PORSELEN RESTORASYONLARDA TEKRARLANAN FIRINLAMA LEM N N ETK S N N
D J TAL FOTOGRAMETR YÖNTEM LE NCELENMES
*Dr. Serhan AKMAN **Prof.Dr.Gürcan ESK TA CIO"LU
ÖZET
Bu çal mada deformasyonlar n mikron seviyesinde 3 boyutlu olarak ölçülebildi i dijital fotogrametrik yöntem kullan larak dental porselenlerde tekrarlanan f r nlamalar n boyutsal stabilite üzerine etkisi ara t r lm t r. 20 adet metal destekli, 20 adet metal desteksiz örnek haz rlanm t r. 5ki ayr porselen sisteminde belirlenen noktalar aras nda tekrarlanan f r nlamalar takiben vektörel uzunluk ölçümleri yap ld . Pictran D ve Pictran B programlar kullan larak örnekler üzerinde olu turdu umuz noktalar n n koordinatlar tespit edildi. Elde edilen veriler NedCad program na aktar larak analizler gerçekle tirildi.
Bulgular istatistiksel ve görsel olarak de erlendirildi. Sonuçlar:
1- Tekrarlanan f r nlama i leminin boyutsal stabilite üzerine etkisi vard r.
2- Tekrarlanan f r nlama i leminde aksiyal yüzler boyutsal stabilite aç s ndan okluzal yüze oranla daha fazla etkilenmektedir.
3- 5statistiksel olarak iki porselen sistemi aras nda bir fark ç kmamas na kar n görsel olarak benzer davran larda farkl seviyeler net olarak gözlemlenmi tir.
4- F r n içerisinde porselen örneklerin pozisyonu s ve bas nç alt nda ak kanl k kazanan materyal için yüzey stabilitesi aç s ndan önem ta r.
5- Tekrarlanan f r nlamalarda porselenin fiziksel ve kimyasal yap lar ndaki de i im sonucu termal expansiyonda cam geçi s s na kadar bilinen lineer art
ekli de i mektedir.
Anahtar Sözcükler: Porselen , Fotogrammetry
SUMMARY
In this study, the effects of the repeated firing procedure in the dental porcelain on the dimensional stability have been investigated using the digital photogrammetry, which can measure the deformations in the three-dimension at micron level. Twenty metal-supported and twenty metal free specimens were prepared. Following the repeated- firing between the determined points in two different porcelain systems, the vektoral lengths were measured. The coordinates of the determined points on the specimens were determined using Pictran D and Pictran B programs. The data were analyzed after they were transferred into Nedcad program.
The findings were evaluated statistically and visually. Results:
1- The repeated-firing procedure has an effect on the dimensional stability
2- Axial sides are affected greater than the occlusal sides during the repeated-firing procedure in terms of dimensional stability
3- While there was no difference between the two porcelain systems statistically, different levels were observed clearly in the similar behaviors
4- The position of the porcelain specimens in the oven is vital for the surface stability as the material gets fluid under the heat and pressure
5- As the results of physical and chemical changes of porcelain in the repeated-firing, the linear increase shape, which is known upto the glass-transfusion heat in thermal expansion, can vary.
G R
Restoratif di hekimli inde, fonksiyon ve esteti in sa lanabilmesi amac ile kullan lan materyallerin yap sal özellikleri, tedaviden beklenilen ba ar y önemli ekilde etkilemektedir. Di hekimli i uzun y llardan günümüze kadar bu materyalleri en iyiye yakla t rma çabas içindedir. Do al di ile estetik uyum sa lanmas , dokular ile iyi ili ki kurmas ve di er malzemelere göre daha stabil olmas n n yan s ra canl bir di in esteti ine en yak n görüntüyü vermesi nedeni ile porselen materyaller tercih edilmektedir.6
Fotogrametri, foto rafik görüntülerin ve yay lan elektromanyetik enerjinin biçimlerinin kay t, ölçme ve yorumlama i leri sonucu fiziksel cisimler ve çevre hakk nda güvenilir bilgileri ortaya koyan, akustik enerji ekilleri ile manyetik olaylar n analizini de yapan bir bilim dal d r.1 Dijital fotogrametrinin kullan c lara sundu u en
büyük avantajlardan birisi görüntü e leme teknikleri ve d yöneltme parametreleri yard m yla objenin üç boyutlu say sal modelinin olu turulmas d r.23
Bu çal mada deformasyonlar n mikron seviyesinde 3 boyutlu olarak ölçülebildi i dijital stereo-fotogrametrik yöntem kullan larak dental porselenlerde tekrarlanan f r nlamalar n boyutsal stabilite üzerine etkisi ara t r ld .
Porselen yap m ve tamiri esnas nda yap lan tekrarlanan f r nlamalar porselende baz de i imlerine neden olmaktad r. Porselenin boyutlar nda meydana gelen de i imler okluzyon ve konturlarda istenmeyen sonuçlara sebep olabilir. F r nlama say s n n porselen restorasyonlar n okluzal ve aksiyal boyutlardaki de i imlere etkisini matematiksel olarak bilmek, pratik uygulamalarda klinisyen ve teknikerlere rehberlik edecek, ilgili bilim alanlar na katk sa layacakt r.
MATERYAL VE METOT
Bu çal ma Selçuk Üniversitesi Di hekimli i Fakültesi Protetik Di Tedavisi Anabilim Dal Laboratuarlar ve Mühendislik Mimarl k Fakültesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisli i Bölümü Say sal Görüntü 5 leme laboratuarlar nda yap ld .
Porselen uygulamalar nda tekrarlayan f r nlamalar n boyutsal stabilite üzerine etkisini ara t rmay amaçlayan çal mam zda 20 adet metal destekli (5voclar IPS Classic
Liechtenstein), 20 adet metal desteksiz (5voclar IPS Empress 2 Liechtenstein) örnek haz rlanm t r (Resim 1, Resim 2). 5ki ayr porselen sisteminde haz rlanan örnekler 1. 2. ve 3. dentin f r nlama i leminden sonra boyutsal stabilite yönünden fotogrametrik yöntemle de erlendirilmi tir.
Resim 1 : Metal desteksiz 5voclar IPS Empress 2 örnekler
Resim 2 : Metal destekli ivoclar porselen örnekler
Örneklerin haz6rlanmas6:
Porselen örnekleri standart ekilde haz rlamak amac yla paslanmaz çelikten yakla m aç s 4 derece, boyu 7,5 mm olan die model haz rland . Die üzerinde 1,5 mm kal nl nda standart porselen örnekler haz rlanmas nda
kullan lmak üzere 4 parçadan olu an kal p haz rland (Resim 3).
Resim 3 : Standart örnek olu turmada kullan lan kal p
Haz rlanan ana modelin ilave reaksiyonlu ölçü maddesi (Elite H.D. Zhermack 5taly) ile ölçüsü al nd . Metal destekli porselen örneklerin haz rlanmas amac yla geli tirilmi sert alç dan (Glastone 2000 Konya) modeller elde edildi. Alç modeller üzerinde dald rma mum tekni i kullan larak 0,5 mm kal nl nda mum (Geo 494-0300 Renfert Hilzingen Germany) modelajlar olu turuldu. Fosfat ba l rövetman (Supervest GF Legierungen) kullan larak döküm için örnekler haz rland . Dökümlerde Cr-Ni (Delta Ceramics TR5TECH) ala m kullan ld . Dökümler rutin artlarda indüksiyon döküm cihaz nda (Fornax 35K .BEGO) yap ld . Dökümler oda s cakl nda so utularak 110 mikrometre alüminyum oksitle kumlan p döküm incileri uzakla t r larak die modele uyumlamalar gerçekle tirildi.
Metal desteksiz porselen örneklerin haz rlanmas nda ana modelden al nan ölçü içine die materyali (AlphaDie MF, Schütz-Dental Gmbh, Rosbach, Germany) dökülüp örneklerin mum (Yeti Dentalprodukte Gmbh 78234 Engen Germany) modelajlar yap ld . Mum örnekler IPS Empress 2 özel rövetman na al nd . IPS Empress2 örneklerde özel f r n (EP 500, Ivoclar Aktiengesellschaft, Schaan, Liechtenstein) kullan larak 0,5 mm kal nl nda standart core altyap olu turuldu.
Ultrasonik temizleyici (Biosonic JR, Whaledent Int N.Y., USA.) kullan m ndan sonra porselen kal nl n 1.5mm olacak ekilde standardize eden kal p yard m yla
20 tane metal destekli, 20 tane de metal desteksiz 5voclar porselen örnek, üretici firman n talimatlar yla haz rland .
Örnekler üzerinde okluzalde 4, aksiyalde 4 nokta rastgele frezle (North bel 467 5taly) i aretlendi. Bu i aretler i aretleyici kalemle (Dixon Ch ne Marker Brown Hi-Heat Brun Chaleur Intense) belirginle tirildi (Resim 4, Resim 5).
Resim 4 : 5 aretleyici kalem
Örneklerin ölçümü:
Örneklerde hesaplanacak vektörel uzunluklar n tan mlanmas :
1-2 aras mesafe A , 2-4 aras mesafe B , 2-3 aras mesafe C olarak adland r ld .5-6 aras mesafe D , 6-8 aras mesafe E, 6-7 aras mesafe F olarak tan mland (Resim 6).
Resim 6 : A B C D E F vektörleri
Örneklerin 1.,2.,3. f r nlamay takiben ölçümler; A B C D E F uzunluklar n n belirlenmesi eklinde gerçekle tirilmi tir.
Fotogrametrik de erlendirme:
Fotogrametrik de erlendirme yapmak amac yla üzerinde 3 boyutlu koordinatlar bilinen 16 adet noktaya sahip paslanmaz çelik ölçüm modeli haz rland (Resim 7).
Resim 7 : X ,Y ,Z koordinatlar bilinen 16 nokta içeren paslanmaz çelik model
Noktalar n X Y ve Z koordinatlar bilgisayar destekli torna (NV 500A/40 Mori Seiki Japan Yamato Koriyama C ty) yard m yla olu turuldu ve noktalar n koordinatlar n n do rulu unun sa lamas Nikon V 12 projectör kullan larak gerçekle tirildi (Resim 8).
Ölçüm modelinde, X, Y, Z koordinatlar bilinen toplam 16 kontrol noktas mevcuttur. 5ncelenen örnekler bu modelin merkezine yerle tirilerek dijital görüntüler al nd .
Kullan lan kamera Nikon Coolpix 950 dijital kamerad r. Foto raf çekiminde standardizasyon için tripot (U 8000 Sl k Tha land) kullan ld .
Odak uzakl 7-21 mm aras nda de i mektedir Obje küçük oldu u için Zoom In (f=21 mm) durumunda resim çekimi 1600-1200 çözünürlükte yap lm t r. Nikon Coolpix 950 metrik olmayan bir kamerad r. Kamera kalibrasyonu S.Ü. Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisli inde olu turulan test alan nda yap lm t r
Fotogrametrik de erlendirme Pictran yaz l m nda yap lm t r. Tüm ölçümlerde Compaq Presario 3005 (Hewlett Packart Company) bilgisayar kullan lm t r. Her bir ölçüm için 3 foto raf 1600-1200 çözünürlükte elde edildi. Bu foto raflar Photoshop Versiyon 7,0 program kullan larak siyah beyaza dönü türüldü.
Projelerde üçer foto raf Pictran D ve Pictran B programlar kullan larak porselenler üzerinde olu turdu umuz 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 noktalar n n koordinatlar belirttikleri vektörel uzunluklar n hesaplanabilmesi için tespit edildi (Resim 9).
Resim 9 : 1,2,3,4 noktalar n n çelik kal ptaki 1 noktas na göre X,Y,Z, koordinatlar
Elde edilen noktalar n X, Y, Z koordinatlar NedCad program na aktar ld . Okluzalden ve aksiyalden yap lan ayr ayr ölçümlerle olu turulan vektörel uzunluk de erleri NedCad program yla elde edildi.
Elde edilen verilere Minitab versiyon 10,5 kullan larak Kolmogorov-Simirnov ve Varyanslar n Homojenli i Testi uygulanarak alfa=0,05 anlam seviyesinde parametrik test uygulan p uygulanamayaca test edildi.
Her bir ölçüm grubumuzun içinde 1., 2., ve 3. f r nlama de erleri vard r. Bu de erlere SPSS versiyon 10,0 kullan larak Repeated Measures Anova uyguland .
Metal destekli ve metal desteksiz porselen örneklerin 1. ,2. ,ve 3. f r nlama de erleri aras nda fark olup olmad test edildi. Gruplar aras nda fark oldu unun tespitinden sonra hangi f r nlamalar aras nda fark oldu unu tek tek belirlemek amac yla tüm gruplar aras nda Paired T testi ve Wilcoxon testi yap ld .
Porselen sistemleri aras nda fark olup olmad n belirlemek için her f r nlama a amas nda porselen örneklerde vektörel uzunluklarda meydana gelen küçülmeler f r nlamadan önceki de erlere bölünerek de i imler yüzde olarak hesapland . Parametrik test varsay mlar n yerine getiren gruplara 5ndependent t testi , yerine getiremeyen gruplara Mann Whitney U Testi uygulanm t r. Böylece metal destekli ve metal desteksiz örneklerin yüzde büzülmeleri aras nda fark olup olmad test edilmi tir.
BULGULAR Fotogrametrik ölçüm sonuçlar6:
Metal destekli ve metal desteksiz örneklerin okluzal ve aksiyal yüzlerdeki A B C D E F vektörel uzunluk de erleri ölçülüp f r nlamalarla olu an vektörel uzunluklardaki de i imlerin analiz bulgular tablolarla sunulmu tur (Tablo 1-Tablo 2).
F6r6nlama say6s6 Ortalama de@er Standart sapma 1.f6r6nlama 2702,5 391,0428 2.f6r6nlama 2664,5 387,4271 A 3.f6r6nlama 2639 398,9051 1.f6r6nlama 5121,5 294,0869 2.f6r6nlama 5081,5 286,0121 B 3.f6r6nlama 5077,5 280,1292 1.f6r6nlama 4365 247,3331 2.f6r6nlama 4353,5 254,4814 C 3.f6r6nlama 4346,5 255,2867 1.f6r6nlama 5721 567,3846 2.f6r6nlama 5630,5 569,6303 D 3.f6r6nlama 5589,5 573,2041 1.f6r6nlama 7661 331,6768 2.f6r6nlama 7591 332,9912 E 3.f6r6nlama 7535 349,8195 1.f6r6nlama 5122 518,506 2.f6r6nlama 5055 511,4839 F 3.f6r6nlama 5033 508,5904
Tablo 1: Metal destekli porselen örneklerde ortalama vektörel
uzunluk de erlerinin f r nlama say s ve porselen tipi ile de i imi (mikrometre)
F6r6nlama say6s6 Ortalama de@er Standart sapma 1.f6r6nlama 3228,5 491,6382 2.f6r6nlama 3182,5 505,5469 A 3.f6r6nlama 3154,5 492,5922 1.f6r6nlama 5334 347,5841 2.f6r6nlama 5287,5 338,9593 B 3.f6r6nlama 5275 336,1959 1.f6r6nlama 4493,75 968,8556 2.f6r6nlama 4456,65 955,2008 C 3.f6r6nlama 4427,95 944,7589 1.f6r6nlama 7050,6 413,0768 2.f6r6nlama 6971,6 427,18 D 3.f6r6nlama 6899,65 419,4876 1.f6r6nlama 8360,25 350,8504 2.f6r6nlama 8258,65 352,1477 E 3.f6r6nlama 8192,95 347,1877 1.f6r6nlama 5054,5 650,9465 2.f6r6nlama 4994 643,4888 F 3.f6r6nlama 4969,5 631,9933
Tablo 2: Metal desteksiz porselen örneklerde ortalama vektörel uzunluk de erlerinin f r nlama say s ve porselen tipi ile de i imi (mikrometre)
statistiksel de@erlendirme bulgular6:
1. , 2., ve 3.f r nlama de erleri aras nda istatistiksel fark olup olmad Repeated Measures Anova testiyle incelendi (Tablo 3-Tablo 4).
P F Mauchly'nin küresellik testi P sonuçlar6 A vektörel uzunlu@u 0,000 18,408 0,002 B vektörel uzunlu@u 0,000 11,112 0,080 C vektörel uzunlu@u 0,116 2,278 0,000 D vektörel uzunlu@u 0,000 23,898 0,011 E vektörel uzunlu@u 0,000 25,817 0,000 F vektörel uzunlu@u 0,000 20,154 0,010
Tablo 3: Metal destekli porselen örneklerde alfa=0,05 anlam seviyesinde Repeated Measures Anova sonuçlar
P F Mauchly'nin küresellik testi P sonuçlar6 A vektörel uzunlu@u 0,000 16,400 0,631 B vektörel uzunlu@u 0,001 8,446 0,258 C vektörel uzunlu@u 0,000 45,229 0,063 D vektörel uzunlu@u 0,000 73,913 0,820 E vektörel uzunlu@u 0,000 59,710 0,017 F vektörel uzunlu@u 0,000 38,389 0,012
Tablo 4: Metal desteksiz porselen örneklerde alfa=0,05 anlam
seviyesinde Repeated Measures Anova sonuçlar
Hangi f r nlama gruplar aras nda fark oldu unu tek tek belirlemek amac yla Paired T testi ve Wilcoxon testi uygulanm t r (Tablo 5).
Gruplar Metal destekli porselen örneklerde P de@erleri Metal desteksiz porselen örneklerde P de@erleri A vektörel uzunlu@u 1.f6r6nlama
A vektörel uzunlu@u 2.f6r6nlama 0,000 0,002 A vektörel uzunlu@u 1.f6r6nlama
A vektörel uzunlu@u 3.f6r6nlama 0,000 0,000 A vektörel uzunlu@u 2.f6r6nlama
A vektörel uzunlu@u 3.f6r6nlama 0,005 0,031 B vektörel uzunlu@u 1.f6r6nlama
B vektörel uzunlu@u 2.f6r6nlama 0,001 0,007 B vektörel uzunlu@u 1.f6r6nlama
B vektörel uzunlu@u 3.f6r6nlama 0,002 0,003 B vektörel uzunlu@u 2.f6r6nlama
B vektörel uzunlu@u 3.f6r6nlama 0,620 0,522 C vektörel uzunlu@u 1.f6r6nlama
C vektörel uzunlu@u 2.f6r6nlama 0,284 0,000 C vektörel uzunlu@u 1.f6r6nlama
C vektörel uzunlu@u 3.f6r6nlama 0,091 0,000 C vektörel uzunlu@u 2.f6r6nlama
C vektörel uzunlu@u 3.f6r6nlama 0,069 0,000 D vektörel uzunlu@u 1.f6r6nlama
D vektörel uzunlu@u 2.f6r6nlama 0,000 0,000 D vektörel uzunlu@u 1.f6r6nlama
D vektörel uzunlu@u 3.f6r6nlama 0,000 0,000 D vektörel uzunlu@u 2.f6r6nlama
D vektörel uzunlu@u 3.f6r6nlama 0,010 0,000 E vektörel uzunlu@u 1.f6r6nlama
E vektörel uzunlu@u 2.f6r6nlama 0,000 0,000 E vektörel uzunlu@u 1.f6r6nlama
E vektörel uzunlu@u 3.f6r6nlama 0,000 0,000 E vektörel uzunlu@u 2.f6r6nlama
E vektörel uzunlu@u 3.f6r6nlama 0,000 0,000 F vektörel uzunlu@u 1.f6r6nlama
F vektörel uzunlu@u 2.f6r6nlama 0,000 0,000 F vektörel uzunlu@u 1.f6r6nlama
F vektörel uzunlu@u 3.f6r6nlama 0,000 0,000 F vektörel uzunlu@u 2.f6r6nlama
F vektörel uzunlu@u 3.f6r6nlama 0,058 0,001
Tablo 5: alfa=0,05 anlam seviyesinde Paired T testi ve Wilcoxon testi sonuçlar
Porselen sistemleri aras nda fark olup olmad n belirlemek için her f r nlama a amas nda porselen örneklerde de i imler yüzde olarak hesaplan p parametrik test varsay mlar n yerine getiren gruplar independent t testi , yerine getiremeyen gruplara Mann Whitney U Testi uygulanarak porselen sistemleri k yaslanm t r (Tablo 6-Tablo 7). Böylece metal destekli ve metal desteksiz örneklerin yüzde büzülmeleri aras nda fark olup olmad test edilmi tir.
Metal destekli porselen örnekler Metal desteksiz porselen örnekler 1.-2.F6r6nlama 1.-3.F6r6nlama 2.-3.F6r6nlama 1.-2.F6r6nlama 1.-3.F6r6nlama 2.-3.F6r6nlama A 1,3982 2,3982 0,9570 1,4949 2,31275 0,8798 B 0,7718 0,8555 0,1063 0,8555 1,0876 0,2364 C 0,2677 0,4293 0,1608 0,8121 1,4334 0,6120 D 1,5959 2,3194 0,7282 1,1332 2,1508 1,1307 E 0,9127 1,6492 0,6521 1,2156 1,9977 0,7767 F 1,3108 1,7331 0,4352 1,1946 1,6579 0,5304
Tablo 6: Tekrarlanan f r nlamalarda tespit edilen vektörel uzunluk de erler nde olu an ortalama % küçülme
A vektörel uzunlu@u 1.-2.f6r6nlama 0,685
A vektörel uzunlu@u 1.-3. f6r6nlama 0,902
B vektörel uzunlu@u 1.-2.f6r6nlama 0,968
B vektörel uzunlu@u 1.-3. f6r6nlama 0,617
C vektörel uzunlu@u 1.-2.f6r6nlama 0,051
C vektörel uzunlu@u 1.-3. f6r6nlama 0,000
D vektörel uzunlu@u 1.-2.f6r6nlama 0,211
D vektörel uzunlu@u 1.-3. f6r6nlama 0,552
E vektörel uzunlu@u 1.-2.f6r6nlama 0,227
E vektörel uzunlu@u 1.-3. f6r6nlama 0,368
F vektörel uzunlu@u 1.-2.f6r6nlama 0,745
F vektörel uzunlu@u 1.-3. f6r6nlama 0,358
Tablo 7: alfa=0,05 anlam seviyesinde Mann Whitney U testi ve 5ndipendent T testi sonuçlar
TARTI MA VE SONUÇ
Dizayn ve uygulama hatalar ndan dolay dentin prova a amalar nda porselene defalarca tekrarlanan f r nlamalar uygulanabilmektedir. Bu çal madaki amaç; tekrarlanan f r nlamalardan sonra olu abilecek boyut de i imlerini, detay verebilen yeni bir yöntemle ölçmek, elde edilen verilerle okluzal ve aksiyal temaslarda de i iklik olup olmayaca hakk nda fikir sahibi olmakt r. Bulgular n ve
sonuçlar n materyal seçimine, laboratuar i lemine ve klinik uygulamalara rehberlik edecek düzeyde sa lanmas ise çal maya anlaml l k kazand rm t r.
Son y llarda fotogrametri, i lemlerinin tamam n n bilgisayar ortam nda yap ld dijital fotogrametri yöntemiyle kullan lmaktad r. Dijital fotogrametri yönteminde analog ve analitik de erlendirme yöntemlerine göre h zl ve güvenilir veriler elde edilir.
Dijital fotogrametrinin kullan c lara sundu u en büyük avantajlardan birisi görüntü e leme teknikleri ve d yöneltme parametreleri yard m yla objenin üç boyutlu say sal modelinin olu turulmas d r. Elde edilen sonuçlar n duyarl l ve güvenirli i s n rl d r. Bizim çal mam zda noktalar n de erlendirilmesinde yapt m z sa lama i lemleriyle X ve Y eksenlerinde 20 mikron Z ekseninde 50 mikron ortalama hata pay n koordinatlar n bildi imiz çelik modeldeki noktalar tekrar ölçerek tespit ettik. Artan teknolojik geli melerle beraber daha yüksek çözünürlükte kaliteli dijital foto raflar n elde edilebilmesiyle koordinatlar n tespiti daha da az hatalarla yap labilecektir. Farkl tipte ana ba lay c s olan üst Kennedy Class1 bölümlü protezlerde deformasyonun stereofotogrametri ile kar la t r lmas çal mas nda Özkan (1995)14 192 mikron
hassasiyetle çal m lard r. Benzer çal malara oranla X, Y ekseninde 20 mikron Z ekseninde 50 mikron hassasiyetle gerçekle tirilen çal mam z hata oran en dü ük grupta yer almaktad r.
5nvitro deneylerde, biyolojik ortam n bütün ko ullar n n yerine getirilmesi mümkün olmasa bile, artlar n büyük ço unlu unun standart hale getirilebilmesi, yap lan çal malar n klinik uygulanabilirli inin tespit edilmesinde, güvenilir veriler elde edilmesini sa lar.
Özellikle, dental amaçla kullan lacak olan materyallerin, de i ik i lemler aras ndaki davran karakterlerini incelemeye yönelik ara t rmalarda, çal ma ko ullar n n standardize edilmesi, farkl materyallerin hassas olarak k yaslanabilmesi aç s ndan son derece önemlidir. Bu nedenle preperasyon ko ullar n n, metal altyap ve porselen kal nl n n standardizasyonu in vitro olarak gerçekle tirilen çal mada en üst seviyede tutulmu tur.
Prepare edilmi üst premolar di i taklit eden çal ma modeli herhangi bir boyut de i imini önlemek amac yla çelikten haz rland . Porselen örnekleri haz rlamakta kulland m z modelin boyutlar ve yap s , daha önce porselenlerde distorsiyonla ilgili yap lan çal malar alt nda belirlendi.4 - 18
Metal alt yap n n kal n olarak haz rlanmas , metalin kal c deformasyona ve dolay s ile creep’e kar direncinin artmas na neden olur. Ancak bu tip restorasyonlarda, metal ve porselen materyalin normal di morfolojisi s n rlar içinde haz rlanmas zorunlulu u nedeni ile, metalin 0,5 mm’den kal n haz rlanmas genellikle mümkün de ildir. Estetik limitlerde göz önüne al nd nda optimum metal kal nl olan 0,5 mm uygun fiziksel özellikler ve örneklerin standardizasyonu için önceki çal malarda oldu u gibi belirlendi. Metal desteksiz porselen restorasyonda da 0,5 mm alt yap porselen olu turuldu.8-4
Castellani ve ark (1994)4 Kron yap m nda farkl
materyallerin termal distorsiyonu isimli ara t rmalar nda die spacer kullanmam lard r. Örneklerin haz rlanmas nda simantasyon prosedürü uygulanmayaca için die spacer kullan lmad .
Klinik uygulamalarda porselen di lerin kal nl kronun bölgelerine göre farkl l k göstermektedir. Porselen kal nl n n standardizasyonu için önceki ara t rmalarda oldu u gibi paslanmaz çelik kal p 1,5 mm porselen olu turulmas için dizayn edildi. Olu turdu umuz örneklerin geometrisi sonucu etkileyebilece inden di formuna yak n örnekler haz rlad k.4
Opak porselen 0,1-0,2 mm gibi dü ük kal nl kta olmas nedeni ile ekillendirilmesi s ras nda standart kal p haz rlamaya di er çal malarda oldu u gibi gerek görülmedi. Mümkün oldu unca e it kal nl kta haz rlanmas na özen gösterildi.8
Metal destekli porselen restorasyonlarda yüksek fiziksel özelliklerinden dolay soy olmayan metal ala m olarak Cr-Ni ala m kulland k. Bu fiziksel özellikler erime derecesinin yüksek olmas , yield strengh, elongation limit ve ductile yield gibi metalin kal c deformasyona dayan kl l n sa layan özelliklerdir.8
Farkl etkiler sonuçlar m za yön vermi olabilir. 5yi bir kodensasyon daha dü ük f r nlama büzülmesi ve daha az pörözite sa lar.19 Çal mam zda örnekler ayn teknisyen
taraf ndan kondensasyona mümkün oldu unca dikkat edilerek üretici firma önerileri do rultusunda haz rland .
Dental porselen cams bir yap dan olu mu tur. F r nlama s ras nda cam partiküllerin kontak alanlar yumu ar ve birle irler. Bu birle me prosedürü sintering olarak adland r l r. F r n n s s n n üretici firman n tavsiye etti i derecelere ula mas yla porselen içinden gaz ç k olur. Porselen büzülecektir ve daha dens bir yap da olacakt r. Vakumsuz f r nlamada cam partiküllerin etraf ndaki hava bo luklar kaçamayacakt r. Vakumla f r nlama pöröz yap olu mamas n sa layacakt r. Buharla an suyun yerini kil dolduramazsa pörözite görülür. 5lk f r nlamadan sonra tekrarlanan f r nlamalarda bu bo luklardan dolay bir büzülme meydana gelir.14
Minimum hata ve standardizasyon için örnekler kalibrasyonu yap lm 5voclar porselen f r nlarda üretici firman n tavsiye etti i programlar kullan larak haz rlanm t r. Pöröz yap s ndan üphelenilen örnekler yenilenmi tir.
Porselenlerin s özelliklerinin önemi büyüktür. Metal ala m do rusal bir genle me ve büzülme ekli gösterirken, porselenlerin büzülmesi genle me ekillerinden farkl olarak gerçekle ir. Metal ve porselenin s sal genle meleri birlikte de erlendirildi inde, s ya ba l olarak aralar nda de i en farkl l klar vard r.15
Cams dental porselenler kesin bir erime s s na sahip de ildirler ancak s t ld klar nda viskoziteleri a amal bir azalmaya u rarlar. Cam geçi s s civar nda, viskozitede keskin bir azalma ortaya ç kar. Cam geçi s s ’n n alt nda bir kat n n özelliklerine sahiptir. Cam geçi s s ’n n üzerinde cam daha kolay akar ve cams sinterizasyon olu ur. Termal expansiyon cam geçi s s civar na kadar lineer olarak artmaktad r. Cam geçi s s ’n n üzerinde cam daha ak kan bir yap ya sahipken expansiyon oran nda h zl bir art bulunmaktad r. E er s tma devam ettirilirse porselen yumu ama s s na ula acak ve çökecektir. Porselende tekrar dentin f r nlamas uygulamas tekrar bir ak c l a, yer de i tirmeye neden olabilir. Sebepleri yüksek
s ve vakum bas nc olabilir.15
Dorsch ve Berksun yava so utman n s sal genle me katsay s n artt rd n bulmu lard r. Ringe ve arkada lar f r nlama say s n n artmas yla porselenin genle me katsay s n n de i ti ini bulmu lard r.3–12–11-13 Çal mam zda
benzer olarak f r nlama say s n n artmas yla yüzey stabilitesinin olumsuz yönde etkilendi i gösterilmi tir.
F r nlamalarda lösit kayb yla beraber termal expansiyon katsay s azal r. Lösit minerali yüksek expansiyon katsay s nedeniyle porselen expansiyonunu düzenlemekte kullan l r. Porselende lösit konsantrasyonu termal expansiyonla ili kilidir. Lösitin fazla olmas termal expansiyonu artt r r.5-13 Metal desteksiz örneklerin
tekrarlanan ilk f r nlamada metal destekli örneklere oranla daha fazla etkilenmesi, tekrarlanan ikinci f r nlamada ise metal destekli örneklere yak n stabilite göstermesi bu yap sal farkl l ktan kaynakland n dü ündürmektedir.
Tekrarlanan dentin f r nlamas porselenin yüksek s cakl k derecelerine ula mas yla olu an viskozite de i imiyle porselenin akmas sonuçlar m z do rular niteliktedir. Bütün boyutlarda yüzde olarak ayn büzülme olmamas n n nedeni viskozite de i imine ba l ak kanl n önemli olmas d r. Aksiyal yüzdeki de i imler okluzal yüzdekinden farkl ç km t r. F r n içerisinde porselen örneklerin nas l bir aç yla yerle tirildi i ak kanl k kazanan materyal için önemli olabilir. Bu f r n içerisinde porselen örneklerin pozisyonunun ak kanl k kazanan materyal için yüzey stabilitesi aç s ndan önemini ortaya koymaktad r.
Vektörel uzunluklardaki de i imler noktalar n birbirlerine göre de i imlerini göstermektedir. Metal destekli örneklerin metal desteksiz örneklere oranla daha az etkilenmesini metal desteksiz porselen örneklerde kullan lan alt yap porselenin dentin porseleninden daha yüksek s derecelerinde de i imler gösterece i ancak metale göre stabilitede daha az direnç gösterdi ini ortaya koymaktad r. Buna ilaveten üst yap da kullan lan porselenlerin farkl olu unun da etkisinin olabilece ini dü ünmekteyiz.
Örneklerde olu mu olan streslerin önemi unutulmamal d r. Porselen pi irilmesinden sonra altyap ve porselende so umayla metal ve porselen ara yüzünde olu an shear stresler sonraki f r nlamalarda de i imlere yön verebilir. Ayn zamanda bu stresler marjinal uyumuda etkileyebilir. Alt yap ve porselenin s sal uyumu olu abilecek stresleri azaltacakt r. Dental porselenlerin termal expansiyon de eri metallere ba lanmas için metal içeri in termal expansiyon de erleriyle uyumlu ili ki göstermelidir. Metal ve porselenin termal expansiyon
katsay lar n n de erleri dengelenmelidir. E er metal ve porselenin termal expansiyon e rileri birbirinden çok farkl ysa istenmeyen termal stresler daha zay f materyal olan porselenin k r lmas na neden olacakt r.7-9-4-15-21 Bu
nedenle ara t rmam zda kullan lan porselenlerle termal expansiyon katsay lar uyumlu altyap lar kullan lm t r.
Malzemelerin s sal uyumlulu u incelendi inde; metal-porselen yap lar n s sal uyumlulu u yaln zca her iki materyalin s sal genle me ve büzülme katsay s na ba l de ildir. Restorasyonun tasar m (geometrisi), porselen ve metalin gerilim direnci, metal porselen kal nl k oran , s tma ve so utma h zlar , porselenin olgunla ma derecesi, s sal iletkenlik ve yay lma özelli i, cam geçi s s ve kullan lan malzemenin yap s na ba l d r. Metal ala mlarla birlikte kullan lan porselenler yüksek genle me katsay l feldspatik camlard r. Is sal genle me katsay lar n artt ran yüksek alkali içerikleridir.2 Ara t rmam zda porselen diskler
yerine üst premolar di i taklit eden model kullan lmas n n sebebi restorasyonun geometrisinin önemidir. Okluzal ve aksiyal yüzey bulgular n n farkl l bunu do rular niteliktedir. Okluzalde olu turulan yiv de i imlere bir miktar yön vermi tir. Porselen örnekler oda s cakl nda cam bardak örtülerek so umaya b rak lm t r. Porselenin cam geçi s s so utma esnas nda metal destekli porselenlerde yüzeyde olu an streslerin iddetini belirleyecektir. Cam geçi s s s tma ve so utma oranlar yla de i ecektir.22-7-10
Birinci f r nlamayla ikinci f r nlama ölçüm sonuçlar n n mukayesesi ikinci f r nlama ile 3. f r nlaman n mukayesesinden farkl d r. F r nlamayla termal expansiyon katsay s de i ti i gibi porselen içeri indeki pörözite miktarlar da de i mi tir. Fabrika tavsiyesinden daha uzun süreli veya tekrarlanan vakum f r nlama yap l rsa yüzeye yak n hava kabarc klar d ar ç kmak isteyecek ve yüzeyde hava kabarc klar olu acakt r.14-20 Uzun vakum f r nlanm
cam n kabarmas na neden olur. Maximun olgunla ma s s na ula t nda vakum durdurulur, f r nlama devam eder.14 Bu önerilere uyulmas na ra men tekrarlanan
f r nlamalar takiben baz örneklerimizde yüzeyde ölçüm yapmad m z k s mlarda da bulunan kabarmalara rastlad k. Bu ba lamda tekrarlanan f r nlamalar n pöröziteyi artt raca , translüsensi ve estetik faktörleri etkileyece ini çal mam zda da gözlemledik.
Küçülmeyle baz örneklerde görülen yer de i tirme önemlidir. Porselenin yap m nda olu turulan efektler ve do al di i taklit eden farkl renkleri olu turan partiküller f r nlamayla yer de i imine u rayabilirler. Partikül büyüklü ü tüm yap sal de i ikliklerde önemlidir. Dentin ve insizal porselenler birbirine belli oranlarda yer de i tirebilir.16 Çal mam zda özellikle ayn örnekte
f r nlama say s yla de i en vektörel uzunluklardaki farkl oranlar bu yer de i tirmeyi ortaya koymu tur. Özellikle metal desteksiz porselende C vektörel uzunlu unun 1. ve 3. f r nlama aras ndaki de eri istatistiksel olarakta de i imi ortaya koymaktad r.
Çok fazla f r nlanm porselen kontak alanlar n kaybeder ve homojen ye il renkte cam hale dönü ür. Cam hale gelmesi detaylar n kayb na ve formun yuvarlakla mas na neden olur.14 Çal mam zda renk
de i imleri incelenmese de formdaki yuvarlakla malar belirgin ekilde gözlenmi tir.
Bulgular n istatistiksel de erlendirmesinde bütün gruplardan elde edilen verilerin normal da l ma uyup uymad klar ve varyanslar n n homojenli i öncelikle test edildi. 1., 2. ve 3. f r nlamalardan sonra elde edilen de erlerden olu an gruplar aras nda Repeated Measures Anova testi uyguland . Metal destekli örneklerde C vektörel uzunlu u ölçüm gruplar hariç tüm gruplarda istatistiksel olarak anlaml bir fark vard r. C vektörel uzunlu u okluzal yüzeyde yivin iki taraf aras ndaki noktalar n ayn düzlemdeki uzakl klar n belirtir.
Bu farkl l klar alt gruplarda ayr nt l olarak incelemek için gruplar birbirleriyle ikili olarak k yaslayan Paired T testi, parametrik test varsay mlar n yerine getiremeyen gruplar için Paired T testinin parametrik olmayan alternatifi olan Wilcoxon T Testi uygulanm t r. Metal desteksiz porselen örneklerde tekrarlanan f r nlamalarda tüm de erler aras nda fark istatistiksel olarak anlaml yken metal destekli porselen örneklerde C vektörel uzunluk 1. , 2. ve 3. f r nlama de erlerinin tümü aras nda, B vektörel uzunlu unun 2. ve 3. f r nlama de erleri aras nda ve F vektörel uzunlu unun 2. ve 3. f r nlama de erleri aras nda fark istatistiksel olarak anlaml ç kmam t r.
Porselen örnekler üzerinde noktalar standart yerle tiremedi imizden metal destekli ve metal desteksiz porselen örneklerin tekrarlanan f r nlama ile de i imlerinin
k yaslanabilmesi için f r nlamalardaki de i im miktar n n orijinal ölçüme oran hesaplanarak yüzde de i imler bulundu. 1.-2. ve 1.-3. f r nlamalardaki de i imlerden tablo olu turuldu. Bu tablodaki gruplara varyanslar n homojenli i testi uyguland ve normal da l ma uyup uymad incelendi. Metal destekli ve metal desteksiz porselen örnek gruplar nda parametrik test varsay mlar n kabul eden gruplara 5ndependent T testi, di er gruplara da parametrik olmayan kar l olan Mann Whitney U testi uyguland . C vektörel uzunlu unun 1. ve 3. f r nlama de erleri hariç di er büzülmeler aras nda fark olmad bulunmu tur. 5ki porselen sistemi f r nlamalar sonras nda benzer davran lar farkl seviyelerde göstermi lerdir.
Sonuçlar:
1- Tekrarlanan f r nlama i leminin boyutsal stabilite üzerine etkisi vard r.
2- Tekrarlanan f r nlama i leminde aksiyal yüzler boyutsal stabilite aç s ndan okluzal yüze oranla daha fazla etkilenmektedir.
3- 5statistiksel olarak iki porselen sistemi aras nda bir fark ç kmamas na kar n görsel olarak benzer davran larda farkl seviyeler net olarak gözlemlenmi tir.
4- F r n içerisinde porselen örneklerin pozisyonu s ve bas nç alt nda ak kanl k kazanan materyal için yüzey stabilitesi aç s ndan önem ta r.
5- Tekrarlanan f r nlamalarda porselenin fiziksel ve kimyasal yap lar ndaki de i im sonucu termal expansiyonda cam geçi s s na kadar bilinen lineer art
ekli de i mektedir.
KAYNAKLAR
1. Aytaç M Fotogrametri 5.T.Ü. 5n aat Fakültesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisli i Bölümü Fotogrametri Anabilim Dal . 5stanbul Teknik Üniversite Matbaas Gümü suyu 1988.
2. Berksun S. Metal –Porselen sisiteminde s sal uyumluluk Ankara Üniversitesi Di Hekimli i Fakülrtesi Dergisi 155-160 1990.
3. Berksun S., Pamir A. Dental Ala m ve Porselenlerin Is sal Genle meleri Ankara Üniversitesi Di Hekimli i Fakültesi Dergisi 7-11 1990.
4. Castellini D, Baccetti T, Clauser C, Bernardini U.D. Thermal distorsion of different materials in crown constrüksiyon J.Prosthetic Dentistry 72:360-7 1994.
5. Denry I L, Holloway J A, Rosenstial S F Effects of ion exchange on the microstructure, strength, and thermal expansion behavior of a leucite-reünforced porcelain J of dental research 77-4-583 1998.
6. Eskita c o lu G, Kalkan M , Akman S , Belli S Direkt Ve 5ndirekt Porselen Tamir Tekniklerinin Renk Uyumlar n n 5n Vitro Olarak Kar la t r lmas S.Ü. Di Hekimli i Fakültesi Dergisi 30-34 2000. 7. Fairhust C. V ,Hashinger D T , Twiggs S W The effect of thermal history on porcelain expansion behavior J of dental research volume 68 1313-1315 1989.
8. Gemalmaz D. Metal destekli porselen restorasyonlar n metal alt yap lar nda porselen f r nlamas sonras nda ortaya ç kan distorsiyona etki eden faktörler Marmara Üniversitesi Sa l k Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi 1992.
9. Gemalmaz D.; Alkumru H. N. Marginal distorsion of metal ceramic restorations during the porcelain firing procedure J of Marmara Üniversity Dental Faculty volume 1 number 4 1993. 10. Haim B., Ben-Zion L.; Amir M. ,Harold S. C. Effect of different cooling rates on fracture toughness and microhardness of a glazed alumina reinforced The Journal of Prosthetic Dentistry 19 – 22 1996.
11. Khajoita S.S., Mackert J.R., Twiggs S.W., Russell C.M., Williams A.L. Elimination, via high-rate laser dilatometry, of strucural relaxation during thermal expansion measurement of dental porcelains Dental materials 1999 15 390-396.
12. Mackert J.R., Evans ALEffect of cooling rate on leucite volume fraction in dental porcelains J of Oral Research Issue 2 137-139 1991.
13. Mackert J .R ,Twiggs S W,Williams A .L High Temperature X-ray diffraction measurement of sanidine thermal expansion American association for dental researh 8-79 1590 2000. 14. Mc Lean The science and art of dental ceramics, Quintessence Pub Co Inc Chicago 1980.
15. O’Brien W J Dental materials and their selection, Quintessence Pub Co Inc 2nd Edition. 1997.
16. O'Brien William J.; Kenneth M. Boenke ; Carole L. Groh BS, MBAEvaluation of some properties of an opaque porcelain fired simultaneously with the body porcelain The Journal of Prosthetic Dentistry 414 – 419 1994.
17. Özkan P Farkl tipte ana ba lay c s olan üst Kennedy Class1iskelet bölümlü protezlerde deformasyonun stereofotogrametri ile kar la t r lmas Ankara Üniversitesi Sa l k Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi 1995.
18. Papazoglou E.,William A.B., William M.J. Evelation of high-temperature distortion of hig- palladium ceramic crowns The Journal of Prosthetic Dentistry 85:133-30 2001.
19. Philips R W Skinner’s science of dental materials, W.B. Saunders Company , 9th Edition , Philadelphia. 1991.
20. Robert K J. , Ichiro N, DMD ; Stephen D. Campbell, MMedSc Ceramics in dentistry: Historical roots and current perspectives The Journal of Prosthetic Dentistry 18 – 32 1996.
21. Toparli M , Aykul H, Sasaki S Temperature and thermal stres analysis of acrowned maxillary second premolar tooth using three-dimensional finite element method Vol 30 Issue 1 99 2003.
22. Twiggs S W, Hashinder D T, Morena R, Fairhust C W Glass transition temperatures of dental porcelains at high heating rates J of biomedical materials research volume 20 ssue 3 293-300 1986.
23. Y ld z F., Karabörk H., Yakar M., Alp L Di Hekimli inde Dijital Fotogrametrinin kullan m Selçuk Üniversitesi jeodezi ve Fotogrametri Mühendisli i Bölümü 30. y l sempozyumu Sunulmu bildiri 2002.
Yaz6Ima adresi: Dr.Serhan AKMAN
S.Ü.Di hekimli i Fakültesi Protetik Di Tedavisi A.D. Ara t rma Görevlisi
42075 Kampüs/KONYA Tel: 0 532 4429651 Fax: 0 332 2410062
