Balkan SavaûÖ’nda Yunan DonanmasÖ’nÖn
Çanakkale BoøazÖ’na SaldÖrÖ Giriûimleri ve
OsmanlÖ Devleti’nin AldÖøÖ Tedbirler
*Attacks of the Greek Navy on the Dardanelles during the
Balkan Wars and Counter Measures taken by the
Ottoman Empire
Ozan TUNA
**Özet
Balkan SavaûlarÖ’nda Yunan donanmasÖ Ege AdalarÖ’nÖ rahatça iûgal etmek, OsmanlÖ donanmasÖnÖn Balkanlar’daki ordusuna ikmal yapmasÖnÖn engellemek ve hem kendisinin hem de müttefiklerinin Ege Denizi üzerinden icra ettiøi sevkiyatÖ güvence altÖna almak için savaûÖn hemen baûÖnda Çanakkale BoøazÖ’nÖ abluka altÖna almÖûtÖr. Fakat savaûÖn ilerleyen günlerinde OsmanlÖ donanmasÖnÖn karûÖ bir reaksiyon gösterememesi ve Bulgar ordusunun da Gelibolu’ya ilerlemesi üzerine Çanakkale BoøazÖ da Yunan donanmasÖ tarafÖndan bir saldÖrÖ hedefi haline gelmiûtir. OsmanlÖ Devleti ise bu tehlike üzerine Çanakkale BoøazÖ’nÖ karadan ve denizden sürekli takviye etmiûtir. Çanakkale BoøazÖ’nÖn çok stratejik bir önemde olmasÖ nedeniyle OsmanlÖ Devleti bölgeye büyük hassasiyet göstermiû ve donanmasÖnÖ da bu bölgeye kaydÖrmÖûtÖr. Fakat OsmanlÖ donanmasÖnÖn Yunan donanmasÖ karûÖsÖnda zayÖf durumda olduøu için bu savunma tedbirleri de tam olarak yerine getirilememiûtir. Yine de kara ve denizde alÖnan tedbirler ve Yunan donanmasÖnÖn gücünün de sÖnÖrlÖ olmasÖ
Abstract
The Greek Navy blockaded the Dardanelles at the very onset of the Balkan Wars in order to facilitate the invasion of the Aegean Islands and to prevent the Ottoman Navy to send supplies to its army in the Balkans. Another purpose of this move was to secure the shipment of supplies conducted both by itself and its allies. However, as the War progressed, the Ottoman Navy could not respond effectively and the Bulgarian Army advanced to Gallipoli, which made the Dardanelles a attack target for the Greek Navy. Thereupon, the Ottoman Empire continuously reinforced its position in the Dardanelles, both by sea and land. Since the Dardanelles was of great importance strategically, the Ottoman Empire paid special attention to it and sent its Navy to the region. However, the Greek Navy was superior compared to the Ottoman Empire at the time, which hindered all these defensive measures. Despite this fact, the Greek Navy could not operate at full capacity in the Dardanelles because of its limited power and the measures taken by the Ottoman Empire by sea and land. The Greek Navy was only able to blockade the Dardanelles.
Key Words: Kale-yi Sultaniye, Nara, Averof Cruiser, Delfin
Submarine, Admiral Condoriyotis Giriû
Çanakkale BoøazÖ’na yönelik tarih boyunca pek çok saldÖrÖ olsa da Çanakkale BoøazÖ’nÖ ilk geçen 19 úubat 1807’de ùngiliz amiral Duckwort komutasÖndaki 13 parça gemiden oluûan ùngiliz donanmasÖ olmuûtur. Bu filo, Çanakkale BoøazÖ’ndaki bataryalarÖ susturup Nara’daki OsmanlÖ filosunu tahrip edip 20 úubat 1807’de ùstanbul’a geldi. Fakat Duckwort’un yanÖnda kara birliøi olmadÖøÖ için ùstanbul’a karadan bir saldÖrÖ söz konusu olmamÖûtÖr. 1 Çanakkale
BoøazÖ’na ciddi mahiyette bir diøer saldÖrÖ ise Türk-ùtalyan Harbi’nde (1911-1912) -Trablusgarp SavaûÖ’nda- ùtalyan donanmasÖ tarafÖndan gerçekleûtirilmiû olup 18 Nisan 1912’de ve 12 Temmuz 1912’de Çanakkale BoøazÖ tahkimatlarÖna ve ûehre saldÖrmÖûlar fakat önemli bir baûarÖ elde edememiûlerdir.2
1 Selahattin Çetiner, Çanakkale SavaûÖ Üzerine Bir ùnceleme, Cem Offset YayÖnevi, ùstanbul 2000, s. 11; A. Thomazi, Çanakkale Deniz SavaûÖ, (Çev.) Hüseyin IûÖk, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt BaûkanlÖøÖ YayÖnlarÖ, Ankara 1997, s. 1 2 Ahmet Oøuz, “OsmanlÖ ùmparatorluøu’nda Çanakkale ve ùstanbul BoøazlarÖnÖn SavunulmasÖ ùçin YapÖlan ùstihkâmlar ve Torpil/MayÖn Yerleûtirilmesi (1815-1915)”,
100. YÖlÖnda Çanakkale Zaferi Sempozyumu, 28-29 Nisan 2015, Harp Akademileri
1-Çanakkale BoøazÖ’nÖn Savaûtan Önceki TahkimatÖ
Çanakkale BoøazÖ’nÖn denizden yapÖlacak olasÖ bir saldÖrÖya karûÖ savunulmasÖna yönelik ilk çalÖûmalarÖn tarihi 17. yüzyÖla kadar uzanÖr. ùlk savunma düzeninin omurgasÖnÖ kaleler oluûturmakta idi. Ancak kale savaûlarÖnÖn sona ermesi ve müstahkem mevkilerin oluûturulmasÖ fikrinin aøÖrlÖk kazanmasÖyla Çanakkale BoøazÖ’nÖn her iki yakasÖna inûa edilen bir dizi beton ve toprak mazgallÖ top mevzilerini –tabya- içermektedir. HazÖrlÖklar bu dönemde denizden karaya –amfibi- yapÖlacak bir harekâta karûÖ yetersiz olsa da kurmay subay ve topçular, amfibi harekâta karûÖ zihnî hazÖrlÖk yapÖp muhtelif savunma düzenlerini tartÖûmÖûlardÖr.3 Çanakkale BoøazÖ ve Gelibolu YarÖmadasÖ, OsmanlÖ
Devleti’nin en iyi korunan noktalarÖndan birisiydi. 1912 yÖlÖndan önce OsmanlÖ Devleti’nin stratejik noktalarÖnÖ savunan bir dizi müstahkem mevkilerden birisi olan Çanakkale BoøazÖ, Bahr-i Sefid Kuvâ-yÖ Müretteb KumandanlÖøÖ’na baølÖ idi. Balkan SavaûÖ’na kadar olan mevcut savunma sistemi esas olarak kÖyÖ savunma toplarÖ, su altÖ mayÖn tarlalarÖ ile boøaza yöneltilmiû ve su kenarÖ boyunca istihkâm ûeridi oluûturan projektörlerden ibaretti. 4 Boøazdaki
tahkimatlar zayÖf bir düûman kuvvetinin girmesini önleyecek kadar olup su üstü vasÖtalarÖ ile mayÖn, torpido, projektör, top, cephane, gözetleme istasyonlarÖ, komuta kontrol cihazlarÖ ve telsiz telgraf ihtiyaçlarÖ hat safhada idi. 5 AyrÖca
obüs miktarÖ da az ve eski olmakla birlikte adi top ise hiç bulunmamakta idi. Mevcut 120 mm’lik obüsler ise eski olmasÖna raømen nitelikleri yüksekti. 6 Fakat
Trablusgarp SavaûÖ esnasÖnda ùtalyan donanmasÖnÖn Çanakkale BoøazÖ
savunmasÖnÖ bombalamasÖ sonrasÖnda Boøaz’daki tabyalar ve savunma planlarÖ elden geçirilmiûti. 7 Çanakkale BoøazÖ’nÖn denizden savunulmasÖ ise mayÖn ve
torpidolarla saølanmakta olup bu mayÖn hatlarÖnÖn yerleri ûamandÖralar ile
3 Edward J. Ericson, OsmanlÖ Askeri Tarihi, Çev. Mesut Uyar, Türkiye ùû BankasÖ Kültür YayÖnlarÖ, ùstanbul 2014, s. 510; Figen Atabey, Çanakkale Muharebelerinin Deniz
Cephesi, Türk Tarih Kurumu YayÖnlarÖ, Ankara 2014, ss.29-30; ùbrahim Baûak Daøgülü,
“15. ve 18. YüzyÖllarda Çanakkale BoøazÖ’nÖ Koruyan Büyük Askeri YapÖlar ve BataryalarÖ”, YÖldÖz Teknik Üniversitesi MimarlÖk Fakültesi E Dergisi, Cilt: 2, SayÖ: 1, 2007, ss. 23-25
4 Edward J. Ericson, Gelibolu: OsmanlÖ HarekâtÖ, Çev. Orhan Düz, Türkiye ùû BankasÖ YayÖnlarÖ, ùstanbul 2015, s. 12; Edward J. Ericson, I. Dünya SavaûÖ’nda OsmanlÖ Ordusu:
Çanakkale, Kutül Amara ve Filistin Cephesi, Çev. Kerim BaørÖaçÖk, Türkiye ùû BankasÖ
Kültür YayÖnlarÖ, ùstanbul 2009, s. 29
5 Umut C. Karadoøan, Türk DonanmasÖnÖn Faaliyetleri (1914-1922), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim DalÖ, TC. Tarihi Bilim DalÖ, BasÖlmamÖû Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2007, s. 42
6 Ali Bal, “Balkan Harbinde Türk Ordusunun Lojistik Durumu”, XIV. Askeri Tarih
Kongresi Bildirileri, (03-07 AralÖk 2012- ùstanbul), Genelkurmay Personel Daire BaûkanlÖøÖ
Atase Daire BaûkanlÖøÖ YayÖnlarÖ, Ankara 2014, ss. 497-503 7 Ericson, OsmanlÖ Askeri Tarihi, s. 510
iûaretlenip mayÖn hatlarÖ seri ateûli toplar ile savunulmakta iken Boøaz’Ön en dar yerine projektörler ve seri ateûli toplar yerleûtirilmiûtir.8
2-Yunan DonanmasÖnÖn Faaliyetleri
Yunan donanma komutanlarÖnÖn savaûtan önce yaptÖøÖ stratejik deøerlendirmelerde OsmanlÖ donanmasÖnÖn Ege Denizi’ne çÖkmasÖnÖ engellemek için ilk önce Limni AdasÖ’nÖn ele geçirilmesi gerektiøinde karar kÖlÖnmÖûtÖ. Yunan ada filosunun merkezi olan Pire LimanÖ’nÖn Çanakkale BoøazÖ’na çok uzak olmasÖ ve hassas dönemlerde gidiû geliûlerin özellikle kÖû aylarÖnda çok zor olmasÖ Yunan donanma komutanlarÖnÖ böyle bir karar almaya zorlamÖûtÖr. 9
Çanakkale BoøazÖ’nÖ daha yakÖndan ablukaya almak için Limni AdasÖ’nÖn Mondros limanÖnÖ büyük savaû gemileri için üs, Bozcaada’yÖ ise Yunan torpidobot ve muhripleri için tali bir üs olarak düûünmüûlerdi.10 Böylece
Çanakkale BoøazÖnÖ ablukada tutacak asÖl güç filotilla olacak idi. 11 Bu amaçlar
doørultusunda Yunan DonanmasÖ Amiral Condoriyotis komutasÖnda 18 Ekim 1912’de Pire limanÖndan Limni adasÖna doøru hareket etmiûtir.12 AyrÖca Pire ve Faleron limanlarÖnda ise OsmanlÖ Donanmas’ÖnÖn bir taaruz ihtimaline karûÖ torpidobotlardan karakol hattÖ oluûturulmuûtur.13 Yunan DonanmasÖ Çanakkale
8 Deniz Müzesi Arûivi (DMA), Defterler Bölümü: Erkan-Ö Harbiye-yi Bahriye Dairesi
DosyasÖ 1911-1912, Defter No: 4733, Sayfa No: 5, 14 Mart 1912; DMA, Muhasebe Kataloøu, Dosya No: 2446, Sayfa No: 39, 15 MayÖs 1912; DMA, Mülga-yÖ Bahriye Kataloøu,
Dosya No: 723, Sayfa No: 678, 17 Eylül 1912; DMA, Mülga-yÖ Bahriye Kataloøu, Dosya No: 723, Sayfa No: 678, 9 Eylül 1912; BOA, BEO Kataloøu, Dosya No: 4190, Gömlek No: 314202, Lef: 1, 7 Mart 1912
9 Zisis Fotakis, Greek Naval Strategy and Policy 1910-1919, Routledge Publishing, USA 2005, pp. 46-50; HazÖm ùûgüven, “1908’den Sonra OsmanlÖ Devleti’nin Ege ve Doøu Akdeniz’deki Adalara Ait Siyasi ve Askeri Tutumu”, SilahlÖ Kuvvetler Dergisi, SayÖ: 215, YÖl: 84, 4 Aøustos 1969, s. 81
10 ATASE, BLH (Balkan Harbi) Kataloøu, Klasör No: 264, Dosya No: 311, Fihrist No: 1-1, 19 Ekim 1912; ùdris Bostan-Ali Karamahmut, Trablusgarp ve Balkan Harplerinde ùûgal
Edilen Ege AdalarÖ ve ùûgal TelgraflarÖ, Stratejik AraûtÖrma ve Milli Komite YayÖnlarÖ,
Ankara 2003, s. 366; Hüsnü Özlü, “Arûiv Belgeleri IûÖøÖnda Balkan SavaûÖ’nda Ege AdalarÖnÖn ùûgal Süreci”, Çaødaû Türkiye AraûtÖrmalarÖ Dergisi, XII/25, Güz 2012, s. 15; Birinci Dünya SavaûÖ’nda da müttefik donanmasÖ Çanakkale BoøazÖ’na saldÖrÖ için Limni, Bozcaada gibi Boøazönü AdalarÖ’nÖ üs olarak kullanmÖûtÖr. AyrÖntÖlÖ bilgi için bkz; ùskender Tunaboylu, “Çanakkale Cephesinde Donanma Desteøi”, Studies of the Ottoman
Domain, Cilt: 5, SayÖ: 8, úubat 2015, s. 28
11 BaûbakanlÖk OsmanlÖ Arûivi (BOA), HR. SYS. Kataloøu, Dosya No: 1959, Gömlek No: 11, Lef: 10, 25 Ekim 1912
12 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-33, 19 Ekim 1912; Afif Büyüktuørul, OsmanlÖ Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet DonanmasÖ, Cilt: 4, Deniz BasÖmevi, ùstanbul 1984, s. 165
13 Genelkurmay BaûkanlÖøÖ, Balkan Harbi Tarihi: OsmanlÖ Deniz HarekâtÖ 1912-1913, VII. Cilt, Kara Kuvvetleri KomutanlÖøÖ Askeri BasÖmevi, ùstanbul 1965, s. 70
BoøazÖ açÖklarÖna geldiøinde ilk önce Bozbaada AdasÖ (Aistratis) önlerinde manevralar yapÖp Limni AdasÖ önüne gelerek ada mutasarrÖfÖna bir sonraki gün adanÖn iûgal edileceøini bildirdi.14 21 Ekim 1912 tarihinde Yunan filosu Limni
AdasÖ’nÖn Mondros LimanÖ’na 500 kiûilik bir askeri kuvvet çÖkararak adayÖ iûgal etmiûtir. AdayÖ savunmakta olan askerler adanÖn merkezine çekilmiû ve daha sonra da etkisiz hale getirilmiûlerdir. OsmanlÖ DonanmasÖ’ndan destek alamayan Limni AdasÖ da YunanlÖlarÖn eline geçti.15 Limni AdasÖ’nÖn ele geçirilmesi ile
birlikte 22 Ekim 1912 tarihinden itibaren YunanlÖlar, Mondros LimanÖ’nÖ ileri bir üs ve adayÖ da bir ikmal üssü haline getirdiler. Limandaki ufak Kumbi AdasÖ’nda bir telsiz istasyonu kurdular ve olasÖ bir saldÖrÖya karûÖ da Alago AdasÖ dolaylarÖnda torpidobot karakol hattÖ oluûturdular. Yunanistan’dan getirilen iûçilerle de adada gemilerin onarÖmlarÖnÖ yapÖlÖyor ve 4 adet 10 cm’lik topla da adanÖn savunmasÖnÖ takviye ediliyordu.16 Yunan DonanmasÖ’nÖn Limni AdasÖ’nÖ
ele geçirmesi Çanakkale BoøazÖ’nÖ doørudan tehdit altÖna düûürürken Cezayir-i Bahr-i Sefid’in güvenliøini de olumsuz yönde etkilemiûtir.17
Yunan donanmasÖ, Limni AdasÖ’nÖ ele geçirmesinin ardÖndan Çanakkale BoøazÖ’na çok yakÖn olan Bozcaada’yÖ hedef almÖû ve adayÖ ele geçirerek Çanakkale BoøazÖ’nÖn denizden ablukasÖnÖ tamamlamÖûtÖ.18 YunanlÖlar Bozcaada’yÖ ele
14 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-34, 19-20 Ekim 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-34, 19 Ekim 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-49, 20 Ekim 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-34, 19 Ekim 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-34, 19 Ekim 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-34, 19-20 Ekim 1912; DMA, Defterler Bölümü: Erkan-Ö Harbiye-yi Bahriye II. úube Müsevvidat
DosyasÖ (1912-1913), Defter No: 4734, Sayfa No: 170, 3 KasÖm 1912
15 BOA, HR.SYS. Kataloøu, Dosya No: 1959, Gömlek No: 7, Lef: 3, 21 Ekim 1912; BOA, HR.SYS. Kataloøu, Dosya No: 1959, Gömlek No: 7, Lef: 9, 21 Ekim 1912; BOA,
HR.SYS. Kataloøu, Dosya No: 1959, Gömlek No: 7, Lef: 11, 21 Ekim 1912; BOA, HR.SYS Kataloøu, Dosya No: 1959, Gömlek No: 7, Lef: 13, 21 Ekim 1912; BOA, HR.SYS. Kataloøu, Dosya No: 1959, Gömlek No: 7, Lef: 21, 21 Ekim 1912; BOA, HR.SYS. Kataloøu, Dosya No: 1959, Gömlek No: 7, Lef: 19, 21 Ekim 1912; BOA, HR. SYS. Kataloøu, Dosya No: 1959, Gömlek No: 7, Lef :1, 21 Ekim 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-51, 21 Ekim 1912
16 Büyüktuørul, OsmanlÖ Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet DonanmasÖ, s. 223; ùûgüven, “1908’den Sonra OsmanlÖ Devleti’nin Ege ve Doøu Akdeniz’deki Adalara Ait Siyasi ve Askeri Tutumu”, s. 81
17 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-40, 19 Ekim 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-50, 21 Ekim 1912
18 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-34, 19 Ekim 1912; BOA, HR.SYS. Kataloøu, Klasör No: 1959, Gömlek No: 7, Lef: 5, 21 Ekim 1912; BOA, BEO Kataloøu, Dosya No: 4110, Gömlek No: 308301, Lef: 4, 8 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-34, 19 Ekim 1012
geçirdikten sonra limana giriû fenerlerini de sürekli yakarak bölgeyi tarassut altÖnda bulunduruyorlardÖ. 19 Bozcaada’nÖn da ele geçirilmesi ile birlikte Yunan donanmasÖ
Bozcaada’da muhrip ve torpidobot üssü kurarak Çanakkale BoøazÖ’nÖn birkaç mil ötesinde Çanakkale BoøazÖ’na girip çÖkan gemileri kontrol etmeye baûlamÖûlardÖr.20
Bozcaada, Çanakkale BoøazÖ’na yapÖlacak bir çÖkartma harekâtÖnda sÖçrama noktasÖ olarak kullanÖlabileceøi gibi Boøaz’Ö ablukaya alacak filonun adanÖn kuzey ve güney üssünde barÖnmasÖna imkan saølayacaktÖr.21
Limni ve Bozcaada’nÖn Yunan DonanmasÖ tarafÖndan ele geçirilmesi, onlara muazzam bir gözetleme istasyonu gören alana sahip olmalarÖnÖ saølamasÖnÖn yanÖnda küçük gemileri için de barÖnak olma imkanÖ saølÖyordu. AyrÖca Yunan DonanmasÖ’nÖn bu faaliyetleri diøer adalardaki Müslüman halk ve memurlarÖn da adalarÖ terk etmesine sebebiyet verecektir.22 Yunan DonanmasÖ
daha sonra savaû içerisinde Ege Denizi’nde OsmanlÖ Devleti’nin elindeki tüm adalarÖ hedef alacak ve en son 15 Mart 1913’de Sisam AdasÖ’nÖ ele geçirip Ege adalarÖnÖn iûgalini tamamlayacaktÖr.23
3-OsmanlÖ DonanmasÖnÖn Faaliyetleri
OsmanlÖ DonanmasÖ savaûtan önce tasarladÖøÖ strateji ile Çanakkale BoøazÖ’nÖ mümkün olduøu kadar uzaktan savunmayÖ düûünüyordu. 24 Savaû
baûladÖøÖ esnada Çanakkale BoøazÖ’nda Mesudiye zÖrhlÖsÖ komutanÖ BinbaûÖ Tevfik emrinde Mesudiye ve Asar-Ö Tevfik zÖrhlÖsÖ ile Hamidabat torpidobotu bulunuyordu.25 Fakat hem savaû gemilerinin sayÖsÖnÖn yetersizliøi hem de Bulgar
ordusunun süratli ve devamlÖ bir ûekilde ilerlemesi OsmanlÖ DonanmasÖ’nÖn
19 Ali Haydar Emir, Balkan Harbinde Türk Filosu, Deniz MatbaasÖ, ùstanbul 1932, s. 197 20 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 125, Dosya No: 5, Fihrist No: 2-34, 19 Ekim 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-34, 19 Ekim 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 002-34, 19 Ekim 1912; Fotakis, Greek Naval Strategy and Policy 1910-1919, p. 51
21 Genelkurmay BaûkanlÖøÖ, Birinci Dünya SavaûÖ’nda Çanakkale Cephesi (Haziran 1914-25
Nisan 1915), V. Cilt, II. Kitap, Genelkurmay BaûkanlÖøÖ Askeri Tarih ve Stratejik Etüt
BaûkanlÖøÖ YayÖnlarÖ, Ankara 2012, s. 15
22 BOA, BEO Kataloøu, Dosya No: 1959, Gömlek No: 7, Lef: 5, 21 Ekim 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-34, 19 Ekim 1912; Hilmi Bayur, Balkan SavaûÖ’nda Türk Filosunun Durumu, Türk Tarih Kurumu YayÖnlarÖ, Ankara 1978, s. 96
23 DMA, Gemiler Bölümü: Erkân-Ö Harbiye-yi Bahriye II. úube Müsevvidat DosyasÖ
(1912-1913), Defter No: 4734, Sayfa No: 221, 2 KasÖm 1912; Ali Fuat Örenç, “Ege AdalarÖnÖn
ùdari YapÖsÖ (1830-1923)”, Ege AdalarÖnÖn ùdari, Mali ve Sosyal YapÖsÖ, (Ed.) ùdris Bostan, Stratejik AraûtÖrma ve Etütler Milli Komitesi YayÖnlarÖ, Ankara 2003, s.52
24 Büyüktuørul, OsmanlÖ Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet DonanmasÖ, ss. 144-145
25 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 297, Dosya No: 5, Fihrist No: 1-1, 17 Ekim 1912; Genelkurmay BaûkanlÖøÖ, Balkan Harbi Tarihi: OsmanlÖ Deniz HarekâtÖ 1912-1913, s. 71
Karadeniz’e aøÖrlÖk vermesine neden olmuû, öncelik Varna LimanÖ’nÖn bombalanmasÖ ve Köstence’den gelen nakliye gemilerinin güvenliøi olmuûtur.26
Diøer taraftan Varna LimanÖ’nda üstlenen Bulgar torpidobotlarÖnÖn Karadeniz’deki OsmanlÖ sevkiyatÖna zarar verme ihtimali de OsmanlÖ donanmasÖnÖn Karadeniz’e öncelik vermesine sebep olacaktÖr. 27 Daha da
önemlisi KasÖm 1912 baûlarÖ itibariyle Bulgar ordularÖnÖn Çatalca hattÖna ve BolayÖr hattÖna dayanmalarÖ OsmanlÖ donanmasÖnÖn bütün önceliøini bu noktalara kaydÖrmÖû ve Çanakkale BoøazÖ’nÖn donanma gücü ile savunulmasÖ ve Ege Denizi’ne çÖkÖû hususlarÖ ikinci plana itilmiûtir. 28 Daha sonradan Çatalca
Muharebesi’ni kazanÖlmasÖnda ise OsmanlÖ DonanmasÖ’nÖn muharebe gücü önemli ölçüde etkili olmuû olup savaûtan sonra Bulgarlar Büyükçekmece’nin kuzeybatÖsÖnda OsmanlÖ Devleti ile mütareke yapmak zorunda kalmÖûlardÖr. 29
Bulgaristan ile yapÖlan mütarekenin ardÖndan OsmanlÖ DonanmasÖ Çanakkale BoøazÖ ve Ege Denizi’ne öncelik vermeye baûladÖ. Fakat ana filoyu oluûturan bazÖ gemilerin hasar görmüû olmalarÖ Yunan DonanmasÖ ile kapsamlÖ
26 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-9, 20 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-10, 20 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-11, 22 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-12, 22 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-9, 20 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-2, 16 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-4, 15 KasÖm 1912; Yusuf Hilmi Bayur, Birinci Balkan SavaûÖ, Cumhuriyet YayÖnlarÖ, ùstanbul 1999, s. 42
27 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-5, 19-20 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-17, 24 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 297, Dosya No: 5, Fihrist No: 1-3, Tarih Yok. 28 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-40, 18 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-3, 15 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-4, 17 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-7, 20 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-8, 20 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 297, Dosya No: 5, Fihrist No: 3, 12 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihsir No: 1-1, 14-15 KasÖm 1912; DMA, Defterler Bölümü: Erkan-Ö Harbiye II. úube Müsevvidat DosyasÖ
(1912-1913), Defter No: 4739, Sayfa No: 250, 10 KasÖm 1912; DMA, Defterler Bölümü: Erkan-Ö Harbiye-yi Bahriye 2. úube Müsevvidat DosyasÖ 1912-1913, Defter No: 4739, Sayfa No: 251,
10 KasÖm 1912
29 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-1, 24 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-20, 24-25 KasÖm 1912; DMA, Gemiler Bölümü: Erkan-Ö Harbiye-yi Bahriye II. úubesine Ait Müsvedde
bir mücadeleye giriûme düûüncesinin de önüne geçmiûtir. 30 OsmanlÖ Devleti
Donanma KomutanlÖøÖ, bu baølamda Hamidiye kruvazörünün tamirde olmasÖ, Mecidiye kruvazörü ve Berk-i Sadvet torpido kruvazörünün Karadeniz’de bulunmasÖnÖn yanÖnda Asar-Ö Tevfik ve Mesudiye zÖrhlÖlarÖnÖn eski olmasÖ ve sahip olunan torpidobotlarÖn da kÖsa menzilli olmasÖ sebebiyle Yunan donanmasÖna karûÖ yapÖlacak harekatÖ ertelemeyi planlÖyordu. 31 Donanma
komutanlÖøÖ özellikle Hamidiye kruvazörünün hasarlÖ olduøu ve bu durumun savaû filosunda önemli bir eksiklik yaratacaøÖnÖ düûünerek en azÖndan Hamidiye kruvazörünün onarÖmÖnÖn bitene kadar ana filonun Çanakkale BoøazÖ’ndan çÖkÖû yapmamasÖnÖ ve ûimdilik Yunan donanmasÖnÖn Çanakkale BoøazÖ’nda çÖkartma yapmasÖ muhtemel noktalara muhripleri göndermeyi uygun bulmuûtur.32 Fakat
Yunan DonanmasÖ’nÖn harekat alanÖnÖ geniûletmesi üzerine Çanakkale BoøazÖ’ndan çÖkÖû noktasÖnda fikir birliøi oluûmuû olup donanma komutanÖ Kale-yi Sultaniye’de bulunan OsmanlÖ donanmasÖnÖn Yunan donanmasÖ ile mücadeleye hazÖr olduøu bildirmiûtir.33 Bunun üzerine Yunan DonanmasÖ’nÖn
hareketlerine dair haberlerin de doørudan Çanakkale BoøazÖ’nda bulunan donanma komutanÖna aktarÖlmasÖ talimatÖ verilmiûtir.34
DonanmayÖ oluûturan savaû gemileri üzerinde yeni bir taksimat yapÖlmÖû olup harp filosunu oluûturan gemiler ve bu gemilerin sorumluluk alanlarÖ ûu ûekilde belirlenmiûtir:
Ege Denizi’ne Hareket Edecek Filoyu Oluûturan Gemiler
Barbaros Hayrettin ZÖrhlÖsÖ (SMS Kurfürst Friedrich Wilhelm), Turgut Reis ZÖrhlÖsÖ (SMS Weißenburg), Asar-Ö Tevfik ZÖrhlÖsÖ, Hamidiye Kruvazörü (Abdülhamidiye Kruvazörü), Mecidiye Kruvazörü (Abdülmecidiye Kruvazörü), Muavenet-i Milliye Muhribi, Yadigâr-Ö Millet Muhribi, Numune-yi Hamiyet Muhribi, Gayret-i Vataniye Muhribi, Yarhisar Muhribi, Basra Muhribi, Taûoz
30 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 82, Dosya No: 32, Fihrist No: 2-16, 20 Ocak 1913 (Kale-yi Sultaniye’de bulunan donanma komutan vekili Ramiz Bey’den gelen telgraf); Enver Ziya Karal, OsmanlÖ Tarihi, Cilt: 9, Türk Tarih Kurumu YayÖnlarÖ, Ankara 1996, s.326
31 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 4-5, 25 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 7-1, 25-26 KasÖm 1912; DMA, Umumi Evrak Kataloøu, Dosya No: 221, Sayfa No: 134, 6-7 AralÖk 1912
32 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-16, 24 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-35, 30 KasÖm 1912
33 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 1, Fihrist No: 37, 3-4 AralÖk 1912 ( Barbaros Hayrettin ZÖrhlÖsÖ süvarisinde donanma komutanÖna gönderilen telgraf); ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 18, 7 AralÖk 1912 34 DMA, Defterler Bölümü: Erkan-Ö Harbiye-yi Bahriyeye Mahsus Müsveddelik Defter
Muhribi, Samsun Muhribi, Sultanhisar Torpidobotu, Sivrihisar Torpidobotu, Hamidabat Torpidobotu, ùntibah Tamir Gemisi, Giresun Tamir Gemisi, Tîr-i Müjgan Tamir Gemisi
Karadeniz’deki SevkiyatÖ Muhafaza Edecek Gemiler
Berk-i Sadvet Torpido Kruvazörü, Bezm-i Alem Muavin Kruvazörü, Musul Torpidobotu, Akhisar Torpidobotu, Draç Torpidobotu, Berk-i Efûan Torpidobotu
Büyükçekmece’de Konuûlu Gemiler
ùclaliye Gambotu, Necm-i úevket Gambotu, Nurülbahir Gambotu, Zuhaf Korveti35
4-Yunan DonanmasÖnÖn Çanakkale BoøazÖ’na SaldÖrÖ Giriûimleri ve OsmanlÖ Devleti’nin AldÖøÖ Tedbirler
Yunan donanmasÖnÖn Çanakkale BoøazÖ’nÖ hedef almasÖnÖn en önemli sebeplerinden birisi Çanakkale BoøazÖ’nÖn OsmanlÖ donanmasÖ tarafÖndan muazzam bir savunma limanÖ olarak kullanÖlmasÖ ve bu liman üzerinden Yunanistan’a ya da Yunan donanmasÖna saldÖrÖ düzenleyebileceøi ihtimali olmuûtur.36 AynÖ zamanda Çanakkale BoøazÖ’ndaki Türk tahkimatlarÖnÖn
Çanakkale BoøazÖ önünde Yunan donanmasÖnÖn OsmanlÖ donanmasÖ ile muhtemel bir muharebesinde OsmanlÖ donanmasÖna topçu desteøi verecek olmasÖ sebebiyle Yunan donanmasÖ Çanakkale BoøazÖ’nÖ hedef almÖûtÖr. 37 AyrÖca
Yunan deniz kuvvetlerinin OsmanlÖ deniz kuvvetlerinden stratejik ve taktik bakÖmdan üstün durumda olmasÖ da Yunan donanmasÖnÖn Çanakkale BoøazÖ’na saldÖrÖ düzenleyebilecek öz güveni kendisinde bulabilmesine sebep olmuûtur. 38
35 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 297, Dosya No: 5, Fihrist No: 3-2, Tarih Yok. ; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 297, Dosya No: 5, Fihrist No: 3-4, 12-13 AralÖk 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 297, Dosya No: 5, Fihrist No: 3-5, 12-13 AralÖk 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 297, Dosya No: 5, Fihrist No: 1-2, 22-23 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 297, Dosya No: 5, Fihrist No: 3-3, 1 AralÖk 1912 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 18, 14 AralÖk 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 297, Dosya No:5, Fihrist No: 3-3, 1 AralÖk 1912
36 Fotakis, Greek Naval Strategy and Policy 1910-1919, p. 47
37 Büyüktuørul, OsmanlÖ Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet DonanmasÖ, s. 242
38 Genelkurmay BaûkanlÖøÖ, Balkan Harbi (1912-1913): Harbin Sebepleri, Askeri
HazÖrlÖklar ve OsmanlÖ Devleti’nin Harbe Giriûi, II. Cilt, Genelkurmay BasÖmevi, Ankara
Tüm bunlarÖ göz önünde bulunduran Yunan donanmasÖ, Çanakkale BoøazÖ’nÖn ablukasÖnÖ tamamladÖktan sonra ilk etapta Boøaz giriû istihkâmlarÖ olan Kumkale-Seddülbahir hattÖnÖn gerisine asker çÖkartarak bu hattÖ zorlamayÖ düûünmüûtür.39 BoøazÖn Anadolu yakasÖnda Beûige LimanÖ Yunan donanmasÖ
için önemli bir çÖkarma noktasÖ olarak belirlenmiû, aynÖ zamanda da Saroz Körfezi’ne de çÖkarma yapÖlmasÖ da planlanmÖûtÖr.40 Yunan donanmasÖ
Çanakkale BoøazÖ’na düzenleyeceøi çÖkarma için Limni AdasÖ ve ele geçirdiøi diøer Ege adalarÖnda nakliye gemileri ve askerleri hazÖr bulundurmuûtur. 41
Yunan DonanmasÖ’nÖn bölgeye yapacaøÖ çÖkarma ihtimali üzerine OsmanlÖ Devleti, Gelibolu YarÖmadasÖ’nÖ savunmak için bir ordu oluûturmuûtur.42 OsmanlÖ
Devleti, BolayÖr kÖstaøÖ ve Saroz körfezi, Kumkale ve Seddülbahir olmak üzere Yunan donanmasÖnÖn saldÖrÖ yapabileceøi üç nokta tespit etmiûtir. Bu bölgelerdeki hâkim noktalara hafif piyade emniyet kuvvetleri yerleûtirilip kuvvetli müfrezeler siperlere iyice mevzilenmiûlerdir.43 Çanakkale Müstahkem Mevkiine 28 cm’lik obüs
toplarÖ ile 15.000 kiûilik asker sevk edilmiû olup ilerleyen günlerde bölgeye yapÖlan top ve asker sevkiyatÖ devam etmiûtir.44 Saroz Körfezi’ne çÖkartma yapÖlmasÖ
ihtimaline karûÖ bölgede ikinci bir savunma hattÖ daha oluûturulmuûtur.45 Boøaz
istihkâmlarÖnÖn arka taraflarÖnÖn müdafaasÖ ise BolayÖr taraflarÖna gözetleme müfrezeleri gönderilip Maydos hattÖnda da askeri unsurlar bulundurulmasÖ uygun
39 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 49, 21 KasÖm 1912; Yunan donanmasÖ savaû esnasÖnda Çanakkale BoøazÖ haricinde BatÖ Anadolu’daki diøer Türk kÖyÖlarÖnÖ da zaman zaman ablukada tutmuûtur. AyrÖntÖlÖ bilgi içi bkz; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 294, Dosya No: 311, Fihrist No: 1-1, 19 Ekim 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-48, 24 Ekim 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No:131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-27, 27 KasÖm 1912 40 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-4, 17 KasÖm 1912; BOA, BEO Kataloøu, Dosya No: 4147, Gömlek No: 311013, Lef: 1, 24 úubat 1913; BOA, BEO Kataloøu, Dosya No: 4147, Gömlek No: 311013, Lef: 2, 23 úubat 1913 41 BOA, BEO Kataloøu, Klasör No: 4147, Gömlek No: 311013, Lef: 1, 24 úubat 1913; BOA, BEO Kataloøu, Dosya No: 4147, Gömlek No: 311013, Lef: 2, 23 úubat 1913; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 296, Dosya No:3, Fihrist No: 3-2, 25-26 KasÖm 1912
42 Ericson, Gelibolu: OsmanlÖ HarekâtÖ, s. 13
43 Edward J. Ericson, Dünya Savaû Tarihi, Çev. Sare Levin Atalay, Timaû YayÖnlarÖ, ùstanbul 2011, s. 11
44 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 002-24, 25 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 135, 6 AralÖk 1912; BOA, BEO Kataloøu, Klasör No: 4125, Gömlek No: 309331, Lef: 1, 18 AralÖk 1912
45 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 127, Dosya No: 23, Fihrist No: 005-007, 15-16 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 127, Dosya No: 23, Fihrist No: 005-008, 15-16 KasÖm 1912
görülmüûtür.46 Harbiye Nezareti, Çanakkale BoøazÖ Kuva-yi Mürettebe
KomutanlÖøÖ altÖnda kuvvetlerini yeniden düzenleyip 27. Piyade Tümeni, mürettep bir piyade tümeni ile Afyon, Çanakkale, Edremit redif piyade tümenleri hemen YarÖmada’ya gönderilmiûtir. 47 Çanakkale BoøazÖ mevzilerindeki top üstünlüøünü
arttÖrmak için Çatalca’daki bazÖ toplar ve eski savaû gemilerindeki toplar sökülerek bölgeye gönderilmiû olup 27. Nizamiye FÖrkasÖ ve bu fÖrkaya mensup mitralyöz, telgraf, istihkam ve hücum kÖtalarÖnÖn da bölgeye gönderilmesi emredilmiûtir. 48
YapÖlan takviyelerle YarÖmada’nÖn savunulabilmesi için OsmanlÖ Devleti’nin askeri kuvveti toplamda 27.000 tüfek, 38 makineli tüfek ve 102 topla teçhiz edilmiû 40.000 askere ulaûmÖû olup ayrÖca yapÖlan takviyelerle Çanakkale BoøazÖ istihkâmlarÖnÖn top kuvveti Yunan donanmasÖnÖn sahip olduøu top kuvvetinden üstün duruma gelmiûtir. 49 Gelibolu bölgesine ilave takviyelerin devam etmesi için bölgeye nakliye
gemileri, istimbot ve römorkörler gönderilmiûtir.50 Gerek OsmanlÖ Devleti’nin aldÖøÖ
bu tedbirler gerekse Rusya ve Avusturya-Macaristan ùmparatorluøu’nun verdiøi notalar üzerine Yunan donanmasÖ bölgeye çÖkartma yapma imkânÖ bulamamÖûlardÖr. AyrÖca ùngiltere’nin Akdeniz filosuna mensup savaû gemilerinin Bozcaada-Beûige istikametinde devriye gezmeleri Yunan DonanmasÖ’na hareket alanÖ bÖrakmamÖûtÖr.51
Yunan donanmasÖ, bölgeye bir çÖkartma yapma imkanlarÖnÖn azalmasÖ üzerine Çanakkale BoøazÖ’nÖ denizden zorlamayÖ denemiûtir. Bunu ilk etapta sahip olduøu Delfin isimli denizaltÖ ile yapmaya çalÖûmÖûtÖr.52 30 KasÖm 1912
tarihinde Yunan denizaltÖ gemisinin Çanakkale BoøazÖ’ndan geçmeye çalÖûtÖøÖ
46 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 49, 21 KasÖm 1912
47 Ericson, Gelibolu: OsmanlÖ HarekâtÖ, s. 13
48 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 44, 21 KasÖm 1912; Afif Büyüktuørul, “YakÖn Tarihte DonanmamÖz”, SilahlÖ Kuvvetler Dergisi, YÖl: 84, SayÖ: 213, s. 61
49 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 18-2, 5 AralÖk 1912; Ericson, Gelibolu: OsmanlÖ HarekâtÖ, s. 15
50 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 247, Dosya No: 238, Fihrist No 11, Tarih Yok; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 247, Dosya No: 238, Fihrist No: 11-2, 22-23 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 247, Dosya No: 238, Fihrist No: 11-3, Tarih Yok; DMA, Mülga-yÖ Bahriye Kataloøu, Dosya No: 723, Sayfa No: 484, 2 KasÖm 1912; DMA, Mülga-yÖ Bahriye Kataloøu, Dosya No: 723, Sayfa No: 483, 29 KasÖm 1912
51 BOA, BEO Kataloøu, Klasör No: 4117, Gömlek No: 308737, Lef: 1, 25 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 297, Dosya No: 5, Fihrist No: 006-005, 24-25 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 297, Dosya No: 5, Fihrist No: 006-005, 25 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 127, Dosya No: 23, Fihrist No: 005-008, 15-16 KasÖm 1912; Bilal úimûir, Ege Sorunu: Belgeler (1912-1913), C. 1, Türk Tarih Kurumu YayÖnlarÖ, Ankara 1989, s. 280
52 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 294, Dosya No: 311, Fihrist No: 1-3, 31 Ekim -1 KasÖm 1912; Erdinç Sancar, 21. YüzyÖl Stratejilerinde Türk Denizcilik Tarihi, IQ Sanat YayÖncÖlÖk, ùstanbul 2006, ss. 275-277
Seddülbahir iûaret istasyonundan bildirilmiûtir.53 Diøer taraftan özellikle
OsmanlÖ donanmasÖnÖn Çatalca’dan Çanakkale’ye gelmesi ile birlikte Çanakkale BoøazÖ önünde tarassut yapan Yunan savaû gemilerinde artÖû görülmüûtür.54
OsmanlÖ donanmasÖnÖn 1 AralÖk 1912’de Çanakkale’ye intikal etmesi üzerine Yunan bahriye nezareti 11 ve 16 numaralÖ 85 tonluk torpidobotlarla boøaza girip OsmanlÖ donanmasÖna saldÖrmak istedi ise de Yunan donanma komutanÖ Condoriyotis adÖ geçen torpidobotlarÖn bu faaliyet için küçük olduøunu belirtmesi üzerine bu harekat uygulanamamÖûtÖr.55 Yunan donanmasÖ aynÖ
zamanda OsmanlÖ torpidobotlarÖna benzeyerek, OsmanlÖ bayraøÖ taûÖmÖû bir ûekilde Çanakkale BoøazÖ’ndan geçip Nara LimanÖ’nda bulunan OsmanlÖ donanmasÖna saldÖrmak üzere planlar yapsalar da bunu gerçekleûtirememiûlerdir.
56 Yunan donanmasÖnÖn Çanakkale BoøazÖ’na direkt taarruzu noktasÖnda 18
Ocak 1913 tarihinde Mondros Deniz Muharebesi sonrasÖnda Averof zÖrhlÖ kruvazörünün Çanakkale BoøazÖ önlerine kadar gelmesi örnek gösterilebilir. Savaûtan geri çekilen OsmanlÖ donanmasÖnÖ takip eden Averof zÖrhlÖsÖ, Çanakkale BoøazÖ istihkâmlarÖnÖn ateû hattÖna kadar girmiû fakat gerek Mesudiye zÖrhlÖsÖnÖn 24 ve 15 cm’lik toplarÖ ile yaptÖøÖ atÖûlar gerekse Averof Kruvazörü’nün Çanakkale Müstâhkeminin toplarÖndan çekinmesi ile adÖ geçen gemi 17 mil mesafeden geri çekilmiûtir.57
OsmanlÖ Devleti, Yunan donanmasÖnÖn Çanakkale BoøazÖ’na denizden bir taaruz yapmasÖ ihtimaline karûÖ öncelikle Kumkale-Seddülbahir ve Eskihisar-
53 Büyüktuørul, OsmanlÖ Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet DonanmasÖ, s. 221
54 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-30, 29 KasÖm 1912; BOA, BEO Kataloøu, Dosya No: 4118, Gömlek No: 308815, Lef: 1, 29 KasÖm 1912; BOA, BEO Kataloøu, Dosya No: 4118, Gömlek No: 318815, Lef: 2, 30 KasÖm 1912; BOA, BEO Kataloøu, Dosya No: 4118, Gömlek No: 308815, Lef: 3, 29 KasÖm 1912
55 Genelkurmay BaûkanlÖøÖ, Balkan Harbi Tarihi: OsmanlÖ Deniz HarekâtÖ 1912-1913, s.132
56 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 3-3, 12 AralÖk 1912; BOA, BEO Kataloøu, Klasör No: 4113, Gömlek No: 309179, Lef: 1, 12 AralÖk 1912; BOA, BEO Kataloøu, Dosya No: 4123, Gömlek No: 309123, 12 AralÖk 1912 57 DMA, Gemiler Bölümü: Barbaros Hayrettin ZÖrhlÖsÖ Seyir Defteri (1910-1913), Defter No: 3640, Sayfa No: 84, 18 Ocak 1913; Y. Teofanidis-O. Ramis, Tük- Yunan Deniz Harbi
HatÖratÖ ve 1909-1913 Yunan Bahri Tarihi, (Çev.) BinbaûÖ Lütfi, Deniz MatbaasÖ, ùstanbul
1930, s. 105; Genelkurmay BaûkanlÖøÖ, Balkanlar Harbinde OsmanlÖ DonanmasÖnÖn Deniz
Muharebeleri, Deniz Kuvvetleri KomutanlÖøÖ BasÖmevi, ùstanbul 1981, s. 73; Tasvir,
“Mondros Muharebe-yi Bahriyesi”, (20 MayÖs 1914), s. 3; Averof Kruvazörü, ùtalyan Piza sÖnÖfÖ bir savaû gemisi olup ùtalya’da inûa edildikten sonra 1910 yÖlÖnda MÖsÖrlÖ bir Rum olan Giorgios Averof tarafÖndan satÖn alÖnÖp Yunanistan’a hediye edilmiû ve Yunan DonanmasÖ’nÖn amiral gemisi olmuûtur. AyrÖntÖlÖ bilgi için bkz; Afif Büyüktuørul, “OsmanlÖ-Yunan Silahlanma YarÖûÖ”, Belleten, Cilt: XXXIX, No: 150, Ekim 1978, s. 730; Zafer Toprak, “OsmanlÖ DonanmasÖ, Averof ZÖrhlÖsÖ ve Ulusal Kimlik”, Toplumsal Tarih
ùntepe arasÖnda gözetlemeli ve müsademeli mayÖn hattÖ oluûturmuûtur.58 Daha
sonradan ilave mayÖn hatlarÖ ile Çanakkale BoøazÖ kapatÖlmÖû ve mayÖnlarÖn yerleri ûamandÖralar ile belirlenmiû olup küçük torpidobotlara da mayÖn geçitlerini gözetleme görevi verilmiûtir.59 Diøer taraftan Yunan donanmasÖnÖn
çÖkartma yapmasÖ muhtemel noktalara torpidobotlar gönderilip Çanakkale BoøazÖ’nÖn Bozcaada yönüne de mayÖn dökülmüû ve Çanakkale BoøazÖ’nÖn Rumeli yönüne de ilave projektörler yerleûtirilmiûtir.60 Yunan donanmasÖnÖn
Saroz Körfezi’ne bir çÖkartma yapmasÖnÖn engellenmesi için ùnci Burun ile Despot Burnu arasÖndaki 14000 m mesafeye 550 adet mayÖn döûenmesi tasarlanmÖû, fakat bu uygulanamamÖûtÖr.61 Bunun yerine muhrip ve
torpidobotlarla Saroz Körfezi’nin savunulmasÖ yoluna gidilecektir.62 Çanakkale
BoøazÖ’nÖn muhrip ve torpidobotlarla savunulmasÖ hususunda özellikle geceleri devriye gezilmesi ve gerektiøinde Çanakkale BoøazÖ istihkâmlarÖnÖn topçu ateûi ile desteklenmesi öngörülmüûtür.63
Çanakkale BoøazÖ’nÖn Delfin denizaltÖsÖ tarafÖndan bir taarruza uøramasÖ durumuna karûÖ küçük toplarÖn ateûe hazÖr halde bulundurmak üzere sahil torpidobotlarÖndan müfrez birkaç geminin de muayyen noktalara hareket etmeleri bildirilmiûtir.64 Bölgenin denizaltÖdan korunabilmesi için ilave tedbir
olarak Çanakkale BoøazÖ’nÖn giriûinin aø çekilerek kapatÖlmasÖ da icap edilmekle
58 Zafer Gülbahar-Enver KatÖrcÖoølu, Türk DonanmasÖnda MayÖn Harbi: Dünü-Bugünü, Deniz MatbaasÖ, ùstanbul 2009, s. 23
59 DMA, Mülga-yÖ Bahriye Kataloøu, Dosya No: 723, Sayfa No: 674, 18 Eylül 1912; DMA, Mülga-yÖ Bahriye Kataloøu, Dosya No: 723, Sayfa No: 664, 29 KasÖm 1912; BOA,
BEO Kataloøu, Dosya No: 4232, Gömlek No: 317342, Lef: 1, 18 Ekim 1913; Hüsnü
Özlü, “Arûiv Belgelerine Göre Harp RaporlarÖnda Balkan Harbinde OsmanlÖ DonanmasÖnÖn Çanakkale BoøazÖ’nÖ SavunmasÖ ve Ege Denizi HarekatÖ”, s. 533
60 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 127, Dosya No: 23, Fihrist No: 005, 4 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 296, Dosya No: 5, Fihrist No: 006-009, 24-25 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 004, 24 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 188, Dosya No: 23, Fihrist No: 002-10, 14 KasÖm 1912; DMA, Defterler Bölümü: Erkan-Ö Harbiye-yi Bahriyeye Mahsus
Müsveddelik Defter (1912-1913), Defter No: 157, Sayfa No: 45, 19 Ocak 1913; DMA, Umumi Evrak Kataloøu, Dosya No: 221, Sayfa No: 134, 6-7 AralÖk 1912
61 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-18, 24-25 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 3-2, 5-6 AralÖk 1912; Büyüktuørul, OsmanlÖ Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet DonanmasÖ, ss. 271-272 62 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-4, 17 KasÖm 1912 63 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 18, 7 AralÖk 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 18-2, 5 AralÖk 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 20, 3 AralÖk 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 20-1a, Tarih Yok. 64 Y. Teofanidis-O. Ramis, Türk- Yunan Deniz Harbi HatÖratÖ ve 1909-1913 Yunan Bahri
birlikte65 çalÖûmamÖzda OsmanlÖ Devleti’nin böyle bir önlem aldÖøÖnÖ tespit
edilememiûtir. OsmanlÖ Devleti, denizaltÖya önlem almak amacÖyla ana filosunu korumak için Çanakkale BoøazÖ’ndan giriû çÖkÖûlarda Çanakkale BoøazÖ’nÖn giriûine savaû gemisi bulundurma yoluna gitmiûtir.66 AyrÖca OsmanlÖ harp
filosunun Çanakkale BoøazÖ’ndan çÖktÖøÖ esnada OsmanlÖ filosunun bir mil ötesinde bir muhrip borda hattÖ oluûturup ana filoya bir denizaltÖ saldÖrÖsÖnÖn da önüne geçiûmesi planlanmÖûtÖr.67 Diøer taraftan Yunan donanmasÖnÖn denizaltÖ
veya torpidobot ile Nara’daki OsmanlÖ donanmasÖna saldÖrmasÖ tehdidine karûÖ 3 zÖrhlÖ, 1 kruvazör 24 saat esasÖna göre sürekli nöbet tutmuûtur. 68 OsmanlÖ
donanmasÖ Delfin denizaltÖsÖna karûÖ 22 AralÖk 1912’de Bozcaada’ya bir harekat düzenlemiû olsa da sÖkÖûtÖrÖlan denizaltÖ 500 m’den Mecidiye kruvazörüne torpido fÖrlatmÖûtÖr. OsmanlÖ donanmasÖ ise karûÖ saldÖrÖda bulunsa da elinde su altÖ bombasÖ olmadÖøÖ için denizaltÖyÖ batÖramamÖûtÖr.69 Buna raømen Yunan
donanmasÖndaki denizaltÖnÖn oluûturduøu tehdit, OsmanlÖ donanmasÖnÖn bölgeyi temizleyip emniyete almasÖnda bir engel oluûturmuûtur.70 Yunan donanmasÖnÖn
Ege Denizi’ne hakim olmasÖ Bulgar ordusunun da denizden sevkiyatÖnÖ saølamÖû olup Selanik’te bulunan Bulgar ordusunun Dedeaøaç’a sevkiyatÖnÖ saølamÖûtÖr.71
Yunan donanmasÖnÖn Çanakkale BoøazÖ’na çok yakÖn bir noktaya sevkiyat
65 Donanma MecmuasÖ, “Tahtelbahilere KarûÖ Mücadele ve Müfadaa Vesaiti”, Cilt: 5, SayÖ: 1, ss. 593-621
66 Genelkurmay BaûkanlÖøÖ, Balkan Harbi Tarihi OsmanlÖ Deniz HarekâtÖ (1912-1913), ss. 134-145
67 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 296, Dosya No:3, Fihrist No: 18, 7 AralÖk 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 18-2, 5 AralÖk 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 20, 3 AralÖk 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 296, Dosya No:3, Fihrist No: 20-1a, Tarih Yok 68 Hüsnü Özlü, “Arûiv Belgelerine Göre Harp RaporlarÖnda Balkan Harbinde OsmanlÖ DonanmasÖnÖn Çanakkale BoøazÖ’nÖ SavunmasÖ ve Ege Denizi HarekâtÖ”, S. 523
69 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 82, Dosya No: 87, Fihrist No: 005-12, 22 AralÖk 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 82, Dosya No: 37, Fihrist No: 005-14, 22 AralÖk 1912; Sancar, 21. YüzyÖl Stratejilerinde Türk Denizcilik Tarihi, s. 280; Su altÖ bombalarÖ muhriplerden denizaltÖnÖn bulunduøu muhtemel noktalara atÖlÖp suyun belirli derinliøinde patlayan bombalardÖr. Su altÖ bombalarÖ eøer denizaltÖya isabet ederse denizaltÖyÖ batÖrma kapasitesine sahip olmakla birlikte çoøunlukla denizaltÖyÖ su altÖnda tutmak amacÖ ile kullanÖlmaktadÖr. Bu bombalar Birinci Dünya SavaûÖ’ndan itibaren daha aktif olarak kullanÖlmaya baûlanacaktÖr. AyrÖntÖlÖ bilgi içi bkz; Fraser M. Mckee, “An Explosive Story: The Rise and Fall of the Common Depth Charge”, The Northern
Mariner/Le Marin Du Nord, III, No: 1, January 1993, pp. 45-58
70 Y. Teofanidis-O. Ramis, Türk-Yunan Deniz Harbi HatÖratÖ ve 1909-1913 Yunan Bahri
Tarihi, s. 149
71 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 3, Fihrist No: 44, Fihrist No: 1-28, 27-28 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 63, 24-25 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 63, Fihrist No: 1, 24-25 KasÖm 1912
yapmasÖ OsmanlÖ Devleti’ni çok tedirgin etmiû olup bu durum OsmanlÖ donanmasÖnÖn Çanakkale BoøazÖ’na gidiû sürecini hÖzlandÖrmÖûtÖr.72
Yunan donanmasÖnÖn Çanakkale BoøazÖ’na diøer bir saldÖrÖ giriûimi de Bulgar ordusunun Gelibolu YarÖmadasÖ’nÖn ele geçirip Yunan donanmasÖnÖn Çanakkale BoøazÖ’ndan geçiûini saølamasÖ ûeklinde olacaktÖ.73 29 Ekim-2 KasÖm
1912 tarihleri arasÖnda meydana gelen Lüleburgaz Muharebesi’nden sonra Bulgar ordularÖ bir koldan Çatalca hattÖna doøru ilerlerken diøer koldan Gelibolu YarÖmadasÖ’na doøru ilerleyip úubat 1913 itibariyle 92.000 askerden oluûan 4. Ordu’yu BolayÖr hattÖna yÖømÖûlardÖ.74 Bulgar ordularÖnÖn BolayÖr
hattÖnÖ zorlamasÖ üzerine bölgeye Asar-Ö Tevfik zÖrhlÖsÖ ile muhripler gönderilmiû olup Kale-yi Sultaniye’de bulunan Türk savaû unsurlarÖ Bulgar noktalarÖnÖ bombardÖman edip onlarÖn ilerleyiûini durdurmaya çalÖûmÖûlardÖr.75 BolayÖr
bölgesinde yaklaûÖk 22.000 kiûilik bir Türk kuvveti bulunmasÖna raømen bölgeden gelen raporlarda bu kuvvetin yeterli olmadÖøÖnÖn belirtilmesi üzerine BolayÖr’daki Türk kuvvetlerine sevkiyatlar yapÖlmÖû olup bölgenin Bulgar taarruzu ile düûmesi engellenmiûtir.76 Çatalca SavaûÖ’ndan sonra Bulgarlarla
yapÖlan mütarekenin 3 úubat 1913 tarihinde kaldÖrÖlmasÖ sonucunda Gelibolu-BolayÖr noktasÖndaki Bulgar tazyikini azaltmak için úarköy bölgesine geniû çaplÖ bir çÖkartma yapÖlmasÖ uygun görülmüûtür.77 ÇÖkartmaya OsmanlÖ donanmasÖ da
bilfiil katÖlmÖû olup donanmanÖn asli unsurlarÖ çÖkartmadan önce ve çÖkartma
72 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 296, Dosya No: 003, Fihrist No: 003, 24 KasÖm 1913; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 070, 24 KasÖm 1912; BOA, BLH Kataloøu, Klasör No: 414, Gömlek No: 308301, 4 AralÖk 1912 73 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 127, Dosya No: 23, Fihrist No: 005, 4 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 297, Dosya No: 19, Fihrist No: 10, 4 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 125, Dosya No: 19, Fihrist No: 27, 9-10 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 002-040, Tarih Yok; Tercüman-Ö Hakikat, “Çanakkale BoøazÖ”, (24 KasÖm 1912), s. 2
74 Aram Andonyan, Balkan SavaûÖ, (Çev.) Zaven Biberyan, Aras YayÖncÖlÖk, ùstanbul 1999, ss. 483-484; Ericson, Gelibolu: OsmanlÖ HarekâtÖ, ss. 16-18
75 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-7, 20 KasÖm 1912; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-8, 20 KasÖm 1912; Türk SilahlÖ Kuvvetleri Tarihi, Balkan Harbi úark Ordusu: Birinci Çatalca Muharebesi, Genelkurmay BasÖmevi, Ankara 1993, s. 23; Tasvir, “Kale-yi Sultaniye Türk Filosu”, (18 KasÖm 1912), s. 1
76 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 127, Dosya No: 23, Fihrist No: 005-005, Tarih Yok; ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 127, Dosya No: 23, Fihrist No: 005-002, 14 KasÖm 1912; Ericson, Gelibolu: OsmanlÖ HarekâtÖ, ss. 16-18; Hüsnü Özlü, “Arûiv Belgelerine Göre Harp RaporlarÖnda Balkan Harbinde OsmanlÖ DonanmasÖnÖn Çanakkale BoøazÖ’nÖ SavunmasÖ ve Ege Denizi HarekâtÖ”, On Dördüncü Askeri Tarih
Kongresi, (03-07 AralÖk 2012), ùstanbul, ss. 523-555
77 ùlyas Demirsoy, Muhtelif Harplerde Sahil ÇÖkartmalarÖ, Askeri Matbaa, ùstanbul 1942, ss. 14-15; Genelkurmay BaûkanlÖøÖ, Balkanlar Harbinde OsmanlÖ DonanmasÖnÖn Deniz
esnasÖnda bölgeyi bombalamÖûlardÖr.78 úarköy çÖkartmasÖ baûarÖlÖ olmuû olsa da
BolayÖr’dan Fahri Paûa’nÖn yaptÖøÖ taarruz baûarÖsÖz olmuûtur. Bu yüzden çÖkartma da iptal edilmiû ve 10 úubat 1913 tarihinde çÖkartÖlan birlikler tekrar gemilere bindirilmiûtir.79
Yunanistan’Ön Çanakkale BoøazÖ’na dönük diøer bir saldÖrÖ giriûimi ise hava araçlarÖ vasÖtasÖ ile gerçekleûmiûtir. Yunanistan, savaûtan önce meydana getirdiøi tayyare filosu ile Çanakkale BoøazÖ ve diøer OsmanlÖ hudutlarÖnÖ tehdit etmiû, bu meyanda 5 úubat 1913 tarihinde Limni AdasÖ’ndan havalanan teømen Moutousis tarafÖndan kullanÖlan Yunan tayyaresi Nara’daki OsmanlÖ donanmasÖnÖ bombalamayÖ baûarmÖûtÖr. 80 Bu tayyare yaklaûÖk iki saat havada
kaldÖktan ve 112 mil mesafe kat ettikten sonra denize inmiû ve bir Yunan muhribi tarafÖndan gemiye alÖnmÖûtÖr.81
Yunan DonanmasÖ’nÖn Çanakkale BoøazÖ üzerinde oluûturduøu tehdit 13 Ocak 1913 tarihinde Hamidiye kruvazörünün icra ettiøi akÖn hareketi ile bir nebze azalmÖûtÖr. Çünkü Yunan donanmasÖnÖn bir kÖsÖm unsurlarÖnÖn Hamidiye kruvazörünün peûinden Ege ve Akdeniz’e açÖlmÖû olmasÖ sebebiyle Çanakkale BoøazÖ’na saldÖracak gemilerde de azalma olmuûtur.82 Fakat yine de Yunan
donanmasÖ savaûÖn sonuna kadar Çanakkale BoøazÖ’nÖ ablukada tutmuû olup küçük ölçekte de Çanakkale BoøazÖ’na saldÖrÖ giriûimlerinde bulunmuûlardÖr.83
Sonuç
Çanakkale BoøazÖ, OsmanlÖ Devleti için her dönemde çok önemli stratejik bir nokta durumunda olmuûtur. Özellikle savaû esnasÖnda harice yapÖlan ikmal ve sevkiyatlarda önemli bir geçiû noktasÖ haline gelmiûtir. Bunun farkÖnda olan
78 Hüsnü Özlü, “Balkan SavaûÖ’nda OsmanlÖ DonanmasÖnÖn Marmara Denizi HarekâtÖ”, Askeri Tarih AraûtÖrmalarÖ Dergisi, YÖl: 11, SayÖ: 21, úubat 2013, ss. 91-94 79 ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 86, Dosya No: 53, Fihrist No: 03-07, 9-10 úubat 1913; Haluk úehsuvaroølu, Deniz Tarihimize Ait Makaleler, Deniz BasÖmevi, ùstanbul 1965, s. 134; OsmanlÖ Devleti’nin uyguladÖøÖ kuûatma savaûlarÖ için ayrÖca bkz; Edward J. Ericson, “From KÖrkkilise To The Great Offensive Turkish Operational Encirclement Planning 1912-1922”, Middle Eastern Studies, Vol: 4, No: 1, January 2004, pp. 45-64 80 BOA, BEO Kataloøu, Dosya No: 4104, Gömlek No: 307726, Lef: 1, 24 Ekim 1912; BOA, BEO Kataloøu, Dosya No: 4104, Gömlek No: 307726, Lef: 2, 29 Ekim 1912; O. Manuel Gladerenco, “The Naval Dimension of Balkan Wars”, Pages of Military History, Issue: 2, pp. 180-186
81 H.W. Wilson, ZÖrhlÖ Devrinde Deniz Muharebeleri 1850-1914, C. 1, (Çev.) Lütfi Çelik, Kitap YayÖnevi, ùstanbul 2007, s. 384
82 Fotakis, Greek Naval Strategy and Policy 1910-1919, pp. 48-50
83 BOA, BEO Kataloøu, Dosya No: 4194, Gömlek No: 314492, 10 Temmuz 1913; BOA, BEO Kataloøu, Dosya No: 4183, Gömlek No: 313719, Lef: 1, 17 Haziran 1913; BOA, BEO Kataloøu, Dosya No: 4183, Gömlek No: 313719, Lef: 2, 17 Haziran 1913
Yunanistan, savaûÖn hemen baûÖnda Çanakkale BoøazÖ önüne hafif gemileri göndererek bölgeyi denizden abluka altÖna almÖûtÖr. OsmanlÖ donanmasÖ hem elinde üstün donanma gücünün bulunmamasÖ hem de Karadeniz’deki duruma daha öncelik verilmesi nedeniyle Yunanistan’Ön bu hamlesine karûÖlÖk verememiûtir. Yunan donanmasÖ ise OsmanlÖ donanmasÖndan bir karûÖlÖk görememesi üzerine Çanakkale BoøazÖ’na çÖkartma yaparak donanmasÖnÖ Boøaz’dan geçirip ùstanbul’a yürüyerek OsmanlÖ Devleti’nin barÖûa zorlamak istemiûtir. Fakat Çanakkale BoøazÖ, OsmanlÖ Devleti’nin en korunaklÖ noktasÖ olmasÖ ve uluslar arasÖ konjonktürün de uygun olmamasÖ sebebiyle buna cesaret edemeyen Yunan donanmasÖ, münferit birkaç taarruzda bulunabilmiûtir. Bu münferit harekâtlarÖ ise denizaltÖ, torpidobot ya da Averof zÖrhlÖ kruvazörü ile gerçekleûtirmeye çalÖûsa da bunda da etkili olamamÖûtÖr.
Çanakkale BoøazÖ’nÖn müstahkem bir bölge olmasÖ, OsmanlÖ DonanmasÖ’nÖn büyük bir kÖsmÖnÖn 1 AralÖk 1912 tarihi itibariyle Çanakkale’deki Nara üssünde demirli halde bulunmasÖ, Hamidiye kruvazörünün 13 Ocak 1913’ten itibaren Ege ve Akdeniz’deki Yunan noktalarÖna saldÖrmasÖ ve hepsinden de önemlisi Yunan donanmasÖnÖn gücünün Çanakkale BoøazÖ gibi onlarca savunma hattÖnda oluûan bir yere saldÖrabilecek bir güce sahip olmamasÖ gibi nedenlerden ötürü Yunan donanmasÖ bölgeye tam kapsamlÖ bir saldÖrÖ düzenleyememiûtir. AyrÖca OsmanlÖ devlet erkânÖnÖn da Yunan tehdidi karûÖsÖnda zamanÖnda bölgeye müdahale etmesi bölgenin ciddi bir Yunan saldÖrÖsÖna uøramasÖnÖ engellemiûtir.
Kaynakça 1)-Arûiv Belgeleri
a)-Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt BaûkanlÖøÖ Arûivi (ATASE)
Balkan Harbi Kataloøu
b)- Deniz Kuvvetleri KomutanlÖøÖ Deniz Müzesi Arûivi (DMA)
Muhasebe Kataloøu Mülga-yÖ Bahriye Kataloøu Umumi Evrak Kataloøu
Defterler Bölümü: Erkan-Ö Harbiye-yi Bahriye Dairesi DosyasÖ (1911-1912)
Gemiler Bölümü: Erkan-Ö Harbiye-yi Bahriye II. úube Müsevvidat DosyasÖ (1912-1913) Defterler Bölümü: Erkan-Ö Harbiye-yi Bahriyeye Mahsus Müsveddelik Defter
(1912-1913)
Defterler Bölümü: Erkan-Ö Harbiye II. úubesine Ait Müsvedde DosyasÖ (1912-1913) Gemiler Bölümü: Barbaros Hayrettin ZÖrhlÖsÖ Seyir Defteri (1910-1913)
c)-BaûbakanlÖk OsmanlÖ Arûivi
BEO Kataloøu (Bab-Ö Ali Evrak OdasÖ)
HR.SYS. Kataloøu (Hariciye Nezareti Siyasi KÖsÖm)
2)-Süreli YayÖnlar
Tasvir
Tercüman-Ö Hakikat Donanma MecmuasÖ
3)-Tetkik Eserler
-Andonyan, Aram; Balkan SavaûÖ, Çev. Zaven Biberyan, Aras YayÖncÖlÖk, ùstanbul 1999 -Atabey, Figen; Çanakkale Muharebelerinin Deniz Cephesi, Türk Tarih Kurumu YayÖnlarÖ,
Ankara 2014
-Bal, Ali; “Balkan Harbinde Türk Ordusunun Lojistik Durumu”, XIV. Askeri Tarih
Kongresi Bildirileri, (03-07 AralÖk 2012-ùstanbul), Genelkurmay personel Daire
BaûkanlÖøÖ Atase Daire BaûkanlÖøÖ YayÖnlarÖ, Ankara 2014, ss. 497-503
-Bayur, Hilmi; Balkan SavaûÖ’nda Türk Filosunun Durumu, Türk Tarih Kurumu YayÖnlarÖ, Ankara 1978
-Bayur, Yusuf Hilmi; Birinci Balkan SavaûÖ, Cumhuriyet YayÖnlarÖ, ùstanbul 1999
-Bostan, ùdris; Karamahmut, Ali; Trablusgarp ve Balkan Harplerinde ùûgal Edilen Ege AdalarÖ
ve ùûgal TelgraflarÖ, Stratejik AraûtÖrma ve Milli Komite YayÖnlarÖ, Ankara 2003
-Büyüktuørul, Afif; “OsmanlÖ-Yunan Silahlanma YarÖûÖ”, Belleten, Cilt: XXXIX, No: 150, Ekim 1978, ss. 312-329
-Büyüktuørul, Afif; “YakÖn Tarihte DonanmamÖz”, SilahlÖ Kuvvetler Dergisi, YÖl: 84, SayÖ: 213, ss. 58-63
-Büyüktuørul, Afif; OsmanlÖ Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet DonanmasÖ, Cilt: 4, Deniz BasÖmevi, ùstanbul 1984
-Çetiner, Selahattin; Çanakkale SavaûÖ Üzerine Bir ùnceleme, Cem Offset YayÖnevi, ùstanbul 2000
-Daøgülü, ùbrahim Baûak; “15. ve 18. YüzyÖllarda Çanakkale BoøazÖ’nÖ Koruyan Büyük Askeri YapÖlar ve BataryalarÖ”, YÖldÖz Teknik Üniversitesi MimarlÖk Fakültesi E Dergisi, Cilt: 2, SayÖ: 1, 2007, ss. 22-43
-Demirsoy, ùlyas; Muhtelif Harplerde Sahil ÇÖkartmalarÖ, Askeri Matbaa, ùstanbul 1942 -Emir, Ali Haydar; Balkan Harbinde Türk Filosu, Deniz MatbaasÖ, ùstanbul 1932
-Ericson, J. Edward, OsmanlÖ Askeri Tarihi, Çev. Mesut Uyar, Türkiye ùû BankasÖ Kültür YayÖnlarÖ, ùstanbul 2014
-Ericson, J. Edward; “From KÖrkkilise to the Great Offensive Turkish Operational Encirclement Planning 1912-1922”, Middle Eastern Studies, Vol: 4, No: 1, January 2004, pp. 45-64
-Ericson, J. Edward; Dünya Savaû Tarihi, Çev. Sare Levin Atalay, Timaû YayÖnlarÖ, ùstanbul 2011
-Ericson, J. Edward; Gelibolu: OsmanlÖ HarekatÖ, Çev. Orhan Düz, Türkiye ùû BankasÖ Kültür YayÖnlarÖ, ùstanbul 2015
-Ericson, J. Edward; I. Dünya SavaûÖ’nda OsmanlÖ Ordusu: Çanakkale, Küt’ül Amara ve
Filistin Cephesi, Çev. Kerim BaørÖaçÖk, Türkiye ùû BankasÖ Kültür YayÖnlarÖ, ùstanbul
2009
-Fotakis, Zisis; Greek Naval Strategy and Policy 1910-1919, Routledge Publishing, USA 2005
-Genelkurmay BaûkanlÖøÖ, Balkan Harbi (1912-1913): Harbin Sebepleri, Askeri HazÖlÖklar ve
OsmanlÖ Devleti’nin Harbe Giriûi, II. Cilt, Genelkurmay BasÖmevi, Ankara 1970
-Genelkurmay BaûkanlÖøÖ, Balkan Harbi OsmanlÖ Deniz HarekatÖ 1912-1913, VII. Cilt, Kara Kuvvetleri KomutanlÖøÖ Askeri BasÖmevi, ùstanbul 1965
-Genelkurmay BaûkanlÖøÖ, Balkanlar Harbinde OsmanlÖ DonanmasÖnÖn Deniz Muharebeleri, Deniz Kuvvetleri KomutanlÖøÖ BasÖmevi, ùstanbul 1981
-Genelkurmay BaûkanlÖøÖ, Birinci Dünya SavaûÖ’nda Çanakkale Cephesi (Haziran 1914-Nisan
1915), V. Cilt, II. Kitap, Genelkurmay BaûkanlÖøÖ Askeri Tarih ve Stratejik Etüt
BaûkanlÖøÖ YayÖnlarÖ, Ankara 2012
-Gladerenco, O. Manuel; “The Naval Dimension of Balkan Wars”, Pages of Military
History, Issue:2, pp. 180-186
-ùûgüven, HazÖm; “1908’den Sonra OsmanlÖ Devleti’nin Ege ve Doøu Akdeniz’deki Adalar Ait Siyasi ve Askeri Tutumu”, SilahlÖ Kuvvetler Dergisi, SayÖ: 215, YÖl: 84, 4 Aøustos 1969, ss. 72-83
-Karadoøan, C. Umut; Türk DonanmasÖnÖn Faaliyetleri (1914-1922), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim DalÖ, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Bilim DalÖ, BasÖlmamÖû Yüksek Lisans Tezi
-Karal, Enver Ziya; OsmanlÖ Tarihi, C. 9, Türk Tarih Kurumu YayÖnlarÖ, Ankara 1996 -M. Mckee, Fraser; “An Explosive Story: The Rise and Fall of the Common Depth
Charge”, The Nortern Mariner/Le Marin Du Nord, III, No: 1, January 1993, pp. 45-58
-Oøuz, Ahmet; “OsmanlÖ ùmparatorluøu’nda Çanakkale ve ùstanbul BoøazlarÖ’nÖn SavunulmasÖ ùçin YapÖlan ùstihkâmlar ve Torpil/MayÖn Yerleûtirilmesi (1815-1915)”, 100. YÖlÖnda Çanakkale Zaferi Sempozyumu Bildirileri, (28-29 Nisan 2015), Harp Akademileri BasÖmevi, ùstanbul, ss. 23-47
-Örenç, Ali Fuat; “Ege AdalarÖnÖn ùdari YapÖsÖ (1830-1923)”, Ege AdalarÖnÖn ùdari ve Mali
YapÖsÖ, (Ed.) ùdris Bostan, Stratejik AraûtÖrma ve Etütler Milli Komitesi YayÖnlarÖ,
Ankara 2003, ss. 32-53
-Özlü, Hüsnü; “Arûiv Belgeleri IûÖøÖnda Balkan SavaûÖ’nda Ege AdalarÖnÖn ùûgal Süreci”,
Çaødaû Türkiye AraûtÖrmalarÖ Dergisi, XII/25, Güz 2012, ss. 9-32
-Özlü, Hüsnü; “Arûiv Belgelerine Göre Harp RaporlarÖnda Balkan Harbinde OsmanlÖ DonanmasÖnÖn Çanakkale BoøazÖ’nÖ SavunmasÖ ve Ege Denizi HarekatÖ”, On
Dördüncü Askeri Tarih Kongresi, (03-07 AralÖk 2912), ùstanbul 2012, ss. 523-555
-Özlü, Hüsnü; “Balkan SavaûlarÖ’nda OsmanlÖ DonanmasÖnÖn Marmara Denizi HarekâtÖ”, Askeri Tarih AraûtÖrmalarÖ Dergisi, YÖl: 11, SayÖ: 21, úubat 2013, ss. 91-94 -Sancar, Erdinç; 21. YüzyÖl Stratejilerinde Türk Denizcilik Tarihi, IQ Sanat YayÖncÖlÖk,
ùstanbul 2006
-úehsuvaroølu, Haluk; Deniz Tarihimiz Ait Makaleler, Deniz BasÖmevi, ùstanbul 1965 -úimûir, Bilal; Ege Sorunu: Belgeler (1912-1913), Cilt: 1, Türk Tarih Kurumu YayÖnlarÖ,
Ankara 1989
-Teofanidis, Y.- Rami O. ; Türk-Yunan Harbi HatÖratÖ ve 1909-1913 Yunan Bahri Tarihi, Çev. BinbaûÖ Lütfi, Deniz MatbaasÖ, ùstanbul 1930
-Thomasi, A. ; Çanakkale Deniz SavaûÖ, Çev. Hüseyin IûÖk, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt BaûkanlÖøÖ YayÖnlarÖ, Ankara 1997
-Toprak, Zafer; “OsmanlÖ DonanmasÖ, Averof ZÖrhlÖsÖ ve Ulusal Kimlik”, Toplumsal
Tarih, Cilt: 113, SayÖ: 05, MayÖs 2003, ss. 10-19
-Tunaboylu, ùskender; “Çanakkale Cephesinde Donanma Desteøi”, Studies of the Ottoman
Domain, Cilt: 5, SayÖ: 8, úubat 2015, ss. 21-47
-Türk SilahlÖ Kuvvetleri Tarihi, Balkan Harbi úark Ordusu: Birinci Çatalca Muharebesi, Genelkurmay BasÖmevi, Ankara 1993
-Wilson, H.W. ; ZÖrhlÖ Devrinde Deniz Muharebeleri 1850-1914, C. 1, Çev. Lütfi Çelik, Kitap YayÖnlarÖ, ùstanbul 2007
EKLER
EK 1- DMA, Umumi Evrak Kataloøu, Dosya No: 221, Sayfa No: 134, 5-6 AralÖk 1912 (Bahr-i Sefit BoøazÖ Kuva-yi Mürettebe KomutanÖ Fahri Paûa’nÖn DonanmanÖn Durumuna Dair Raporu)
EK 2- BOA, BEO Kataloøu, Dosya No: 4123; Gömlek No: 309179, 12 KasÖm 1912 (Yunan torpidobotlarÖnÖn OsmanlÖ torpidobotlarÖna benzeyerek Çanakkale BoøazÖ’nda OsmanlÖ gemilerine saldÖracaøÖna dair Dahiliye Nezareti’nden gelen yazÖ)
EK3- BOA, BEO Kataloøu, Dosya No: 4147, Gömlek No: 311013, 24 úubat 1913 (Limni ve Midilli adasÖnda Yunan askeri ile dolu nakliye gemilerinin bulunduøu ve bu askerlerin Çanakkale BoøazÖ’na saldÖrÖda kullanÖcaøÖna dair Harbiye Nezareti’ne yazÖlan yazÖ)
EK 4- ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 264, Dosya No: 311, Fihrist No: 1-3, 4-5 AralÖk 1912 (Delfin DenizaltÖsÖnÖn Çanakkale BoøazÖ’na saldÖrabileceøine dair BaûkomutanlÖk ve Bahr-i Sefit BoøazÖ KomutanlÖøÖna Gönderilen YazÖ)
EK 5- ATASE, BLH Kataloøu, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 3-2, 25 KasÖm 1912 (Midilli’de bulunan Yunan savaû gemilerinin Kale-yi Sultaniye istikametine doøru gittikleri ve amaçlarÖnÖn Saroz Körfezi’ne asker çÖkartmaya çalÖûmak olduøunu belirten donanma komutanlÖøÖna gönderilen telgraf)
EK 6- DMA, Defterler Bölümü: Erkan-Ö Harbiye-yi Bahriye II. úube Müsevvidat
DosyasÖ (1912-1913), Defter No: 4734, Sayfa No: 140, 3 AralÖk 1912 (Yunan
donanmasÖnÖn hareketlerine dair bilgilerin doørudan Kale-yi Sultaniye’de bulunan donanma komutanÖna aktartÖlmasÖnÖ belirten talimat)
