Zamansal Faktörler:

Risk faktörlerine maruziyet her zaman KİS bozukluğuna neden olmaz. Bunlara ne kadar maruz kalındığı belirleyici olmaktadır. İşte risk faktörlerine maruziyetin zamansal boyutta analizi ile elde edilen bu faktörler; süre, sıklık ve yoğunluktur (16).

a) Süre:

Burada süre, işle ilgili bir hareket döngüsünde risk faktörüne maruziyetin süresi olabilir. Her üç dakikada, 30 saniye omzun abduksiyonda olması gibi. Süre arttıkça risk te artacaktır.

Süre aynı zamanda toplam çalışma zamanı ile ilgili de olabilir. Günlük 8 saat çalışma süresince 1 saat maruz kalmak gibi. Bu hesapla işe başlandığından beri toplam maruziyet süresi de ölçülebilir.

14 b) Sıklık:

Risk faktörüne hangi sıklıkta maruz kalındığını gösterir. Frekans arttıkça risk artar. Örneğin günde 20 kez işlem yapan bir matkap işçisinin titreşim maruziyeti, günde 4 kez işlem yapan işçiye oranla 5 kat fazladır.

c) Yoğunluk:

Risk faktörüne maruziyetin hangi yoğunlukta olduğunu bir başka deyimle maruziyetin amplitüdünü gösterir. Yoğunluk ta süre ve sıklık gibi arttıkça riskin artması beklenir (16).

Risk faktörlerinin birbirleri ve KİS bozuklukları ile ilişkisi şekil-1’de gösterilmiştir.

15

İşe Bağlı KİS Bozukluklarının Sınıflandırması:

Kas Doku Bozuklukları:

Servikobrakiyal Sendrom:

Boyun ve omuzlarda ağrı, hassasiyet ve kas spazmlarıyla seyreden bir bozukluktur. Ağrı bir veya iki kola yayılabilir. Servikal radikülopati veya torasik çıkış sendromundaki gibi sinir veya damar hasarı ortaya konamaz.

Tekrarlayıcı hareketler veya baş ve boynun uygun olmayan postürde uzun süre kalması sonucu gelişim riski artar. Bu nedenle masa başında oturma ve bilgisayarla çalışma gibi durumlarda daha sık karşılaşılır. Kadınlarda daha sıktır. Kadınlardaki sıklığın nedeninin cinsiyete özgü etkenler mi yoksa işe özgü etkenler mi olduğu net olarak gösterilememiştir (30).

Bel Ağrısı:

Bel ağrısı gerek iş yaşamında gerekse günlük yaşamda son derece sık karşılaşılan bir durumdur. Yaşamın bir döneminde bel ağrısı geçirme olasılığı %80’dir. Bunların yarıdan fazlası iş gücü kaybına neden olur. Bel ağrısı kliniği farklılık gösterebilir. Ağrı, bel bölgesiyle sınırlı olabileceği gibi, kalçalara veya alt ekstremite boyunca ayağa kadar yansıyabilir.

Uzun süre aynı pozisyonda kalarak çalışmak ki bu oturarak veya ayakta çalışma şeklinde olabilir, bel ağrısı için risk oluşturur. Ayrıca nötral olmayan postürde özellikle öne, yana eğilerek ya da bel rotasyonu ile yana dönerek çalışmak ta postüral riskler arasındadır. Bir şeyi kaldırmak kucaklamak, taşımak, itmek veya çekmek gibi bel için yüklenme oluşturan zorlayıcı hareketler de en az postür kadar önemli fiziksel risk faktörleridir. Tüm vücudu etkileyen büyük titreşimli aletlerle çalışmak veya çalışma pozisyonunda koltuk, platform gibi destek alanlarının titreşime maruz kalması da risk oluşturmaktadır (31,32).

Tendon Bozuklukları:

Tendinit, tendonların inflamasyonu olup lokal ağrı ve hassasiyet şeklinde bulgu verir. Tendon kılıfının inflamasyonunda ise tenosinovitten bahsedilir. İşe bağlı tendinit ve tenosinovitler özellikle üst ekstremitede sık görülür (33).

16 Epikondilit:

El bileğine ekstansiyon yaptıran kasların tendonları humerususn lateral epikondiline tutunurlar. İnflamasyonları ile tenisçi dirseği olarak ta bilinen lateral epikondilitten bahsedilir. Dirseğin dış kısmında ağrı ve hassasiyet vardır. Özellikle el bileğinin tekrarlayıcı ve zorlayıcı ekstansiyon ve supinasyon hareketleri sonrasında gelişmektedir (33,34).

El bileğine fleksiyon yaptıran kasların tendonları humerususn medial epikondiline tutunurlar. İnflamasyonları ile golfçü dirseği olarak ta bilinen medial epikondilit gelişmektedir. Dirseğin iç bölümünde ağrı ve hassasiyet vardır. Özellikle el bileğinin tekrarlayıcı ve zorlayıcı fleksiyon ve pronasyon hareketleri risk oluşturmaktadır. (33,34)

De Quervain Tenosinoviti:

Abduktor pollisis longus ve ekstansör pollisis brevis tendon kılıflarının inflamasyonu söz konusu olup bu tendonların gerildiği Finkelstein testi ile ağrının artması tipiktir. El bileği ve başparmağın tekrarlayıcı ve zorlayıcı hareketleri sonrasında gelişir (35).

Tetik Parmak:

El parmak fleksör tendonlarının tenosinoviti sonrasında gelişen ve parmakta takılma ile seyreden bir bozukluktur. En çok tekrarlayıcı ve zorlayıcı kavrama hareket sonrasında gelişmektedir (34).

Periferik Sinir Bozuklukları:

Periferik sinirler seyirleri boyunca anatomik olarak bazı sıkışık alanlardan geçerler. Tekrarlayıcı ve zorlayıcı hareketler bu alanları daha da daraltarak sinirlerin tuzaklanmasına neden olur. Tuzak nöropatiler periferik sinirin lif içeriğine göre duyusal ve/veya motor nöropati biçiminde gelişebilir. İşle ilgili KİS bozuklukları kapsamında sık görülen tuzak nöropatiler aşağıda özetlenmiştir.

17 Karpal Tünel Sendromu:

En sık görülen işle ilgili periferik nöropati Karpal Tünel Sendromu’dur. El bileği düzeyinde proksimal sıra karpal kemiklerin volar yüzeyi konkav bir yapı oluşturur. Bu yapı karpal tünelin tabanını, transvers karpal ligament ise tavanını oluşturmaktadır. El parmak fleksör tendonları ile median sinir bu sıkışık tünel içinde seyretmektedirler. El bilek ve parmakların tekrarlayıcı hareketleri ile nötral olmayan el bilek pozisyonunda uzun süreli duruş ile tünel içi basınç artmakta önce duyusal liflerde, bir süre sonra da motor liflerde hasar oluşmaktadır. Klinik olarak ağrı, uyuşma, üşüme hissi ve kavrama gücünde azalma görülür (36,37).

Kubital Tünel Sendromu:

Üst ekstremitede yine sık görülen bir sinir nöropati olup, ulnar sinirin dirsek düzeyinde kubital tünelden geçerken tuzaklanması sonrası gelişir. Tekrarlayıcı ve zorlayıcı dirsek fleksiyonu, valgusa zorlama, önkolun supiansyon ve pronasyonu ile dirseklerin uzun süre fleksiyonda kalması veya dirsekleri dayayarak çalışma gibi tünel içi basıncı artıran ya da sinir üzerinde direkt basınç oluşturan durumlar işle ilgili belli başlı risk faktörleri olarak kabul edilmektedir. Klinikte önkol, el bileği ve elin ulnar tarafında ağrı, uyuşma gibi duyusal yakınmalara motor lifler etkilendikçe hipotenar ve interosseöz kaslarda güçsüzlük ve atrofi ile karakterize pençe el deformitesi eklenir. (37).

Piriformis Sendromu:

Siyatik sinirin piriformis kası seviyesinde tuzaklanması sonucu gelişen periferik nöropati tablosudur. Siyatik sinirin doğrudan basınç altında kalması veya kalçanın tekrarlayıcı ve zorlayıcı dış rotasyon hareketiyle piriformis kasının gerginleşmesi nedeniyle oluşur. Özellikle şoförler olmak üzere, uzun süre oturarak çalışanlarda ve pedal gibi ayakla kontrol edilen parçaları olan araç kullanıcılarında daha sık görülür. Gluteal ağrı ve siyatalji kliniğiyle seyreder. Bel ağrısı genellikle görülmez (37).

Bursitler:

Eklem bölgesinde yer alan, kemik yapıları destekleyen ve normal koşullarda içi boş, sinoviyal membranla kaplı kesecikler olan bursa adlı yapılar, travma gibi

18

etkenlerle inflame olabilirler. Bu klinik tabloya bursit denir (16). İşle ilgili olarak sık görülen bursitler aşağıda özetlenmiştir:

Olekranon Bursit:

Dirsekte olekranon üzerindeki bursanın inflamasyonudur. Olekranon üzerinde gözle görülen, palpabl şişlik mevcuttur. İşle ilgili olarak en çok dirseğini dayayarak ya da olekranon üzerine birikimli travma alanlarda rastlanır (38).

Prepatellar Bursit:

Patellanın hemen anteriorunda yerleşmiş olan prepatellar bursanın inflamasyonudur. Hizmetçi Dizi olarak ta adlandırılan bu klinik tablo, dizlerini uzun süre veya tekrarlayıcı olarak yere temas ettirerek çalışanlarda sık görülür (39).

Damar Kaynaklı Bozukluklar:

Raynaud Fenomeni:

Ellerde ve ayaklarda vazospazm sonucu gelişen, renk ve ısı değişiklikleri, ağrı, üşüme ve uyuşma bulgu ve belirtileriyle karakterize bir tablo olup genellikle herhangi bir etyolojik neden saptanmadan (Raynaud Hastalığı) ya da inflamatuar bağ doku hastalıklarına ikincil olarak görülse de titreşimli aletlerle veya soğuk ortamda çalışanlarda da gelişebileceği unutulmamalıdır (24,34).

Torasik Çıkış Sendromu:

Üst ekstremite damar ve sinirleri gövde ve boyun bölgesinden aksilla ve kola doğru gelirken toraks çıkışında bazı anatomik darlıklardan geçer. Bu darlıklar kimi durumlarda damar ve sinirlerin sıkışmasına ve klinik bulgu vermesine yol açacak kadar ileri boyutta olabilir. Bu durumda torasik çıkış sendromundan bahsedilir (40).

Torasik çıkış sendromunda sıkışan yapılar brakiyal pleksus, subklavyen arter ve vendir. Darlıklar servikal kot gibi konjenital nedenli olabilir. İşe bağlı olanlarda ise daha çok boyun ve omuzun kötü postürü, tekrarlayıcı ve zorlayıcı üst ekstremite hareketlerinin neden olduğu anterior skalen ve pektoral kaslarda kısalık ve gerginlik söz konusudur (40).

19

Kliniği sıkışan farklı yapılar nedeniyle son derece zengindir. Subklavyen arter sıkışması ile üst ekstremitelerde ağrı, üşüme, solukluk, kladukasyo, subklavyen ven sıkışması ile ödem, nöral yapıların sıkışması ile ise yine ağrı, parestezi ve güçsüzlük gibi belirti ve bulgular görülebilir (37,40).