Tahir ile Zühre (Sahip Ata) Mescidi

Yapı Meram ilçesi, Abdülaziz Mahallesi, Muzaffer Hamit Sokak’ta yer almaktadır. Mescit Selçuklu Veziri Sahip Ata Fahreddin Ali tarafından yaptırılmıştır. XIII. Yüzyıla ait olan yapının tam inşa tarihi bilinmemektedir (Konyalı, 1997). Mescit olarak inşa edilen yapı günümüzde halen mescit olarak kullanılmaktadır.

Resim 3.137. Tahir ile Zühre Mescidi’nin konumu (Yandex Maps’den şematize edilmiştir)

Yapı kare planlı bir harim kısmı, son cemaat mahalli ve türbe odası olmak üzere üç mekânlı mescitler grubunda yer almaktadır (Şekil 3.157). Mescidin son cemaat mahalli tonozla, harim ve türbe kısmı ise kubbeyle örtülmüştür. Harim kısmında

kubbeye geçiş elemanı olarak köşe grubu yapan üçgenli kuşak, türbe kısmında ise düzlem üçgenli kuşak kullanılmıştır.

Şekil 3.157. Tahir ile Zühre Mescidi mevcut planı (Vakıflar Bölge Müdürlüğü arşivinden şematize edilmiştir)

Mescidin doğu cephesinde, medhal bölümüne girişi sağlayan çini süslemeli, kemerli bir kapı yer almaktadır. Giriş kapısının güneyinde ise türbe bölümüne girişi sağlayan ahşap bir kapı ve bu kapının hemen üzerinde sivri kemerli bir pencere bulunmaktadır. Yapının güney cephesi sağırdır. Batı cephesinde üst kısımda bir havalandırma penceresi vardır. Kuzey cephesinde ise alt kısımda bir adet havalandırma penceresi bulunurken, bu pencerenin hemen üzerinde iki tane kemerli aydınlatma penceresi yer almaktadır.

Şekil 3.158. Tahir ile Zühre Mescidi mevcut doğu cephesi (Vakıflar Bölge Müdürlüğü

arşivinden şematize edilmiştir)

Şekil 3.159. Tahir ile Zühre Mescidi mevcut kesiti (Vakıflar Bölge Müdürlüğü arşivinden şematize

Yapı da kuzey ve doğu cephelerinde alt kısımda kesme taş, üst kısımda tuğla malzeme kullanılmıştır. Güney ve batı cephelerinde ise alt kısımda moloz taş, üst kısımda tuğla kullanımı görülmektedir. XIII. Yüzyıl Konya mescitlerinde taş boyutların yapıdan yapıya farklılık göstermekle birlikte Tahir ile Zühre Mescidinde büyük boy olarak nitelendirebileceğimiz taşlar yoğunlaşmaktadır (Aktaş Yasa, 2016). Yapının tuğladan inşa edilen kubbesi günümüzde kurşun ile kaplanmıştır.

Resim 3.138. Tahir ile Zühre Mescidi fotoğrafı (Konyalı 1997)

Resim 3.139. Tahir ile Zühre Mescidi güney doğu cephesi

Resim 3.140. Tahir ile Zühre Mescidi kuzey doğu cephesi

Resim 3.141. Tahir ile Zühre Mescidi iç mekân

Tahir ile Zühre Mescidi’nde harim bölümünde kullanılan kubbeye geçiş elemanı

Kare planlı bir harime sahip olan yapının bu kısmı kubbe ile örtülmüştür. 600 cm çapındaki kubbeye geçiş köşe grubu yapan üçgenli kuşak ile sağlanmıştır. Üçgenli geçiş kuşaklarının arasında, kuzey ve batı cephesinde kemerli aydınlatma pencereleri, güney ve doğu cephelerinde ise kör niş yer almaktadır.

Şekil 3.160. Tahir ile Zühre Mescidi harim bölümü köşe grubu

yapan üçgenli kuşak planı

Şekil 3.161. Tahir ile Zühre Mescidi harim bölümü köşe grubu yapan üçgenli kuşak

kesiti

Şekil 3.162. Tahir ile Zühre Mescidi harim bölümü köşe grubu yapan

üçgenli kuşak görünüşü

Şekil 3.163. Tahir ile Zühre Mescidi harim bölümü

köşe grubu yapan üçgenli kuşak şematik gösterim Şekil 3.164. Tahir ile Zühre Mescidi harim bölümü köşe grubu yapan üçgenli kuşak iç mekân perspektif

Temel birim: Geçiş kuşağı üzerinde yer alan fakat birim öğeleri kuşak üzerinde yayılmayan, sadece köşelerde bulunan geçiş elemanının temel birimi üçgendir.

Yükseklik: Kubbeye geçişi sağlayan köşe grubu yapan üçgenli kuşak zeminden 383 cm yükseklikten başlayıp 169 cm yükselmektedir.

Derinlik/Genişlik: Yapının iç köşe noktalarından başlayıp kubbe merkezinden geçen doğruda, geçiş kuşağının başlangıç ve bitiş noktaları arasındaki dikey iz düşümü 125 cm’dir. Köşelerde bulunan beş adet üçgen geçiş öğesinden, merkezde bulunan üçgenin kubbe başlangıç seviyesiyle birleşen tabanı uzunluğu 120 cm’dir. Merkezde bulunan üçgen elemanın bir dış aksında yer alan birim üçgenlerin kare alt yapı ile birleşen taban uzunlukları 235 cm’dir. En dış aksta kalan birim üçgenlerin, kubbe eteğiyle birleşen taban uzunluğu ise 115 cm’dir.

Görünüm: Her köşede bulunan beş adet üçgen geçiş öğesi kubbe hizasında birleşerek on altı gen oluşturmaktadır. Yapının bir köşesinde bulunan geçiş elemanları, kubbe merkezinden geçen köşegenlere göre kendi içinde simetriktir.

Yapı malzemesi: Yapının kubbesinde ve kubbeye geçiş elemanında tuğla malzeme kullanılmıştır. Tuğlaların yatay ve dikey kullanımı, kubbeye görsel açıdan bir zenginlik kazandırmıştır. Zeminden kubbeye geçiş elemanına kadar olan kısım sıvalıdır.

Resim 3.142. Tahir ile Zühre Mescidi harim bölümü kubbeye geçiş elemanı

Resim 3.143. Tahir ile Zühre Mescidi harim bölümü kubbeye geçiş elemanı

Tahir ile Zühre Mescidi’nde türbe bölümünde kullanılan kubbeye geçiş elemanı

Kare planlı bir türbe bölümüne sahip olan yapının bu bölümü kubbe ile örtülmüştür. 250 cm çapındaki kubbeye geçiş düzlem üçgenli kuşak ile sağlanmıştır.

Şekil 3.165. Tahir ile Zühre Mescidi türbe bölümü düzlem

üçgenli kuşak planı

Şekil 3.166. Tahir ile Zühre Mescidi türbe bölümü düzlem

üçgenli kuşak kesiti

Şekil 3.167. Tahir ile Zühre Mescidi türbe bölümü düzlem

Şekil 3.168. Tahir ile Zühre Mescidi harim bölümü köşe grubu yapan üçgenli kuşak şematik gösterim

Şekil 3.169. Tahir ile Zühre Mescidi harim bölümü köşe grubu yapan üçgenli kuşak iç

mekân perspektif

Temel birim: Kare planlı alt yapı ile dairesel planlı üst yapı arasında kullanılan geçiş elemanının temel birimi üçgendir.

Yükseklik: Kubbeye geçişi sağlayan düzlem üçgenli kuşak öğesi zeminden 440 cm yükseklikten başlayıp 110 cm yükselmektedir.

Derinlik/Genişlik: Yapının iç kemer kesişim noktalarından başlayıp kubbe merkezinden geçen doğruda, geçiş kuşağının başlangıç ve bitiş noktaları arasındaki dikey iz düşümü 55 cm’dir. Köşelerde 5 adet üçgen bulunmaktadır. Bunlardan yapı köşelerinde bulunan üçgenlerin kubbe başlangıç seviyesiyle birleşen tabanı uzunluğu 67 cm’dir. Köşelere göre merkezde bulunan üçgen elemanın bir dış aksında yer alan birim üçgenlerin kare alt yapı ile birleşen taban uzunlukları 130 cm’dir. En dış aksta kalan kubbe eteğiyle birleşen üçgenlerin taban uzunluğu ise 68 cm’dir.

Görünüm: Bir ters bir düz şekilde birleşen üçgenler kubbe başlangıç seviyesinde on iki gen oluşturarak kubbeye geçişi sağlamaktadır. Yapının bir köşesinde bulunan geçiş elemanları, kubbe merkezinden geçen köşegenlere göre kendi içinde simetriktir.

Yapı malzemesi: Yapının kubbesinde ve kubbeye geçiş elemanında şaşırtmalı şekilde uygulanan tuğla malzeme kullanılmıştır.

Resim 3.144. Tahir ile Zühre Mescidi türbe bölümü kubbeye geçiş elemanı

Resim 3.145. Tahir ile Zühre Mescidi türbe bölümü kubbeye geçiş elemanı