Kafkas UnivVet Fak Derg 18 (4): 599-604, 2012
istanbul'da Caliban Veteriner Hekímierín íf Doyumu ve
Tükenmí^lík Düzeylerí
ulken T. BABAOGLU *>^ Sibel CEVÍZCÍ ** Murât ARSLAN ***
* Ahi Evran Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü,TR-40000 Kirjehir-TÜRKiYE** Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi,Tip Fakültesi, HalkSaghgi Anabilim Dali, TR-17100 Çanakkale-TURKiYE ** istanbul Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Fizyoloji Anabilim Dali,TR-34310 istanbul -TÜRKÍYE
Makale Kodu (Article Code): KVFD-2011-5998
OzetGünümüzde iç sagligmi olumsuz yönde etkileyen düjük ij doyumu ve yüksek tükenmif lik düzeyleri, farkli meslekierden cok sayida çalijani tehdit etmektedir. Bu çalijmada istanbul'da çalifan veteriner hekimierin ij doyumu ve tükenmijlik düzeylerini ve bununia ili$kili faktörleri belirlemek amaçlandi. Kesitsel tipteki bu çali5maya 145 kiji katildi. Verilerin toplanmasmda web tabanli anket formu kullanildi. Anket formunun ilk bölümünde sosyo-demografik özellikleri inceleyen sorular, ikinci bölümünde Minnesota ij doyumu ile Maslach tükenmijlik düzeyini öicen sorular yer aldi. Eide edilen verilerin istatistiksel analizinde bagimsiz gruplar arasinda t testi, Tukey testi ve tek yönlü varyans analizi uygulandi. Katilimcilann yaj ortalamasi 36.8 idi (min:24-maks:57). Katilimcilann %73.8'i {n:107) erkek, %73.Ti (n:106) evii, %57.2'sinin (n:83) çocugu vardi. Cinsiyet ve"meslegini kendi istegi ¡Ie5eçenler"ile Í5 doyumu ve tükenmijlik puanlan arasinda anlamli bir iliçki saptanmadi. Düfük ij doyumu ve tükenmif lik gözlenen bireylerde, medeni durum, yaj grubu, "fimdi olsa yine ayni meslegi seçerim" ve "ju anda çalijtigim yerden ayrilmayí dücünüyorum" ifadeleri ile olçek puanlan arasmda istatistiksel anlamli bir fark vardi. Çalijma grubunda veteriner hekimier arasmda ij doyumu orta düzeyde, tükenmiflik ise alt düzeyde saptandi. ¡je bagli risk faktörlerinin de incelenecegi çalijmalarm aydmlatici olacagi düjüncesindeyiz.
Anahtar sözcükler: /j doyumu, /j sagligi, Tükenmi^lik, Veteriner hekim
Job Satisfaction and Burnout Level of Veterinarian
Working at Istanbul
Summary
Low job satisfaction and high levels of job burnout which is a threat to occupational health is affecting a large number of professions. In the present study, itwas aimed to identify factors associated with job satisfaction and burnout levels. 145 people participated in this cross-sectional study. Data was obtained using a web based questionnaire including questions about socio-demographic variables, Minnesota satisfaction questionnaire and the Maslach burnout inventory. The mean age ofthe participants was 36.8 (min: 24- max: 57). 73.8% (n=107) were male, 73.1% (n=106) were married and 57.2% (n=83) had children. Choosing the profession with his own request and gender showed no relation with job satisfaction and burnout. Marital status and age group significantly contributed to the answers ofthe survey questions:"! would choose the same profession again if I had another chance"and "I think to resign from my current workplace" in terms of job satisfaction and burnout. In the present study, moderate levels of job satisfaction and lower levels of burnout among veterinarians was found. We believe that further studies evaluating work-related risk factors can be useful.
Keywords: Oceupational health. Job satisfaction. Burnout, Veterinarian
GÍRÍC
Son yillarda, davrani? bilimcilerin üzerinde en cok dur- ya da olumsuz yönde etkileyen bir kavramdir ' l Í5 do-dugu davranijsal konulardan birisi i? doyumudur. ilk kez yumunun varligi, bir ijletmenin bajansi ile sonuçlanacak 1920'lerde sözü edilmeye bajianan i? doyumu, ijyerindeki karlilik ve pazar payi kadar önemlidir ^ Bugüne kadar topluluk etkinliklerini, isteklendirme ve verimliligi olumlu yapilan çalijmalann çogunda, çaliçanlann ij doyumu ile
À^ ileti$im (Correspondence) ® +90 386 2804822
ístanbul'da Callean Veteríner...
ruhsal ve fiziksel sagliklari arasmda yakín bir ilijki sap-tanmijtir "^ ij doyumunu olumiu veya olumsuz olarak etkileyen farkli etmenler bireylere göre degijnnektedir*. Bu faktörlerden bajlicalari, ücret, yükselme olanaklari, i5 arkadajiari, Í5in kendisi, gelijme olanaklari, alt-üst ilij-kisi, kararlara katilma, çalijma ortami ve olanaklari gibi etmenlerdir ' ^ ¡5 doyumsuzlugunun sonuçlari hem bire-yi hem de kurumu fiziksel, sosyal ve ruhsal yönden etki-lemektedir. ¡5 doyumu düjük olan bireylerin çalijtiklari ijyerlerinde sergiledikleri bachea tepkiler, ije gelmeme, geç gelme oranlarinin artmasi, yavaj çalijma, sik sik \% degijtirme, erken emeklilik, disiplinsizlik gibi sonuçlara yol açabilmektedir^
Freudenberger tarafmdan 1974 yilinda tanimlanan tü-kenmijlik kavrami, "bajarisizlik, yipranma, enerji ve güc kaybi veya insanm Í5 kaynakiari üzerinde, karjilanamayan istekier sonucunda ortaya çikan tükenme durumu" ola-rak tanimlanmi5tir'. Daha sonra Maslach ve Jackson tükenmijligi; insanda ortaya çikan fiziksel bitkinlik, uzun süren yorgunluk, çaresiziik ve umutsuzluk duygulari, yap-tigi ije, hayata ve diger insanlara karji gösterdigi olum-suz tutumiari kapsayan fiziksel ve psikolojik boyutlu bir sendrom olarak tanimlamijlardir '°. Günümüzde tüken-mijlik düzeyi ile ilgili arajtirmalarda en cok Maslach Tükenmijlik Olçegi (MTÖ) kullanilmaktadir. Maslach, tüken-mijligi üc alt boyutta incelemektedir. Maslach Tükenmijlik ÖIcegi (MTÖ), Duygusal Tükenme (DT), Duyarsizlajma (D) ve Kijisel Bajan Noksanligi (KBN) olmak üzere üc alt bölümden olujmaktadir. DT, kijinin meslegi ya da iji tarafmdan tüketilmi? ve ajiri yüklenilmij olma duygulari, D bölümü kijinin hizmet verdiklerine karçi duygudan yoksun bir jekildeki davranijlarini içerir. KBN bölümü ise ijteki yeterlilik ve bajan duygulanni tanimlamaktadir "'^l Gelijmij üikelerde yapilan çalijmalar tükenfnijlik sendro-munun yaygin olarak görüldügünü ortaya koymaktadir '^""'. Literatürde tükenmijligin en önemli nedeninin stres ol-dugu vurgulanmaktadir. Ayrica ije yeni bajiayan bireylerin, ilk heyecanlanni çabuk tüketmeleri, hizli ilerleme ve bü-yük bajanlar yakalayacaklanna inanmalan nedeniyle faz-la enerji harcayarak çabuk tükendikleri gösterilmijtir. Diger yaygin tükenmijlik nedenlerini sosyo-demografik özellikler, çalijma jartlan, ij yükünün agirligi, kijilik yapisi gibi degijkenler olujturmaktadir " ' ^
¡5 doyumu ve tükenmijlik arasindaki hassas dengenin bozulmasi, Í5 stresini de artirarak çalijanlarm fiziksel, ruhsal ve sosyal saglik durumlarmi olumsuz etkilemekte, saglik hizmetlerinin de kalitesini düjürmektedir. Bu nedenle, saglik hizmetleri sunumunda, çalijanlarm düzenli olarak Í5 doyumu, tükenmijlik ve Í5 stresi düzeylerinin ölcülmesi, risk faktörlerinin tanimlanmasi, birey ve toplum saghginm korunmasi açismdan önemlidir '*"".
Veteriner Hekimlikte /| Doyumu ve Tükenmiflik Düzeyi
Tükenmijlik sendromunun, günümüzde özellikle saglik
çalijanlan arasmda büyük bir sorun oldugu bilinmektedir. Ülkemizde doktorlar ^°, hemjireler ^ ebeler ^ ve diger saglik sektörü çali§anlarinin ^ ij doyumu ve tükenmijlik düzeyi üzerine yapilan çejitli çaliçma mevcut olmasma ragmen bu konuda veteriner hekimler^' üzerine yapilmij çalijma sayisi yok denecek kadar azdir.
Türkiye'de veteriner hekimlerin kronikiejmij birçok so-runu bulunmaktadir. Bu sorunlarin en önemlileri ara-smda serbest veteriner hekimlerin mesiek etigine ve deontolojisine aykiri uygulamalarda bulunmasi, asgari ücret tarifesine sadik kalmamalari, mezuniyet sonrasi zorunlu stajin olmamasi, mesleki yayin organlarinin ta-kip düzeyinin düjük olmasi ve mesiek ici egitim program-larinin yeterli düzeyde olmamasi sayilabilir. Bunlara ek olarak; fakülte sayisi ve kontenjanlarm fazla olmasi ne-deniyle egitim ve ögretim kalitesinin düjmesi de hem istihdam sorunlarinin baj göstermesine hem de veteriner hekimlerin mesleklerine olan saygilannm azalmasina ne-den
Literatür incelemesinde ij doyumu ve tükenmijlik dü-zeyleri üzerine yurtdijinda veteriner hekimlerle yapilan çalijmalar ''•^^•^' olmasma ragmen ülkemizde bu konudaki çalijmalarm az oldugu gözlenmijtir ^'. Bu arajtirmanin temel amaci, ¡stanbul'da çalijan veteriner hekimlerin ij doyumu ve tükenmijlik düzeylerinin incelenmesidir. Ayri-ca çalijma grubunda yer alan bireylerin ij doyumu ve tükenmijlik düzeyleri ile sosyo-demografik ve ije bagli faktörler (günlük çalijma süresi, haftahk çalijma süresi, mesleki çalijma süresi, yillik izin süresi) arasindaki ilijki de arajtirilmijtir.
MATERYALveMETOT
Bu çalijmada konuyia ilgili literatürlere uygun olarak hazirlanan web-tabanli anket, 01.06.2011 - 01.08.2011 tarihieri arasmda e-posta ile istanbul Veteriner Hekimler Odasi (ÍVHO) üyelerine gönderilmijtir. Anket içerigi iki ayn bölümden olujmaktadir. ilk bölüm sosyo-demografik ve ije bagli faktörleri sorgulayan 28 madde içermektedir. ikinci bölümde tükenmijlik düzeyini ölcmek için 22 mad-deden olujan Maslach Tükenmijlik ÖIcegi (MTÖ) ve ij do-yumunu ölcmek için 20 maddeden. olujan Minnesota Í5 Doyumu ÖIcegi (MiDÖ) uygulanmijtir.
MTÖ geçerlilik ve güvenirlilik çalijmasi Hacettepe Üni-versitesi'nden Canan Ergin (1992) tarafmdan yapilmijtir ". MTÖ, Duygusal Tükenme (DT), Duyarsizlajma (D) ve Kijisel Bajan Noksanligi (KBN) olnhak üzere üc alt bölüm-den olujan 22 maddelik kendini degerlendirme ölcegi-dir. DT alt bölümünde dokuz madde (Madde no: 1,2,3,6, 13,14,16,20.), D alt bölümünde bej madde (Madde no: 5,10,11,15,22.) ve KB alt bölümünde sekiz madde (Madde no: 4,7,12,17,18,19,21.) yer almaktadir. Seçenekier bej de-receli (Hiçbir zaman, cok nadir, bazen, çogu zaman, her zaman) Likert tipi sorulardan olujmaktadir. MTÖ'nin DT
BABAOGLU, CEVÍZCÍ ARSLAN
ve D alt bölümlerine ait sorular olumsuz, KBN alt bö-lümüne ait sorular ¡se olumlu yöndedir. Bu nedenle, DT ve D puanlarmm yüksek, KBN puanmín düjük olmasi tü-kenmijligi göstermektedir.
MiDÖ geçerlilik ve güvenirlilik çalijmasi 1985 yiimda Baycan tarafmdan yapilmiçtir " . MiDÖ, 1-5 arasmda pu-anlanan bejli ükert tipi bir öicektir. Her sorunun cevabí için "Hiç memnun degilim 1 puan, memnun degilim 2 puan, kararsizim 3 puan, memnunum 4 puan, çok mem-nunum 5 puan" olarak degerlendirilir. Tüm puan ortala-malari 1,0 ile 5,0 arasmda bir deger olarak hesaplanmak-tadir. Yüzdelik deger olarak; %25 ve alti düjük i j doyumu-nu, %26-74 arasi orta ij doyumudoyumu-nu, %75 ve üzeri ise yüksek i5 doyumunu Ifade etmektedir 2029.30 ^i^jg edilen veriler SPSS 15.0 programi ile degerlendirilmijtir. Normal dagilima uyunnlu görüldügünden dolayi kijilerin MiDÖ ve MTÖ'ye göre aldiklari DT, D ve KBN puanlarmm çeçitli degijken-lerle karçilaçtirilmasmda bagimsiz gruplarda t testi, Tukey testi ve ANOVA kullanilmijtir.
BULGULAR
Anket 145 veteriner hekim tarafmdan yanitlanmijtir. Katilimcilann yaj ortalamasi 36.8'dir (min: 24 - maks: 57). Katihmcilann %73.8'i (n=107) erkek, %73.1'i (n=106) evii, %57.2'sinin (n=83) çocugu bulunmaktadir. Arajtirmada yer alanlarin bazi sosyo-demografik özellikleri Tablo 7'de gös-terllmijtir.
AnketI yanitlayanlarin çalijma alanlari jöyleydi: Pet hayvanlari %31.7 (n=46), karijik (pet hayvanlari ve
büyük-Tablo^v-V ' Ar^a^tirrñáya iiätilan veteriner • H'ekimlei'ih:'.bázÍ'' sösyö-'demögrafiközelliklerinegöredagilimlan '
Tobte 7. Some social-demographic eharaeteristics of the participating veterinarians Cinsiyet Erkek Kadin Toplam Sayi (n) 107 38 145 Oran (%) 73.8 26.2 100 Medeni Durum Bekar , Evii Dul/Bojanmij Toplam 34 106 5 145 23.45 73.10 3.45 100 E;inizÇali$iyor mu? Evet Hayir Toplam Çocuk Durumu Evet Hayir Toplam 77 68 145 83 62 145 53.1 46.9 100 57.2 42.8 100
ba?) %28.3 (n=41), büyük ba? %13.8 (n=20), gida %13.1 (n=19), ¡lac sektörü %4.1 (n=6), akademisyen %4.1 (n=6), kanatlilar, yem ve mama toplam %2.1 (n=3). Katilimcilann çali5tigi kurumlar: veteriner kl¡n¡g¡/hayvan hastanes¡ %40 (n=58), özel jlrket %21.4 (n=31), Tanm Bakanligi %18.6 (n=27), université %12.4 (n=18), belediye %6.2 (n=9), mezbaha %0.7 (n=1), ordu %0.7 (n=1) idl. Katilimcilann %37.9'unun (n=55) kendi ¡5yer¡ne sahip oldugu
belirlen-('7bWo2j.
Katilimcilar günde ortalama 10.2 saat, haftanin da 5.8 günü çaliçmaktaydi. Mesleki çalijma süres¡n¡n ortalama 12.0 (min: 1 - maks: 32) yil oldugu görülmüjtür. Katilanlann kullandigi yillik ¡z¡n süres¡ ortalama 11.11 ±6.98 gün olarak tespit ed¡lm¡5t¡r (Tablo 3).
}iinn¡ifí!Hi¡iiDtít!Qíti!¡n Çalijma Alaní Pet Hayvanlari Karibik Büyük Baj Gida ilaç Sektörü Akademisyen Kanatlilar Yem ve Mama Yanitlamayan Toplam 'lúi-jñiiuf íiT£í\iiíluílii Sayí (n) 46 41 20 19 6 6 2 1 4 145 ipfl[^i>f«'i fífíiiifíiidt ma Oran (%) 31.7 28.3 13.8 13.1 4.1 4.1 1.4 0.7 2.8 100 Çaii$tigi Kurumlari Veteriner Klinigi/Hayvan ; Hastanesi Özel Jirket Tarim Bakanhgi Université Belediye Mezbaha Ordu Topiam 59 31 27 18 9 1 1 145 40.0 21.4 18.6 12.4 6.2 0.7 0.7 100 Kendi Í$yerindeCali;anlar Evet Hayir Toplam 55 90 145 37.9 62.1 100 Çali^ma Süresi 5yil ve Alti 6-lOYil 11-15Yil I6-2OY1I 21 Yil Üstü Toplam 33 49 22 18 23 145 22.7 33.8 15.2 12.4 15.9 100
istanbul'da Çah§an Veteriner...
Ankete yanit verenterin %73.1'i (n=106) mestekterini kendi istekteriyte seçtikterini, %53.8'i (n=78) fimdi otsa yeniden aym meslegi seçecekterini, %37.2'si (n=54) ço-cuktannin veteriner hekim otmasini istedikterini ve %33.1'i (n=48) de kurumtanndaki ifterinden ayntmayi düfündük-terini betirtmiftir (Tablo 4).
Veteriner hekimterin if doyumu puan ortatamasi 65.9, duygusat tükenme puan ortatamasi 14.2, duyarsiztafma puan ortatamasi 5.7, kifisel ba§ari noksanligi puan ortata-masi 20.0 otarak hesaptanmiftir.
Cinsiyetter arasinda her dort ötcek puantan açisindan istatistikset otarak antamti bir fark saptanmazken bekâr otantann D puanlan diger gruplara göre daha yüksek ota-rak hesaplanmiftir. Yaf gruptarina göre 51 yaf ve üstü D puantan diger yaf gruptarina göre daha düfük otarak butunmuftur. Veteriner hekimterin toptam mesteki
çatif-Jablà 3.\Ara¡tirmaya kati!ahveièrinérhekim!eririçaii}ma dUivrn!arfi!é
'iigiiibaziözeüikieri \ • V : ' "' ' ï ^ - .^ ', • •
.Table 3. Some of [the-occüpatioria! requirements of thé participatiiíg
]vetérina'hans ',' '''''';<'.\. ••-'•¿''•¡Í-.'' -.lúi^^ í,'-'^^- ; ; ^ . * í í í j ' a . ^ w ^ ^ a
Bagimsiz Degi$kenler (n)
GündeKac Saat Çalijiyorsunuz? (145) Haftada Kaç Gün Çalijiyorsunuz? (145) Mesleki ÇahjmaYili (145) Yilhk Izin Günü (142) Ort±SS 10.26±3.00 5.81±0.75 12.01 ±7.92 11.11 ±6.98
Degijkenler Sayí (n) Yüzde(%) Mesleginizi Kendi Isteginizle Mi Seçtiniz?
Evet Hayir Toplam 106 39 145 73.1 26.9 100
Çimdi Olsa Yeniden Seçer Miydiniz? Evet Hay ir Yanitlamayan Toplam 78 66 1 145 53.8 45.5 0,7 100
Çocugunuzun Veteriner Hekim Olmasini ister Misiniz? Evet Hay ir Yanitlamayan Toplam 54 88 3 145 37.2 60.7 2,1 100
Cu An Çaliftigmiz Yerden Ayrilmayí Dü^ünüyor Musunuz? Evet Hayir Yanitlamayan Toplam 48 95 2 145 33.1 65.5 1,4 100
ma süreleri ite ötcek puantan arasinda antamti bir itifki saptanmamiftir (Tablo 5).
Veteriner hekimterin mestekleriyle itgiti çefitti düfün-ceteriyte att ötcekterden atdiklari puan ortalamatari karfi-taftiritmiftir. Mestegi kendi istegi ite seçme durumuna göre puan ortatamatari karfitaftiritdiginda, ¡f doyumu, DT, D ve KBN puanlari açisindan istatistikset otarak önemti bir fark görütememiftir. "§imdi otsa ayni mestegi seçerim" fikkini seçen katitimcitarin iD puantan daha yüksek, DT ve D puantan daha düfük otdugu saptanmiftir. Ancak KBN açisindan antamti bir farktitik göztemtenmemiftir. Çocu-gunun veteriner hekim otmasini isteyenterin ÍD puantan daha yüksek DT ve D puantan daha düfük otdugu gö-rütmüftür. §u anki ifinden ayritmayi düfünenterin ¡D puantan düfük, DT ve D puantan daha yüksek otarak butunmuftur (Tablo 6).
. Tablo S.Ara^tirmdya katiianiarin bazi sosyo-demografik özeiükierine goré¿ iD,DT,D,KBNpuanörta!amalannihdagiiimlan .., . , : ; . . ' ; ;
Table 5. Distributions of iD, DT, D,]kBN scores according to sonríe.sociöi^
demographic characteristics .'.. j . , . -.';;.',.. . . ' , ! . • « . • . . £
Oegi$kenler n
Puan Ortalamalari (Standart Sapmalari)
iD DT D KBN Cinsiyet Kadin Erkek 38 107 62.7(13.6) 67.9(13.3) 14.5(5.3) 14.2(6.4) 5.2 (3.3) 5.9 (4.0) 19.2(3.7) 20.2 (3.7) Medeni Durum Bekar Evii Dul/Bojanmij 34 106 5 66.5(16.3) 67(12.5) 56(13.4) 14.2(6.7) 14.3(6.0) 16.0(5.9) 7.1 (4.3)» 5.3 (3.7) 4.8 (2.7) 19.4(4.4) 20.0 (3.6) 22.6 (2.7) Ya$ Gruplari 3OYa5veAlti 31-40Ya5 41-5ÓYa5 51 YajveÜstü 30 72 30 12 67.4(15.9) 65.1 (13.0) 67.1(14.0) 72.9 (5.9) 14.5(6.3) 15.0(6.2) 14.2(5.8) 9.8 (4.5) 6.9 (4.2) 5.9 (3.7) 5.3 (3.8) 2.7 (2.3)* 19.7(3.9) 19.7(3.5) 20.1 (4.0) 21(4.4) Mesleki Çalijma Suresi
5 Yil ve Alti 6-10 Yil 11-15Yil 16-20 Yil 21 Yil ve Üstü 33 49 22 18 23 63.15(17.6) 66.79(11.6) 68.1 (11.7) 69,7(15.1) 66.7(11.1) 15.7(6.7) 14,8(5.9) 13.4(6.1) 14.2(6.2) 12.3 (5.4) 7.3(4.1) . 5.9(3.8) 4.4 (2.8) 5.6 (4.2) 4.2 (3.3) 18.9(4.0) 20.4(3.3) 18.9(3.3) 20.7 (4.5) 20.7 (3.8) * P<0.05, ID: /j doyumu, DT: Duygusal tükenme, D: Duyarsizlafma, KBN: Ki}ise! ba^an noksaniigx
TARTI^MAve SONUÇ
istanbut'da çatifan veteriner hekimterin, if doyumu ve tükenmiftik düzeyterinin araftinldigi bu çalifmada "if Doyumu" puan ortalamasi 65.9, "DT" puan ortatamasi 14.2, "D" puan ortatamasi 5.7, "KBN" puan ortatamasi 20.0 otarak butunmuftur. Farkti sagtik mestek gruptannda
ya-BABAOGLU. CEVÎZCÎ ARSLAN
Tablo 6. Ara^tirmaya katiianiarin meslekieriyie iigili bazi dü^ünceierine göre iD, DT, D, KBN puan ortaiamaiannin dagiiimiari
Table 6. Distributions of scores of iD, DT, D, KBN according to some thoughts about the professions of the participants
Degi$kenler n
Puan Ortalamalari (Standart Sapmalari)
iD DT D KBN
Mesiegi Kendi istegi iie Seçme Durumu
Evet Hayir 106 39 66.1(13.8) 67.6(12.9) 14.1 (6.1) 14.8(6.2) 5.7 (4.0) 5,6 (3.4) 20.1 (3.5) 19.5(4.3)
$imdi Oisa Ayni Mesiegi Seçmeyi Isteme Durumu
Evet Hayir 78 66 71.0(12.5)*** 61.2(12.9) 12.3(6.0) 16.7(5.4)*** 4.9 (3.7) 6.5 (3.8)** 21.0(3.6) 18.7(3.6)***
Çocugunun Ayni Mesiegi Seçmeyi isteme Durumu
Evet Hayir 54 88 72.4(13.0)*** 62.9(12.9) 11.7(6.1) 15.9(5.7)*** 4.7 (3.7) 6.3 (3.9)* 20.7 (3.7) 19.6(3.8)
$uan Çali^tigi Yerden Ayrilma istegi Durumu
Evet Hayir 48 95 58.4(13.9) 70.6(11.6)*** 17.5(6.7)*** 12.6(5.2) 7.0 (4.0)** 5.0 (3.6) 19.7(4.4) 20.1 (3.5) * P<O.OS, ** P<0.01, *** PKO.001, 10: /f doyumu, DT: Duygusal tükenme,
D: Duyarsizla^ma, KBN: Kifisel ba^an noksanligi
pilan çali^malarla kar^ila^tirildiginda bu çali^maya katilan-lann iD puan ortalamasmin düjük, tükenmijlik puan orta-lamalarinin ise benzer oldugu görülmektedir ^°"".
Literatürde yer alan bilgiler cinsiyetin tükenmijlik dü-zeyi açisindan önemli bir deglfken oldugunu ortaya koy-maktadir. Yapilan çalijmalann bir kisminda kadinlarin er-keklere orania daha fazia duygusal tükenme yajadiklari ve bunun nedeni olarak kadinlarda tükenmeyi i| hayati ve sosyal hayata dair etmenlerin; erkeklerde ise yalnizca ij ile ilgili etmenlerin belirliyor olmasi gösterilmijtir ^''•". Buna karjin bazi çalijmalarda cinsiyetler arasi fark bulunmadigi saptanmijtir ^°'^\ Bu çalijmada da tükenmijlik öicekleri ile cinsiyet degijkeni arasinda fark bulunamamiçtir.
Hayran ve Aksayan'in tip hekimleri üzerine yaptiklari çalijmada ÍD düzeyinin evii bireylerde daha yüksek oldugu saptanmijtir^^ Bu çaliçmada da evii bireylerde ÍD düzeyi diger gruplara orania yüksek çikmijtir. Özbek ve Girgin (2001) çaliçmalannda DT puanlan bekâr bireylerde daha dücük çikmijtir^'. Bu çalijmada, bekâr veteriner hekimierin, duyarsizlaçma puani evIi ve dul/bojanmij olanlara orania daha yüksek çikmiçtir. Bekâr veteriner hekimier, iç diçi yaçamiarinda ki toplumsal sorumiulukiarini tek bajiarina yerine getirmek zorundadirlar.
Bu durum bekâr veteriner hekimierin ij ve sosyal ha-yatlarinda karjilajtiklari sorunlar konusunda cözümleyici tavir sergilemelerini olumsuz yönde etkileyebilir. Bu ne-denle kiçinin hizmet verdikierine karji duygudan yoksun bir jekildeki davranijlari ifade eden "duyarsiziajma" be-kâr veteriner hekimierde daha yüksek çikabllir'".
Genç yajtaki veteriner hekimierin daha yajii olan
veteriner hekimiere orania tukenmiçlik açisindan daha fazIa risk altinda oldugu gözlenmektedir. 51 ya? ve üstü, duyarsizlaçma puanina göre en düjük yac grubu olarak görülmektedir ^ ° " " . Bu çalijmada da duyarsizlajma pu-anlari açisindan 5 yil ve alti ile 21 yil ve üstü gruplari arasinda anlamli fark saptanmijtir. Bunun nedeni kiji-nin yajikiji-nin ilerlemesiyle i? tecrübesikiji-nin artmasi ve birçok durumu kabullenir hale gelmesi olabillr. Benzer çalijma-larda da bu tarz sonuçlar saptanmijtir 2130.31,34 ¡^ ya^amin-daki sure ile olçekier arasinda bu çalijmada istatistiksel olarak anlamli sonuç bulunmamijtir.
Çalijmada veteriner hekimierin haftada 5.81 ±0.75 gün, günde 10.26±3.00 saat çaliçtiklarini bildirilmijtlr. Literature göre, haftalik çalijma saatinin yüksek olmasi bireyin fiziksel ve ruhsal sagligmi olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Avustralya'da bir saglik personelinln günlük çaliçma saati-nin üst siniri 10 olarak belirlenmijtir^^ Almanya'da 778 veteriner hekimie yapilan bir çalijmada haftada 48 saat-ten fazIa çalijanlarda Í5 stresinin yüksek ve Í5 doyumunun düjük olmasina paralel olarak araba kazasi geçirme ris-kinin de yüksek oldugu bildirilmijtir " . Çaliçmamizda günlük ve haftalik çalijma süreleri ile ÍD ve tükenmijlik arasinda bir ilijki saptanmamijtir.
Özyurt tarafmdan yapilan çalijmada meslegini kendi istegi ile seçmij olanlann ÍD yüksek, DT ve D puanlan dü-5ük, KBN puanlan yüksek olarak bulunmujtur ^°. Bu ça-lijmada istatistiksel olarak anlamli bir fark saptanma-mijtir. "§imdi oisaydi yine veteriner hekim olurdum" di-yenlerin ve çocukiarinin da ayni mesiegi seçmesini iste-yenlerin ¡D puanlan daha yüksek, tükenmijlik puanlan ise daha düjük çikmijtir. Bu sonuç, veteriner hekimierin çalijirken ijleriyle bütüniejtiklerini ve içlerini severek yap-tiklarini göstermektedir. Bu çalijmada ijten ayrilmayi dü-çunenlerin tükenmiflik düzeylerinin daha yüksek, ÍD pu-aninin ise daha düjük oldugu bulunmujtur. Tip hekimleri ve saglik personell ile yapilan diger çalijmalarda da benzer sonuçlar elde edilmijtir ^^
Özen ve ark. 14 ilde klinisyenlik yapan 129 veteriner hekimie yaptikiari anket çalijmasmda cinsiyet, yaj, çalijma süresi ve yillik gelirin ¡5 doyumu düzeyleri ile anlamli bir iliçkisi olmadigini, buna karjilik sosyal statu, Türkiye'de veteriner hekimiigin durumu ve profesyonel doyum ile ilijkili oldugunu tespit etmijierdir. Aile yönlendirmesi ve bilinçsizce veteriner fakültesini tercih edenlerde yajam doyumu konusunda tatminsiziik oldugu saptanmijtir^'.
Bu çalifmanin bazi sinirliliklari mevcuttur. Bireyiere yö-nelik kendini degerlendirme yöntemi ile uygulanan olçek-lerde karjilajilabilecek biasiar bu çalijma için de geçerli olmaktadir. Ayrica web-tabanli anket çalijmasi olmasi ne-deniyle internet kullanmayan veteriner hekimiere ulaji-lamamijtir. Bu sinirliliklanna karjilik, çalijmamizm ¡stanbul' da veteriner hekimier arasmda Í5 doyumu ve tükenmijlik düzeylerini inceleyen ilk ve tek çaliçma olmasi nedeniyle önernli bir kaynak olacagi düjüncesindeyiz.
istanbul'da Çah^an Veteriner...
Sonuç olarak, çaliçma grubunda yer alan veteriner he-kimier arasinda \% doyumu orta düzeyde, tükenmijlik ise alt düzeyde saptanmiçtir. Ayrica çaliçmamizdaki olçek puanlarini literatürde karjilajtirma yapabilmek için Türkiye' de veteriner hekimier arasinda tükenmijlik ve i? doyumunu Standart öiceklerle inceleyen bajka bir çalijmaya ula-jilamadi. Bu nedenle, bu çalijmadan hareketle farkli illerde veya Türkiye genelinde veteriner hekimierin \% doyumu, tükenmijlik ve stres düzeylerini inceleyecek arajtirmalar için çalijma sonuçlari da yol gösterici olacaktir. Bu ça-lijmanin, arajtirmaya katilan veteriner hekimierin tespit edilmij sorunlari dogrultusunda yapilacak çalijmalara ve literature katki saglayacagi düjüncesindeyiz.
TE^EKKÜR
Çaliçmamiza yanit veren tüm meslektajlanmiza ve iVHO yönetim kuruluna katkilarindan dolayi tejekkürederiz.
KAYNAKLAR
1. Dag H: Örgütlerde ij tatmini ve askerlik meslegine yöneiik egitimin ij tatmini üzerine etkisine iiijkin bir arajtirma. Uzmaniik Tezi, istanbul Üniv. Sosyai Bil. Enst, istanbul, 1993.
2. Özaltin H, Kaya C, Demir C, Özer M:Türk silahli kuvvetlerinde görev
yapan muvazzaf tabipierinin iç doyum düzeyierinin degeriendirilmesi.
Güihane Tip Derg, 44 (4): 423-427, 2002.
3. Özyurt A, Hayran O, Sur H: Predictors of burnout and job satisfaction
among Turkish physicians. QJM, 99 (3): 161-169,2006.
4. Celik S: ij doyumu ve güdümün verimiilik üzerine etkiieri. Yüksek Lisans
Tezi, Marmara Üniv. Sosyai Bil. Enst, istanbul, 1999.
5. Faragher EB, Cass M, Cooper CL: The relationship between jop
satisfaction and health: A meta-analysis. Oeeup Environ Med, 62, 105-112, 2005.
6. Söylemez D: Sagiik persorielinin i; doyumu ile ilgili bir meta analizi
çalijmasi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniv. Sagiik Bil. Enst., istanbui,2002.
7. Gözüm S: Koruyucu saglik hizmetlerinde görev yapan hemjire ve
ebelerin ij doyumu, tükenmijlik ve ije devamsizligi etkileyen faktörlerin araftinimasi. Doktora Tezi, Atatürk Üniv. Saglik Bil. Enst., Erzurum, 1996.
8. Çetinkanat C: Örgütlerde Güdüienme ve ij Doyumu. 1. Baski, Am
Yayincilik. Ankara. 2000.
9. Freudenberger NJ: Staff burnout. J Soe issues, 30,159-165,1974. 10. Maslach C, Jackson SE: Maslach Burnout Inventory. 2"^ ed/. Consulting
Psychologists Press, Paio Alto, CA, 1986.
11. Ergin C: Doktor ve hemjirelerde tükenmiclik ve maslach tükenmijiik
ôiçeginin uyarlanmasi. VU. Uiusai Psikoioji Kongresi Biiimsei Çaii^maiart,
TurkPsikoiogiar Dernegi Yayint, s. 143-154, Ankara, 1992.
12. Panagopoulou E, Montgomery A, Benos A: Burnout in intenai
medicine physicians: Differences between residents and specialists. EurJ
Intern Med, 17 (3): 195-200, 2006.
13. Ahola K, Hakanen J: Job strain, burnout, and depressive symptoms:
A prospective study among dentists. J Affeet Disord, 104 (1 -3): 103-110, 2007.
14. Lacovides A, Fountoulakis KN, Kaprinis G: The relationship between
jop stres, burnout and clinical depression. J/tffecf D/sord, 75 (3): 209-221, 2003.
15. Ersoy F: Tükenmijiik sendromu. STED, 2,11 -17,2001.
16. Gardner DH, Hini D: Work-related stress in the veterinary profession
In New Zealand. NewZeaiand Veterinary Journai, 54,119-124,2006.
17. Gabel C, Gerberich G: Risk factors among veterinarians. Veterinary
injury Risk, 13, 80-86, 2001.
18. Visser MR, Smets EM, Oort FJ, De Haes HC: Stress, satisfaction and
burnout among Oufch medieai speeiaiists. CMAJ, 168 (3): 271-275,2003.
19. Tabolli S, lanni A, Renzi C, Di Pietro C, Puddu P: Job satisfaction,
burnout and stress amongst nursing staff: A survey in two hospitals in
Rome. Qitai Med Lav Ergon, 28 (1 Suppl 1): 49-52, 2006.
20. Özyurt A: istanbul hekimlerinin ij doyumu ve tükenmijlik düzeyieri.
Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniv. Saglik Bil. Enst., istanbul, 2004.
21. Özen A, Yüksel E, Özen R, Atil E, Yajar A, Yerlikaya E: A sudy on
life satisfaction of Turkish Veterinary Practitioners. FÜ Sagitk Bii Derg
(Veteriner), 2^ (1): 05-10,2007.
22. Özen A, Kalin R, Yerlikaya H, $eker I, Çetinkaya B: Evaluating the
curriculum of the veterinary school of Firat University, Turkey, in terms of professional and technical skills. J l/ef MedMuc, 31 (3): 281-288,2004.
23. Özen A, Özen R, Yüksel E, Yajar A, Yerlikaya H: Veteriner hekimiigi
kliniklerinin ticari performansi üzerine etkili bazi faktörler: I. bilgi edinme egilimi ve deontolojik tutum. FU Sagiik Bii Derg (Veteriner), 19 (2): 115-121, 2005.
24. Yüksek N, Altug N, Özkan C, Küfük M: Dogu ve Güneydogu
Anadolu Böigelerinde çalijan serbest veteriner hekimierin mesleki deger-lendirmeleri: Bir anket çalijmasi, YYÜ Vet Fak Derg, 19 (2): 57-59,2008.
25. Hansez I, Schins F, Rollin F: Occupational stres, work-home
interference and burnout among Belgian veterinary practitioners, ir Vet J, 61 (4): 233-241, 2008.
26. Hatch PH, Winefield HR, Christie BA, Lievaart JJ: Workplace stress,
mental health and burnout of veterinarians in Australia. Aust VetJ, 89 (11): 460-468,2011.
27. Baycan A: An analysis of several aspects of job satisfaction on
between different occupational groups, Yüksek Lisans Tezi, Bogaziçi Üniv. Sosyai Bii. Enst, istanbui, 1985.
28. Serinkan C, Haybat A: Pamuki<ale Üniversitesi ögretim elemanlarinin
ij tatmini ve tükenmijlik düzeyierinin belirlénmesi. http://ab.org.tr/ab06/ ozet/104.html, frij/m Tarihi: 15. i 2.2011.
29. Sevimli F, Ijcan ÖF: Bireysel ve ij ortamina ait etkenler açisindan
ij doyumu. www.eab.ege.edu.tr/pdf/5/C5-S1-2-M7.pdf, Eri}im Tarihi:
15.12.2011.
30. Asían D, Kiper N, Karaagaoglu, Topal F, Güdük M, Cengiz ÖS:
Türkiye'de tabip odalarina kayitli oían bir grup hekimde tükenmijlik sendromu ve etkileyen faktörier. TTByaytnian, Agustos, Ankara, 2005.
31. Yavuzyilmaz A, Topbaj M, Can E, Can G, Özgün $: Trabzon il
merkezindeki saglik ocakian çaiijanlarinda tükenmiclik sendromu ile if doyumu düzeyleri ve iiijkili faktörier. TSK Koruyueu Hekimiik Büiteni, 6 (1): 41-50,2007.
32. Ebrinf S, Açikel C, Bajolu C, Çetin M, Çelikoz B: Yanik merkezi
hemjireierinde anksiyete, depresyon, iç doyumu, tükenme ve stresie baja çikma. Karjilaçtirmali bir çalijma. Anadoiu Psikiyatri Derg, 3, 162-168,2002.
33. Tözün M, Çulhaci A, Unsal A: Aile hekimiigi sisteminde birinci
basamak sagiik kurumlarmda çalijan hekimierin ij doyumu (Eskijehir).
TSK Koruyueu Hekimiik Büiteni, 7 (5): 377-384, 2008.
34. Serinkan M, Ergör A, Çimrin AH, Ersoy G: Izmir ilindeki acil servis
hekimierinin tükenme düzeyleri. Topium ve Hekim Derg, Temmuz-Agustos, 18 (4): 293-299, 2003.
35. Budak G, Sürgevil O: Tükenmijiik ve tükenmijligi etkileyen örgütsel
faktörlerin analizine iiijkin akademik personel üzerinde bir uygulama.
D.E.Ü.i.i.B.F Derg, 20 (2): 95-.108, 2005.
36. Hayran O, Aksayan S: Pratisyen hekimierde ij doyumu. Topium ve
HeWmDerg, 16-17,1991.
37. Özbek K, Girgin G: Pratisyen hekimierde meslekte tükenmijlik
(burnout) sendromu (izmir örneklem çalijmasi). iV Uiusai Haik Sagitgt Kongre
Kitabi, s. 662- 665, Didim, 2001.
38. Özdemir M: Sagiik çalijanlarinin sorunlari. Topium ve Hekim Derg,
•Kasim-Aralik, 16(6):402-412,1999.
39. Trimpop R, Kirkcaldy B, Athanasou J, Cooper C: individual
differences in working hours, work perceptions and accident rates in veterinary surgeries. l/l/or/(Stress, 14 (2): 181-188, 2000.
![Table 5. Distributions of iD, DT, D,]kBN scores according to sonríe.sociöi^](https://thumb-eu.123doks.com/thumbv2/9libnet/4126288.62322/4.843.62.728.502.1224/table-distributions-dt-kbn-scores-according-sonríe-sociöi.webp)
