarafından öldürülüşünün
64. yıldönüm ü olan bu
gün, Hürriyet Tepesi’ndeki
kabri başında düzenlenen
askeri törenle anılıyor.
Törene, yakınları ile sivil
ve askeri erkân katılacak
( Haberi 7. Sayfada )
1914 nüfus sayımı verilerine göre hazırlanan belge
de, o dönemde Anadolu’da 1 milyon 256 bin 403 Er-
i
Celâl
Bayar'm Hayriye Talat Bafrah'ya yardığı
mektup
Talat Paşa'nın naaşım
Türkiye'ye
celâl
Bayar getirtmiş
• 1942'de milletvekili olarak zamanın Başbakanı şük rü Saraçoğlu'na başvuran Bayar'ın isteği üzerine hükümet, Almanya nezdinde teşebbüse geçmiş
# Celal Bayar, Talat Paşa nın Türkçe metni kaybolan
hatıralarının Almanca dan Türkçe'ye çevrilmesi
İçin de çaba harcamış
T
- ““ I A LAT Paşa’nın eşinin evrakı arasında bulunan iiç mektup, eski OsmanlI sadrazamının naaşının Türkiye’ye getirilişinin ... Celal Bayar’ın girişimiyle gerçekleştiğini gösterdi. Mektup lardan, Talat Paşa’nın eşi Hayriye Talat Bafralı’nın 1942 yılında İstanbul’dan Celâl Bayar'a, kocasının yazdığı hatıraların Alman ca metnini gönderdiği, Bayar'ın bunları bastırmak için de çaba har cadığı anlaşıldı.
Talat Paşa’nın önce Türkçe olarak yazdığı hatıraları, Alman ya’da basılmak üzere Almancaya çevirtilmiş, sonra Türkçe metin kaybolmuş, Hayriye Talat Bafralı da Bayar’a bu Almanca metni göndermişti.
“ Başvekile teklif ettim”
1939 yılında Başbakanlıksan ayrıldıktan sonra 1942'de sadece milletvekili olan Bayar, 21 Kasım 1942 tarihli mektubunda, Talat Paşa'nın eşine aynen şunları yazıyor:
Ankara: 21.11.1942 “ Muhterem Hanımefendi,
Paşa merhumun Almanca metinle yazılmış hatıralarını bana lüt fetmiştiniz. Münderecatını çok kıymetli buldum. Zaten kendisi de eserlerinin mukaddemesinde siyasetlerini, memlekete hizmetleri tar zını, tttihad ve Terekki’nin umumi politikasını müdafaa için yaz dıklarını söylemektedirler. Tab'ını muvafık ve hatta zaruri gör mekteyim. Bunun için Türkçe metnini ele geçirmek ve bastırmak lazım gelecektir. Bu olamadığı takdirde elimizdeki metni tercüme ettirmek mecburiyetinde kalacağız. Ne düşündüğünüzü bildirir ve Türkçe metni hakkındaki malumatınızı lütfederseniz minnettarı nız olurum.
Eski İzmir Valisi, Paşa'nın eski inkılap arkadaşlarından benim de hürmet ettiğim Rahmi Bey'i tanırsınız. Müşarünileyh ile, mer hum Paşa'nın cesetlerinin memleketimize getirilmesini, Hürriyet Abidesi'nde, hürriyet şehitlerinin yanına defninin münasip olaca ğını görüşmüştük. Bu düşüncemizi Başvekil'e teklif ettim, kabul
ve tasvip buyurdular. Rahmi Bey'e keyfiyeti bildirdim. Bun
dan sonrası için lazım gelen teşebbüs ve tedbiri alacaklardır. Hürmetlerimi arz eder cevabınızı beklerim.
“ Tercüme İçin muktedir zat”
c.b a y a r••■ Celâl Bayar’ın o zaman Talat Paşa'nın naaşı ile ilgili önerisini ilettiği Başbakan, Şükrü Saraçoğlu'dur.
Hayriye Talat Bafralı’nın, bu mektubu alır almaz Bayar'a ikinci bir mektup yazdığı anlaşılıyor. Bunun üzerine Celâl Bayar’ın gön derdiği 5 Aralık 1942 tarihli mektubun metni de şudur:
“ Muhterem Hanımefendi, Ankara: $.12.1942
27.11.1942 tarihli mektubunuzu aldım.
Paşa’nın hatıratının tamamını bastırmak fikrindeyim. Elimiz deki metin Almanca olduğu için Türkçesini arıyorum. Paşa’nın üs lubu ile Türkçe aslından tabettirir isek kıymeti daha yüksek olur. Türkçe aslını bulamazsak elimizdekini muktedir bir zata tercüme ettirmek mecburiyetindeyiz. Telif hakkı size ait olmak üzere neşir işini ben üzerime alır Paşa’nın dostlarının da yardımını temin ede rek hallederim.
Merhumun cenazesinin nakline gelince: İlk mektubumu takdim ettikten sonra hükümetimiz resmen Alman Hükümeti nezdinde te şebbüste bulunmuştur.
Muvafakat cevabı aldıktan sonra, cenaze nakledilecek, askeri me rasim ve ihtifal ile Hürriyet Abldesi’ne defnoiunacaktır. Bendeni ze bunu tekrar etmişlerdir.
Esas fikrinizi bilmediğim için görüşmek arzunuza k a fi cevap veremiyorum. Benim İstanbul’a ne vakit gelebileceğim belli
değil-Ankara: 5 .1 2 .1 ^ 4 2 ^
| r k ı. A ı. Ha vah
Muhterem Ha; ame fe n d i,
2 7 .1 1 .1 9 4 2 t a r i h l i mektubunuzu aldım Paşanın h a t ı r a t ı n ı n tamamını bastırm ak f i k - I ı : indeyim . Elim izdeki ı.e tin Almanca olduğu i ç i n | T ü rk çesin i arıyorum . Paşanın üslub*: i l e Türkçe Esas f i k r i n i z i bilmediğim i ç i n görüşmek arzunuza k a t ' î cevab veremiyorum . Benim îg ta n b u la nevaki t g e le b i l m e yim b e l l i del i l d i r p lim iz d e k i f malûmat, a r z eylediğim den ib a re ttir^ T liu n a ^ L _______
1 buraya T e ş r i f etu-^k veya b ir a z daha beklemek husu-keundaKi k a ra r s iz e a i t k a lıy o r .
, H ür-.etlerim i t ? y i t ey lerim
dir. Elimizdeki malumat» arz eylediğimden ibarettir. Buna naza ran buraya teşrif etmek veya biraz daha beklemek hususundaki karar size ait kalıyor.
Hürmetlerimi teyit eylerim.
C .B A Y A R ”
“ Alınanlardan beklenen cevap”
Bu mektuba da hemen cevap yazıp bazı sorular soran Hayriye Talat Bafralı’nın Bayar'dan aldığı 2 Şubat 1943 tarihli mektup da
şöyledir: >
“ Muhterem Hanımefendi,
9 .1 .1 9 4 3 tarihli mektubunuzu aldım. Cevap yazmakla gecik tim, mevsim dolayısıyla hafif bir rahatsızlık geçirdim. Paşa mer humun cenazesinin memleketimize nakli hakkında hükümetçe tespit edilmiş bir tarih yoktur. Benim bir müddet evvel öğrendiğime gö re Alman Hüktimeli'nin cevabı beklenmektedir. Hatırlarsınız ki Al man Hükümeti naklin esasına muvafakat etmişti, formalitesinin ikmali için çalışıyordu. Şimdiki halde yeni bir şey olmadığını zan nederim.
Hatıratın tercümesi için burada bir zat ile görüşmekteyim. He nüz bir karar verilmiş değildir. Arif Cemil Bey tercüme işini ne şartla yapacaktır, bunun için bizden ne istemesi muhtemeldir? Bildirdi ğiniz takdirde buradaki görüşmelerimi ona göre tanzim ederim ve tŞr neticeye varırız.
Hürmetlerimi arzeylerlm Sayın Bayan. Hamdi Bey'e selam^kü-çüklerin gözlerinden öperim.
C . B A Y A R "
ff
•
Ve bu gün B ayar n e d iy o r:
"Talât Paşa, şefimdi
• Pınar TURENÇ
I
ĞIR bir grip geçiren eski cumhurbaşkanlarından Celâl Bayar, Talât Paşa ile ilgili sorumuzu hasta yata ğında cevaplarken, “ Talât Paşa, samimiyetle ve mu habbetle bağlı olduğum şefimdi” dedi. Bayar, konu ile ilgili şöyle konuştu:
“ Talât Paşa, İkinci Meşrutiyet'! ilan eden İtlihal ve Te rakki Cemiyeti'nin kurucularının başında idi. Meşruliyel'in ilanından İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin sonuna kadar be raber idik ve şefim idi. Çok vatanperver, kudretli ve müm taz bir şahsiyetti. Samimiyetle ve muhabbetle kendilerine bağlı idim. Bu hürmet ve sevgim hâlâ devam etmekledir. Kendile rinin memleket dışında hain bir Ermeni kurşunu ile şehit edil-* digi malumdur. Bu sorunuz münasebetiyle de, Allah’tan kendisine mağfiret dilerim.”
Ankara: 2,Şuhat,1943
Bu mektuplaşmanın sonunda Talat Paşa’nın, elde sadece Al
manca metni bulunan hatıralarının TUrkçeye çevrilmesine başlan mış ve bu hatıralar 1946 yılında yayınlanmıştır. Bu hatıralarında Ermeni soykırım iddialarını kendi kalemiyle de şiddetle reddeden, isyan eden Ermenilerin yer değiştirilmesi kararı sırasındaki mües sif hadiselerde hiçbir kasıt bulunmadığını bildiren Talat Paşa'nın ve eşinin evrakı arasında ayrıca Enver Paşa, Talat Paşa'ya gelen mektuplar da vardır.
Soykırım ı çürüten
- GİZLİ BELCE...
I
)
•Murat BARDAKÇI
| <_^ J E R L İ N ’ d e, So g o m o nI B Talleryan adlı bir Ermeni
1 'terörist tarafından 64 yıl
önce bugün öldürülen eski Sad razam Talât Paşa’ya ait ve Erme ni iddialarım çürüten çok sayıda değerli belge bulundu.
Talât P aşa’nın önceki yıl ve fat eden eşi Hayriye Talât B af- ralı'nın evinde ortaya çıkan belgeler arasında, 1914 yılında yapılan genel nüfus sayımında, Anadolu’da yaşayan Ermenilerin gerçek sayısını belirleyen nüfus istatistikleri, Ermenilerin vilayet lere göre dağılımı, o dönemin başbakanlığı olan Babıal’ıyle sa ray arasındaki yazışmalar, Enver Paşa’nın Talât Paşa’ya cepheler den gönderdiği mektuplar ve Ta lât P aşa’nın anılarının Almanca tercümeleri yer alıyor. Vesikalar içerisinde, eski cumhurbaşkanla rından Celâl Bayar’ın, P aşa’nın eşi Hayriye Talât Hanım ’a, anı ların bastırılması ve Talât Paşa' nın cen azesinin T ü rk iy e ’ ye nakledilmesi konusunda yaptığı çalışmaları bildirdiği mektuplar
da bulunuyor. ı
Talât Paşa’ya ait belgeler arasında, 1914 genel nüfus sayı mı sırasında Anadolu’da yaşayan Ermenilerin sayısının kaydedildi ği resmi istatistikler, Ermeni id dialarım çürütücü bir kimlik taşıyor.
Çeşitli ülkelerdeki Ermeni kuruluşlarıyla A SA LA ve ARA gibi Ermeni terör örgütlerinin, “ 1915 yılında 1.5 milyon Erme- ni’nin Talât P ^ a ’nın emriyle soykırıma uğratıldığı” yolundaki iddialarını yalanlayan belgelerde, o dönemdeki Gregoryen ve K a tolik Ermenilerin toplam nüfu sunun 1 milyon 2S6 bin 403 olduğu görülüyor.
Türkiye’nin 1915 olayları sı rasında, Anadolu’da en çok 1 milyon 300 bin Ermeni’nin yaşa dığı yolundaki resmi görüşünü yeniden ve tümüyle doğrulayan istatistikler arasında yer alan bir başka listede ise, Ermeni nüfu sunun vilayetlere göre dağılımı yer alıyor ve Ermenilerin hiçbir bölgede çoğunluğu oluşturma dıkları ifade ediliyor.
Son günlerde, özellikle Sov yet Ermenistanı’ndaki tarihçiler tarafından ortaya atılan ve 20. yüzyılın başlarında, Anadolu’da 2-2.5 milyon Ermeni’nin yaşadığı şeklindeki iddiaların yalan oldu ğu Talât P aşa’ya ait belgelerde
• Sad ra za m Talat Paşa'nın eşi Hayriye Talat Baf-
ralı'nın ölüm ünden sonra, evinde bulunan bel
geler, 1915 yılında 1.5 m ilyon Erm eni'nin
öldürüldüğü yolundaki Erm eni iddialarının tü
müyle gerçek dışı olduğunu kanıtlıyor
ortaya çıkarken, 1915 göçünde Batı Anadolu’da yaşayan Erm e nilerin yerlerinden oynatılmadı- ğı ve Doğu’dan Güney’e göç ettirilen Ermenilerin de, yeni yer leşim merkezlerine sağ-salim var dıkları vurgulanıyor.
Talât P aşa’nın eşi Hayriye Talât Bafralı’mn evindejbulunan belgeler arasında, Paşa’nın Bi rinci Dünya Savaşı’ndan sonra gittiği Almanya’da kaleme aldı ğı anılarının Almanca tercüme lerinin aşıtları da ortaya çıktı. Talât Paşa tarafından Türkçe ya zılan, ancak Almanya’da basıl ması planlandığı için, eşinin bazı mücevherlerini satarak Alman- ca’ya tercüme ettirdiği anıların Türkçe aşıtları kaybolmuş ve Hüseyin Cahil Yalçın tarafından yeniden Türkçe’ye çevrilerek, İs tanbul’da, 1946 yılında yayınlan mıştı.
Bu arada yine belgeler arasın da bulunan ve eski cumhurbaş k an la rın d a n C elâ l B a y a r tarafından Hayriye Talât Ha- mm’a yazılan üç mektupta, ken disi de Talât Paşa’nın liderliğini yaptığı İttihat ve Terakki Parti- si’nln eski bir mensubu olan Ba- y a r’ ın , a n ıla rın T ü r k ç e ’ ye
çevrilerek basılması için çaba gösterdiği ve Paşa’nın cenazesi nin Türkiye’ye nakledilmesi için çalışmalarda bulunduğu anlaşı lıyor. Anıların yayınlanmasından dört yıl önce, 1942'de, Talât Pa- şa'nın el yazısıyla olan orijinal leri arayan Celâl Bayar, Hayriye Talât Hanım ’a yazdığı mektup larda “ A nılan, P aşa’ nın üslu buyla ve Türkçe aslından bastı- nrsak, kıymeti daha yüksek olur” diyor. Bayar daha sonra, cenazenin geçici olarak bulundu ğu A lm anya’dan getirtilerek Hürriyet Tepesi’nde defnedilme si için hükümet nezdinde gerek li girişimlerde bulunduğunu da bildiriyor.
M ektup lardan, 25 Şubat 1944’te İstanbul’a getirilerek bü yük bir askeri törenle Hürriyet-i Ebediyye Tepesi’ne gömülen T a lât Paşa'nın cenazesinin nakledil m esin in , C elâ l B a y a r ’ ın çabalarıyla gerçekleştiği anlaşılı yor.
İttihat ve Terakki Partisi’nin liderlerinden eski sadrazam T a lât P aşa, şehit edilişinin 64. yıl dönümü münasebetiyle, bugün mezarı başında askeri törenle anılacak.
Talat Paşa kimdir?
IIR C A A LİLİ sorgu yargıcı |Ahmed Vasıf Kfendi’nin oğlu
olan Mehmet Talât Paşa, 20 Ağustos !874’lc Edirne'de doğdu, Or taokulu bitirdikten sonra babasınlh ölümü üzerine öğrenimini yanda bı rakarak Posta-Telgraf tdaresi’ne me mur olarak giren Mebmel Taliı, Selanik'te seyyar postâcılık yaptı ve bu arada İttihat Terakki Partisi'ne ka
tıldığı için tutuklanarak 25 ay hapis yattı.
1908 Meşrutiyeti’nden sonra mil letvekili seçilen Mehmet TaMt, önce İçişleri, daha sonra da Posta-Telgraf bakanlıklarına getirildi, ünlü “ B a b I
ali Baskını” ndan sonra da sadrazam oldu ve kendisine “Paşa” unvanı ve rildi. Birinci Dünya Savaşı yıllarında Anadolu’da başgösteren Ermeni olay lar sırasında aldığı önlemler nedeniyle, Ermeniler tarafından “en büyük düşman” ilan edilen Talât Paşa, sa vaş sonrasında yerleştiği Berlin'de 15 M an 1921 günü. Sogomon Talleryan adlı bir Ermeni terörist tarafından öl dürüldü. Katil, yapılan duruşmasın da “ suçsuz” görülerek serbest bırakıldı.
Talât Paşa’nın 23 yıl Almanya' da kalan cenazesi, 25 Şubat 1944’te İstanbul’a getirilerek, büyük bir as keri törenle Hürriyet-i Ebediye Tepe- si’ne defnedildi.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Tonos Arşivi
