UC »»•“*' <*1?
Miluiiııalı Sultan Camisi Kulliytsi.
The Mihrimah Sultan nligious
I
stanbul could almost be said to be Mimar Sinan's
city with over 100 o f his buildings still gracing the
skyline. The great Ottoman architect Sinan had
the fortune to ivork as an architect when the empire
was at its pinnacle o f power and wealth. Most tourists
visit his masterpiece, the Süleymaniye Mosque. Howev
er, in order to understand why Islanbulites continue to
revere the 16th century genius who shaped their city, a
newcomer must make a few short detours to encounter
some o f the other mosques built by the Ottoman master.
The M ihrim ah Sultan M osque
The road off-the-beaten-path begins at the Edim e
Kapı, the city gate through which Mehmet the Conquer
or rode triumphantly to take Constantinople from the
Byzantines in 1453. Just inside the walls stands one o f
Sinan's most dramatic structures, the Mosque o f Prin
cess Mihrimah Sultan.
Like her father, Sultan
Süleyman, Princess Mihrimah had a passion for build
ing; as the wife o f Rüstem Paşa, one o f the 16th centu
ry's most powerful viziers, she also had the wealth to sup
port her architectural endeavors.
The Edime Kapı mosque complex is situated on the
highest point o f the old city. Taking fu ll advantage o f
the prominent locale, Sinan further elevated the mosque
by raising it on a vault-supported platform. A single
minaret soars high above the city's walls and still serves
as a beacon fo r weary travellers entering Istanbul from
Thracian lands.
You enter the mosque's courtyard from Fevzi Paşa
Caddesi and pass through
a small gate and up a flight
o f stairs. Student cells o f
the medrese, or the theology
school, surround all three
sides o f the courtyard. A
few other subsidiary build
ings - a bath, soup kitchen,
shops whose income helped
to endow the mosque, and
tombs — were originally
part o f the religious com
plex. Most have suffered
over the years from the com
bined hazards o f earth
quakes and poor restora
tion.
Passing through the
domed portico area into the
central space o f the
mosque, you are immedi
ately stmck by the unusu
ally light and airy quality
o f the interior. To achieve
this effect, Sinan used a
single lofty dome supported
by four piers and flanked by
two rows o f smaller
cupo-Mihrimah Sultan Camisi
Sokullu M ehmet Paşa Camisi
MİMAR SİNAN'IN
GİZLİ ŞAHESERLERİ
K
lasik Osmanlı mimarisinin büyük ismi Mimar Sinan ile İtalyan sanatçı Michelangelo arasında birçok paralellik çizmek mümkün. Her iki usta da onaltıncı yüzyılda yaşamış, imparatorlukları nın en güçlü olduğu bir dönemde mimarlık yapma şansını bulmuşlardır. Bugün her ikisi de kendi ülkele rinde hiç eksilmeyen bir saygıyla anılıyorlar. Roma'ya ya da Floransa'ya yolu düşen her yabancıya öncelikle Michelangelo'nun eserlerini görmesi öğütlenir. Oysa İstanbul'da, genellikle Mimar Sinan'ın eserlerinden pek azı turistik güzergâha dahil edilmekte. Evet, Si- nan'nın şaheseri kabul edilen Süleymaniye Camisi'ni görmeden geçmek olmaz. Fakat İstanbulluların kent lerini dört yüz küsur yıl önce şekillendirmiş olan bu ya- raücı dehaya bugün hâlâ hayranlık duymalarının sebe bini anlamak için, güzergâhın biraz dışına çıkıp, ünlü ustanın diğer camilerine de bir göz atmak gerekli.Mihrimah Sultan Camisi
Yola Edirnekapı'dan başlayalım. 1453'de İstan bul'un yeni sahibi Fatih Sultan Mehmet'in şehre girişi ne tanık olan bu kapının hemen içinde, Sinan'ın en dramatik yapılarından biri gizli: Mihrimah Sultan Ca misi. Mihrimah Sultan imar tutkusunu babası Sultan
Süleyman'dan, bu tutku yu gerçekleştirmek için gerekli malî gücü ise 16. yüzyılın en kudreüi vezir lerinden biri olan kocası Rüstem Paşa'dan almış. Edirnekapı Camisi ve külliyesi eski kentin en yüksek noktasında (Bi zans döneminde St. Ge- orge M anastırı’nın bu lunduğu tahmin edilen alanda) yaşamakta. İnşa at alanının doğal yüksek liğiyle yetinmeyen Sinan, tonozlu bir platform ara cılığıyla camiye daha da rakım kazandırmış. Sur lara iyice yukarıdan ba kan caminin tekminaresi bugün bile İstanbu l’a Trakya'dan yaklaşan yor gun yolcular için bir işa ret feneri vazifesi görü yor.
Caminin girişi Fevzi Paşa Caddesi'nde. Caddedeki küçük kapıdan bir dizi basamakla caminin avlu suna çıkılıyor. Avlunun dört kenarından üçü
bü-Sinan's great achivement... Watts of windows and light.
Mimar Sinan'ın büyük ustalığı... Cam ve ışıkla bütünleşen duvarlar.
las. Because the walls
within the fo u r great
arches are not weight
bearing,
he could
puncture them with
myriad windows. This
greatly increased the light
that reached the interior,
in much the same way
Gothic architects replaced
the stone walls o f Euro
pe's cathedrals with
stained glass.
Perhaps out o f filia l
re sp e c t,
P r i n c e s s
Mihrimah did not ask
Sinan to challenge the
scale o f her father's
Süleymaniye Mosque, but
the dramatic placement o f
her building and its
light-flooded interior combine
to make it one o f Mimar
Sinan's most dramatic
buildings as well as a
bold
a r c h i t e c t u r a l
statement by a headstrong
daughter.
On a cold
winter day it is one o f the
brightest
spots
in
Istanbul.
T he Sokollu M eh met Paşa M osque
On the opposite side o f the old city, a short walk from
the Sultan Ahmet Mosque lies another o f Sinan's
formidable architectural works: the Sokollu Mehmet
Paşa Mosque. Sokollu Mehmet served as Ottoman
vizier for 33 years to three different 16th century sultans
- Suleyman the Magnificent, Selim II and Murat III.
He is remembered fo r his attempt to dig a canal
connecting the Don and the. Volga rivers, a move which
would have given the Ottomans supremacy over the
Black Sea as well as the Caspian Sea and Central Asian
trade routes. Although the Don-Volga canal project was
never completed, the vizier had both the enthusiasm and
the foresight to begin planning another canal - this time
at Suez.
To reach the Sokollu Mehmet Paşa Mosque, you take
Şehit Mehmet Paşa Street from the Hippodrome; this
winds its way down a steep incline, to the entrance o f the
mosque complex. Faced with the challenge o f building a
mosque, on a sloping and awkwardly proportioned site,
Sinan created a split level compound by elevating the
medrese and courtyard on a platform.
To enter the complex, you take the dark marble
staircase that tunnels under the medrese's classroom
and deposits you in the light and spacious courtyard one
level above the street.
Sinan played with dark
and light and the confined
and the open spaces o f this
entryway, manipulating
the site's shortcoming to
create a unique Baroque
like composition.
You enter the mosque itself
through a seven-domed
portico supported by
recycled
B y z a n t in e
columns. Sinan's plan for
the mosque was that o f a
dome inscribed in a
h e x a g o n a l
f r a m e .
Without large columns or
piers to obstruct your view,
the building has a great
sense o f spatial integrity.
The most appealing part
o f the interior is the rich
program o f decoration.
T h e
f l o r a l
a n d
calligraphic İznik tiles are
a panoply o f emerald
greens, turquoise, deep
blues and bright reds and
are some o f the finest ever
issued from the royal İznik
kilns.
According to
A ptullah Kuran, an
expert on Sinan's architecture, the stained glass panels
above the mihrab or prayer niche are rare and
contemporary examples o f 16th century Ottoman
glasswork.
I f you look closely above the mihrab and the central
door, you can see small black stones imbedded in brass
medallions. These are fragments from the Kaaba stone
in Mecca which were given to Sokollu Mehmet in
acknowledgment fo r his financial support o f extensive
restorations at the holiest Muslim sanctuary.
The Sokollu Mehmet Paşa Mosque is always bustling
with young students who attend Koran courses in the
old medrese, and tourists visiting this site are still rare
enough to elicit excitement and curious reactions from
the children. The complex's environs retain much o f
their old Ottoman character, and a number o f wooden
houses have been restored and converted into cosy,
inexpensive pensions.
Whether you decide to stay near the Sokollu, or just
visit fo r an hour or two, your efforts to get off the beaten
track to see some o f Mimar Sinan's other masterpieces
will be well-rewarded. A few short detours will show you
that some o f the greatest architectural treasures o f this
city are hidden in its smaller and less explored pockets.
Lucienne Thys-Senocak Rare 16th century stained glass and splendid İznik tiles decorate the wall above the mihrab.
Mihrap duvarı nadide 16. yüzyıl vitrayları ve İznik çinileriy le süslü.
msmmm
A split-level plan resolved the awkward sloping site.
SokuUu Mehmet Paşa Camisi nin arazi meyilini Mimar Sinan iki kademeli inşa yöntemiyle çözdü.
- fbîV.v>>.; ' A ' ‘ , •
•
1 K
*li
tünüyle külliye mendresesinin öğrenci hücreleriyle çevrili. Gene külliyeye dahil olan hamam, aşevi, vakıf dükkanları ve türbeler ise ne yazık ki geçmiş deprem lere ve özensiz restorasyon çalışmalarına yenik düşmüş bulunuyor.
Kubbeli revakın ardında uzanan cami iç mekânı ina nılmayacak derecede aydınlık ve havadar. Sinan bu et kiyi yaratmak için dört payanda üzerinde tek ve çok yüksek bir kubbe yapıp, bunu iki sıra küçük kubbecikle genişletmiş. Tıpkı Gotik mimariyle birlikte Avrupa (ka tedrallerinin taş duvarlar yerine vitray pencerelere ka vuşması gibi, Mihramah Sultan Camisi de kubbenin yükünü taşıyan dört büyük kemerin altındaki geniş du varları baştan başa kaplayan sayısız pencereyle gün ışı ğına kucak açıyor.
Mihrimah Sultan Camisi fazla büyük sayılmaz. Belki de Sultan, babasının yaptırdığı Süleymaniye Cami- si'yle boy ölçüşmekten özellikle kaçınmıştır. Gene de, ismini verdiği caminin mimari özellikleri, başına buy ruk bir kız evlada yaraşacak bir tablo çiziyor. Kentin en yüksek tepesinde konumlanışı, tek başına ufka mey dan okuyan minaresi ve ışığa boğulmuş iç mekânıyla, Mihrimah Sultan Camisi aynı zamanda Mimar Si nan'ın da en çarpıcı eserlerinden birini oluşturuyor. Hele soğuk bir kış gününde, İstanbul’da gidebileceği niz en güzel yerlerden biri olduğuna hiç kuşku yok!
Sokullu Mehmet Paşa Camisi
Sinan'ın yapıtlarından bir diğeri de, eski kentin öbür ucunda, Sultan Ahmet Camisi'nin az ilerisinde yükselen Sokullu Mehmet Paşa Camisi. Bosnalı bir din adamının oğlu olarak dünyaya gelen Sokullu, devriş- me ocağında eğitim gördükten sonra sarayda hızla yükseldi. 1552'de Rumeli
Kazaskerliğine atanması nın ardından otuz üç yıl boyunca ardı ardına üç padişaha, Muhteşem Sü leyman, II. Selim ve III. Murat'a vezirlik etti. Bu, gerçekten ileri görüşlü devlet adamının Don ve Volga nehirlerini bir ka nalla birbirine bağlama girişimi bugün bile hatır lanıyor. Karadeniz'de Os manlI hakimiyetini pekiş tirmeyi ve Hazar Deni- zi'yle eski Orta Asya tica ret yollarını imparatorlu ğa bağlamayı amaçlayan Don-Volga kanalı projesi gerçi tam am lanam adı, fakat Sokullu hiç eksilme yen bir dirayetle bu sefer Süveyş Kanalı’nı planla maya başlayarak ileri gö rüşlülüğünü bir kez daha kanıtladı.
Sokullu Mehmet Paşa Camisi'ne giden yol At Meydanı'ndan başlıyor. Meydanın güneybatı kö
şesinden açılan ve iki yanında eski ahşap evlerle kıvrı larak uzanan Şehit Mehmet Paşa Sokağı, hatırı sayılır derecede dik ve yokuşun alt ucunda külliyenin giriş ka pısına ulaşıyor. Arsa eğimli ve orantısızdır. Bu koşullar altında Sokullu'nun ismine yaraşacak kadar kuvveüi ve gözalıcı bir cami inşa etmeyi hedefleyen Sinan, medre se ile avluyu bir platform üzerinde yükselterek çok kat manlı bir külliye yaratmış.
Giriş kapısında başlayan koyu renk mermer merdi venler, medrese dersanesinin altında uzanan dar tüne lin sonunda sokak seviyesinin bir kat üzerindeki aydın lık ve ferah avluya açılıyor. Karanlık ve aydınlık, kapalı giriş ve açık alan... bu zıtlıklar aracılığıyla, Sinan arsa nın dezavantajını kendine özgü barok bir kompozisyo na dönüştürmüş.
Caminin girişinde yedi kubbeli bir revak var. Bu re vakın sütunlarından bir kısmının Bizans eseri ait oldu ğu iddia edilmekte. Sokullu Mehmet Paşa Camisi'nin kubbesi altıgen bir çerçeve üzerinde yükseliyor. İç mekânda akışı bozan büyük sütun ya da payandaların olmaması, Sokullu Camisi'ne eşsiz bir mekânsal bütün lük özelliği kazandırıyor.
Cami içinin en çarpıcı yanı İznik çinileri, vitray ve mermerlerden oluşan zengin süslemeler. İznik ocakla rının en güzel ürünlerinden olan çiçekli ve hadi çiniler zümrüt yeşili, türkuaz, lacivert ve al bir örtü halinde tüm duvarları kaplıyor. Sinan mimarisinin başlıca uz manlarından Aptullah Kuran'a göre, mihrabın üzerin deki vitraylar da camiyle ayın tarihi taşıyor ve 16. yüzyıl Osmanlı cam işçiliğinin son derece nadir örneklerini oluşturuyor.
Sokullu Mehmet Paşa vezirliği sırasında Mekke'deki restorasyon çalışmalarına malî destek sağlamış. Bu desteğin anısına Mekkeli- ler tarafından armağan edilen Kâbe taşı parçaları da pirinç plakalara kakıl mış olarak mihrabın üze rini süslüyor.
Sokullu Camisi, günün her saatinde eski medre sede Kuran kursuna gelen öğrencilerle dolu. Turist lerin pek rağbet etmediği bir yer olduğu için, yaban cı bir ziyaretçi çocuklar arasında bir hayli heyecan uyandırabiliyor. Caminin çevresi son yıllarda geçir diği değişimlere rağmen eski Osmanlı özelliklerini korumakta. Burada yakın zamanda restore edilip makul fiyatlı pansiyonlar halinde işletilmeye başla nan ahşap evlerse Sulta nahmet'teki piyasa otelle rine sıcak bir alternatif oluşturuyor.
Lucienne Thys-Şenocak Jewels o f light are filtered through delicate stained glass.
Caminin içini zarif vitraylardan süzülen gün ışığı aydınlatı yor.
SKYLIFE 1/91 7 3
