IV. ZARFLAR
1. ZAMAN ZARFLARI
Metnimizde tespit ettiğimiz çok sayıda zaman zarfı vardır. Bunları da kolaylık sağlamak amacıyla iki baĢlık altında inceleyebiliriz:
a. İsim ve Sıfatlardan Yapılanlar:
Àhir : Àhir Hind’e vardı 25a/5, İttifÀú itdiler
Àòir ser-be-ser 49a/2.
Àhiri : Áòiri bu nevèa geçdi rÿzigÀr 52b/8.
akıbet : èÀúıbet terk eyledi 15a/9, èÀúıbet ol
yolda teslim itdi cÀn 46b/7.
basdugı dem : baãduàı dem èÀleme evvel úadem 55b/8.
bayaú (az önce) : didi ya MÿsÀ ol dívÀne bayaú
/ùutmazıduñ sözüme hergiz úulaú 31a/7.
bir dem :aàladı bir dem münÀcÀt eyledi 58b/7.
bir gece vaktinde ol şah-ı şebab 40b/7.
bir gün : cÿşa geldi bir gün ol şÀh-ı kibÀr 61b/13,
bir gün ol Şiblí
èÀli-i mertebe 65a/5.
bir lahza :olmadı bir laóôa şÀd ol ser-firÀz
54b/3.
bir zaman : gider-idi bir zamÀn 13b/13.
bu dem : On iki şaóıã oldı bu dem helÀk 39b/12.
bugün : úançaruyadur bugün azm-i sefer 20a/2, Uş
bugün meclisde anı şimdi tíz 38b/10.
der sÀèat : Naèra urdı úıldı der-sÀèat fiàÀn
20b/2.
der zaman : Õilèat-ı şÀhane geldi der – zamÀn
61b/7.
evvel : fenÀ bul evvel 13b/8, evvel öldürdüñ
18b/10, öz murÀduñdur saña evvel óicÀb 41a/13.
evvel Àhir : evvel aòir her ne sır var dir cihÀn
68a/11.
ezel : çün ezel virmişidi saña sebaú 66a/3.
görmedin evvel : Kendü şehrüñ görmedin evvel èayÀn
60a/12.
gice : gice ihya kılmış-ıdı 19b/1.
gice gündüz : Gice gündüz yüz çevür Óaúdan yaña 44a/11,
Gice gündüz zÀr idi ez-èaşú-ı dost 54b/1.
her dem : ÓayÀsından melek her dem óaõerde 3a/1,
Óaúú cemÀlıydı aña her dem àıda 8b/10, her dem nedamet eyleye 18a/13.
her dem-be-dem : İy baña her dem-be-dem viren selÀm
42b/3.
her zaman : Her zamÀn virdüñ ùabièatdan òaber
49b/13.
ol dem :girdi gözine ol dem 19b/1, ol dem didi
27b/4, kıldı ol dem havale 28b/5, basdı ol dem kadem 32a/10.
ol gice : Gördi Sufyan ol gice 17b/10.
ol zaman : Geldi hÀtifden nidÀ ol zaman 21a/13,
Göñli yumşandı be-àÀyet ol zamÀn 64a/5.
Ölesi vakt :Ölesi vaktinde çağırdı anı 54b/7
rÿz u şeb : Uyumayam hiç ruz u şeb20a/9, Cehdi úıl
oturma òÀlí rÿz u şeb 21a/5.
subh-dem : Didi bana subh dem 39b/5.
şoloú dem :Ol ãabí oldı şoloú dem BÀyezìd 60a/1,
Öıldı buları şoloú dem tÀrumÀr 63b/1.
ta ebed : Anı zindandan çıúarmam ta ebed 61a/7.
yarın : göresin yarın 21a/12.
b.İsme Son Çekim Edatları Getirilerek Yapılanlar
-dan berü,-den berü : úılmamışum bunca yıldan berü òab
40b/9.
-dan girü, -den girü : şimdiden girü saña budur ãevab
38a/8, ben ne tedbír eyleyem şimden girü 44a/10, Naèra ur şimden girü 68a/6.
-dan öñdin : Bundan öñdin úılmaduñ bir díde-ter
29a/12, Andan öñdin bir şahıs gelse gerek 39a/ 8.
-dan soñra,-den ãoñra: İncidenden ãoñra pes ne fÀéide
8a/12, BerÀberven ölenden ãoñra iy yer 27b/7, Ölenden ãoñra bir altuna muótÀc 28a/3, Biz ölenden ãoñra olur ÀşikÀr 31b/6, Defn idenden ãoñra oldı muntaôır 56a/3, Andan ãoñra óal olma ÀvtÀr-ı óaúÀyıkla hemín 67a/11.
-e degin : öyle vaútine degin oturdılar 43a/5.
-e dek : giceye dek Óaúúılan úıldı niyÀz 19a/13,
äubóa dek ùÀèat úılurdı bí-şumÀr 45b/12, On güne dek bulmayasın bunda Àb 51b/2.
c.Doğrudan Doğruya Edat ve Zarf Olanlar:
bes : Nÿş-dÀrÿ bes anuñ emri ola 50a/3.
daòı : Bundan özge daòı yoúdur meskenüm 11b/13,
Cemè úılmışsın bunca genc ü timÀr /Daòı ùoymaduñ henüz iy şehr-yÀr 53b/5, Söylemen daòı saña teşvíşümi 61a/10.
derhâl : Ùaèati yek sÀle deróÀl irişe 12a/5.
gÀh : GÀh úılur dürlü belÀlarda esír 6a/5, GÀh àam-ı nÀn-ıçun olmışam helÀk 11a/9.
gÀh gÀh / geh gÀh : Ben daòı geh gÀh òiõmet úılayım 45b/9, GÀh havadan yire çalar özini /GÀh
cenÀze üste sürer yüzini 46a/6
gÀh gehi : Hem unutma gÀh gehí gül òirmenin 45b/2
gÀhi : GÀhı bÀrÀn içre her dem sÿze-nÀk
11a/9.
hemÀn : Bir nemed parası úodı ol hemÀn 16b/10,
anı görmekdür hemÀn 24a/5, Düşmene irişicek furãat hemÀn 44b/1, CebrÀ‟il irdi hemÀn ùayrÀnına 56b/4.
hem-Àn-dem : Çıúdı deryÀdan hem-Àn-dem bir neheng
15b/9, Didi MÀlik hem-Àn-dem virdüm selÀm 66b/6.
hemín :Ben bilürem yine miúdÀrın hemín 48b/3, Yiter ola bu úadeó saña hemín 51b/10, Bu beşÀret sürÿr niden n‟ola êıók itsem hemín 66b/12.
imdi : Öançarudan varur imdi aña yol 9b/10,İşid imdi èÀbidün néoldı işi 23a/3, Eytdi destÿr olsun imdi giderüz 43a/6, Yiter imdi òıømet itdüñ iy feríd 60b/6.
pes : Pes andan úullara óamd oldı lÀzım 1b/5, Pes anlaruñla Óaúúuñ bir sırrı var 12b/5, Pes maóabbetden dem uran òÀm ola 24a/4, Pes münÀdíler revan úıldı nidÀ 61b/8.
ãoñra : Örü ùurdı ãoñra çün èöõr eyledi 24a/3, Gör ki ãoñra n‟eyledi ol Õü‟l-kerem 36b/7, äoñra eydür sünneti ben terk idem 59a/2.
şimdi : Yiridüm şimdi bu şehri ben tamÀm 6b/4, Şimdi hiç olmaz anı almaú dile 14b/5, kılagör şimdi pervaz 25b/6, Dimek olmaz úamusun şimdi saña 50a/8.
2. YER ZARFLARI
anda :Muntaôırdur saña anda óÿriler 7a/8, Öıldı
anda Óaúúılan nÀz u niyÀz 7b/1, Ùÿş gelür şÀh anda bir dívÀneye 14a/1, Didi anda varmaàa nedür murÀd 20a/5, Yüzine bakmadı anda ùurmadı
30b/ 2.
aşaàa :Merkebinden aşaàa indi revÀn 59a/5, Yidi
úat yirden aşaàa geçdi ol 59b/5
berü :èÁdil-iseñ gel berü iy pür-hüner 11b/5,
Gel berü gör leõõet-i didÀr-ı men 20b/12.
bunda : Bulunmaz bundan ulu daòı dermÀn 1b/9,
Salùanat gel bundan ögren bÀri sen 4a/11, Ne ùururuz bÀri bundan gidelüm 6b/7, Ne- içün getürdüñüz bunda beni 20b/3, Bunda tenha nice eylersin nişest 22b/7, Didi bu bí-çÀre úalmış bunda zÀr 44b/9.
girü :Girü döndi şÀhıla òayl u òaşem 15a/8, Girü döngil varmaàıl iy
Óaúú-şinÀs 17a/1, Hem icÀzet istedi döndi girü 33a/13, Girü úaldı özi ol õıll u ilah 63a/11.
içerü :Bir keşíş içerü girdi nÀgehÀn 58a/ 10 ilerü :İlerü vardı didi iy şeyò-i pÀk 33a/6.
kanda :Erenler úanda sen úanda imişsin 28b/8,
Öanda varsa anı elden úoymazam 31a/ 3 Kanda otursam oluram bi- huzur 43a/9.
ãoldan ãaàa :Her zaman urunur ãoldan ãağa 44b/8.
ùoàrı :Anuñ-ıçun úıldı Óaúúa ùoàrı yol
50a/12.
yaña :Ki sizden yaña uçup ide pervÀz 24b/8,
Gelmedüñ bir kez gÿra benden yaña 33a/2, Gice gündüz yüz çevür Hakdan yaña 44a/11, Anı Hak senden yaña tañladılar 66a/ 4.
3. MĠKTAR ZARFLARI
Altmış yıl :Oúudı DÀvud altmış yıl Zebÿrı 29a/1.
az :Az ola sermÀye çoú sÿd eyleyem 58a/2.
biñ kez :Didiler kim günde biñ kez bíş ü kem 20a/6.
biñ kezin :Biñ kezin raóm eylemişlerdür saña 46b/4.
bir kez :Yoàsa bir kez eylerem egri naôar 10a/9,
Zehresi olmadı kim bir kez ùına 10a/11, Kimsenem yoú hem ide bir kez naôar 11a/10, Kimsesi yoú yüzine bir kez güle 19a/2, Gelmedüñ bir kez gÿra benden yaña 33a/2.
bir kezin : ÌsÀ bin Meryem giderdi bir kezin 22b/4.
bir niçe gün :Bir niçe gün geçdi çün MÿsÀ revÀn 10a/12,
Bir niçe gün terk vaèôı itdi imÀm38b/7
bir şemme :O sırdan çün ki seg bir şemme ùoydı
13b/5.
bir zaman :Geldi ta kim göre anı bir zamÀn 10a/12,
Yürüdi ardınca yügrü bir zamÀn 15a/5, äoóbet idelüm senüñlen bir zamÀn 40a/12, Gelelüm ãohbet idelüm bir zamÀn 42b/6.
bir õerre :Ùoyamayasın aña bir õerre sen 26a/ 10,
Benden olmayınca bir õerre ùaleb 41b/11.
bol :Ururlar başına arúasına bol 12a/9
bu kadar : Ya İlahí bu úadar virgil mecÀl 41a/1, bu
kadar bilgil ki 55b/13.
çihil kez Çihil kez óacca varmışdı piyÀde 28a/5.
çoú : Çoú seveni dÀ‟im acından úınar 6a/2, Çok selam itdi dahı sordı seni 8b/2, Çoú ùolaşma ben àaríb aşüfteye 11b/12, Çoú ãorardı òÀùırını şevúile 42b/1.
daòı : Óaúú TeèÀla didi daòı var mı rÀz 30b/9,
Bir úadeó daòı be-èaşú-ı Muãùafa 51b/11, Niçe daòı anuñ-ılan ùoylaya 57b/7, Andan özge ummazam daòı bir şey‟i mezíd 67a/3.
dört yüz yıl :Dört yüz yıl úıldı èibÀdet ol gedÀ 50b/1.
hiç :ŞÀhı gördi ol delü hiç ùurmadı 14a/2,
Şimdi hiç olmaz anı almaú dile 14b/5, Öalmadı cÀnumda hiç ãabr u úarÀr 21b/8, Çoúlar uydı hiç murÀdın bulmadı 27a/2.
hiç zerrece : Naãırdan úorúusı yoú hiç õerrece
63b/12.
iki :Yoòsa iki üzülür şimdi úoluñ 55a/11.
úamu :Ol melekler yazar ol úavmi úamu 57a/1.
úatı : Bu yañadan bí-óuøÿr oldı úatı 38b/6,
Áècizem ben daòı bu yolda úatı 49a/1, Acığı ùutdı úatı şahuñ aña 60b/12.
úırú yıl :Öırú yıl olursa daòı èömrüm tamÀm 8b/8,
Uyımamış yimemiş úırú yıl tamÀm 23b/1.
küllì : virürem küllí 8b/4, olmış-durur küllí
harab 35b/4,olasın küllí şad 41a/12, Öılmaàıl óÀlümi sen küllí tebÀh 42a/1, ola küllí yalan 42a/6, küllí ödedüm 47a/5.
nicedür : Nicedür sen minnet idersin baña 41b/10.
niçe :Niçe cehd itse olmaz aña bünyÀd 1b/3.
niçe kim : Niçe kim yüzin bürürdi bÀ-niúÀb 37a/2,
Niçe kim baàlar niúÀbı úat úat ol 37a/6.
niçe müddetdür : Niçe müddetdür ben olmışam esír 45a/9
niçe yıl : Niçe yıl irşÀd ide ol ehl-i rÀz 31b/10
niçe yıldur :niçe yıldur ki ol / Bu iş-içün küsülüdür
saña 33a/2, Niçe yıldur yol yürür bu rÿz u şeb 37b/12,
nìm- şemme : Ním- şemme belki bir õerre úadar
23A/4
ol kadar : Gerek Óaúúı úılasın ol úadar yÀd 25b/13,
MübtelÀ eyler anı aòir úadar 62b/6.
pìş ü kem : Didi yoúdur óÀcetüm hiç píş ü kem
64a/7.
pür : Mescid ü miórÀbı pür òÀk eyledi 23a/5
ãad bar :Bu yolda cÀn virürler günde ãad-bÀr 13a/13
şemmece :Şemmece vire muóabbetden baña 22b/ 11,
Şemmece virgil muóabbetden aña 22b/13,Şemmece erzÀni úıl bu-yı viãÀl 56b/5.
tamÀm :Öıldılar tekfín ü techízin tamÀm 33b/9,
Bir ùaş üzre úodı geydügin tamÀm 35b/11, Çezginürdi úavmi bir bir ol tamÀm 36a/7, Kimi kör oldı kimi yandı tamÀm 37a/5, Meclis ehli getdi özünden tamÀm 39b/10.
ùokuz yıl :Çün ùoúuz yıl terbiyet itdi aña 60b/ 5.
yeg : yeg seversin 5b/12.
yüz yigirmi yıl : Yüz yigirmi yıl geçe devr-i zamÀn
31b/7.
õerrece :Õerrece virdüm maóabbetden aña 23b/9
Õerrece olmadı òÀín bil yaúín 55b/10.
ziyÀde : Ger ziyÀde virse-y-idüm õerreden 23b/10.