T.C
GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
CEVİZ (Juglans regia L. ), KIZILAĞAÇ (Alnus glutinosa L.), HAVACIVA OTU (Alkanna tinctoria L.), MUHABBET ÇİÇEĞİ (Reseda luteola L.) ve KÖK BOYA
( Rubia tinctoria L.) EKSTRAKTLARININ DOĞAL SAÇ BOYAMA ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ VE BOYA REÇETELERİNİN
HAZIRLANMASI
YÜKSEK LİSANS TEZİ KİMYA ANABİLİM DALI
Birnur DEMİR Danışman Prof.Dr.Adem ÖNAL
CEVİZ (Juglans regia L. ), KIZILAĞAÇ (Alnus glutinosa L.), HAVACIVA OTU (Alkanna tinctoria L.), MUHABBET ÇİÇEĞİ (Reseda luteola L.) ve KÖK BOYA ( Rubia tinctoria L.) EKSTRAKTLARININ DOĞAL SAÇ BOYAMA ÖZELLİKLERİNİN
İNCELENMESİ VE BOYA REÇETELERİNİN HAZIRLANMASI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hazırlayan: Birnur DEMİR Danışman : Prof. Dr. Adem ÖNAL
GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
CEVİZ (Juglans regia L. ), KIZILAĞAÇ (Alnus glutinosa L.), HAVACIVA OTU (Alkanna tinctoria L.), MUHABBET ÇİÇEĞİ (Reseda luteola L.) ve KÖK BOYA
( Rubia tinctoria L.) EKSTRAKTLARININ DOĞAL SAÇ BOYAMA ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ VE BOYA REÇETELERİNİN
HAZIRLANMASI Birnur DEMİR YÜKSEK LİSANS TEZİ KİMYA ANABİLİM DALI
Bu tez, / / 2007 tarihinde aşağıda belirtilen jüri tarafından Oybirliği / Oy çokluğu ile kabul edilmiştir.
Unvan İmza Başkan: Prof. Dr. Adem ÖNAL
Üye : Doç. Dr. Mustafa CEYLAN
Üye : Yrd. Doç. Dr. İbrahim TÜRKEKUL ONAY:
Bu tez, ...tarih ve... sayılı Enstitü Yönetim Kurulu tarafından belirtilen jüri üyelerince kabül edilmiştir.
.../..../2007
Prof.Dr.MetinYILDIRIM
ÖZET
CEVİZ (Juglans regia L. ), KIZILAĞAÇ (Alnus glutinosa L.), HAVACIVA OTU (Alkanna tinctoria L.), MUHABBET ÇİÇEĞİ (Reseda luteola L.) ve KÖK BOYA
( Rubia tinctoria L.) EKSTRAKTLARININ DOĞAL SAÇ BOYAMA ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ VE BOYA REÇETELERİNİN
HAZIRLANMASI Birnur DEMİR Gaziosmanpaşa Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü Kimya Anabilim Dalı
Yüksek Lisans Tezi 2007, 35 sayfa
Danışman: Prof.Dr.Adem ÖNAL Jüri : Prof.Dr.Adem ÖNAL Jüri : Doç.Dr.Mustafa CEYLAN
Jüri: : Yrd.Doç.Dr.İbrahim TÜRKEKUL
Bu çalışmada kök boya (Rubia tinctorum L.) kökleri ,kızılağaç (Alnus glutinosa L.) yaprakları, ceviz (juglan regia L.) dış koza ve yaprakları , muhabbet çiçeği (Reseda ruteola L.)tohum ve yaprakları ve Havacıva otu ( Alkanna tinctoria) kökleri kurutulup
öğütüldükten sonra sulu ortamda ekstre edildi ve daha sonra bu ekstreler 100 mL’lik kısımlar halinde kullanılarak herbirine değişik geçiş elementi tuzları
(FeSO4,CoCl2,KAlSO4.12H2O,AgNO3) ilave edilerek 50 mL’ ye kadar buharlaştırıldı.
Her numune için 1’er mL badem yağı
eklendi. Daha önceden hazırlanan insan saçları bu boya patlarına konularak oda sıcaklığındaki boyama süreleri tespit edildi. Buna göre, kök boya- CoCl2 için 5.30 saat ve
kestane rengi; muhabbet çiçeği-KAISO4.12H2O için 6 saat ve röfle sarısı;
ceviz-KAISO4.12H2O-FeSO4 için 6 saat ve açık kestane; kök boya-CoCl2 için 6 saat ve kızıl;
kızılağaç-ceviz-FeSO4 için 7.30 saat ve koyu kestane; ceviz-FeSO4 için 8.30 saat ve koyu
kestane;kızılağaç-ceviz-FeSO4 içn 8 saat ve siyah ; ceviz-FeSO4 içn 6.30 saat ve fındık
kabuğu rengi olarak belirlendi. Aynı boyamalar 40OC lik sabit sıcaklıkta etüvde yapıldı ve boyama süreleri sırasıyla 1 no’lu deney için 4, 2 no’lu deney için 3.45, 3 no’lu deney için 2.40, 4 no’lu deney için 2, 5 no’lu deney için 2.30, 6 no’lu deney için 3.50, 7 no’lu deney için 2.50, 8 no’lu deney için 3.25 saat olarak tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Kök boya, kızılağaç, muhabbet çiçeği, ceviz, saç, mordan
iii ABSTACT
PREPARING OF DYEING PRESCRIPTION AND INVESTIGATION OF NATURAL HAIR DYEING PROPERTIES OF WALNUT( Juglans regia L.), LOGWOOD( Alnus glutinosa L.) , ALKANET( Alkanna tinctoria L.) MADDER
RED( Rubai tinctorum L.) AND WOUW( Reseda luteola L.) EKSTRACTS Birnur DEMİR
Gaziosmanpasa University
Graduate School of Natural and Applied Science Department of Chemistry
Master thesis 2007, 35 pages
Supervisor : Prof. Dr. Adem ÖNAL Jury : Prof. Dr. Adem ÖNAL
Jury : Assoc. Prof. Dr. Mustafa CEYLAN Jury : Asst. Prof. Dr. İbrahim TÜRKEKUL
In this work, the root of madder red (Rubia tinctorum L.), leaves of Logwood (Alnus glutinosa L.), coco and leaves of Walnut (Juglans regia L.), seeds and leaves of wouw (Reseda luteola L) were extracted in deinoised water after dried and bindered. After
then,these solutions were used portion of 100 mL and various transtion element’s salts were added (FeSO4,CoCl2, KAlSO4.12H2O, AgNO3,). Each of them evaporated to 50 ml
and 1 ml of almond oil was added into each of samples. Human hears prepareted before, by adding to this dye pat, the dyeing time was determined. Acording to the this results, for madder red -CoCl2 5.3 h and chestnood clour ; for wouw-KAISO4.12H2O 6 h and rofle
yellow; for walnut-KAISO4.12H2O 6h, FeSO4 6 h and pale chestnood,for madder red
-CoCl2 6 h and redhead ; for common alder walnut-FeSO4 7.5 h and dark chesnood;for
walnut-FeSO4 8.30 h and dark chesnood; for common alder-walnut-FeSO4 8 h and
black;for walnut- FeSO4 6.3 h and nut shell. Same dyeings were made for each samples in
owen at 40 oC de and dyeing periods were determined as 4 , 3.45, 2.40, 2, 2.30, 3.50, 2.50, 3.25 h, respectively.
Keywords: Madder red , Logwood , wouw, walnut , hair, mordant
V
TEŞEKKÜR
Tez çalışmalarımın her kademesinde yardımlarını esirgemeyen Danışman hocam Sayın Prof. Dr. Adem ÖNAL’a ,
Çizim işlemlerinde yardımcı olan Arş. Gör. Ferda KAVAK ve Öğr. Gör. Dr. Ramazan ERENLER’e ,
Tez yazım işlemlerinde ve Seminer sunumunda katkı sağlayan Uzm. Özgür Doğan ULUÖZLÜ’ye
Araştırma Merkezinde görev yapan personele,
Eğitim- Öğretim hayatım süresince maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen değerli aileme, teşekkür ederim.
Birnur DEMİR Ağustos-2007
VI İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZET...i ABSTRACT...iii TEŞEKKÜR...v İÇİNDEKİLER... vi
ŞEKİLLER LİSTESİ ve TABLOLAR LİSTESİ... .vii
I.GİRİŞ………1
1.1. Literatür Özeti……….2
1.1.1 Saç ve anatomisi...2
1.1.2. Saç boyaları nelerdir?...4
1.1.3. Günümüzde en çok tercih edilen saç renkleri...5
1.1.4. Sentetik ve doğal saç boyalarının mukayesesi...6
1.1.5. Deneylerde kullanılan boya bitkileri...11
II.MATERYAL VE METOD...16
2.1. Amaç……… …16
2.1.1 Materyaller...16
2.1.1.2. Bitkilerin toplanması ve kurutulması...16
2.1.1.3. Deneylerde kullanılan saç,kimyasal maddeler ve cihazlar... 16
2.2. Metod... . 17
2.2.1. Ektaksiyon işlemleri... ....17
2.2.2. Genel boyama işlemi... ..18
2.2.3. Boyama mekanizması... .. ....18
2.2.4. Deneysel işlemler………19
2.2.4.1. Kızılağaç-ceviz kabuğu-FeSO4(0.5g) ile saç boyama( D.no.1)……… …..20
2.2.4.4. Kök boya(5g)-Havacıva-AgNO3(0.5g)-CoCl2(2g) (D.no.4)...23
2.2.4.5. Muhabbet çiçeği-şap(1g) (D.no.5)...24
2.2.4.6. Ceviz yaprağı-H2SO4(2 damla)-FeSO4(2g)(D.no.6)...25
2.2.4.7.Ceviz kozası(15g)-FeSO4(2g)D.no.7)... ..26
2.2.4.8. Ceviz kozası(1,5g)-muhabbet çiçeği(5g)-şap(0.5g)-FeSO4(0.5g)(D.no.8)...27
3..TARTIŞMA VE SONUÇ...29
4 ÖNERİLER...32
KAYNAKLAR…... …..33
ŞEKİLLER VE TABLOLAR LİSTESİ.
Şekil.1.1. Saçın yapısı………...2
Şekil 1. 2. (Saç ve moher)………..4
Şekil 1.3. Kök boyanın fotoğrafı……….11
Şekil 1.4. Cevizin fotoğrafı……….12
Şekil 1.5. Kızılağaç yaprağının fotoğrafı………13
Şeki,l 1.6. Havacıva otunun fotoğrafı……….14
Şekil1.7. Muhabbet çiçeğinin fotoğrafı……….14
Şekil 2.1. Soxhlet cihazı………....17
Tablo-2.1. Boyalı saç numunelerinin pH, süre, haslık testleri ve renk kodları… 28 Tablo 2.2. 40 0C deki boyama süreleri……… …28
I.GİRİŞ
İnsanlarda güzelleşme isteği daima varolmuştur. Eski mısırda M.Ö. 3000 yıllarında bitkisel boyalarla saç boyamaya dair kanıtlar vardır. Eğer saç boyama gereksinimi varsa bitkisel boyalar sakıncasız alternatiftir. Peygamber çiçeği(mavi kantaron), yaban mersini, çay, soğan kabuğu, çivit, kına, hatmi çiçeği ve diğer birkaç bitki karışımı bitkisel boya olarak uygulanmaktadır. 5 yaşından genç kına yaprakları kırmızı oranj tonda boyamada kullanılmıştır. Bitki yaşlandıkça bakır tonundan altın tonuna değişen renkler verir.
Bir insanda yaklaşık 150.000 adet saç bulunur. Bu insan vücudundaki kılların %3 ‘ünü oluşturur. Saç uzaması günde 0.37 mm, ayda 1-1.5 cm’dir. Bayanların saçı erkeklere göre daha çabuk uzar. Saçların büyüme hızı 50-70 yaş aralığında maksimum düzeye ulaşır. Günde ortalama 100 saç teli dökülmesi normal olup, yine günde ortalama 40-50 yeni saç teli doğar. Sağlıklı saçlara sahip olmak için sağlıklı beslenmek, A, C ve B vitaminlerini düzgün olarak almak gerekir. İdeal saç yıkama sıcaklığı 38-39 oC’dir. Günümüzde kozmetikler ve kozmotoloji hem kadın hem de erkekler için aynı öneme sahiptir.
Uzun yıllardan beri kırlaşmış saçlar yaşlanma belirtisi sanılmaktadır. Ancak 20. yıllardan başlayarak bir kısım insanda saçların kırlaşmaya başlaması bu inanışı desteklememektedir. Vücutta renk pigmenti yapımının azalması saçların kırlaşmasına neden olmaktadır. Saçları kırlaşmış bir erkeğe yaşlı görünüm yakıştırılmadığı halde bayanlarda kır saçların yaşlı görünüm sergilediği korkusu yaygındır. Rengi kaybolmuş saçın nemliliği de azalmış ve matlaşmıştır. Özellikle mat ve soluk bir saçı kimyasal girişimlerle canlandırmak nemliliğini ve parlaklılığını kazandırmak mantıklı ve uygun bir yol değildir. Saç boyasıyla sağlanan parlaklık çok kısa sürelidir. Bu girişimlerle saçın yıpranması ön plana çıkar. Her şeyde olduğu gibi saça da sevgi dolu bir yaklaşımla; eksiğini giderici ve iyi bir bakım uygulayarak tekrar parlak ve canlı bir görünüm sağlamak mümkündür.
1.1.LİTERATÜR ÖZETİ 1.1.1. Saç ve anatomisi
Saç diğer elyaf türlerine göre daha farklı bir fiziksel yapıya sahiptir. Saçın enine kesitinde 3 tabaka görülür (Şekil .1), (Özcan,1984).
Bu tabakalar Kütikül, Korteks ve Medulla’dır.
Şekil.1.1. Saçın yapısı
1-Kütikül tabakası: Üst üste binmiş sert boynuzsu pullardan oluşmuştur. Pulların 1/3’ ü dışa doğru çıkıntı yapmış, pul ucu elyafın uç kısmına doğru yönelmiştir (Şekil. 2). Yünün
pullu yapısı bu elyafın diğer elyaf türlerinden ayırt edilmesini sağlar. Moher ve insan saçında kıllar daha küçük ve çoktur. İnce saç liflerinde bu uzunluk 8-10 mikronu, kalın saçlarda 10- 40 mikronu bulur. Kütikül hücrelerinin sayısı lifin ince ve kalın oluşuna göre değşişir.Bu tabaka dıştan içe doğru epikütikül,ekzokütikül ve endokütikül olmak üzere 3 kısımdan oluşur. Bu kısımların kimyasal ve mekanik davranışları farklıdır. Epi ve- ekzokütikül kimyasal etkenlere karşı koruyucu görev üstlenirler. Endokütikülün direnci daha azdır. Kütikül tabakası boyar maddenin elyafa nüfuz etmesine karşı direnç gösterir. Özellikle epikütikül tabakası boyama yönünden çok önemlidir. Çünkü bu tabaka bütün lifi kaplayan hidrofop tabaka olduğundan boyar maddenin lif içerisine girmesini engeller. Ancak son derece ince oluşu(50-100mikron)olması nedeniyle dış etkenlere maruz kalan elyaf uçlarında bulunan kısmı tahrip olmuştur. Ayrıca fiziksel ve kimyasal işlemlerle kolayca uzaklaştırılır(özcan,1984)
2-Korteks tabakası: Kütikül tabakasının altında bulunur,fibriller yapıda kortikal hücrelerinden meydana gelmiştir. Saçın %90’ ı kortikal hücrelerinden ibaret olup ,asıl kısmını bu hücreler oluşturur. Saç protein parçalayıcı enzimler ile muamele edilirse veya bakterilerin etkisi ile kısmen parçalanırsa uzun hücre demetleri görülebilir. Parçalanma daha ileri giderse i biçimindeki kortikal hücreler serbest kalır.saçın doğal rengi esneklik özellikleri,gerilme kuvvetleri,kortikal hücrelerinin karakterine bağlıdır. Korteks tabakası ortakorteks ve parakorteks olmak üzere 2 ayrı yarım silindirden meydana gelmiştir. Elektrik kablolarının telleri gibi beraber bükülen 2 yarım silindir korteks 2 yanlı yapısını ortaya koyar. Ortakorteks ve parakorteks hücreleri kimyasal maddeler karşı farklı davranırlar.Ortokorteks hücrelerinin reaksiyon gücü parakorteks hücrelerininkinden daha yüksektir. Elyaf kıvrımlarının iç kısmında bulunan ortokorteks(asidoil kısım)asidik boyar maddelere karşı büyük ilgi gösterir. Kıvrımın dış tarafında bulunan parakorteks(basofil kısım)katyonik boyar maddelere daha kolay nüfuz eder.Bu farklı davranış,her 2 tabakanın izoiyonik noktasının farklı oluşundan ileri gelir(Özcan,1984).
3-Medulla tabakası: En iç tabaka olup sadece kalın kıllarda bulunur.
Şekil. 1.2. (saç ve moher) 1.1.2. Saç boyaları nelerdir?
Doğal saç boyaları 3 çeşittir. 1- Direkt veya geçici boyalar
2- Ton veren veya yarı kalıcı boyalar 3- Kalıcı veya uzun süreli boyalar
1- Direkt veya geçici boyalar: Boya sadece kütikül tabakasında yanığı saç telinin yüzeyinde kalır.
- Etki mekanizması: Oksitleyici ajanlar ve amonyak içermez.Saçoın yüzeyinde kalır. Doğal pigmentlerin rengini etkilemez.Birkaç yıkama ile akar.
- Performansları: Beyaz saçların %30’nu kaplar , saçı hafif koyulaştırır. 2- Ton veren veya kalıcı boyalar: Boya saç telinin içinde etkili ancak fibere kadar
- Etki mekanizması: direkt veya kalıcı boyalar arası bir etkiye sahiptir. Boya kütikül tabakasının altına inerken fiberin içine nüfuz etmez.
Performansları: Saçın temel rengini bir ton değiştirir. Doğal bir görünüm sağlar.Kalıcılığı 6 haftadır. Beyaz saçları %50 kapatır.
3-Kalıcı veya uzun süreli boyalar: Saç telinin içine ilerleyerek rengini açarlar ve yeniden renklendirirler. Böylece uzun süre kalıcılık sağlarlar.
Etki mekanizması: Bu iki aşamalı evreye sahiptirler.
1- Saç rengini açma ve yeniden renklendirme: Bu işlemi kullanım sırasında karıştırılan alkalin formülü( amonyak) ve okside edici bir ajan( peroksit) sağlar. Bu iki madde saç telini şişirerek , saç telinin pullarını ayırır ve doğal melanin rengini açar ardında yeni renk fiberin tam içine işleyerek etki eder.
2- Performansları: Saç telini koyulaştırır ya da açar ve beyazları% 100 kapatır. kalıcı olup şampuanla çıkmaz.
Piyasada en çok satan bitkisel saç boyaları:
Phyto color saç boyası: Siyah, kestane ,koyu sarı, sarı, açık sarı, yoğun mor, kestane ,akaju kırmızı kestane, akaju bakır koyu sarı( Bunların 40 ml solusyonları 6-27 .50 YTL arasında değişmektedir)( www.google, eczane gamze.com)
1.1.3. Günümüzde en çok tercih edilen saç renkleri
Etnik-egzotik gölgeler: Farklı sitil ve renkler duyguları harekete geçiren hareketli ve canlı saçlarda bir araya gelir.Yoğun kahve , kahve sıcak altın bej ve bisküvi tonları bir araya gelerek özel görünümler yaratır. Mat bir cilt için sıcak yansımaları olan , dore veya bakır renkleri tercih edilmelidir. Açık, pembemsi bir cilt için daha soğuk , kül ya da erik kurusu tonları tercih edilmelidir.
Gökkuşağı-soğuk ışıklar: Gökkuşağında çarpıcı renklerle birleşen geometrik saç modelleri renkli ve kadınsı görünümler yaratır. Kömür grisinin soğuk sarılarla birleşimi, ve menekşe moru ve kırmızı ile yarattığı tezatlık çarpıcı bir görünüm oluşturur.
Rocker-Girl-sıcak parıltılar: Altın tonları feminen rock stilini her yere taşır.Altın kahve tonları ise modern ve isyankar kesimlere parlaklık ve canlılık kazandırır.
Sokak ruhu-dondurucu ışıklar: Mat kahve tonları erkeklere modern bir görünüm kazandırır.
1.1.4. Sentetik ve doğal saç boyalarının mukayesesi:
Günümüzde yaygın olarak kullanılan oksidant boyalar, peroksit ve amonyak içerdiklerinden deriye ve saç tellerine büyük zarar verirler. Bunlar deride hassasiyet yanma, saç tellerinde kuruma ve kırılma yaparlar. Sağlık-Sen tarafından hazırlanan raporda dünyada kozmetik ürünler üzerinde yapılmış araştırmalara göre ABD Ulusal Mesleki Güvenlik ve Sağlık Enstitüsünün kozmetik ürünlerde 800’den fazla zararlı kimyevi madde bulunduğu ortaya konmuştur. Raporda ayrıca, saç boyası kullanan kadınların mesane ve lösemi kanserine yakalanma risklerinin kullanmayanlara oranla %70 daha fazla olduğu kaydedilmiştir.(www.haberzade.com)
New York – Barselona’daki Katalan Onkoloji Enstitüsünden Dr. Silvia de Sanjose ile meslektaşlarının araştırmasında, Başta saç renklendiricileri 1980’den önce kullanmaya başlayan kadınlar arasında olmak üzere, saç boyalarının Lenfoma riskini artırdığı belirtildi. De Sanjose, daha önceki araştırmaların saç boyasıyla kanser riski arasında bağlantı bulduğunu hatırlatarak , yeni araştırmada bu bağlantıyı, 6 Avrupa ülkesinden 4719 Lenfoma hastasıyla ilgili verileri inceleyerek destekledikleri ifade edilmiştir (www.ntvmsnbc.com) .
Araştırmada, hasta kadınların ¾ ‘ü saçlarını boyarken erkeklerin %7’sinin boyadığı belirlenmiştir. Araştırmada , saçlarını boyayanlar arasında bu hastalığa yakalanma riskinin
%19 ‘dan daha fazla olduğu belirtilirken, saçlarını yılda 12 ya da daha fazla sayıda boyayanların hastalığa yakalanma riskinin %26’dan daha fazla olduğu saptanmıştır.
De Sanjose ve ekibi, kadınlardaki Lenfoma kanserinin kabaca %10’nun saç boyasından kaynaklanabileceği bildirilmiştir
1978-1982 arasında, potansiyel kanser yapıcı maddeleri azaltmak için boyaların içeriğinin değiştirildiği ancak yeni boyaların risksiz olup olmadığının açıklık kazanmadığı belirtilmiştir.
Bitklisel boyaların bazı özelliklerine değinilecek olursa:
Bitkisel boyalar; normal saç boyalarının dışında amonyaksız düşük pH dereceli, düşük oksidasyonlu ve bitki özlerinden yapılmış boyalar da mevcuttur. Bu boyalar saçın kolay taranmasını , yumuşak , canlı ve parlak olmasını sağlar. Saçın ana yapısını bozmazlar. Saçını ilk kez boyatmak isteyenler, amonyaklı boyaların alerjik etkisinden zarar görmek istemeyenler ve boyaların saçı kurutup yıpratmasından çekinen kişiler bitkisel boyaları tereddütsüz kullanabilirler. Örneğin kına çok popüler bir doğal boya bitkisidir. Kınanın avantajı çivit, papatya gibi diğer doğal boyaların saç sağlığına verebileceği tehlikelerin hiçbirini bulundurmamasıdır. Kına en fazla tanınan doğal saç boyasıdır. Hem saç boyası hem de dövme yapımında kullanılan kına Kuzey Afrika , Ortadoğu ve Hindistan’da yetiştirilen bir bitkiden elde edilir. Bu bitkiden elde edilen renkler sarıdan kırmızıya kadar değişirken esmer veya turuncu tonlarından geçer. Bunlar maun ve kumral yansımalara neden olur.
Doğal boyalar saç telinin içine nüfuz etmez, beyaz saçı tam olarak kapatamaz. Ancak saça bir ışıltı ve dolgunluk kazandırır. Dolayısıyla saça bakım yapmaları nedeniyle avantajlıdır.
Doğal boyaların özelliği , sentez ile elde edilmiş boyalarınkine oranla çok daha küçük olan moleküllerdi. Bu özellik onların saç telinin tümüne ve saç telini oluşturan kabuğa nüfuz etmelerini sağlar. Böylece direkt boyaların yaptığı gibi saç renginin geneliyle bütünleşirler. Saçı boyamak için düzenli olarak doğal boya kullanılırsa saçtaki yoğunluk
artar; çünkü saçta halen var olan boyanın üzerine tutunurlar. Böylece doğal boyalar, saçın genel bütünlüğünü bozmadan saç renginin sabit tutulabilmesi açısında yararlıdır.
Kimyasal boyalara oranla daha uzun bir bekleme süresi ile uygulanmalıdırlar. Bu süre genellikle 1 saat olmasına rağmen her şey saçın doğal rengi ve kalitesine bağlı olarak değişir.
Doğal boya ile boyanmış bir saça kimyasal boya uygulandığında kullanım kılavuzunda belirtilen süreden daha uzun bir uygulama süresine ihtiyaç vardı. Kimyasal bazlı boyanın kuvvetlenen saça nüfuz etmesi ve bunu aşması daha uzun süre tutar. Beklenen neticeyi almak bazen birkaç denemeyle mümkün olur.
Eski kaynaklar incelendiğinde insanoğlu var oluşundan günümüze kadar geçen süre içerisinde sürekli doğadan faydalanmıştır. Taş, toprak , bitkiler ve hayvanların bazı aksamlarından süslenme amacıyla yararlanmıştır( Anonim, 1991). Önceleri kullanılan giysiler ve kullanılan gereçler bakımından doğaya yönelen insanlar, günümüzde alternatif tıp ve kozmetik bakımından da doğadan faydalanmaktadırlar. Literatür incelendiğin doğal saç boyamacılığıyla ilgili olarak daha çok internet site bilgilerine ulaşılmaktadır (www.google.com , sciencedirect.com).
Yapılan detaylı literatür taramasında SCI dergilerinde yayınlanmış, bitkisel saç boyası yapımı ve boyama çalışmalarına rastlanılmamış ancak aşağıda belirtilen bitkiler ya da saç boyası olarak kullanılan kimyasal maddelerin tıbbi, kalitatif ya da kantitatif çalışmaları yapılmıştır.
Bunlar şöyle özetlenebilir:
Guthrie et al.,(1995 ) ; boyanmış ve muamele görmüş saçların karakterizasyonu Arianor serilerinden hareketle çalışmışlardır. Ancak saç boyama ile ilgili herhangi bir doğal boyama işlemi yapmamışlardır.
Ames et al.,(1978); antrakinon türü bazı saç boyalarının insan üzerinde mutajenik etki (gebe hastalarda) gösterdiğini bulmuşlardır.
Dinarda et al.,(1978); yaptıkları çalışmalarda bazı oksidadif saç boyalarının teratojen potansiyellerini inceleyerek insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerini ortaya koymuşlardır.
Oluş api et al.,(2003); gebelik ve saç boyası üzerine yaptıkları derleme çalışmasında kullanılan saç boyası tipi ne olursa olsun (kalıcı, yarı kalıcı veya bitkisel) mutajenik ve karsinojenik potansiyellerinin net olarak bilinmediği kimyasal maddeler içerdiklerini tespit etmişlerdir.
Turanitz et al.,(1983); yakın renk dönüşümleri üzerinde tekrar edilen saç boyamasının etkileri üzerindeki araştırmalar konulu çalışmada 3-5 hafta aralıklarla 13 kere boyanmış kadın ve erkek saçları üzerinde 10 gönüllünün limpositlerinde sister chromatid exchanges (SCE) (yakın renk değişim) sayılarını ve limpositlerdeki değişimleri belirlemişlerdir. Zheng et al.,(2002); saç boyası ürünlerinin kullanımı ve göğüs kanseri riski üzerinde yaptıkları çalışmada 608 vaka üzerinde sentetik saç boyama ürünlerinin düzenli olarak saç boyatan kişiler üzerinde gögüs kanserine yakalanma riskini artırdığını tespit etmişlerdir. Gioia (2005); bir imin türevine dönüşümünden sonra saç boyalarında p-fenilen diaminin kütle spektrometresi / Gaz kromatografisi yoluyla belirlenmesi isimli çalışmalarında, saç boyalarında p-fenilen diaminin miktarının belirlenmesi için analitiksel bir metot geliştirmişlerdir. Bu işlemi benzaldehit kullanarak ve sonunda gaz ve kütle spektrumlarını alarak başarmışlardır.
Ichiseki et al., (2005); saç boyalarının saç kaybına neden olup olmayacağını incelemişler ve saç boyama alışkanlıklarının özellikle bayanlarda çok küçük yaşlara dayandığını ve
10
otuzlu yaşlardan sonra daha sık boyandığını ve bu durum sonucunda ilerleyen yaşlarda saç kaybına neden olduğunu tespit etmişlerdir. Buna karşılık doğal boyalar sentetik boyalara oranla daha küçük moleküller olup, bu özellik onlara saç telinin tümünü ve özellikle saç telini oluşturan kollegen tabakaya nüfuz etmelerini sağlar. Doğal boyaların yıkamadaki dezavantajı şampuanla çıkmalarıdır. Bu nedenle yıkama işleminde şampuan kullanılmamalıdır.
Scarpi (1997); doğal saç boyama işlemlerinde geçici ve direkt boyaların yüksek performans sıvı kromatografisi ile belirlenmesi adlı çalışmalarında, bitkisel ekstrakt ihtiva eden saç boyalarında geçici ve kalıcı 10 adet saç boyasından bu metotla inceleme yapmışlar ancak başka araştırma yapmamışlardır. Geçici, yarı geçici saç boyaları üzerindeki sınıflandırma çalışmasında azo bileşikleri, antrakinonlar, tri fenil metanlar, nitro fenilen diaminler, nitro fenoller ve amino antrakinonların bu sınıfa girdiklerini belirlemişlerdir.
Hofer et al.,(1983); tekrarlanan saç boyamalarından sonra insan kromozomunun analizi isimli çalışmada 3-6 hafta aralıklarda 13 kez boyanmış bayan ve erkek saçları üzerinde yapılan araştırmada bir kısmında kromozom değişikliği olduğu tespit edilmiştir. Kiese and Rauseher (2004); saç boyamada insan derisi üzerinde p-toluen diaminin absorpsiyonu üzerinde yapılan çalışmada belli oranda p-toluen diaminin insan derisi tarafından adsorbe edildiği tespit edilmiştir.
Yohida (1997); naftokinon ve antrakinonun dihidroksi türevlerinin saç boyamada uygulaması ve kimyası başlıklı araştırmada sentetik olarak üretilen naftokinon ve antrakinonun dihidroksi türevlerinin saç üzerindeki absorpsiyonları ve kalıcılığı üzerinde ayrıca oluşan reaksiyonların mekanizmaları üzerinde araştırma yapmışlar ve çeşitli öneriler getirmişlerdir.
11
Kingland ve Marzin (2003); doğal boya olarak kınanın içerdiği kimyasal maddeler ve 2-Hidroksi -1,4- naftokinon maddesi üzerinde yaptıkları çalışmada uzun süreli kullanımda kınanın bazı toksik etkilerinin olduğunu bulmuşlardır.
Brancaccio et al.,(2002); bir geçici siyah kına içersindeki p-fenilen diaminin yapı aydınlatması ve miktar tayini üzerinde çalışmalar yapmışlardır. Bu çalışmada HPLC yöntemini kullanarak p-fenilen diamin miktarını %15,7 olarak tespit etmişlerdir.
1.1.5. Deneylerde kullanılan bitkiler
Deneylerde Kök boya( Rubia tinctorum L.), Ceviz (Juglans regia L.), Kızılağaç(Alnus glutionasa l.),Havaciva ( Alkanna tinctoria L.), Muhabbet çiçeği( Reseda luteola L.) bitkileri kullanılmıştır.
Kök boya:
Şekil 1.3. Kök boya’nın fotoğrafı
Kök boya bitkisinin kökünde değerli boya maddelerinin bulunması nedeniyle uzun zaman ziraati yapılarak, kökleri, boya sanayisinde kullanılmış ekonomik bir bitkidir.
Önceleri İran, Anadolu, Mısır ve Hindistan’da yetiştirilmiştir. XVI.y.yıldan sonra daha batıya, Avrupa ülkelerinden geçmiştir. Kimyasal açıdan kök boya köklerinde birden fazla boyar
madde vardır.Bunlar; Ruberitik asit, alizarin, rubiadin glikoziti, rubiadin, purpurin, munjistin’dir. Bu boyar maddeler içinde ismini Ali Zari adlı bir acemden alan Alizarin, çok eskilerden beri kullanılan boyar maddedir. Bu nedenle eski devirlerde bu bitki birçok ülkenin ihraç malları arasına girmiştir.1700 yıllarında Osmanlı imparatorluğu’nun dünya ihtiyacının 2/3 ‘nü karşıladığı bildirilmiştir ( Anonim, 1991).
Ceviz:
Şekil 1.4. Ceviz yaprağı ve kozasının fotoğrafı
Cevizin kabuklarında Juglan isimli bir boyarmadde vardır. Bu boyar madde izosiklik bileşikler grubundan naftakinon boyarmadde grubuna girer. Bitkilerde bulunan naftakinon boyar maddelerin destilasyonuyla naftalin elde edilir. Ceviz protein elyafı direkt
boyayabilme özelliğine sahiptir. Yani hiçbir katkı maddesi ilave etmeden sadece yün ve ceviz kabuğu ile yapılacak bir boyamadan olumlu sonuç almak mümkündür. Bu şekilde yapılacak bir boyamadan koyu kahve renk elde edilir. Ceviz kabuğundan değişik renk çeşitleri elde etmek için farklı mordan maddeleriyle muamele edilmiş olan yünlerle boyama yapmak gerekir.
Kızılağaç:
Şekil.1.5. Kızılağaç yaprağının fotoğrafı
Yapısında kateşik tanen isimli boyar madde bulundurur.Yayılma alanı olarak çok geniş bir coğrafi yayılış alanına sahiptir.Bütün Avrupa’da Kuzey Afrika, KÜÇÜK asya , Kafkasya,İran , Sibirya ve Japonya’da yayılmıştır. Türkiye’de Trakya ve Batı Anadolu’da bulunursa da en fazla Karadeniz sahil ormanlarında görülür. Buradaki yayılışı batıdan doğuya doğru Kastamonu dolaylarına kadar ulaşır. Daha ileride yerini bir türü olan Alnus glitinosa tür Deticulate ledeb’e bırakır. Ayrıca Akdeniz rejyononda yer alan, doğu kuızılağacı ve Kafkasya’da Türkiye’nin Doğu Karadeniz bölgesinde bulunan A. Borbata ledeb., sakallı kızılağaç türleri de mevcuttur. Doğu Kızılağacında Kozalakçılık dikkati çekecek kadar büyüktür. Değişik metal tuzları ile değişik renkler verir, özellikle Fe2+ ile koyu mavi elde edilir.
14 Havacıva otu:
Şekil.1.6. Havacıva bitkisinin fotoğrafı
Yapısında alkannin isimli boyar madde vardır. Kimyasal açıdan havacıva köklerinde %5-6 oranında alkannin boyar maddesi bulunur. Bu boyar madde 220 0C de parçalanır, suda çözünmez. Alkol,eter, asetik asit, kloroform ve yağlarda çözünür. Havacıvanın kökünden boya yapılır.Elde edilen renkler mordan maddesinin niteliğine göre değişir. Havacıvayla mordanlı ve mordansız boyamalar yapmak mümkündür.
Muhabbet çiçeği:
15
Yapısında luteolin ( C15H10O6) isimli boyar madde vardır. Günümüzde sentetik olarak
elde edilen luteolin, yünü ve ipeği sarıya boyar. Mordansız ve değişik mordanlarla boyamalarda en fazla sarı renk edilir. Bu boyar madde H2SO4 ortamında çözülür. Suda az,
alkol ve eterde çok az çözünür. Çok eskiden beri boyacılıkta kullanılmış ve bilhassa Avrupa’da bu amaçla zıraati yapılmıştır. Boyacılıkta bütün kısımları kullanılırsa da çiçek açan üst dalları daha çok boyar madde içerir.
2. MATERYAL VE METOT 2.1. Amaç
Tezin amacı giriş kısmında belirtilen boya bitkilerinin saç boyası üretiminde değerlendirilip değerlendirilemeyeceğini araştırılmasıdır. Zira günümüzde yan etkisi görülen sentetik saç boyalarının alternatifi olarak doğal saç boyalarına yukarıda belirtilen olumsuzluklara yol açmaması nedeniyle büyük bir ilgi oluşmuştur. Kozmetik ürün üreten pek çok firma üretiminin belli bir kısmını doğal ürünlere ayırmaktadır. Saç boyaları da bunlardan biridir.
2.1.1. Materyaller
Deneylerde kullanılan bitkisel materyaller , ceviz yaprağı ve kozası, kök boya kökleri,kızılağaç yaprakları, muhabbet çiçeği ve havacıva bitkisi kökleridir.
2.1.1.2. Bitkilerin toplanması-kurutulması
Deneylerde kullanılan bitkiler ceviz için eylül ayında hasat edilen olgun ceviz kozaları, Tokat merkezde yetişen ve haziran ayında yaprakları toplanan kızılağaç, yaz mevsiminde toplanan muhabbet çiçeği ve satın alma yoluyla temin edilen kök boya ve havacıva kökleri güneşsiz bir ortamda kurutulmuş ve bitki değirmeni ile öğütülerek toz haline getirilmişlerdir.
2.1.1.3. Deneylerde kullanılan saç, kimyasal maddeler ve cihazlar
Boyama amacıyla kullanılan saç bayan kuaförden temin edilmiş ve renk açıcı ile renkleri açılmış 5-8 cm uzunluğunda insan saçlarıdır. Kullanılan kimyasal maddeler
analitik saflıkta olup, FeSO4, CoCl2, AgNO3, KAlSO4.12H2O’ tır. Ayrıca %95’ lik etil
alkol, deiyonize su ve badem yağı kullanılmıştır.
Ekstraksiyon için soxhlet cihazı, buharlaştırma için rotary evaporatör, sabit sıcaklık temini için M5040P Model Elektro-Mag Termostatlı etüv (0-300 0C), pH ölçümü için MultiLine P3 Ph/LF tetracon 325 model pH metre, termometre ve çeşitli boyutlarda erlenmayer, beher , mezür gibi cam malzemeler kullanılmıştır.
2.2. Metod
2.2.1. Ekstraksiyon işlemleri
20 g toz bitki materyali soxhlet cihazının kartuş kısmına konuldu. Ekstraksiyon çözücüsü olarak 300 mL deiyonize su ve 50 mL %95’ lik etanol ilave edilerek renksizliğe kadar ekstre edildi. Bu işlem her bitki için tekrarlandı (Şekil 3. Soxhlet cihazı).
18 2.2.2. Genel boyama işlemi
0.5 g boyamaya hazır hale getirilmiş bayan saçı 50 mL mordanlı boya çözeltisi içerisinde oda sıcaklığında 24 saat bekletildi. 1 mL bade yağı eklendi. Oluşan renklerin renk kodları ve haslık değerleri ( sabun ve şampuan ) belirlendikten sonra minimum boyama sürelerinin tespiti için tekrar oda sıcaklığında 15’er dakikalık periyotlarda boyanma süreleri belirlendi. Buna göre, oda sıcaklığındaki genel boyama sürelerinin 5.30 saatten 8.30 saate kadar değiştiği görüldü. Her deneme 40 oC’de (insan saçı boyama sıcaklığı) tekrarlanarak süre tespiti yapıldı ve yapılan boyamalar sonucunda bu sürenin 120 dk.’ya kadar düştüğü belirlendi.
2.2.3. Boyama mekanizması
Saç protein moleküllerinden meydana gelmiş bir yapıya sahip olduğu için hem asidik hem de hafif bazik boyar maddelerle boyanabilme özelliğine sahiptir. Her ne kadar mordansız boyanabilme özelliğine sahip olsa da mordan kullanılması durumunda boyar maddenin protein zincirine bağlanması daha kolay olmaktadır. Kullanılan bitkilerdeki boyar maddelerin hepsi aromatik yapıya sahip olup hepsi de kromofor ve oksokrom gruplarının bir arada bulundurmaktadır. Kromofor gruplar renk şiddetini artırırken oksokrom gruplar boyar maddenin saç içerisinde bulunan proteinlerin uygun konumlarına bağlanmasını sağlar. Burada uygulanan boyama yöntemi birlikte mordanlama işlemine göre olduğu için mordan-boyar madde-saç bağlanma sıralamasının herhangi bir önceliği yoktur.
Mekanizmaya göre;
Boyar madde ... Men+...Saç molekülü
Burada boyar maddenin oksokrom (bağlayıcı) gruplarına bağlanan geçiş elementi katyonu , koordinatif doymamışlığını tamamlamak için boş d yörüngeleri ile saçtaki
19
proteinin serbest amino ya da karboksil gruplarına bağlanır. Bu işlem tamamlandıktan sonra gerçek saç rengi ortaya çıkar.
Tezin tartışma ve sonuç kısmında Juglon ile saç molekülü arasında oluşması beklenen kompleksin yapısı verilmiş ve tartışılmıştır.
2.2.4. Deneysel işlemler
2.2.4.1. Kızılağaç+Ceviz kabuğu+FeSO4 ile saç boyama( D. No. 1)
10 g Kızılağaç yapraklarından elde edilen bitki tozu 100 mL deiyonize suda soxhlet cihazında ekstre edildi, süzüldü. Aynı işlem ceviz kabuğu kullanılarak başka bir soxhlet cihazında tekrar edildi. Her 2 boya çözeltisi birleştirilerek evaporatörde 50 mL ye kadar deriştirildi. İçerisine 50 ml %95 ‘lik etanol ilave edeildi. 1.5 g FeSO4 ilave edildikten sonra
tekrar 25 mL’ ye kadar buharlaştırildı ve 2 mL badem yağı eklendi. Oluşan karışıma 0.3 g boyamaya hazır saç ilave edilerek oda sıcaklığında ve 40 oC deki boyama süreleri belirlendi.
pH: 5.5 Renk: Siyah
Elyaf boyandığında oluşan renk:Siyah Renk kodu: 18-0920
2.2.4.2. Kök boya+CoCl2 ile saç boyama( D.no.2)
15 g toz halindeki Kök boya soxhhet cihazında 200 mL deiyonize su ile renksizliğe kadar ekstre edildi. Oluşan boyar madde çözeltisi içerisine 0.5 CoCl2 eklendi ve karışım 30
mL’ ye kadar buharlaştırıldı ve oluşan karışım içerisine 0.3 g saç ilave edildi. Oda sıcaklığında ve 40 0C’deki boyama süreleri belirlendi.
pH: 4 Renk: Kızıl
Elyaf rengi: Kahve(Kestane) Renk kodu: 18-1140
2.2.4.3. Kök boya+0.5 g CoCl2 ile saç boyama( D.no.3)
20 g toz Kök boya 150 mL deiyonize suda soxhlet cihazında renksizliğe kadar ekstre edilip oluşan boya çözeltisine 0.5 g CoCl2 eklendi. Karıştırıldı ve 30 mL’ ye kadar
buharlaştırıldı. İçerisine 0.3 g saç ilave edilerek oda sıcaklığında ve 40 0C’ deki boyama süreleri belirlendi.
Ph: 4 Renk: Kızıl Elyaf rengi: Kızıl Renk kodu: 18-1230
2.2.4.4. Kök boya+ havaciva+AgNO3+CoCl2 ile saç boyama( D.no.4)
5 g Kök boya 100 mL deiyonize suda; aynı şekilde 5 g havaciva kökü 100 mL deiyonize suda ayrı ayrı renksizliğe kadar, soxhlet cihazında ekstre edildi. Oluşan boya çözeltileri birleştirilerek 0.5 g AgNO3 ve 2 g CoCl2 eklendi, karıştırıldıktan sonra 50 mL ye
buharlaştırıldı. İçerisine 0.5 g saç ilave edilerek, oda sıcaklığında ve 40 0C’ deki boyama süreleri belirlendi.
pH: 5.45
Renk: Kızıl-kahve Elyaf rengi.kızıl-kahve Renk kodu: 19-1228
2.2.4.5.Muhabbet çiçeği+şap ile saç boyama( D.no.5)
10 g Muhabbet çiçeği 200 mL deiyonize suda soxhlet cihazında renksizliğe kadar ekstre edildi. Oluşan boya çözeltisine 1 g şap ilave edildikten sonra 30 mL’ ye buharlaştırılıp 0.5 g saç ilave edildi. Oda sıcaklığında ve 40 oC’ deki boyama süreleri belirlendi.
pH: 4.15
Renk: Röfle sarısı Elyaf rengi: Röfle sarısı Renk kodu:18-1142
2.2.4.6.Ceviz yaprağı+FeSO4 ile saç boyama( D.no.6)
20 g Ceviz yaprağı 250 mL deiyonize suda soxhlet cihazında renksizliğe kadar ekstre edildi. Oluşan boya çözeltisine 2 damla H2SO4 ve 2 g FeSO4 katıldıktan sonra karıştırıldı,
30 ml ye buharlaştırıldı ve 0.5 g boyanacak saç ilave edildi. Oda sıcaklığında ve 40 oC’ deki boyama süreleri belirlendi.
pH: 3.50
Renk: Dogal siyah Elyaf rengi: Dogal siyah Renk kodu: 19-1137
2.2.4.7. Ceviz+FeSO4 ile saç boyama( D.no.7)
15 g Ceviz yaprağı 200 mL deiyonize suda soxhlet cihazında renksizliğe kadar ekstre edildi. Oluşan boya çözeltisine 2 g FeSO4 ilave edilip karıştırıldı.30 mL’ ye
buharlaştırıldıktan sonra içerisine 0.5 g saç konularak oda sıcaklığında ve 40 0C’ deki boyama süreleri belirlendi.
pH: 4.05
Renk: Fındık kabuğu Elyaf rengi Fındık kabuğu Renk kodu: 18-1137
2.2.4.8. Ceviz+muhabbet çiçeği+şap+FeSO4 ile saç boyama(D.no.8)
15 g Ceviz kabuğu 200 mL deiyonize suda 5 g muhabbet çiçeği 100 mL deiyonize suda renksizliğe kadar ekstre edildi. Boya çözeltileri birleştirildi. İçerisine 0.5 g şap 0.5 g FeSO4 ilave edildi. Karıştırılarak 30 mL’ ye buharlaştırıldıktan sonra 10 mL alkol eklendi.
İçerisine 0.5 g saç ilave edilerek oda sıcaklığında ve 40 0C’ deki boyama süreleri belirlendi.
pH: 4.50
Renk: Açık kestane Elyaf rengi: Açık kestane Renk kodu: 17-1147
Tablo-2.1. Boyalı saç numunelerinin pH, boyanma süresi , haslık testleri ve renk kodları D. no pH Süre(saat) Yıkama has.(şam.) Yıkama has.(sab.) Renk kodu(TP) Oluşan renk 1 5.5 8 5 5 18-0920 Kangaroo 2 4 7.5 4.5 5 18-1140 Mocha bisque 3 5.5 6 2-3 4 18-1230 Cocomut 4 4 5.30 2 3-4 19-1228 Root beed 5 4.15 6 4-5 5 18-1142 Leather brown 6 3.5 8.30 5 5 19-1137 Chestnut 7 4.05 6.5 2-3 3-4 18-1137 Raw hide 8 8 4.5 5 4-5 17-1147 Amber brown
Tablo- 2.2 40 0C deki boyama süreleri Deney No Süre (dk) 1 240 2 225 3 160 4 120 5 150 6 230 7 170 8 205
3. TARTIŞMA VE SONUÇ
Bu çalışmada Kızılağaç, Ceviz, Kök boya, Havacıva ve Muhabbet çiçeği kullanılarak 8 adet doğal saç rengi üretilmiştir. Bunlardan Kızılağaç+Ceviz+FeSO4 ortamında yapılan
boyamadan Siyah; Kök boya (15 g ) + CoCI2 ortamında yapılan boyamadan Kestane
kahvesi; Kök boya (20 g) +CoCl2 ortamında yapılan boyamadan Kızıl; Kök boya +
Havacıva + AgNO3 + CoCl2 ortamında yapılan boyamadan Kızıl-kahve; (Muhabbet
çiçeği+Şap) ortamında yapılan boyamadan Röfle sarısı; (Ceviz yaprağı + H2SO4 + FeSO4 )
ortamında yapılan boyamadan siyah; (Ceviz yaprağı + FeSO4 ) ortamında yapılan
boyamadan Fındık kabuğu; (Ceviz yaprağı + Muhabbet çiçeği + FeSO4 ) ortamında
yapılan boyamadan açık kestane renkleri elde edilmiştir.
Boyanma süreleri oda sıcaklığında 1 no’lu deneme için 8 saat, 2 no’lu deney için 7.5 saat, 3 no’lu deney için 6 saat, 4 no’lu deney için 5.30, 5 no’lu deney için 6 saat , 6 no’lu deney için 8.5 saat, 7 no’lu deney için 6.5 saat, 8 no’lu deney için 6 saat olarak belirlenmiştir.
Elde edilen saç renkleri naturel olup, hepsi de hem erkek hem de bayan saçı boyamada tercih edilen renklerdir. Özellikle kızılkahve, kızıl, siyah , fındık kabuğu ve röfle sarısı günümüzde en çok tercih edilen renkler arasındadır.
Yıkama haslıkları ( solma testi) 3, 4 , 6 ve 7 no’lu boyamalarda kısmen düşük çıksa da , genelde yüksektir.
40 0C’ de yapılan boyamalar, boyama süresi sentetik boyalara göre daha uzun olduğu için çok pratik değildir. Bu süreler; 1 no’lu deney için 4, 2 no’lu deney için 3.45, 3 no’lu deney için 2.40, 4 no’lu deney için 2, 5 no’lu deney için 2.30, 6 no’lu deney için 3.50,
7 no’lu deney için 2.50, 8 no’lu deney için 3.25 saat olarak tespit edilmiştir. Bu sonuçlar göstermektedir ki, boyama sıcaklığı azaldıkça boyama süresi artmaktadır. Bu da beklenen bir sonuçtur, zira boyar maddenin saça bağlanması kimyasal bir olay olduğundan sıcaklık azaldıkça eski bağların kırılıp yerlerine yeni bağların oluşumu zorlaşırken, tersi durumda eski bağların kırılıp yeni bağların oluşması kolaylaşmaktadır.
Denemelerde kullanılan bitkilerin yapısında şu boyar maddeler bulunmaktadır( Anonim, 2001). Cevizde Juglon, Kızılağaçta tannin, Muhabbet çiçeğinde luteolin, Havacıva’da alkannin, Kök boyada alizarin ( temel olarak) .
OH OH O OH Alkannin O O OH OH Alizarin O HO OH O OH OH Luteolin O O OH Juglon
31 O OH OH OH HO OH Tannin
Bu boyar maddelerin kullanılan metal tuzlarıyla etkileşimi mekanizma olarak aşağıdaki gibi verilebilir. O O O Me saç molekülü saç molekülü .
Burada metal katyonu( Me) boş d orbitallerini kullanarak bir taraftan boyar maddenin oksokrom( bağlayıcı) gruplarıyla , diğer taraftan da saç molekülündeki serbest amino ve karboksil gruplarıyla koordinatif bağ yaparak koordinasyonunu tamamlamaktadır. Oluşan bu tür kompleksler, molekül içi (inner) ya da moleküller arası (inter) kompleksler olarak bilinmektedir (Önal,1996)
Renk oluşturmada bazı bitkilerden farklı miktarlarda ve beraberinde mordan kullanılması, renk derinliği ve renk çeşidini artırma ihtiyacından kaynaklanmaktadır. Oluşturulan bu temel renklerin bir derece koyulaştırılması ya da açılması mümküdür.
32
Tezin literatür özetinde de verildiği gibi, sentetik saç boyaların insan sağlığı açısından önemli yan etkilere sahip olduğu anlaşılmaktadır. Bu durum , üreticileri alternatif ürün geliştirmeye ve kullanmaya yöneltmiştir. Çalışmamızda bitkiler ya da bitki karışımları yanı sıra, metal tuzları analitiksel ölçülerde kullanılmıştır. Bu tuzların kullanılmadan saç boyası yapmak mümkün olsa da , bu durumda renk spektrumu çok dardır ve ihtiyaca cevap vermesi imkansızdır. Bu nedenle metal tuzu kullanılmıştır. Çalışmada adı geçen bitkilerin tercih nedeni ise, hepsinin etkin ve kalıcı renk verebilen ve kolay yetiştirilebilen türler olmasıdır.
4. ÖNERİLER
Yapılan çalışma kapsamında şunları önerebiliriz.
1- Ülkemiz, ceviz rezervi bakımından önemli bir konuma sahiptir. Bu amaçla kullanıldığında önemli döviz girdisi sağlanabilir.
2- Kızılağaç, Karadeniz bölgesinde orman ağacı olarak yetişen ve değerlendirilmeyen bir bitkidir. Bu amaçla değerlendirilmesi , bu bitkinin değerini daha da artıracaktır. 3- Havacıva bitkisi , halk arasında fazlaca tanınmayan, tbbi açıdan tüketilen bir bitki olup, saç boyası yapımında kullanılabileceği ilk kez bu çalışmada ortaya
konmuştur. Bu amaçla değerlendirilirse ikinci bir kullanım alanı ortaya çıkacaktır 4- Muhabbet çiçeği temelde sarı renge sahip olup, sarı tonda saç rengi üretiminde
kullanıldığında değeri bir kat daha artacaktır.
5- Pek çok kullanım alanı bulunan Kök boya ( Türk kırmızısı) temelde kırmızı renk vermektedir ve doğal kızıl saç rengi elde etmek için alternatif bir bitkisel kaynak olarak değerlendirilebilir.
33 KAYNAKLAR
AMES, BN , KAMMEN HO, YAMASAKİ E., 1975. Identification of a variety of mutagenic ingredients. Proct Natl Acad Sci. USA,72(No:6),2423-2427 ANONİM, 1991. T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Küçük Sanatlar Sanayi Bölgeleri ve Siteleri Genel Müdürlüğü, Bitkilerden Elde Edilen Boyalarla Yün Liflerinin Boyanması. Ankara.
API,O., ÜNAL, O., ŞEN, C., 2003. Gebelik ve Saç Boyaları, Perinatolaji Dergisi, 11, 20-24
DINARDO, JC., et al., 1985. Reratologic assesment of five oxidative hair dyes in the rat.,Toxicol and App Pharmacol, 78, 163-166.
GIOIA, M. L. D., LEGGIO, A., PERA, A. L. L., LIGUORI, A., NAPOLI, A. PERRI, F., SICILIANO, C., 2005.Determinationbygaschromatograpy/mass spectrometry of p-henylenediamine in hair dyes after conversion to an imine derivative, Journal of Chromatograpy, 1066, 143-148.
GUTHRIE, J. T., KAZLAUCIUNAS, A., RUSH, S. And RONGONG., 1995. The chacterisation of treated and dyed hair, Dyes and Pigments, 29, 23-44. HOFER, H., BORNATOWICZ, N and REINDL, E.Ç., 1983. Analysis of human choromosomes after repeated hair dyeing, Food and Chemical
34
ICHISEKI, T., KANEUJI, A., KITAMURA, K., MATSUMOTO, T., 2005. Does oxidative stres play arole in steroid-induced osteonecrosis models ?, Canada Medical University, Dept. of Orthopedic Surgery.
KIESE, M and RAUSCHER, E., 1968. The absorbtion of p-toluenediamine through human skin in hair dyeing, Toxicology and Applied Pharmacology, 13, 325-331.
KIRKLANDD , J ., VENITT, S., 1976. Cytotoxicity of hair colourant
consituents, Chromosome damage induced by two nitrophenylenediamines in cultured , Chinese Hamster Cells , 40, 47-56.
ÖNAL, A., 2000. Doğal Boyarmaddeler(Ekstraksiyon Boyama). Gaziosmanpaşa Üniv. Fen-Ed. Fak. Yayınları, No.07.
SCARPI, C., NINCI,F., CENTINI, M., and ANSELMI, C., 1997. High performance liquid chromatograpy detyermination of direct and temporary dyes in natural hair colourings, Journal of Chromatograpy, 21, 9673.
TURANITZ,K.,KOVAC,R.,TUSCHL,HandPAVLICEK,E.,1983. Investigations on the effect of the effect of repeated hair dyeing on sister chromatid
exchanges, Food and Chemical Toxicology, 21, 791-793.
www.google.com, www.sciencedirect.com
YOSHIDA, M., 1997. Chemistry and hair dyes application of dihydroxy
derivatives of anthraquinone and napthaquinone, Prorress in Organic Coatings, 31, 63-72.
35
ZHENG,T., at al., 2002. Use of hair colouring products and breast cancer risk:a case –control study in Connecticut,Eureopean Journal of Cancer 38,1647-1652
36
ÖZGEÇMİŞ
1984 yılında Gaziantep’te doğdu. İlkokulu Dr.Cemil KARSLIGİL İlkokulu’nda (1995) , Ortaokulu Gazi Ortaokulu’nda (1998) ve Lise Eğitimini Gaziantep Lisesi’nde (2001) tamamladıktan sonra aynı yıl ( 2001) Gaziosmanpaşa Üniversitesi , Fen-Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümünü kazandı. 2005 yılında mezun oldu ve aynı yıl Gaziosmanpaşa Üniversitesi , Fen Bilimleri Enstitüsü Kimya Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans Eğitimine başladı.
Halen aynı üniversitenin Doğal Boyalar Uygulama ve Araştırma Merkezi’nde Uzman olarak araştırma çalışmalarına devam etmektedir.
