T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İLKÖĞRETİM ANABİLİM DALI
SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI
TÜRKİYE’DE İLKÖĞRETİM 6. ve 7. SINIF SOSYAL BİLGİLER
DERSİ İLE AZERBAYCAN’DA 6. ve 7. SINIF TARİH
DERSLERİNİN MUHTEVA YÖNÜNDEN KARŞILAŞTIRILMASI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DANIŞMAN
DOÇ.DR. DURMUŞ YILMAZ
HAZIRLAYAN
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ...iv
GİRİŞ ...1
ÖZET ...3
BİRİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE’DE 6. VE 7. SINIFLARDA OKUTULAN SOSYAL BİLGİLER DERS KİTAPLARI İLE AZERBAYCAN’DA 6. VE 7. SINIFLARDA OKUTULAN TARİH KİTAPLARININ TANITIMI 1.1. İLKÖĞRETİM SOSYAL BİLGİLER 6 ...5
1.2. İLKÖĞRETİM SOSYAL BİLGİLER 7 ...6
1.3. QADİM DÜNYA TARİXİ 6 ...7
1.4. ORTA ASIRLAR TARİXİ 7 ...8
İKİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE’DE İLKÖĞRETİM 6. VE 7. SINIF SOSYAL BİLGİLER DERSİNİN MUHTEVA YÖNÜYLE İNCELENMESİ 2.1. Sosyal Bilgiler Dersinin Tanımı ve Kapsamı...11
2.2. Sosyal Bilgiler Dersi Öğretiminin Tarihçesi...12
2.3. Sosyal Bilgiler Dersinin Yararları...15
2.4. Sosyal Bilgiler Dersinin Amaçları ...17
2.5. Sosyal Bilgiler Dersinin Kapsadığı Alanlar...19
2.6. Sosyal Bilgiler Dersinde Kullanılan Araç – Gereçler...19
2.6.1. Gerçek eşya, giysi ve kalıntılar, anıtlar, süs eşyaları, silahlar, paralar vb...20
2.6.2. Yeryüzü şekilleri...20
2.6.3. Çevredeki kurum ve kuruluşlar, görevli, yetkili ve ilgili kişiler....20
2.6.4. Üç boyutlu modeller, Güneş sisteminin basit modeli, maketler ...20
2.6.5. Bilgisayar ...21
2.6.6. Televizyon, video, sinema, radyo, teyp, ses bantları ...21
2.6.7. Tepegöz, epidiyaskop, projektör...22 2.6.8. Kum masası, elektrikli dilsiz haritalar, tuz haritası, plastik ya da
2.6.9. Pusula, termometre, barometre, yağış ölçer, rüzgar fırıldağı ve oku,
saat, takvim ...23
2.6.10. Tarih ve coğrafya şeridi ...23
2.6.11. Haritalar, atlaslar, resimler, fotoğraflar, krokiler, planlar, grafikler, levhalar...23
2.6.12. Kuklalar, birbirini izleyen resim seti (flaş kartlar), çizgi resimler, figüranlar, afişler, kitaplar, ansiklopediler, dergiler, gazete kupürleri, prospektüsler, broşürler...23
2.6.13. Kara tahta, pazen tahta, manyetik tahta, bülten tahtası, cam ve beyaz tahta: ...24
2.7. İlköğretim 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinin Muhtevası...24
2.7.1. İlköğretim 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Konuları ...24
2.7.2. İlköğretim 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Konularının İçeriği...32
2.7.3. İlköğretim 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Ünitelerinin Dağılımı...36
2.8. İlköğretim 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinin Muhtevası...38
2.8.1. İlköğretim 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Konuları ...38
2.8.2. ilköğretim 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Konularının İçeriği...44
2.8.3. İlköğretim 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Ünitelerinin Dağılımı...48
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM AZERBAYCAN’DA 6. VE 7. SIFTA OKUTULAN TARİH DERSİNİN MUHTEVA YÖNÜYLE İNCELENMESİ 3.1. Tarih Dersinin Tanımı ve Kapsamı ...50
3.2. Türkiye’de Tarih Dersinin Amaçları...50
3.2.1. Türkiye’de Tarih Öğretiminin Amaçları...51
3.3. Azerbaycan Tarih Dersinin Amaçları ...52
3.4. Tarih Dersinde Kullanılan Araç Gereçler...53
3.4.1. Ders Kitapları...53
3.4.2. Yazı Tahtası ...53
3.4.3. İki Boyutlu Materyaller...54
3.5. Azerbaycan’da 6. Sınıfta Okutulan Tarih Dersinin Muhtevası ...55
3.5.1. Azerbaycan’da 6. Sınıfta Okutulan Tarih Dersi Konuları ...55 3.5.2. Azerbaycan’da 6.Sınıfta Okutulan Tarih Dersi Konularının İçeriği 57
3.6. Azerbaycan’da 7. Sınıfta Okutulan Tarih Dersinin Muhtevası ...65
3.6.1. Azerbaycan’da 7. Sınıfta Okutulan Tarih Dersi Konuları ...65
3.6.2. Azerbaycan’da 7.Sınıfta Okutulan Tarih Dersi Konularının İçeriği 67 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE VE AZERBAYCAN TARİH KONULARININ MUHTEVA YÖNÜNDEN KARŞILAŞTIRILMASI 4.1. 6. Sınıf Tarih Konularının Muhteva Yönüyle Karşılaştırılması ....80
4.1.1. 6. Sınıf Ders Kitaplarındaki Tarih Konularının Karşılaştırılması....81
4.1.2 Karşılaştırma ve Değerlendirme ...84
4. 2. 7. Sınıf Tarih Konularının Muhteva Yönünden Karşılaştırılması..86
4.2.1. 7. Sınıf Ders Kitaplarındaki Tarih Konularının Karşılaştırılması..87
4.2.2. Karşılaştırma ve Değerlendirme ...91
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME...92
KAYNAKLAR ...97
EKLER ...98
ÖNSÖZ
İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi Programı;4.,5.,6. ve 7. sınıflarda haftada üçer ders saati olmak üzere,her sınıf için 36 haftada toplam 108 saatlik bir süre öngörülerek hazırlanmıştır.
Bu dersin eğitim ve öğretiminde;öğrencilerin Atatürk İlke ve İnkılâplarına bağlı lâik, demokratik ve çağdaş değerleri kapsayan bireyler olarak yetişmeleri sağlanır, öğrencilere Atatürk’ün “Milli kültürümüzü çağdaş uygarlık seviyesinin üstüne çıkarma’’ idealini gerçekleştirmek gerektiği bilinci kazandırılır; öğrencilerin Türk milletine , Türk bayrağına , Türk yurduna ve vatanına hizmet eden kişilere karşı sevgi, saygı ve güven duyguları kuvvetlendirilir, milli birlik ve dayanışmanın anlam ve önemi kavratılır.Türkiye Cumhuriyeti’nin demokratik olduğu, cumhuriyetin demokrasi ile bütünleştiği belirtilir, vatan ve cumhuriyet sevgisi tahkim edilir.
Öğrencilere bu derste; vatandaşlık görevleri ve sorumlulukları yönünden, toplumda insanların birbirleriyle olan ilişkileri yönünden, çevreyi yurdu ve dünyayı tanıma yetenekleri yönünden de birtakım alışkanlık ve sorumluluklar da kazandırılır. Sosyal bilgiler dersi programının amaçları ve önemi ana hatlarıyla kısaca yukarıda ifade edilmiştir. Sosyal Bilgiler dersi programı içinde yer alan tarih konularının da amaçlarını ve öğrenciye kazandırılmak istenen hedef davranışlarını yukarıdaki ifadelerden ayrı düşünmek mümkün değildir.
Bu araştırma ile Türkiye’de ilköğretim 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler dersi ile Azerbaycan’da aynı yaş grubuna okutulan tarih derslerinin muhteva yönüyle karşılaştırılması amaçlanmıştır. Bu çalışmada özellikle ortak tarihe ve kültüre sahip iki ülkede aynı yaş grubuna okutulan tarih konularının benzer ve farklı yönleri ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Bu araştırmanın sosyal bilgiler dersi öğretmenlerine, eğitim fakülteleri sosyal bilgiler eğitimi anabilim dalında okuyan öğrencilere, ayrıca Orta Asya Türk Cumhuriyetleriyle ortak bir tarih programı hazırlama çerçevesinde yapılacak olan çalışmalara ve ilgililere faydalı olmasını temenni ediyorum.
Çalışmam süresince bana rehberlik eden danışman hocam Doç. Dr. Durmuş YILMAZ’a, kaynak temininde yardımcı olan Elbrus EHEDOV’a çalışmalarım sırasında yardımını esirgemeyen Özgür TURAN’a, Durmuş AR’a, Ali KARABOĞA’ya ve Yakup YILDIRIM’a teşekkürlerimi bir borç bilirim.
Tahsin YILDIRIM KONYA 2006
GİRİŞ
Eğitim ve öğretimin bir toplumun gelişmesinde, kalkınmasında bununla birlikte her alanda hayati bir önem taşıdığı bilinmektedir. Sosyal bilgiler eğitimi de bireyin toplumsal, ekonomik ve kültürel alanda yaşanmakta olan değişim ve gelişimi kavramasını amaçlamıştır.
Sosyal bilgiler eğitimi tarih, coğrafya, vatandaşlık bilgisi gibi dersleri içine alan geniş kapsamlı bir derstir. Bu dersin alanın geniş olması insanların bugün ve gelecek için hazırlanmasına katkı sağlayan bir ders olduğunun kanıtıdır.
Sosyal Bilgiler dersinin programı da bu amaca yönelik hazırlanmıştır. • Her öğrencinin birey olarak kendine özgü olduğunu kabul eder.
• Öğrencilerin gelecekteki yaşamlarına ışık tutarak bireylerden beklenen niteliklerin geliştirilmesine duyarlılık gösterir.
• Bilgi,kavram,değer ve becerilerinin gelişmesini sağlar. • Öğrencilerin toplumsal konularda duyarlı olmasını sağlar.
• Milli kimliği merkeze alarak,evrensel değerlerin benimsenmesine önem verir. • Öğrencilerin ruhsal,ahlaki,sosyal ve kültürel yönlerden gelişmesini hedefler. • Öğrencilerin öğrenim sürecinde çevreyle etkileşim kurmasına olanak sağlar.
Bu çalışmada Türkiye’de ilköğretim 6.ve 7. sınıf okutulan Sosyal Bilgiler dersi ve Azerbaycan’da 6.ve 7. sınıf tarih dersinin muhteva yönüyle incelenmesi amaçlanmıştır.
Azerbaycan’da Sosyal Bilgiler altında bir ders olmadığı için aynı yaş grubuna okutulan tarih dersi incelemeye esas alınmıştır.
Böylelikle Türkiye’de ilköğretim 6.ve7. sınıf da okuyan öğrencilerle Azerbaycan’da aynı yaş grubundaki öğrencilerin gördükleri derslerin farklılığı ortaya konmak istenmiştir.
Tarih bir milletin kültürel manevi ve siyasi anlamda geçmişinin geleceğe yansımasıdır. Geçmişin bilinmesi geleceğe güvenle bakmasını sağlar. Sosyal bilgiler dersinin içerisinde tarih konularına da yer verilmiştir. Bireyin geçmişe ilgisini
çekmek diğer ülkeleri ve kültürleri tanımasını sağlamak şüphesiz tarih dersinin en önemli amacıdır.
Ortak bir tarihe ve kültüre sahip iki ülkede aynı yaş grubuna okutulan dersler içerik olarak farklılık gösterebilir. Ancak farklılığın olması ortak tarih ve kültür paydasını değiştirmez . Bu bakımdan derslerin programı hazırlanırken ve öğretimi gerçekleştirilirken daha dikkatli olunması gerekir. Bilinmelidir ki İnsanların bugün ve gelecek için hazırlanmasında en temel faktör eğitimdir.
Öğretmen, eğitim ve öğretimin en temel unsurudur. Bilgiyi aktaran öğrencinin kişilik gelişiminde rehberlik eden de öğretmendir. Öğretmenin bu fonksiyonları yerine getirmesi için sadece kendi yaşadığı yerin tarihini ve kültürünü değil ortak tarihi ve kültürü paylaştığı ülkeleri de tanıması gerekir.
Bu çalışmada hem Türkiye’deki sosyal bilgiler dersi hem de ortak tarihe ve kültüre sahip olduğumuz , Azerbaycan’daki tarih dersinin amaçları , içerdiği konular, derslere ayrılan zaman ve derslerin öğretiminde kullanılan araç- gereçler incelenmiştir. İki ülkede aynı yaş grubuna okutulan derslerin hem işleniş hem de muhteva yönünden benzer ve farklı yönleri tespit edilmiştir.
Farklılıkların ortak bir paydada birleştirilmesinin , ilk öğretim çağındaki öğrencilerin zihinsel ve kültürel gelişimlerinde daha faydalı olacağı kanaatindeyiz
ÖZET
Bu araştırmada Türkiye’de ilköğretim 6. ve 7. sınıfta okutulan sosyal bilgiler dersi ile Azerbaycan’da aynı yaş grubuna okutulan 6. ve 7. sınıf tarih derslerinin muhteva yönüyle karşılaştırılması amaçlanmıştır.
Araştırmada ortak bir tarihe ve kültüre sahip olan iki ülkede aynı yaş grubuna okutulan dersler ele alınmıştır. Ancak Azerbaycan’da 6. ve 7. sınıflarda sosyal bilgiler adı altında bir ders olmadığı için tarih dersi incelemeye esas alınmıştır. Diğer taraftan bu çalışmada, Azerbaycan’da okutulan tarih dersine ayrılan yıllık ortalama zaman ile Türkiye’de aynı yaş grubuna okutulan sosyal bilgiler dersine ayrılan zamanda dikkate alınmıştır.
Bu araştırmada öncelikle dersin ana materyali olan ders kitaplarını hem şekil hem de muhteva yönüyle incelenmiş ve böylelikle araştırmanın başlangıcında, derslerin yakından tanınması amaçlanmıştır.
İlk olarak sosyal bilgiler dersi ele alınmıştır. Bu dersin tanımı, tarihçesi, amacı, derste kullanılan araç-gereçler ve dersin muhtevası ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir.Ders kitaplarında belirtilen ünite ve konular içerikleriyle beraber ortaya konulmuştur.
Diğer bölümde araştırmanın amacına uygunluk içerisinde, tarih dersinin tanımı, kapsamı ve tarih dersi öğretiminde kullanılan araç-gereçler ele alınmıştır. Aynı bölüm içerisinde Türkiye’deki tarih öğretiminin amacı ve Azerbaycan’daki tarih öğretiminin amacı karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Yine aynı bölüm içerisinde araştırmamızın esasını teşkil eden Azerbaycan tarih ders kitaplarının muhtevasına yer verilmiştir.Kitaplardaki ünite ve konular tespit edilerek, bu ünite ve konuların içeriği ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Araştırmanın son bölümünde Türkiye’de okutulan ilköğretim sosyal bilgiler 6 ve 7 derslerindeki tarih konuları ile Azerbaycan’daki 6. ve 7. sınıf tarih dersleri konuları muhteva yönüyle karşılaştırılmış, benzer ve farklı yönleri tespit edilmeye çalışılmıştır.Araştırma sonrasında her iki ülke de tarih konularının işleyiş aşamalarının farklı olduğu görülmüştür.
Bu çalışmada Türkiye’de 6. ve 7. sınıflarda okutulan sosyal bilgiler dersinin Azerbaycan’da 6. ve 7. sınıflara okutulan tarih dersine hangi bakımdan benzeyip ve hangi bakımdan farklı olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Aynı tarih ve kültüre sahip iki kardeş ülkede, benzer yaş grubu öğrencilerine verilen derslerin ortak bir hedef ve amaçta birleştirilmesinin daha iyi sonuçlar çıkarabileceği söylenebilir.
BİRİNCİ BÖLÜM
TÜRKİYE’DE 6. VE 7. SINIFLARDA OKUTULAN
SOSYAL BİLGİLER DERS KİTAPLARI İLE AZERBAYCAN’DA
6. VE 7. SINIFLARDA OKUTULAN TARİH KİTAPLARININ
TANITIMI
1.1. İlköğretim Sosyal Bilgiler 6 (MEB, 2000)
Türkiye’de 6.sınıf sosyal bilgiler ders kitabı olarak okutulan “İlköğretim Sosyal Bilgiler 6” adlı kitap toplam 36 hafta, haftada 3 saat, yıl boyunca 108 saat okutulmaktadır. Kitap toplam 170 sayfa olup 16-23 cm ebadında beyaz kağıda renkli olarak hazırlanmıştır.
Kitabın ön kapağına baktığımızda üst kısımda kitabın adı ve kademesi alt kısımda ise kitabın içeriğindeki konuları çağrıştıran sembol ve resimler görülmekte olup hemen altında M.E.B amblemi yer almaktadır. Arka kapakta herhangi bir resim ve figüre yer verilmeyip alt kısımda satış bilgileri yer almaktadır. İç kapakta ise kitabın adı, kademesi, yazarları ve baskı bilgileri yer almaktadır. İç kapaktan sonra Türk bayrağı ve İstiklal marşı onun arkasında Atatürk resmine ve gençliğe hitabeye yer verilmiştir.
Kitabı dizgi açısından ele aldığımızda genel olarak kaliteli bir şekilde hazırlanmış olup kağıdın yansımayı engelleyecek düzeyde kalın olduğunu söyleyebiliriz. Kenar boşluklarının yetersiz olması ise bir eksiklik olarak göze çarpmaktadır.
Görsel öğelerin kullanılma sıklığına ve yerleştirme düzenine baktığımızda sayfalara yerleştirilen resimlerin, grafiklerin ve haritaların konuyla bütünlük sağladığını görmekteyiz. Görsel öğelerin canlılığı çok üst seviyede olmasa da genel hatlarıyla amacı gerçekleştirmeye uygun olduğunu söyleyebiliriz.
Kitabın içindekiler kısmına 6,7 ve 8. sayfalarda yer verilmiş, kitap 6 ana üniteden oluşmuştur.
Kitabın son sayfalarında ise sözlük, kronoloji ve kaynakçaya yer verilmiş hemen ardından ise Türkiye haritası ve Türk Dünyası haritası yer almıştır.
Her ünitenin başında ünitenin bölümleri yer alıp, öğrencinin üniteyi daha iyi anlamasını sağlamak amacı ile hazırlık çalışmalarına yer verilmiştir. Bununla birlikte ünite sonunda değerlendirme soruları yerleştirilmiştir.
Ünite bölümleri renkli bir sütun içerisinde yazılmıştır. Alt başlıklarda da renkli yazı kullanılarak bu durum desteklenmiştir.
‘İlköğretim sosyal bilgiler 6’ adlı kitabın tanıtımını yaptığımız bu bölümde görülüyor ki resim, harita ve grafiklerin hem nitelik hem de nicelik açısından yeterli seviyede kullanılması; bunun yanı sıra konu başlıklarının belirgin halde sunulması yazı çeşitliliğini sağlamıştır. Bunların yanı sıra kitabın sayfa düzenindeki eksiklikler dikkatten kaçmamaktadır.
1.2. İlköğretim Sosyal Bilgiler 7 (MEB, 2000)
Türkiye’de 7.sınıf sosyal bilgiler ders kitabı olarak okutulan “İlköğretim Sosyal Bilgiler 7” adlı kitap toplam 36 hafta, haftada 3 saat yıl boyunca 108 saat okutulmaktadır. Kitap toplam 205 sayfa olup 16-23 cm ebadında beyaz kağıda renkli olarak hazırlanmıştır.
Kitabın ön kapağının üst kısmında kitabın adı ve kademesi yer almakta olup bunun altında Osmanlı devlet arması ve Osmanlı ordusunu gösteren bir figüre yer verilmiştir. En altta ise basım evi amblemini görmekteyiz. Arka kapakta herhangi bir resim veya figüre yer verilmezken alt kısımda satış bilgileri yer almıştır. İç kapakta ise kitabın adı, kademesi yazarları ve baskı bilgilerine yer verilmiştir. İç kapaktan sonra Türk bayrağı ve İstiklal marşı ardından Atatürk resmi ve Gençliğe hitabe yer almıştır.
Kitabı dizgi açısından ele aldığımızda, kenar boşluklarının yetersizliğine rağmen kağıt kalınlığının yeterli düzeyde olduğunu söyleyebiliriz.
Resimlerden, haritalardan ve grafiklerden oluşan görsel öğelerin yerleşimi ve kullanım sıklığı konu içeriği ile bütünlük sağlamış; bu öğelerin baskı kalitesi yeterli seviyede olmasa da genel olarak amacı gerçekleştirmeye yönelik olduğunu söyleyebiliriz.
Kitabın son sayfalarına baktığımızda sözlük, kaynakça; son sayfada ise Türkiye haritası ve Türk Dünyası haritasını görüyoruz. İçindekiler kısmına ise 6,7 ve 8. sayfalarda yer verilmiştir.
Burada görüldüğü üzere kitap çeşitli bölümlerden oluşan 7 ana üniteye ayrılmıştır. Her ünitenin başında ünitenin bölümleri ve öğrencinin konuya hazırlanmasını sağlamak amacı ile hazırlık çalışmalarına yer verilmiş olup, ünite sonlarında ise değerlendirme sorularıyla ünite sona erdirilmiştir.
Ünite bölümleri renkli bir sütun içerisinde kullanılmış olup konu başlıklarında da farklı renkler tercih edilerek öğrencinin dikkatini çekme amaçlanmıştır.
“İlköğretim Sosyal Bilgiler 7” adlı kitabı tanıttığımız bu bölümde görülüyor ki kitabı fiziki olarak ve iç dizayn olarak değerlendirdik. Bir takım eksikliklerin olmasına rağmen genel hatlarıyla kitabın amacına uygun bir şekilde hazırlandığını söyleyebiliriz.
1.3. Qadim Dünya Tarixi 6 (Aliyev, Mirzayev, Babayev, Memedova, 2003)
Azerbaycan ‘da tarih ders kitabı olarak okutulan “Qadim Dünya Tarixi 6” adlı kitap toplam 34 hafta ve haftada 2 saat yıl boyunca 68 saat okutulmaktadır.
6.sınıf tarih ders kitabı olarak okutulan “Qadim dünya tarixi 6” adlı kitap toplam 270 sayfa ve 16-21cm ebadında hazırlanmıştır. Beyaz kağıda renkli olarak hazırlanmış kitabın kapağına baktığımızda genel hatlarıyla kaliteli olduğunu söyleyebiliriz. Kitap kapağının tasarımına baktığımızda da genel hatlarıyla iyi olduğunu görmekteyiz. Kapağın üst kısmında kitabın açık adı yazılı olup hemen yanında eski bir Mısır figürü görülmektedir. Hemen altında yatay bir sütun üzerinde farklı renklerde tanıtıcı bir bilgi olarak kitabın dört ana bölümünün isimlerine yer verilmiştir. Alt kısımda kitabın içeriği ile ilgili olarak hazırlanmış bir resim görülmektedir. Ayrıca sağ alt köşede basım yerinin amblemi belirtilmiştir. Arka kapağa baktığımızda üst kısımda eski çağlara ait figürler ve alt kısımda ise yine eski devirlere ait resim görülmektedir. Ön kapağın iç yüzünde Azerbaycan bayrağı ve
Azerbaycan milli marşı yer almaktadır. İç kapakta kitapla ilgili gerekli tanıtıcı bilgiler yer almıştır.(Bkz. ekler)
Dizgi kalitesine baktığımızda genel hatlarıyla iyi olduğunu söylemekle birlikte kullanılan kağıdın ince olmasından dolayı eksiklikler göze çarpmaktadır. Örneğin 11.sayfayı açtığımızda bu sayfanın arkasında bulunan resmin 11. sayfaya yansıdığını görmekteyiz. Bu da öğrencinin dikkatini dağıtacaktır. Kenar boşlukları ve yazı puntosunun ise amaca uygun hazırlandığını söyleyebiliriz.
Kitap görsel öğeler bakımından oldukça zengindir. Resimler ve haritalar konu bütünlüğü içerisinde yerleştirilmiş olup resimlerin ve haritaların canlı renklerde olmasıyla birlikte yine kullanılan kağıdın ince olmasından dolayı eksiklikler bulunmaktadır.
Kitabın sonunda ders programı, kaynaklar ve edebiyat ayrıca içindekiler kısmı yer almış, kronoloji ise her bölümün sonunda ayrı ayrı verilmiştir. Kitap kendi içerisinde üç ana bölümden oluşmaktadır. Ayrıca bu bölümlerde kendi içerisinde fasıllara yarılmıştır.
Kitabın iç kısmına baktığımızda “sual ve tartışmalar” başlığı ile konunun anlaşılması için sorular yerleştirilmiştir. Konu başlıkları renkli ve kalın puntoyla yazılarak konular belirgin hale getirilmiştir. Ayrıca kitap içerisinde vurgulanan yerler yine belirgin olarak siyah ve kalın yazılmıştır.
“Qadim Dünya Tarixi” adlı kitabı şekil yönünden tanıttığımız bu bölümde görülüyor ki kitapta ana hatlarıyla öğrencinin konuyu daha iyi anlaması için resimlere ve haritalara yer verilmiş yazı karakteri olarak da dikkat çekici özellikler kullanılmıştır. Baskı kalitesi ve dış dizayn olarak da eksikleri yanı sıra genel görünüm olarak öğretim ilkelerine uygunluk göstermektedir.
1.4. Orta Asırlar Tarixi 7 (Mahmudlu, Halilov, Ahayev, Kocayev, Kanberov, Memmedova, Elişova, Hubyarov, 2003)
Azerbaycan’da 7.sınıf tarih ders kitabı olan “Orta Asırlar Tarixi 7” adlı kitap toplam 34 hafta ve haftada 3 saat yıl boyunca 102 saat okutulmaktadır. kitap 315 sayfa ve 16-21 cm abadında hazırlanmıştır. Beyaz kağıda renkli olarak
hazırlanan kitabın kapağına baktığımızda genel hatlarıyla kaliteli olduğunu görmekteyiz.
Ön ve arka kapağa baktığımızda konuyla bir bütün olarak hazırlanmış resimleri görmekteyiz. Ön kapağın üst kısmında kitabın adı ve kademesi yer almakta olup sağ üst köşede ise Arapça harflerle yazılı bir dini ibare dikkati çekmektedir. Alt kısmına baktığımızda orta asırlardaki mücadeleleri sembolize eden bir resim görmekteyiz. Arka kapakta ise Hıristiyan krallık dönemini sembolize eden bir resim görülmekte olup alt kısımda da basım yerinin amblemi görülmektedir. Ön kapağın iç kısmında diğer ders kitaplarında olduğu gibi Azerbaycan bayrağı ve Azerbaycan milli marşı vardır. (Bkz. ekler)
Kitabın iç kapağında ise yukarıdan aşağıya kitabın yazarları, kitabın adı, kaçıncı baskı olduğu, basım yeri ve basım yılının yer aldığı kimlik bilgileri bulunmaktadır.
Dizgi açısından kitabı ele aldığımızda genel hatları itibarı ile iyi olduğunu söylemekle birlikte kullanılan kağıdın ince olmasından dolayı ortaya çıkan sorunlar burada da dikkati çekmektedir.
Kenar boşlukları yeterli olup, bu boşluklar çeşitli sorular ve hatırlatmalarla öğrenmeyi destekleyici hale getirilmiştir. Yazı puntosu öğrenci seviyesine uygun olarak hazırlanmıştır.
Kitapta görsel öğeleri oluşturan resimler ve haritalar konu bütünlüğünü destekler biçimde yeterince kullanılmış olup, bu öğeler kaliteli biçimde basılmıştır. Kitabın son sayfalarında ders programı ve içindekiler bölümü yer almakta iken kaynakçaya yer verilmediği dikkati çekmektedir.
Kronoloji ise bölüm sonlarında yer almaktadır. Kitap kendi içerisinde üç bölümden oluşmuş, bu bölümler de kendi içerisinde fasıllara ayrılmıştır.
Kitabın dış görünüşünü ele aldıktan sonra iç kısmına geçtiğimizde her konunun sonunda “sual ve tartışmalar” başlığı ile konuyu pekiştirici sorulara yer verilmiş olup hemen ardından konuda anlatılan olayların kısa bir kronolojisine yer verilmiştir.
Konu başlıkları renkli ve kalın puntoyla yazılarak dikkat çekici ve belirgin bir hale getirilmiştir. Bununla birlikte konu içerisinde yer alan önemli terimler koyu harflerle yazılıp dikkat çekici halde sunulmuştur.
“Orta Asırlar Tarixi” adlı kitabın tanıtımını yaptığımız bu bölümde görülüyor ki kitapta resim ve haritaların sıkça kullanılması bunun yanı sıra yazı karakterleri ve puntodaki çeşitliliğin kitabı öğrencinin dikkatini çekici hale getirmesi açısından önemlidir.
Kitabın sayfa düzeni ve baskı kalitesi eksikliklere rağmen öğretim ilkelerine uygun niteliktedir.
İKİNCİ BÖLÜM
TÜRKİYE’DE İLKÖĞRETİM 6. VE 7. SINIF SOSYAL
BİLGİLER DERSİNİN MUHTEVA YÖNÜYLE İNCELENMESİ
2.1. Sosyal Bilgiler Dersinin Tanımı ve Kapsamı
Sosyal Bilgiler, bireyin toplumsal var oluşunu gerçekleştirebilmesine yardımcı olması amacıyla; tarih, coğrafya, ekonomi, sosyoloji, antropoloji, psikoloji, felsefe, siyaset bilimi ve hukuk gibi sosyal bilimleri ve vatandaşlık bilgisi konularını yansıtan; insanın sosyal ve fiziki çevre ile etkileşiminin geçmiş, bugün ve gelecek bağlamında incelendiği; toplu öğretim anlayışından hareketle oluşturulmuş bir derstir.
Sosyal bilgiler onu kullananın amacına göre değişik şekillerde tanımlanmaktadır. Örneğin, sosyal bilgileri, demokratik vatandaşlık için sosyalizasyon süreci olarak görülmektedir, "sosyal bilgiler özellikle vatandaşlık eğitimi ile ilgilidir. Demokraside vatandaşlık eğitimi birbiriyle ilişkili ancak birbirinden farklı iki bölümden oluşur: Sosyalizasyon ve karşı sosyalizasyon" (Aktaran,Günindi,2005: 30 )
Sosyal bilgiler eğitiminin önemli uzmanlarından olan Barr, Barth ve Shermis'e göre ise "Sosyal bilgiler vatandaşlık eğitimi amacıyla insan ilişkileri ile ilgili bilgi ve deneyimlerin birleştirilmesidir" (Aktaran, Günindi,2005: 30).
Ülkemizde sosyal bilgiler eğitimi üzerine çalışmalar yapan Erden’e göre "Sosyal bilgiler ilköğretim okullarında iyi ve sorumluluğunu bilen vatandaş yetiştirmek amacı ile sosyal bilimler disiplinlerinden seçilmiş bilgilere dayalı olarak, öğrencilere toplumsal yaşamla ilgili temel bilgi, beceri, tutum ve değerlerin kazandırıldığı bir çalışma alanıdır" ( Erden, tarihsiz: 8).
Diğer bir sosyal bilgiler uzmanı olan Sönmez ise sosyal bilgileri şöyle tanımlamaktadır: "Sosyal bilgiler, toplumsal gerçekle kanıtlamaya dayalı bağ kurma süreci ve bunun sonunda elde edilen dirik bilgilerdir" (Sönmez, 1999: 17).
ABD Sosyal Bilgiler Ulusal Konseyi (NCSS) ise sosyal bilgileri şu şekilde tanımlamıştır:
Sosyal Bilgiler, vatandaşlık yeterlikleri kazandırmak için sanat, edebiyat ve sosyal bilimlerin disiplinler arası bir yaklaşımla birleştirilmesinden oluşan bir çalışma alanıdır. Okul programı içinde Sosyal Bilgiler, antropoloji, arkeoloji, ekonomi, coğrafya, tarih, hukuk, felsefe, siyasal bilimler, psikoloji, din, sosyoloji, sanat, edebiyat, matematik ve doğa bilimlerinden uygun ve ilgili içeriklerden süzülen, sistematik ve eşgüdümlü bir çalışma alanı sağlar. Sosyal Bilgilerin temel amacı, birbirlerine bağımlı, küresel bir dünyada, kültürel farklılıkları olan demokratik bir toplumun vatandaşları olarak, kamu yararına bilgiye dayalı mantıklı kararlar verebilme yeteneğini geliştirmek için genç insanlara yardımcı olmaktır.
Tüm bu tanımlardan sonra kapsamlı bir tanım yapmak gerekirse; sosyal bilgileri, sosyal ve insanla ilgili diğer bilimlerin içerik ve yöntemlerinden yararlanarak, insanın fiziksel ve sosyal çevresiyle etkileşimini zaman boyutu içinde disiplinler arası bir yaklaşımla ele alan ve küreselleşen bir dünyada yaşamla ilgili temel demokratik değerlerle donatılmış, düşünen ve becerikli, demokratik vatandaşlar yetiştirmeyi amaçlayan bir çalışma alanı olarak tanımlayabiliriz.
2.2. Sosyal Bilgiler Dersi Öğretiminin Tarihçesi
Sosyal bilgiler eğitiminin ne zaman ve nerede başladığı da kesin olarak bilinmiyor. Yalnız, "insanoğlu var olduğu andan itibaren hem fen, hem de sosyal bilimler eğitimi başlamıştır." denebilir çünkü insan; doğal ve toplumsal bir ortamda doğar, büyür, gelişir, yaşlanır ve ölür. Bu süreç içinde ona en azından yiyecek bulmak, yemek, içmek, giyinmek, korunmak, savunmak, vb. etkinliklerle ilgili bilgi, beceri ve duygular kazandırır. Eğer bu bilgi ve beceriler kazandırılamazsa, kişi yaşamını sürdüremez. Tüm bu etkinlikler doğada ve bir toplum içinde olmaktadır.
İnsan, yaşamak için hem doğanın, hem de toplumun bazı ilkelerini öğrenmek zorundadır. Durum böyle ele alınınca, "sosyal bilimlerin insanoğlunun var oluşu ile birlikte var olmaya başladığı" ileri sürülebilir.
Bilinen ilk ve en eski yerleşik toplum Sümerler' ( MÖ. 10000-4000)'dir. Ve Sümerlerde okul olduğu bilinmektedir. Fakat okulda; okuma-yazma, matematik, geometri, astronomi dersleri okutulmuş; ilk harita, yazı ve Sümerce’den Samice'ye
toplumsal kuralların öğretildiği savunulabilir, çünkü tabletlerde hangi mala karşı ne kadar başka bir maldan verileceği, suç işleyenlerin hangi cezalara çarptırılacakları belirtilmiştir (Şenel 1991: 17, 23; Kramer 1995: 1. 317;Binbaşıoğlu,1982: 11).
Çin’de ise yükseköğretimde edebiyat, tarih, doğa bilgileri ve din felsefesi okutulmuş (Binbaşıoğlu 1982:10 ); Eski Mısır ve Persler de sosyal bilimlerle herhangi bir derse programda yer verilmemiştir; fakat onların da toplumsal yaşamla ilgili olarak kişilerle belli bilgi ve becerileri okutup kazandırdıkları söylenebilir. Tarihte ilk kez; İsrail devleti, çocuklarına ulusal tarih ve yurttaşlık bilgisi dersleri okutturmuş; Antik Roma'da ise Trivial okullarında okuma-yazma hesap ve hukuk; gramer okullarında mitoloji, tarih, coğrafya, hukuk, aritmetik, geometri ve felsefe dersleri verilmiştir. Eski çağdaki eğitim sisteminde okutulan tarih (Çin, İsrail, Roma) coğrafya( Roma), yurttaşlık (İsrail) ve hukuk (Roma) derslerinin doğrudan sosyal bilimlerle ilgili olduğu söylenebilir. Orta Çağ da ise programda din dersleri baskın hale gelmiş, fen ve sosyal bilimlerle ilgili yukarıda belirtilen dersler dini içerikle donatılmıştır. Sosyal bilimlerle ilgili tarih, coğrafya, hukuk gibi dersler, Rönesans ve Reform döneminde, yeni ve yakın çağlarda isim olarak değişmemiş; fakat içerik açısından dinin etkisinden kurtarılmaya çalışılmıştır, ilk kez "Sosyal Bilgiler" adı altında ilk ve ortaokullarda bir dersin okutulmasını Condercet savunmuştur.( Aytaç 1972: 5 - 213; Binbaşıoğlu 1982: 96)
Amerika'da yıllarına eğitiminin içinde toplumsal kurallar okutulmuş; Hıristiyanlık ön plana çıkartılmış ve Hıristiyan olan ülkelerin olmayanlardan daha üstün olduğu savunulmuştur. Amerika Birleşik Devletleri'nde ise, 1892 yılında toplanan Ulusal Eğitim Konseyi; ulusal toplum anlayışını oluşturmak üzere sosyal bilgiler dersini düzenlemiştir. Sosyal bilgiler dersinin yetişeceği tarih, coğrafya ve yurttaşlık bilgisi derslerinden oluşturulmuş ve toplumun gereksinimlerine göre içerik yeniden yapılandırılmıştır. Bu anlayış 1960 yıllarına dek sürmüş; fakat bu yıldan itibaren toplumsal yaşamda, dünyadaki siyasal yaşamda, bilim ve teknikte gelişme ve değişmeler, öğrenme öğretme anlayışındaki yemlikler ve yaklaşımlar, hem sosyal bilgiler dersinin hedef ve davranışlarını, hem de içeriğini yeniden oluşturmayı gündeme getirmiştir. Böylece tanıma-anlatma yaklaşımından kavramsal yaklaşıma
ve oradan da karar verme sürecine geçilmiştir (Kaltsounis 1987, Aktaran: Günindi: 2005, s.9)
Eğitim sistemi dış faktörlerden devamlı olarak etkilenir. Onlara kendi iç dinamiği ile cevap verir. Bazen uyum sağlar, onlarla bütünleşir. Bazen de kendi iç faktörleri ile onları etkiler, yönlendirir. Genel amaç ve temel ilkelere ters düşen dış faktörler karşısında direnir. Bazen direnemez yenik düşer hatta iç dinamiği sarsılır. Nihayet çağımızda bilim ve teknolojideki ilerlemenin etkisiyle olduğu gibi toplumların yapısı değişir. Bu durumda eğitim sisteminde yenileşme kaçınılmaz olur. Bu etkileşim yeniden, yapılanma veya değişim sürecidir. Eğitim zamanımızda hemen her toplumda işte bu durumdadır (Büyükkarcı, 1995: s.3).
Bizim eğitim tarihimizde ise, İslamiyet'ten önce toplumsal yaşamla ilgili kurallar gelenek ve göreneğin, inanç sisteminin içinde verilmiştir. İslamiyet'ten sonra ise İslam dininin esaslarına göre kişi yetiştirilmeye çalışılmış, bunun yanı sıra gelenek ve göreneğin de kuralları öğrenciye kazandırılmıştır. Bu dönemde medreselerde tarih, coğrafya, kelam (İslam felsefesi teoloji), fıkıh( İslam hukuku ), hadis( Hz. Muhammed'in söz ve davranışlarını inceleyen alan), tefsir ( Kur-an'ın anlamını açıklayan alan) ilmi hal (din dersi) gibi dersler diğerlerinin yanında okutulmuştur. Bu durum, tüm eğitim sisteminde fen bilgisiyle ilgili derslerdeki değişmelerin dışında aşağı yukarı aynen Cumhuriyet dönemine dek sürmüştür (Akyüz 1993: 127-243).
Cumhuriyet döneminde ilkokullarla ilgili 1926, 1930, 1932, 1936, 1948, 1962, 1968, 1989 ve 1993 yıllarında programlarda düzenlemeye gidilmiştir. 1926 programında "ilk mektebin başlıca maksadı genç nesli muhitine faal bir halde intibak ettirmek suretiyle iyi vatandaşlar yetiştirmektir" ilkesi temele alınmış; tarih, coğrafya ve yurt bilgisi derslerine her biri ikişer saatten haftada altı saat olmak üzere 4. ve 5. sınıflarında yer verilmiştir (MEB 1926). 1930, 1932 ve 1936 programlarında, 1926 programındaki amaca "bedence ve ruhça en iyi alışkanlıklara sahip olmak, Türk toplumuna ve cumhuriyet idaresine intibak etmek, faydalı olmak, milli, medeni ve insani fikir ve hislere sahip bir hale getirmek" gibi ilkeler de eklenmiştir.
"ilkokul çocuklara milli kültürü aşılamak mecburiyetindedir; içinde yetişen bütün vatandaşlara aynı milli ülküleri, aynı milli amaçları vermek için gerekli bütün bilgileri, alışkanlıkları ilgileri, hizmet arzusunu verimli bir şekilde kazandırmak" ilkesi de eklenmiş; 4. ve 5. sınıflarda 1936 programındaki ad ve saatleriyle aynen korunmuştur. 1962 program taslağında ilkokulun amacı "kişisel, insanlık münasebeti, ekonomik ve toplumsal hayat" bakımlarından belirlenmiş, tarih, coğrafya ve yurt bilgisi derslerinin yerine "Toplum ve Ülke" incelemeleri dersi konulmuş; ders saatleri dördüncü sınıfta 6, beşinci sınıfta 5 saat olarak saptanmıştır (MEB 1962). 1968 programında ise, dersin adı sosyal bilgiler olarak tekrar değiştirilmiş; dördüncü ve beşinci sınıflarda beş saat olarak okutulmuştur. (MEB 1968).
Ortaöğretimin birinci kademesinde (ortaokul) 1924, 1927, 1930, 1931, 1938, 1949, 1967 programlarında tarih, coğrafya dersleri aynı adla yer almış; tarih birinci ve ikinci sınıflarda 1938 programına kadar haftada iki saat, üçüncü sınıflarda üç saat; 1938 ve 1949 programlarında ise tüm sınıflarda iki saat; coğrafya dersi ise 1924 programında birinci sınıfta iki, iki ve üçüncü sınıflarda birer; 1927, 1930, 1931, 1949 programlarında birinci ve ikinci sınıflarda ikişer, üçüncü sınıfta birer saat, 1938 programında tüm sınıflarda ikişer saat, Malumat-ı Vataniye, Yurt bilgisi, Yurttaşlık bilgisi dersleri ( adları değiştirilmiş, aynı derslerdir.) 1924, 1927, 1930 programlarında iki ve üçüncü sınıflarda birer saat, 1931 ve 1949 programında her sınıfta birer saat, 1938 programında ise iki ve üçüncü sınıflarda ikişer saat; 1967 programında ise tarih, coğrafya, yurttaşlık bilgisi dersleri sosyal bilgiler adı altında toplanmış birinci ve ikinci sınıflarda haftada beş, üçüncü sınıfta ise dört saat okutulmuştur.
2.3. Sosyal Bilgiler Dersinin Yararları
Sosyal bilgiler dersi eğitimi sonunda (ilköğretim 7. sınıf) öğrenci:
Özgür bir birey olarak fiziksel, duygusal özelliklerinin; ilgi, istek ve yeteneklerinin farkına varmasını sağlar.
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olarak, vatanını ve milletini seven, haklarını bilen ve kullanan, sorumluluklarını yerine getiren, ulusal bilince sahip bir vatandaş olarak yetmesini sağlar.
Atatürk İlke ve İnkılâplarının, Türkiye Cumhuriyetinin sosyal, kültürel ve ekonomik kalkınmasındaki yerini kavrar; laik, demokratik, ulusal ve çağdaş değerleri yaşatmaya istekli olması gerektiğini bilir.
Hukuk kurallarının herkes için bağlayıcı olduğunu, tüm kişi ve kuruluşların yasalar önünde eşit olduğunu gerekçeleriyle bilir.
Türk kültürünü ve tarihini oluşturan temel öğe ve süreçleri kavrayarak, milli bilincin oluşmasını sağlayan kültürel mirasın korunması ve geliştirilmesi gerektiğini kabul eder.
Yaşadığı çevrenin ve dünyanın coğrafî özelliklerini tanıyarak, insanlar ile doğal çevre arasındaki etkileşimi açıklar.
Bilgiyi uygun ve çeşitli biçimlerde (harita, grafik, tablo, küre, diyagram, zaman şeridi vb. kullanır, düzenler ve geliştirir.
Ekonominin temel kavramlarını anlayarak, kalkınmada ve uluslararası ekonomik ilişkilerde ulusal ekonominin yerini kavrar.
Meslekleri tanır, çalışmanın toplumsal yaşamdaki önemine ve her mesleğin gerekli olduğuna inanır.
Farklı dönem ve mekânlara ait tarihsel kanıtları sorgulayarak insanlar, nesneler, olaylar ve olgular arasındaki benzerlik ve farklılıkları belirler, değişim ve sürekliliği algılar.
Bilim ve teknolojinin gelişim sürecini ve toplumsal yaşam üzerindeki etkilerini kavrayarak bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanır.
Bilimsel düşünmeyi temel alarak bilgiye ulaşma, bilgiyi kullanma ve üretmede bilimsel ahlakı gözetir.
Birey, toplum ve devlet arasındaki ilişkileri açıklarken, sosyal bilimlerin temel kavramlarından yararlanır.
Katılımın önemine inanır, kişisel ve toplumsal sorunların çözümü için kendine özgü görüşler ileri sürer.
İnsan hakları, ulusal egemenlik, demokrasi, laiklik, cumhuriyet kavramlarının tarihsel süreçleri ve günümüz Türkiye'si üzerindeki etkilerini kavrayarak, yaşamını demokratik kurallara göre düzenler.
Farklı dönem ve mekanlardaki toplumlararası siyasal, sosyal, kültürel ve ekonomik etkileşimi analiz eder.
İnsanlığın bir parçası olduğu bilincini taşıyarak, ülkesini ve dünyayı ilgilendiren konulara duyarlılık gösterir (MEB 2005: s. 9).
2.4. Sosyal Bilgiler Dersinin Amaçları
Sosyal Bilgiler Dersinin amaçları Milli Eğitim temel amaçlarından ayrı düşünülemez. Milli Eğitim Bakanlığına bağlı komisyonun çıkardığı öğretmen kılavuz kitabında Sosyal Bilgiler dersinin amaçlarına yer verilmiştir. Buna göre;
Öğrenciler bu derste:
A. Vatandaşlık görevleri ve sorumlulukları yönünden;
1. Ailesine, milletine, vatanına, Atatürk inkılâp ve ilkelerine bağlı, çalışkan, araştırıcı, özverili, erdemli, girişimci iyi insan, iyi vatandaş olarak yetişirler.
2. Türk milletinin dünya tarihindeki önemini, milletler ailesi içindeki onurlu geçmişini ve yerini, insanlığa yaptığı hizmetleri kavrayarak büyük bir milletin evlatları olduklarını anlar, milletin geleceğine olan güvenlerini artırır ve Türk milletinin ülküsünü gerçekleştirmek için her fedakârlığı göze alabilecek bir karakter kazanırlar.
3. Türkiye Cumhuriyeti’nin insan haklarına dayanan milli, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olduğunu bilir; cumhuriyet rejiminin özelliklerini ve önemini kavrarlar.
4. Topluluk halinde yaşamanın bir zaruret olduğunu, millet kavramım ve Türk milletinin karakterini kavrar, Türk milletine, Türk bayrağına, Türk askerine ve ordusuna sevgi saygı ve güven duygularını kuvvetlendirirler.
5. Türk milletinin zekâ ve kabiliyetini, çalışkanlığını, ilim ve sanat severliğini, estetik zevkini, insanlık duygusunun yüceliğini benimseyerek bu üstün özellikleri davranış hâline getirirler.
6. Millet ve yurt işlerini her şeyin üstünde tutarak milleti ve yurdu için canla başla hizmet etmeyi alışkanlık ve ilke haline getirirler.
7. Tarihte milletimize ve insanlığa hizmet etmiş olan Türk büyüklerini tanır; tarihî olaylara yön veren kişilerin yerinde ve zamanında gösterdikleri ileri görüşlülük, yüksek kavrayış, cesaret, fedakârlık ve kahramanlıklarının tarihin akışını nasıl etkilediğini kavrarlar.
İnanışların, saygı ve hoşgörü ile karşılamaları gerektiğini benimserler. 3. Beraber çalışma, sorumluluk alma, yardımlaşma ve karar verme kurallarını uygulamayı öğrenirler.
4. Bütün çalışmalarını demokratik yaşayışın kurallarına göre düzenlemeyi öğrenirler.
5. Aile, okul ve toplum hayatının dayandığı temel ilkeleri ve topluluk halinde yaşamanın zorunluluğunu kavrarlar.
6. Trafik kurallarına uymayı alışkanlık haline getirirler.
C. Çevreyi, yurdu ve dünyayı tamına yetenekleri yönünden;
1. Yurdumuzun, Dünya üzerindeki yerinin önemini kavrar, ülkemizin kalkınmasında severek sorumluluk alma duygularını geliştirirler.
2. Türkiye'nin, yakın ve uzak komşu ülkeler ve diğer dünya ülkeleriyle olan ilişkileri hakkında genel bilgi kazanırlar.
3. Türklerin yaşadığı diğer ülke ve bölgelerin coğrafi özelliklerini öğrenirler, Türklerin geniş bir alanda yaşayan büyük bir millet olduğunu kavrarlar.
4. İnsanların birbirleriyle ve coğrafi çevreleriyle karşılıklı etkilerini, insan topluluklarının yaşama şekillerini ve geçinme yollarını inceler; yurdun ekonomik kalkınmasında bilgili ve etkili birer vatandaş olarak yetişirler.
5. Plan, kroki, harita ve grafik bilgileri kazanarak onlardan yararlanabilir hale gelirler.
6. Çevreyi korumanın günümüz ve gelecek yıllar için önemini kavrarlar 7. Yaşanabilir bir çevrenin insanın temel hakkı olduğunu kavrarlar.
D. Ekonomik yaşama fikrini ve yeteneklerini geliştirmek yönünden;
1. Yakın çevrenin ekonomik değerleri ile milli kaynaklarımızı tanır ve bunları korumanın bir ödev olduğunu kavrarlar.
2. Kendi eşyasını, okulunu, okul eşya ve araçlarını dikkatli kullanma ve koruma alışkanlığını kazanırlar
3. Tutumlu olma ve planlı çalışma alışkanlığını elde ederler. 4. Üretim, tüketim ve dağıtımla ilgili temel bilgileri öğrenirler.
5. İnsan topluluklarının yaşama şekillerini ve geçinme yollarını inceler ve bunlar arasındaki ekonomik ilişkileri öğrenirler.
6. Turizmin anlamını, özellikle yurdumuz.için önemini kavrarlar.
7. Nüfus artış hızının eğitime ve ekonomiye olan etkisini kavrarlar (Komisyon 2000: s. 178-180).
2.5. Sosyal Bilgiler Dersinin Kapsadığı Alanlar
Sosyal bilgiler dersinde çocuğa içinde bulunduğu doğal çevre incelettirilerek; çevreyi tanıtmak, çevre sorunları hakkında doğru ve sağlam bilgiler kazandırmak, çevreye uyum içinde gerekli beceri ve davranışları öğretmek amaçları ön planda yer alır (Özdemir, 1994, s.4).
Sosyal Bilgiler, Tarih, coğrafya, ekonomi, siyaset bilimi, psikoloji, sosyoloji, antropoloji, sanat, popüler kültür, medya, günlük yaşam, hukuk, okul yaşamı, çevre, güncel olaylar, beşeri bilimler, fen bilimleri, tüketici konular vb. bilimlerle iç içedir. Kısacası sosyal bilimler topluma ilgilendiren bütün konuları kapsamaktadır.
2.6. Sosyal Bilgiler Dersinde Kullanılan Araç - Gereçler
Eğitim ortamında istendik davranışı öğrenciye kazandırmak için gerekli araç-gereçlerin tümü ve bunların eğitim ortamında kullanımı olarak ele alınabilir. Sosyal bilgiler dersinin hedef davranışlarını kazandırmada kullanılacak araç- gereçler şunlar olabilir:
2.6.1. Gerçek eşya, giysi ve kalıntılar, anıtlar, süs eşyaları, silahlar, paralar vb. : Eski uygarlıklardan kalan mezarlar, kiliseler, camiler, havralar,
hanlar, hamamlar, kaleler, kümbetler, köprüler, evler, saraylar, takılar, giysiler, oturma, yatak, mutfak, ticaret ve ulaşım araç-gereçleri, yazılı, yazısız kalıntılar üç boyutlu görsel işitsel iletişim araçlarıdır. Bunlar yeri gelince eğitim ortamında kullanılmalıdır; çünkü üç boyutlu ve daha çok duyu organına hitap eden araç-gereçler iletişimi daha kolaylaştırır.
2.6.2. Yeryüzü şekilleri: Okulun çevresinde olan dağ, tepe, ova, vadi, plato,
dere, çay, nehir, göl, denizler bu konularla ilgili hedef davranışları kazandırmada doğal araç-gereçlerdir.
Sosyal bilgiler dersinde "İlimiz ve Bölgemizin Yer Şekilleri" adlı konuyla ilgili hedef davranışlar işlenirken öğrencilerin okulun çevresinde bulunan doğal durumdan yararlanması sağlanmalıdır. Öğrencilere çevreyi gezdirerek, onun üzerinde gözlem, araştırma ve inceleme yaptırarak yeryüzü şekilleriyle ilgili istendik davranışları öğretmen daha kolay kazandırabilir.
2.6.3. Çevredeki kurum ve kuruluşlar, görevli, yetkili ve ilgili kişiler:
Okulun bulunduğu çevrede muhtarlık, kaymakamlık, vilayet, belediye, postane, karakol, hastane, pazar, bakkal, süper market, panayır, sergi, fuar, Türkiye Büyük Millet Meclisi vb. kurum ve kuruluşlar; muhtar, ihtiyar heyeti üyeleri, kaymakam, vali, cumhurbaşkanı, başbakan, bakan, turistler, polis, doktor, postacı, savaşa katılmış kişiler, olayları görenler, yaşayanlar olabilir.
2.6.4. Üç boyutlu modeller, Güneş sisteminin basit modeli, maketler:
Bunlar kabartma haritalar, dağ, ova, vadi, yayla, göl, deniz vb. yeryüzü şekillerinin, eski tarihi anıtsal eserlerin, kentlerin alçıdan, kâğıttan modelleri, maketleri olabilir. Söz gelişi, Doğu Anadolu Bölgesi'nin kabartma haritası, Bitlis'in yeryüzü şekillerinin alçıdan ya da kâğıttan maketler, Truva'nın kent plânına uygun maketi vb. sınıf ortamında kullanılabilir. Bunları sınıfta öğrenciler de yapabilir. Bunun için imkân ve fırsat onlara verilmelidir. Öğrencilerin yaptığı modeller ve maketler mutlaka sergilenmelidir.
2.6.5. Bilgisayar: Eğitim ortamında kullanılabilecek en etkili eğitim
araçlarından biri de bilgisayarlardır. İlerde eğitim bilgisayarla yapılabilir. Bunun için programlaştırılmış öğretime gidilmelidir. Programlaştırılmış öğretim, öğrenciye kazandırılacak hedef ve davranışlar, içerik, bunların her bir öğrenciye nasıl kazandırılacağını gösteren eğitim durumları (senaryo) ve her bir öğrencinin ne derece kazanıp kazanmadığını yoklayan sınama durumları ve dönütten oluşur. Bu tür öğretim bir bakıma bireyselleştirilmiş öğretimdir. Her konu alanı için en basitten en karmaşığa, en kolaydan en zora, en somuttan en soyuta, bilinenden bilinmeyene, yakın çevre ve zamandan uzağa ve birbirinin ön koşulu olacak şekilde hedef davranışlar ve üniteler saptanır. Sonra bunların eğitim (senaryoları) ve sınama durumları düzenlenir. Bunlar birer ders saatlik (20, 25,40, 45, 50, 60, 80, 120 dakikalık) disketlere geçirilir. Öğrencinin bu hedef davranışlarla ilgili hazır bulunuşluk düzeyi belirlenir ve ona şu disketten başla denir. Öğrenciye, düzenlenen senaryoyla istendik davranışlar adım adım (küçük adımlar ilkesiyle) kazandırılır. Her adımdan sonra bir sınav yapılır. Öğrenci bir hedef davranışı kazanmadan diğerine geçemez. Eğer hedef davranışı kazanamamışsa, tekrar başa ya da diğer ilgili etkinliğe döner. Bu süreç hedef davranışlar bitene dek sürer. Hedef davranışı kazanmada güçlük çekiyorsa, o hedef davranışla ilgili video kasetten filmi izler bu filmin sonunda yine o davranışı kazanamamışsa, ilgili öğretmenle görüşür ve ondan gerekli açıklama ve dolaysız uyarıcıları alır. Her hedef davranış kazandırılırken gerekli yerde ipuçları, dönüt ve düzeltmeler, pekiştireçler öğrenciye sunulur. Böyle bir yaklaşım, sosyal bilgiler dersi için de işe koşulabilir.
2.6.6. Televizyon, video, sinema, radyo, teyp, ses bantları: Eğitim
ortamında kullanılan araç ve gereçlerdendir. Bunlarla pek çok toplumsal olgu, olaylar yeniden eğitim ortamına getirilip sunulabilir. Sosyal bilgiler dersinde, toplumsal ve kültürel olgu ve olaylar filmlere çekilip, hedef ve davranışlarla ilgili olanlar eğitim ortamında etkili bir şekilde kullanılabilir. Söz gelişi, Türkiye Cumhuriyeti’nin, Osmanlı Devleti’nin kuruluşu, İstanbul'un Fethi, Kurtuluş Savaşı, Birinci ve İkinci Dünya Savaşları, Yurdumuzda Turistik Bölgeler, Ekonomik Kalkınma Siyasal Gelişmeler, Göçler, Nüfus, Yeryüzü Şekilleri vb. ile ilgili hedef davranışlarla tutarlı filmler çekilip, sınıfta yeri gelince öğrencilere sunulabilir.
Hedef davranışları desteklemeyen filmler eğitim ortamına getirilmemelidir. Ayrıca filmler kısa olmalı, en ilginç yerlerde kesilmeli ve öğrencilere "Bundan sonra neler olabilir?" sorusu sorulmalı, onların düşünceleri alındıktan sonra filme devam edilmelidir. Filmler hedef davranışları desteklemeli, öğrencinin düzeyine uygun kısa ( azami 15-20 dakikalık ), renkli, açık ve anlaşılır olmalıdır. Radyo, ses bantları ve teypler, konuşmaların tekrar dinlenmesi de işe yarayabilir.
2.6.7. Tepegöz, epidiyaskop, projektör: Kazandırılacak hedef
davranışlarla ilgili resimler, fotoğraflar, çizimler, krokiler, grafikler, ilkeler bu araç gereçlerle yeri ve zamanı gelince öğrenciye sunulabilir. Söz gelişi dağ, ova, vadi, plato, büyük kent, kasaba, köy, belediye, eski anıtlar, silahlar, planlar, barajlar, fabrikalar vb. ile ilgili renkli resimler, slaytlar yeri ve zamanı gelince hem öğretmen, hem de öğrenci tarafından bu araçlar kullanılarak sınıfta gösterilebilir. Resimler, çizimler, haritalar, fotoğraflar vb. gösterilince öğrenciler, gerekli sorular sorularak bunlar üzerinde konuşturulmalıdır.
2.6.8. Kum masası, elektrikli dilsiz haritalar, tuz haritası, plastik ya da kâğıttan maketler, oyuncaklar, bebekler, mankenler, küre: Kum masası sosyal
bilgiler dersinin bazı hedef davranışlarını kazandırmada etkili olabilir. Örneğin, bölge, il, ilçe, köy, mahalle ile ilgili yeryüzü şekilleri, yollar, varsa hava alanları, limanlar, körfezler, göller, fabrikalar vb. kum masasının üzerinde maketler kullanılarak gösterilebilir. Öğrenciler bunları kum masasının üzerinde kendileri yapıp sunabilirler. Bu tür etkinlikler, öğrencinin hem olguları somutlaştırmasını; hem de etkin katılımıyla davranışların kalıcılığını sağlayabilir. Elektrikli dilsiz haritalar, yeryüzü şekillerinin, kent, kasaba, köy, liman, körfez, baraj, hava alanı, turistlik yerlerin vb. öğrenciye kazandırılmasında etkili bir araç olarak kullanılabilir. Söz gelişi, her ilin, bölgenin, Türkiye'nin, diğer ülkelerin dilsiz haritaları yapılır. Bunların alt kısmına kentler, kasabalar, yeryüzü şekilleri, hava alanları, limanlar, körfezler, fabrikalar vb. adları yazılır. Öğrencinin elindeki devre tamamlayıcısıyla istenileni bulması istenir. Bu devre doğru yere konunca ışık yanar ya da zil çalar. Yanlış yere konunca zil çalmaz ve ışık yanmaz. Böylece bu tür istendik davranışlar öğrenciye daha kolay ve eğlenceli bir şekilde kazandırılabilir.
2.6.9. Pusula, termometre, barometre, yağış ölçer, rüzgar fırıldağı ve oku, saat, takvim: İl, ilçe, köy, mahallenin iklimi ile ilgili verilerin toplanmasında
termometre, barometre, rüzgar fırıldağı ve oku; yön bulmada pusula, yıldızlar, saat, ağaçlar, taşlar, kayalar vb., zamanla ilgili davranışların kazandırılmasında saat ve takvim eğitim ortamında hem öğretmen, hem de öğrencilerce kullanılmalıdır. Bazı durumlarda bu araç-gereçlerin öğrenci tarafından yapılmasına imkân ve fırsat verilmelidir.
2.6.10. Tarih ve coğrafya şeridi: Tarihi ve coğrafi olguların işlenmesi için
sınıf duvarına yapılan şeritlerdir. Bunlar tarihi olguların kronolojik bir sırayla dizilmesini sağlar, coğrafi olguların nasıl olduğunu somutlaştırabilir. Bu şeritler, öğrencilerce yapılıp işlenmelidir. Öğrenciler hedef davranışlar işlendikçe, onlarla ilgili resimler, yazılar, fotoğraflar, grafikler, tablolar, şekiller ve çizimleri bu şeritlere yerleştirmelidirler. Söz gelişi, Cumhuriyet Bayramı, ülkedeki nüfus artışı vb. ile ilgili öğrencilerce yapılan, yazılan ve toplananlar, bu şeritlerce konulabilir. Öğretmen her bir öğrencinin bir etkinliğini bu şeritlere koymaya özen göstermelidir.
2.6.11. Haritalar, atlaslar, resimler, fotoğraflar, krokiler, planlar, grafikler, levhalar: Dünya, ülkeler, Türkiye, bölge, illerle ilgili dilsiz, fiziki, idari,
iklim ve bitki örtüsü ve Tarihi haritalar her sınıfta ya da her okulda bulunmalıdır. Bunlar derslerde öğretmen ve öğrencilerce kullanılmalıdır. Öğrencilerin Türkiye, bölge ve ilin haritalarını yapmalarına olanak tanınmalıdır. Atlaslar, hem coğrafya, hem de tarih dersinin hedef davranışlarını kazandırmada etkili birer araçtırlar. Öğrencilerce de tarihi ve coğrafi atlaslar oluşturulabilir. Resimler, fotoğraflar renkli ve hedef davranışlarla ilgili olmalıdır.
2.6.12. Kuklalar, birbirini izleyen resim seti (flaş kartlar), çizgi resimler, figüranlar, afişler, kitaplar, ansiklopediler, dergiler, gazete kupürleri, prospektüsler, broşürler:
Kuklalar, eğitim ortamında olayları anlatmada etkili bir şekilde kullanılabilir. Söz gelişi; İlk Türkiye Büyük Millet Meclisinin açılmasıyla, İstanbul'un fethiyle ilgili bir olayın açıklanmasında kuklalarla düzenlenen bir iletişim (Karagöz oyunu gibi) öğrencilerin ilgisini çekebilir ve mesajın anlaşılmasını kolaylaştırabilir. Birbirini izleyen resimler renkli ve yeterli büyüklükte olmalı, peş
peşe ve teker teker sunulmalıdır. Trafikle, savaşlarla, demokrasiyle ilgili bir olay aşamalı bir biçimde dört beş renkli resim halinde düzenlenmeli ve her resim üzerinde öğrenciler konuştuktan sonra ikincisi, onun üzerinde de konuşulduktan sonra üçüncüsü sunulmalı; süreç, bu olay ve ilgili resim seti bitene dek sürdürülmelidir. Sosyal bilgilerin hedef davranışlarıyla ilgili her türlü çizgi resimler (çöp adam), figüranlar, afişler, kitaplar, ansiklopediler, dergiler, gazete küpürleri, prospektüsler, broşürler okul ve sınıf kitaplığında bulunmalıdır. Öğrenciler bu tür kaynakları toplayıp sınıfa getirmeli ve eğitim ortamında kullanılmalıdır.
2.6.13. Kara tahta, pazen tahta, manyetik tahta, bülten tahtası, cam ve beyaz tahta:
Bunlar da eğitim ortamında yeri ve zamanı gelince kullanılmalıdır. Öğrencilerce Türkiye'nin, bölgenin, ilin, ölçenin, köyün haritası, krokisi, planı çizilirken, resimler, grafikler sunulurken tahtalar işe koşulabilir. Tahtalar pek çok öğrencinin kullanacağı büyüklükte olmalı ve sınıfın değişik yerlerine konulmalıdır. (Sönmez 1998:212-218)
2.7. İlköğretim 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinin Muhtevası 2.7.1. İlköğretim 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Konuları
Türkiye’de ilköğretim 6. sınıfta okutulan Sosyal Bilgiler dersi Tarih, coğrafya ve vatandaşlık bilgisi konularını içermektedir. Sosyal Bilgiler dersi programı Talim Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.04.1998 tarih ve 62 sayılı kararı ile kabul edilmiştir. Talim Terbiye kurulu tarafından kabul edilen 6. sınıf Sosyal bilgiler dersi müfredatını şöyle sıralayabiliriz.
ÜNİTE 1. DEMOKRATİK HAYAT
A. Demokrasi ve Demokrasinin Türk Toplumu için Önemi B. Demokrasinin Temel ilkeleri
1. Millî egemenlik 2. Hürriyet ve eşitlik 3. Siyasî partiler
Ç. Demokraside Kamuoyu ve Basının Önemi 1. Kamuoyunun tanımı
2. Kamuyonu oluşturan etkenler (Sivil toplum örgütlerinin oluşumu vurgulanacaktır).
3. Kamuoyunun toplumdaki yeri ve önemi
4. Basım ve yayının önemi (Basın ahlâk ilkelerine uygun yayın yapılmasının önemi vurgulanacaktır.)
5. Kamuoyu ve basın ilişkisi
D. Eğitim ve Demokrasi ilişkisi (Öğrencilerin okulda demokratik davranış kazanmalarına önem verilecektir, özellikle birbirlerinin görüş ve düşüncelerine karşı anlayışlı ve saygılı olmaları sağlanmaya çalışılacaktır).
E. Meslek ve Meslek Seçimi
1. Meslek ve meslek sahibi olmanın birey ve toplum hayatı için önemi 2. Nitelikli eleman yetiştirmenin ülke ekonomisi açısından yararları F. Devlet ve Vatandaş ilişkisi
1. Devlet ve devleti meydana getiren öğeler 2. Devletin temel amaç ve görevleri
a. Devletin temel amaçları
b. Devletin vatandaşa karşı görevleri (sosyal ve ekonomik haklar, siyasal haklar, eğitim ve sağlık hakkı, tüketicinin korunması
c. Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin değiştirilemez nitelikleri (Anayasada be-lirtilen yönetim şeklinin ve onun niteliklerinin, resmi dilin, başkentin, bayrağın, milli marşın değiştirilemeyeceği açıklanacaktır.)
3. Vatandaşlık hak ve görevleri a. Seçme ve seçilme hakkı b. Kanunlara uymak c. Vergi vermek d. Askerlik yapmak
G. Toplumda Yardımlaşma 1. Doku ve organ bağışının önemi 2. Yardımlaşma ve dayanışmanın önemi
H. Çocuk Hakları ve Çocukların Korunması (Çocuk sağlığının ve kimsesiz çocukların korunması ile zararlı yayınların çocuklara olumsuz etkileri üzerinde durulacaktır.
l. Gençliğin Korunması (Gençlerin uyuşturucu, alkol, kötü alışkanlıklardan, AİDS "Edinilmiş Bağışıklık Yetersizliği Sendromu" ve Hepatit B - sarılığın bir çeşidi - gibi bulaşıcı hastalıklardan ve zararlı yayınlardan korunması, onların spor, sanat ve araştırmaya yönlendirilmesi vurgulanacaktır.
l. Akraba evliliklerinin sakıncaları.
ÜNİTE 2
COĞRAFYA VE DÜNYAMIZ
A. Coğrafya
1. Coğrafyanın konusu
2. Coğrafya öğrenmenin gerekliliği B. Dünyamız
1. Dünyamızı tanıyalım (Dünyamızın Güneş sistemi içindeki yeri, Dünyamızın şekli, yüzölçümü, ekseni, ekvator, kutup noktaları, yarım küreler, paralel ve meridyen daireleri)
2. Dünyanın hareketleri ve sonuçları
a. Dünyanın kendi ekseni etrafındaki hareketli ve sonuçları b. Dünyanın güneş çevresindeki hareketi ve sonuçlan 3. Kıt'alar
4. Okyanuslar
(Kıt'alar ve okyanusların yeryüzündeki dağılışları üzerinde durulacak, konu-lar öğretime yardımcı unsurkonu-larla pekiştirilecektir.
5. Dünya üzerinde herhangi bir yerin coğrafî konumunun belirlenmesi (enlem ve boylam)
a. Matematik konum ve sonuçları (Meridyenler arasındaki saat farkı, Türkiye'den örnekler verilerek açıklanacaktır.
b. Özel konum ve sonuçları (Türkiye örnek olarak alınacaktır) C. İnsanlığı Tehdit Eden Bazı Önemli Olaylar
1. Dünyamızda bazı canlı türlerinin yok olmasının doğal dengeye etkisi 2. Doğal kaynakların bilinçsizce tüketilmesi (su, besin, eneri, madenler vb). 3. Savaş, açlık ve israf
4. Nükleer, biyolojik ve kimyasal silâhlar ile mayınların kullanımı
5.Başlıca bulaşıcı hastalıklar (AİDS "Edinilmiş Bağışılıklık Yetersizliği Send-romu", Hepatit B)
6. Eğitimsiz nüfus ve işsizlik
Ç. 20. Yüzyılda Bilim ve Teknolojide Meydana Gelen Bazı Gelişmeler ve Önemli Olaylar 1. Nükleer enerji 2. İletişim teknolojileri 3. Uzayın keşfi 4. Ulaşım teknolojileri 5. Silâhsızlanmaya gidilmesi 6. Doku ve organ nakli
ÜNİTE 3 TÜRKİYE TARİHİ
A. Türklerin Anadolu'yu Ana Yurt Edinmeleri 1. Anadolu'ya Türk akınları
2. Malazgirt Meydan Savaşı (Savaşın nedenleri ve sonuçları üzerinde duru-lacaktır.
3. Anadolu'da kurulan ilk Türk devletleri(Danişmentliler,Saltuklular, Mengücekliler, Artuklular. Daha çok Türk tarihi yönünden taşıdıkları önem üzerinde durulacak ve Anadolu'nun Türkleşmesi için yaptıkları çalışmalar vurgulanacaktır.
B. Anadolu Selçuklu Devleti 1. Devletin kuruluşu ve yükselişi
2. Anadolu Selçukluları ve Haçlılar (Haçlı seferlerinin nedenleri ve sonuçları üzerinde durulacaktır.)
3. Anadolu Selçuklu Devletinin dağılışı
C. Anadolu Türk Beylikleri (Osmanoğulları, Karamanoğulları, Germiya-noğulları, Karesioğulları, Hamitoğulları, Menteşeoğulları, Candaroğulları ve diğer beyliklerin kuruldukları yer belirtilerek Türk tarihi açısından önemleri üzerinde durulacaktır. Okulun bulunduğu yerde ve komşu illerde kurulmuş olan beylikler daha detaylı ele alınacaktır.)
Ç. Anadolu Selçuklu Devleti ve Beylikleri Döneminde Türk Denizciliği D. Anadolu Selçuklu Devleti ve Beylikleri Döneminde Kültür ve Uygarlık 1. Devlet yönetimi
2. Din ve inanış
3. Sosyal ve ekonomik yaşam 4. Yazı, dil ve edebiyat 5. Bilim ve sanat
(Bu konular seviyeye uygun şekilde açıklanacaktır)
ÜNİTE 4
MOĞOLLAR VE DİĞER TÜRK DEVLETLERİ
A. Moğollar
B. Altın - Ordu Devleti C. Timur Devleti D. Akkoyunlular
(Bu devletlerin merkezleri ve egemen oldukları bölgeler harita üzerinde gösterilerek, kuruluşları, kurucuları, siyasal olayları ve yıkılışları üzerinde ayrıntıya girilmeden durulacaktır. Moğol yayılmasının Anadolu'nun Türkleşmesine etkisi belirtilecektir.)
F. Kültür ve Uygarlık 1. Devlet yönetimi 2. Din ve inanış
3. Sosyal ve ekonomik yaşam 4. Yazı, dil ve edebiyat 5. Bilim ve sanat
ÜNİTE 5 TÜRKİYEMİZ
A. Yurdumuzda Nüfus ve Yerleşme 1. Yurdumuzda nüfus
a. Genel nüfus sayımları ve yararları (Genel nüfus sayımlarının ne zaman ve nasıl yapıldığı açıklanacak yararları üzerinde durulacaktır).
b. Yurdumuzda nüfusun genel dağılışı (Seyrek ve sık nüfuslu yerler ve ne-denleri üzerinde durulacak, konu ilgili haritalarla pekiştirilecektir.)
c. Kırsal yerleşmelerden kentler göçün nedenleri ve sonuçları (Özellikle çarpık kentleşme ve göç edenlerin kent yaşamına uyum sorunları üzerinde durula-caktır.)
ç. Yurdumuzda nüfus artışının nedenleri ve sonuçları (Aile plânlaması eğitimi, önemi ve yararları vurgulanacaktır.)
d. Yurdumuzda nüfus kaybının nedenleri ve sonuçları (Özellikle, ana ve bebek ölümlerinin yüksek oranda olması, trafik kazaları, salgın hastalıklar, doğal afetlerin etkisi, savaş ve göçlerin etkisi üzerinde durulacaktır. 2. Yurdumuzda yerleşme
a. Kırsal yerleşmeler 1. Köyler
2. Köylerimizin başlıca sorunları (sağlık, eğitim, aydınlanma, ısınma, iletişim, ulaşım vb.)
b. Kentsel yerleşmeler 1. Kentler
2. Kentlerimizin başlıca sorunları (hava kirliliği, çarpık kentleşme, konut yetersizliği, sağlıksız konut su ihtiyacı, atık suların boşaltılması, atık suların arındırılması, şehir iç taşıma ve ulaştırma, sağlık, spor tesisleri ve yeşil alanların yetersizliği vb.).
B. Yurdumuzda Ekonomik Hayat 1. Tarım (tarla ve bahçe kültürleri) 2. Hayvancılık
3. Su ürünleri 4. Orman ürünleri
5. Madenler ve enerji kaynakları 6. Sanayi
7. Ulaşım (Kara yolu, hava yolu, deniz yolu.demir yolu ulaşımları verilerek özellikle son yıllarda artan trafik kazalarının ülke ekonomisine verdiği maddi ve manevi zararlar ile bunların önlenmesi konusunda gerekli eğitim ve ilk yardım bilgileri üzerinde durulacaktır.)
8. İletişim (Uydu ve internet gibi son teknolojik gelişmelerden de söz edile-cektir.)
9. Ticaret (iç ticaret ve dış ticaret)
10. Turizm (Tarihi zengiliklerin korunması, doğal güzelliklerin geliştirilmesi üzerine durulacak, turizmin ülke ekonomisine katkıları açıklanacaktır).
2. Yurdumuzda sanat 3. Yurdumuzda spor
ÜNİTE 6
OSMANLI DEVLETİNİN KURULUŞU
A. Osmanlı Devletinin Kurulduğu Sırada Anadolu ve Balkanların Siyasal Durumu
B. Osmanlı Devletinin Kuruluşu
1. Kayıların Anadolu'ya gelişi ve yerleşmesi 2. Osmanlı Devletinin kuruluşu
a. Marmara Bölgesinde ilerleme / fetihler b. Rumeli'ye geçiş ve burada yerleşme 3. Balkanlarda ilerleme
a. Edirne'nin fethi b. Sırp Sındığı Savaşı c. I. Kosava Savaşı ç. Niğbolu Savaşı
4. Anadolu'da Türk siyasal birliğinin kurulması (Osmanlı Devleti ile Anadolu Türk beylikleri arasındaki ilişkiler
5. Ankara Savaşı ve sonuçları a. Ankara Savaşı
b. Türk siyasal birliğinin bozulması ve yeniden kurulması 6. Balkanlarda ilerlemeye devam edilmesi
a. Edirne - Segedin Antlaşması b. Varna Savaşı
c. II. Kosova Savaşı (Savaşlar yer, zaman, neden ve sonuç ilişkisini dayanılarak kısaca açıklanacaktır.
2.7.2. İlköğretim 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Konularının İçeriği
İlköğretim 6. sınıf Sosyal Bilgileri dersi; Demokratik Hayat, Coğrafya ve Dünyamız, Türkiye Tarihi, Moğollar ve Diğer Türk Devletleri, Türkiye’miz, Osmanlı Devleti Kuruluşu ünitelerinden oluşmaktadır. Bu üniteler içersinde ele alınan konuların içeriği ünite başlıkları altında maddeler halinde belirtilmiştir. Ayrıca 6. sınıf Sosyal Bilgiler Dersinin öğrencilere neler kazandıracağı ve dersin amaçlarını şöyle sıralayabiliriz.
l. ÜNİTE DEMOKRATİK HAYAT.
1. Demokrasinin önemini 2. Demokrasinin temel.ilkeleri
3. Demokrasinin korunmasında bireylere düşen görevler 4. Kamuoyunu oluşturan etkenler
5. Eğitim ve demokrasi arasındaki ilişki 6. Eğitimde demokrasinin önemini 7. Devletin temel amaçları
8. Devletin vatandaşa karşı görevleri 9. Toplumsal yardımlaşmanın önemi 10. Çocukların korunmasının önemi 11. Zararlı yayınların çocuklara etkisi 12. Gençliğin sorunlarının farkında oluşu 13. Gençliğin korunmasının önemi 14. Belli başlı meslekler
15. Meslek seçiminin birey ve toplum hayatı için önemi 16. Nitelikli eleman yetiştirmenin ülke ekonomisine katkıları 17. Akraba evliliklerinin sakıncaları
II. ÜNİTE COĞRAFYA VE DÜNYAMI
1. Coğrafyanın konusu
2. Coğrafya öğrenmenin gerekliliği 3. Dünyanın özellikleri
4. Dünyanın hareketleri
5. Dünyanın hareketlerinin sonuçları 6. Kıtalar
7. Kıtaların özellikleri 8. Okyanuslar
9. Okyanusların özellikleri
10. Model küre üzerinde kıtaların ve okyanusların yeri. 11. Dünya üzerinde herhangi bir yerin coğrafî konumu 12. Dünya üzerinde herhangi bir yerin matematik konumu
13. Dünya üzerinde herhangi bir yerin özel konumunun sonuçları 14. Türkiye haritası üzerinde herhangi bir yerin coğrafi konumu 15. Dünyamızda insanlığı etkileyen başlıca olaylar
16. Dünyamızda insanlığın etkileyen başlıca olayların önemi
17. 20. yüzyılda bilim ve teknolojide meydana gelen bazı önemli olaylar.
III. ÜNİTE TÜRKİYE TARİHİ
1. Türklerin Anadolu'yu yurt edinmeleri 2. Malazgirt Meydan Savaşı'nın önemi 3. Anadolu'da kurulan ilk Türk devletleri
4. Anadolu'da kurulan ilk Türk devletlerinin Türk tarihi bakımından önemi 5. Anadolu Selçuklu Devleti ile ilgili olgular
6. Anadolu Türk Beylikleri
8. Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemindeki Türk denizciliğinin özellikleri
9. Anadolu Selçukluları Dönemindeki kültür ve uygarlığın özellikleri 10. Beylikler dönemindeki kültür ve uygarlığın özellikleri
11. "Türkiye Tarihi" ünitesi ile ilgili haritalar
IV. ÜNİTE
MOĞALLAR VE DİĞER TÜRK DEVLETLERİ
1. "Moğollar ve Diğer Türk Devletleri
2. Moğol yayılmasının Anadolu'nun Türkleşmesine olan etkileri 3. Moğollar ve Diğer Türk Devletlerindeki kültür ve uygarlığı 4. Moğollar ve Diğer Türk Devletleri ile ilgili haritalar
V. ÜNİTE TÜRKİYE'MİZ
1. Genel nüfus sayımı
2. Genel nüfus sayımının sağladığı yararlar 3. Yurdumuzda nüfusun genel dağılışı
4. Yurdumuzun nüfus dağılışını gösteren harita
5. Kırsal yerleşim yerlerinden kentlere göçün nedenleri 6. Kırsal yerleşim yerlerinden kentlere göçün sonuçları 7. Kent yaşamına uyum kuralları
8. Yurdumuzdaki nüfus kaybının nedenleri 9. Yurdumuzdaki nüfus artışının sonuçları 10 .Aile plânlamasının önemi
11. Yurdumuzdaki nüfus kaybının sonuçlarını
12. Yurdumuzdaki yerleşim yerleriyle ilgili sınıflamalar 13. Yurdumuzdaki yerleşim yerleriyle ilgili sorunlar
16. Yurdumuzdaki ekonomik hayatı oluşturan alanlar 17. Yurdumuzda tarım
18. Yurdumuzda hayvancılık 19. Yurdumuzda su ürünleri 20. Yurdumuzda orman ürünleri
21. Yurdumuzdaki madenler ve enerji kaynakları 22. Yurdumuzda sanayi
23. Yurdumuzda ulaşım
24. Trafik kazalarının topluma verdiği zararlar 25. Yurdumuzda iletişim
26. Yurdumuzda turizm
27. Turizmin ülke ekonomisine katkıları
28. Eğitimin bir toplumun sağlıklı gelişmesindeki yeri ve önemi 29. Sporun bir toplumun sağlıklı gelişmesindeki yeri ve önemi
VI. ÜNİTE
OSMANLI DEVLETİNİN KURULUŞU
1. Osmanlı Devletinin Kuruluşu
2. Osmanlı devletinin kurulduğu sırada Anadolu'nun durumu 3. Osmanlı Devletinin kurulduğu sırada Balkanların durumu 4. Kayıların Anadolu'ya gelişi
5. Balkanlar'da ilerleme
6. Osmanlı Devleti ile Anadolu Türk Beylikleri arasındaki ilişkiler 7. Ankara Savaşı
2.7.3. İlköğretim 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Ünitelerinin Dağılımı (MEB, Tebliğler Dergisi, 1998)
ÜNİTELER AMAÇ
SAYISI ÖNGÖRÜLEN DERS SAATİ SAYISI
ORAN %
1. DEMOKRATİK HAYAT 23 18 17
2. COĞRAFYA VE DÜNYAMIZ 18 18 17
3. TÜRKİYE TARİHİ 14 18 17
4. MOĞOLLAR VE DİĞER TÜRK DEVLETLERİ 6 12 11
5. TÜRKİYE'MİZ 32 21 19
6. OSMANLI DEVLETİNİN KURULUŞU 14 21 19
TOPLAM 107 108 100
